اجمالی به معرفی این شخصیت (از دیدگاه تاریخی، حماسی و اسطوره­ای و یا دینی) پرداخته شده، سپس با آوردن مقدمه­ای از دیدگاه­های روان­شناسی؛ و در ادامه با آوردن شاهد مثال­هایی از شاهنامه، رفتار شخصیتی هر کدام از این اشخاص مورد تحلیل و بررسی روان­شناختی قرار گرفته است. و در پایان مطالب ذکر شده درباره­ی هر شخصیت، استنباط­هایی به طور اجمالی و مختصر، تحت عنوان نتیجه­گیری نوشته شده است. تا بدین وسیله و با توسل به نظریه­های روان­شناسی، نمادهای روان­شناسانه­ی داستان که در پس اعمال و گفتگوهای شخصیت­های داستان نهفته است، بر خواننده آشکار گردد.

فصل پنجم: در این فصل، نتیجه­گیری کلی ذکر شده است. بدین معنی که در پایان به این برآیند رسیده می­شود، که اصول رفتاری شخصیت­های این دو داستان، منطبق با چه نظراتی، و کدام یک از روان­شناسان بوده است، و هم­چنین فهرست منابع و مآخذ در این فصل قرار گرفته است.

 

 

1-2. مسئله­ی پژوهش:

در میان رویکردهای گوناگون نقد و بررسی آثار ادبی که از ابتدای قرن بیستم شکل گرفت، نقد روان­کاوانه آثار هنری و تحلیل متون ادبی از منظر روان­شناسی از ویژگی خاصی برخوردار است. در نقد روان­کاوانه، مسائل مختلف روان­شناسی در متون ادبی کشف می­شود تا هم فصول ممیز ادبیات از روان­شناسی، و هم پیوند میان آن­ها مشخص شود. در واقع نقد روان­کاوانه­ی متون ادبی می­تواند به معنای روان­کاوی ادبیات باشد؛ به این معنا که روان­شناسی و ادبیات دو چیز مستقل از یکدیگرند که در عین استقلال با یکدیگر پیوندهایی نیز دارند. فروید به عنوان بنیان­گذار روان­کاوی و بعدها یونگ و… توانستند با توجه به دریافت­های جدید و نوآورانه­ی خود از روان انسان و کشف ا­بعاد جدیدی از وجود آدمی، قرائت تازه­­ای را از متون ادبی و اساطیری و آثار هنری به مخاطبان خود ارائه دهند. اساس این تحقیق بر محور روان­شناسی شخصیت است که از مباحث بسیار مهم روان­شناسی می­باشد چرا که از طریق شناخت شخصیت و تبیین آن می­توان تا حدودی به­صورت علمی رفتار­های درون­گرا و برون­گرا و هم­چنین الگوی خاص فکری هر فردی را توصیف و تبیین کرد که البته کار بسیار پیچیده است زیرا همه کاوش­های تجربی و علمی روان­شناسان تاکنون علی رغم پیشرفت­های فزآینده به جمع­بندی کلی و تعریف جامعی از آن نرسیده و هر کس به تناسب دیدگاهش در مورد ماهیت انسان نظریه­های مختلفی ارائه داده­اند. اما نتوانسته­­اند به طور کامل شخصیت انسان را واکاوی نمایند، چرا که تمامی معانی و خصوصیات شخصیت را نمی­توان در یک نظریه خاص روان­شناسی یافت. ­برای مثال، “یونگ” معتقد است شخصیت، علاوه بر گذشته، به وسیله­ی آینده شکل می­گیرد، “فروید” عقیده داشت که شخصیت از (نهاد، خود و فراخود) ساخته شده است، “راجرز” شخصیت را یک خویشتن سازمان یافته دایمی می­دانست که محور تمام تجربه­های وجودی بود، “آلپورت” شخصیت را مجموعه عوامل درونی، که تمام فعالیت­های فردی را جهت می­دهد تلقی کرده است.  “واتسن” شخصیت را مجموعه سازمان یافته­ای از عادات می­پنداشت. هم­چنین “شلدن” مراحل شخصیت را بر اساس جنین­شناسی بررسی می­کند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که شخصیت پیچیده و لایه لایه­­ی هر فردی بر اساس نظریه­های مختلف روان­شناسان شخصیت از جمله «فروید»، «یونگ»، «آدلر» «راجز»، «مزلو»، «اریکسون» و… قابل بررسی و تحلیل است. در این تحقیق سعی می­شود هر کدام از شخصیت­های مهم دو داستان تراژدیک رستم و سهراب و رستم و اسفندیار از جمله: (رستم، سهراب، اسفندیار، گشتاسپ، پشوتن، هجیر، بارمان، هومان، افراسیاب…). بر اساس، انطباق با برخی از مهم­ترین اصول روان­شناسی روان­شناسان شخصیت یاد شده مورد نقد و بررسی قرار گیرد. زیرا در لایه­­های رفتارهای این شخصیت­ها می­توان عناصر ویژه­ای را یافت که به یکی از بحران­های یا یک بُعد شخصیتی یا آرزوی از دست رفته و سرکوب شده انسان اشاره دارد.

به نظر بسیاری از محققان، داستان رستم و اسفندیار نوعی تراژدی است. شمیسا می­نویسد: «رستم و اسفندیار را معمولا حماسه خوانده­اند، به گمان من تراژدی خواندن آن شایسته­تر است». (شمیسا،224:1376). با بررسی قرائن موجود در داستان متوجه می­شویم که دلیل رخ دادن تراژدی مرگ اسفندیار به عوامل درونی محرک این دو پهلوان در رویارویی با یکدیگر و برخورد دو جهان­بینی برمی­گردد. تقابل رستم و اسفندیار که همیشه از آن با قید جنگ یاد شده به چیزی فراتر از یک نزاع یا یک جنگ است. این تقابل همان کشمکش­های درونی دو پهلوان است. غیر از عوامل درونی که باعث تراژدیک شدن این اثر می شده می­توان به غیاب پشوتن که در این داستان نماینده وجدان آگاه، عقل سلیم و ندای حق و راستی است اشاره کرد. زیرا حضور مؤثر پشوتن و درایت او می­توانست پایان دهنده این نبرد شوم باشد. در حالی ­که تراژدی حضور عقلانیت پشوتن را برنمی­تابد و میان تراژدی و خرد انسان تضادی آشکار وجود دارد.

داستان رستم و سهراب که نیز یکی از حزن انگیزترین داستان­های شاهنامه است یک اثر تراژدیک به حساب می­آید. در این تراژدی تقدیر و سرنوشت سهم مهمی بر عهده دارند. این سرنوشت تغییر ناپذیر که قدرت بشری نمی­تواند از وقوع آن جلوگیری کرده، بافت­های آدمیان را پنبه می­کند(خالقی مطلق،62:1372).

دست نیرومند تقدیر را در جریان شکل­گیری حوادث این داستان بارها می­توان مشاهده کرد:کشته شدن ژنده رزم- کسی که برای شناسایی رستم به همراه او آمده است- کتمان نام  رستم و امتناع از نشان دادن رستم به سهراب از سوی هجیر، تأثیر همین نیروی تقدیر است، که گویی خود فردوسی نیز کاملاً به شکست انسان در برابر سرنوشت باور دارد که بلافاصله بعد از طفره رفتن هجیر از نشان دادن رستم به سهراب؛ می­سراید:

تو گیتـی چـــه سازی که خــود ساختست             جهانـــــــدار از ایـــن کــــار پـــرداختست

زمـانـــه نبـشتـه دگـــرگـونــــه داشــت             چنـــان کــــــو گــــذارد ببایــــد گـذاشت

(فردوسی،188:1389،ب593-592 )

و تلخ­ترین بخش این داستان جایی است که انسان نیز دست ناتوان خویش را در دستان تقدیر گذاشته، و یاری دهنده­ی آن می­شود؛ رستم با پنهان کردن هویت خویش تکوین کننده فاجعه می­شود و آخرین امید سهراب را به باد می­دهد:­

چنــــین داد پـاســخ کــــــه رستـم نـیم            هــــــم از تخـــــمه ســام و نیـــــرم نــیم

 

کـــــه او پهــــلوان است مــــا کـــهتریم           نـــــه با تخـــت و گاهـــــم و با مغـــــفریم

(همان:191،ب692-691)

اسلامی ندوشن درباره رستم و سهراب می­­گوید: «تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بی­­خبری است. دو پهلوان که پدر و پسر هستند به علت آن­که یکدیگر را نمی­شناسند به روی هم شمشیر می­کشند. تقدیر برای بی­­خبر نگه داشتن آن دو از هم، همه عوامل را به کار می­اندازد»(اسلامی ندوشن،۱۳91:۳۰۷). پژوهش حاضر در نظر دارد با توجه به اصول مکتب روان­شناسان برجسته و مهم (فروید و یونگ و….) داستان­های مذکور را تحلیل و بررسی نموده و عوامل روانی مؤثر در روند شکل­گیری ناگزیر این دو تراژدی را شناسایی و بازنمایی کند.

1-3. پیشینه­­ی علمی پژوهش:

تاکنون درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی برخی از شخصیت­های شاهنامه پژوهش­های مختلفی صورت گرفته است. در بررسی­های انجام شده، موضوعی منطبق با موضوع تحقیق حاضر یافت نشد، اما در امتداد آن می­توان به پژوهش­هایی مرتبط با تحقیق؛ از جمله موارد زیر اشاره کرد:

١- کاظمی، محمد رضا (١۳۸۳). ویژگی­های خلقی قهرمانان در شاهنامه.

این پایان­نامه به بررسی زندگی و حیات قهرمانان حماسی، ویژگی­های ظاهری و جسمی و ویژگی­های روحی و روانی آن­ها پرداخته است.

۲- حق­گویان جهرمی، لیدا ( ١۳۸۸). ساختارشناسی پهلوانان ایران باستان در شاهنامه فردوسی.

این پایان­نامه به ساختار­شناسی پهلوانان ایران باستان و ویژگی­های اخلاقی آن­ها از نظر اعتقادی، ملی، بزمی و ویژگی­های ظاهری آن­ها و سجایای پهلوانی پرداخته است.

۳- قشقایی، سعید‐ رضایی، محمد هادی (١۳۸۸). تحلیل روان­کاوانه­ی شخصیت گردآفرید. فصلنامه علمی پژوهشی.

در این مقاله سعی شده است شخصیت ­گردآفرید بر اساس دو مکتب روان­کاوی یونگ و فروید و آرتمیس بررسی شود. در بخش اول این مقاله؛ تمامیت روان گردآفرید طبق نظریه­ی عقده­ی اختگی فروید روان­كاوی، و در بخش دوم اشاره­ی مختصر از روان گردآفرید بر طبق دیدگاه یونگ شده است اما  به طور کامل و به همراه شاهد مثال، به این موضوع پرداخته نشده است لذا در این جستار، سعی شده است که شخصیت گردآفرید به گونه­ای بارزتر، از دیدگاه این روان­شناس-یونگ- بررسی و تحلیل شود.

­4­-­ اَتونی، بهروز(1390). نقد اسطوره شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن­نمونه­ی مادینه روان. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی.

این مقاله نیز به گزارش و تحلیل کهن نمونه‌ی مادینه روان برخی از شخصیت­های اسطوره­ای پراخته است. که برای فهم بهتر مطالب­ها در این پایان­نامه از آن استفاده شده است.

5­-  هوشنگی، مجید(1388). نقد و بررسی روان­كاوانه­ی شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر. فصلنامة نقد ادبی.

این مطلب را هم بخوانید :

در این مقاله سعی شده است شخصیت زال در شاهنامه، از نگاه روان­شناسی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. ویژگی روانی این شخصیت در چارچوب نظریه­ی عقده­ی حقارت و برتری­جویی آلفرد آدلر در این مقاله تحلیل و بررسی شده است. اما به ویژگی روانی این شخصیت از دیدگاه یونگ که در این پژوهش به آن پرداخته شده است؛ اشاره­ای نشده است. این مقاله برگرفته از پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد از دانشگاه تربیت مدرس است که نویسنده در آن به بررسی شخصیت­هایی چون: زال، رستم، و تهمینه پرداخته است. اما با مطالعه­ی این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که وی در تحلیل شخصیت رستم به نتیجه منطقی نرسیده، و به فرضیه­ها و نتایجی دست یافته­، که نگارنده در فصل چهارم این پایان­نامه در بخش تحلیل شخصیت رستم از دیدگاه فروید؛ دلایلی را در رد آن­ها ارائه داده است.

اما به طور کلی درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی شخصیت­های اصلی این دو داستان-رستم و سهراب و رستم و اسفندیار- بر اساس دیدگاه روان­شناسان (کارل گوستاو یونگ، زیگموند فروید، آلفرد آدلر و…) کار پژوهشی صورت نگرفته است. و این پژوهش از این جهت کاملاً بدیع و نو است.

1-4. اهداف و اهمیت پژوهش:

با توجه به این­که بسیاری از موضوعات متنوع متون ادبی ریشه در اصول روان­شناسی دارد، بررسی روان­کاوانه­ی این دو داستان و تبیین اصول روان­شناسی مرتبط با موضوع و شخصیت­های داستان، از اهداف

1-1 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

1-2 اهمیت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

1-3 اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

1-4 پرسشهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-5 فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 6

 

فصل دوّم: پیشینه تحقیق

 

2- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

2-1 فردوسی از ولادت تا در گذشت………………………………………………………………………………………………………. 14

2-1-1 شاهنامه از نظر بزرگان ایران زمین…………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-2 شاهنامه از نظر بزرگان سرزمینهای دیگر…………………………………………………………………………………… 24

2-1-3 توحید از دیدگاه فردوسی……………………………………………………………………………………………………………. 26

2-2 تاریخچه زندگانی زرتشت و آیین او………………………………………………………………………………………………… 29

2-2-1 عرفان زرتشت……………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-2-2 اوستا……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

2-3 مرگ از دیدگاه قرآن…………………………………………………………………………………………………………………………. 41

2-3-1 حکمت مرگ از دیدگاه اسلام…………………………………………………………………………………………………….. 45

2-3-2 آراء فلاسفه و حکمادر رابطه با مرگ………………………………………………………………………………………….. 46

2-3-3 مرگ از دیدگاه عرفان و اسطوره و مادیگرایان……………………………………………………………………………. 48

2-4 آیین های خاک سپاری……………………………………………………………………………………………………………………. 49

2-4-1 مراسم تشییع زرتشتیان………………………………………………………………………………………………………………. 49

2-4-2 آیین خاکسپاری در اسلام…………………………………………………………………………………………………………… 50

عنوان                                                                                                         صفحه

2-4-3 آیین خاکسپاری در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………. 52

2-4-3-1 دخمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

2-4-4 آیین سوگواری در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………. 54

2-4-5 سوگواری در آیین زرتشت…………………………………………………………………………………………………………… 56

 

 

فصل سوّم:روش تحقیق

 

3- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

3-1 ابزار گرد آوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………. 59

3-2 شیوه گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………. 59

3-3 شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………….. 59

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 61

4-1 مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

4-1-1 مرگ در لغت………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

4-1-2 ریشه ی واژه ی مرگ………………………………………………………………………………………………………………….. 64

4-1-3 تعاریف مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

4-1-4 ابر پندار شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

4-1-5 حکمت مرگ و زندگی در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………. 68

4-1-6 رویکرد عرفانی و عبرت آموزی از مسأله مرگ در شاهنامه………………………………………………………. 70

4-1-7 مرگ سرنوشتی ناگزیر…………………………………………………………………………………………………………………. 74

4-2 مقایسه باور مرگ در شاهنامه با گاتها……………………………………………………………………………………………… 76

4-2-1 باور به دو هستی در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………… 76

4-2-2 باور به دو هستی در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………. 77

4-2-3 نام نیک در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………….. 77

4-2-4 نام نیک در گا‌ت‌ها……………………………………………………………………………………………………………………….. 79

4-2-5 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در شاهنامه……………………………………………………………………………………….. 80

4-2-6 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در گات‌ها………………………………………………………………………………………….. 85

عنوان                                                                                                         صفحه

4-2-7 آرزوی مرگ در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………………… 86

این مطلب را هم بخوانید :

4-3 زمان(زروانیسم)…………………………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-3-1 زروان خدای مرگ………………………………………………………………………………………………………………………… 88

4-3-2 زروان خدای بخت………………………………………………………………………………………………………………………… 89

4-4 نام های مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

4-4-1 هوش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

4-4-2 زمان و زمانه………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

4-4 جهان پس از مرگ……………………………………………………………………………………………………………………………. 96

4-4-1 درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-4-2 رستاخیز………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

4-4-2-1 رستاخیز در لغت……………………………………………………………………………………………………………………… 97

4-4-2-2 رستاخیز چیست؟……………………………………………………………………………………………………………………. 97

4-4-2-3  رستاخیز در عقاید گوناگون…………………………………………………………………………………………………… 100

4-4-2-4 عقاید اقوام باستانی در مورد رستاخیز……………………………………………………………………………………. 101

4-4-2-5 آراء فلاسفه و حکما در مورد رستاخیز………………………………………………………………………………… 102

4-4-2-6 نظر صاحبان ادیان در مورد رستاخیز…………………………………………………………………………………….. 102

4-4-2-7 معاد جسمانی  ………………………………………………………………………………………………………………………… 105

4-4-2-8 آفرینش نخستین دلیل قاطعی است بر معاد………………………………………………………………………… 107

4-5  روان………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

4-5-1 روان در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………… 112

4-5-2 سرنوشت روان پس از مرگ  از دیدگاه زرتشت…………………………………………………………………………. 116

4-5-2-1 پس رشن عادل……………………………………………………………………………………………………………………….. 120

4-5-3 پاداش و کیفر زندگی پس از مرگ ازدیدگاه زرتشت………………………………………………………………… 121

4-5-4 سرنوشت روح در ادیان و آیین های گذشته……………………………………………………………………………… 122

4-6  بهشت و جهنم (دوزخ)……………………………………………………………………………………………………………………. 123

4-6-1 بهشت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 124

4-6-1-1 بهشت یا دوزخ در آیین زرتشتی چگونه توصیف گردیده؟………………………………………………….. 125

4-6-2 بررسی دیدگاه شاهنامه و گات‌ها در باره بهشت و دوزخ…………………………………………………………… 128

4-6-2-1 سنجه (میزان، مقیاس) نیکی و بدی در شاهنامه…………………………………………………………………. 128

4-6-2-2 سنجه نیکی و بدی در گات‌ها………………………………………………………………………………………………… 129

عنوان                                                                                                         صفحه

4-6-2-3 پاداش و پادافره (بادافره، مجازات)در شاهنامه……………………………………………………………………….. 132

4-6-2-4 پاداش و پادافره در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………. 133

4-6-2-5 بهشت روشن در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………….. 135

4-6-2-6 بهشت روشن در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………… 136

4-6-2-7 بهشت در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………… 137

4-6-2-8 بهشت در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………………………. 141

4-7 دوزخ ( جهنم)…………………………………………………………………………………………………………………………………… 143

4-7-1 دوزخ در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………. 144

4-8 بازگشت به سوی خدا……………………………………………………………………………………………………………………….. 148

4-8-1 بازگشت به سوی خدا در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………… 148

4-8-2 بازگشت به سوی خدا در گات­ها…………………………………………………………………………………………………. 148

4-8-3 راهنمایی خدایی برای رستگاری در شاهنامه……………………………………………………………………………. 151

4-8-4 راهنمایی خدایی در گات‌ها……………………………………………………………………………………………………….. 152

4-9 جاودانگی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 154

4-9-1 جاودانگی در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………….. 156

4-9-2 جاودانگی از دیدگاه زرتشت………………………………………………………………………………………………………… 163

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

 

5-1 نتیجه و بحث  ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 166

5-2 پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 171

5-3  محدودیت ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 174

چکیده:

شاهنامه جایگاه بزرگی در میان کشور ایران فرهنگی دارد. از آنجا که شاهنامه ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد. فرهنگ انگیزه‌ای است که مردم را پیش می‌برد،. در این پژوهش تلاش خواهد شد که دیدگاه شاهنامه در باره جهان پس از مرگ و تاثیر دین زرتشتی بر این دیدگاه بررسی و نشان داده شود دیدگاه مردم در باره مرگ و دنیای پس از آن اثر بزرگ و گسترده‌ای بر روش زندگی مردم می‌گذارد. از سوی دیگر کوشش می‌شود با همسنجی دیدگاه شاهنامه در باره مرگ و دنیای پس از مرگ با گات‌ها ریشه‌های فرهنگ شاهنامه بررسی شود.

در این تحقیق شیوه کار توصیفی و تحلیلی است، با بهره گیری از کتب کتابخانه و مقالات مربوطه در سایتهای مورد نظر اطلاعات گرد آوری گردید. کلیه بیت­ها در شاهنامه که به مسئله جهان پس از مرگ ارتباط داشت و همچنین بخشی از سروده‌های گات‌ها، کتاب آسمانی زرتشتیان، یا اوستا، نوشته‌های مقدس زرتشتیان، و پندنامه‌های موبدان که پیامی همچون بیت مورد نظر داشتند و با مطالب دیگر در کتبی که بعنوان رفرنس آورده شده یادداشت، بررسی و نکات مشترک موجود مورد تحلیل قرار گرفت.

نتیجه اینکه در دیدگه شاهنامه، گیتی (دنیای مادی) گذراست و نمی‌شود دل در آن بست، ولی مینو (دنیای روحانی) جاوید است و باید در آن بهترین زندگی را داشت. شاید چون دانش مردم بسیار ناچیز است، پس نگارنده شاهنامه همواره از سوی چهره‌های شاهنامه دست نیایش به سوی خداوند بر­می‌دارد تا بهترین راه برای رسیدن به این بهترین زندگی پر از آرامش و آسایش را بیابد. او در این آرزوست که از دشواری‌ها و پادافره (مجازات) دوزخ رهایی یابد، و به نظر می­رسد اندیشه فردوسی در کنار زندگی و زندگی با مرگ برای این گره می­خورد تا موجب زدودن غفلت از هستی آدمی باشد و انسان را به این نکته رهنمود سازد که مرگ در ماست و همیشه با ماست، مرگ در مقابل زندکی و همراه همیشگی آن شگفت انگیز­ترین پارادوکس تاریخ حیات بشری بوده است که از همان آغاز همپای وی تا به امروز راهی طولانی و شگرف راپیموده و همچنین در دین زرتشت نیز این اعتقاد می­رود که زندگی با مرگ تن به پایان نمی­رسد روان به زندگی مینو ادامه می­دهد، از این رو هر کس باید روش زندگی را به گونه­ای برگزیند تا به زندگی روان در مینو آسیب نرسد.

 

کلید واژه ها:  شاهنامه، زرتشت، مرگ، بهشت، دوزخ، گاتها

مقدمه

 

شاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستانهایی متنوع سراینده آن حکیم جامع الاطراف که جلوه هایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش می گذارد. بررسی ابعاد مختلف «شاهنامه» موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر وهمچنین سراینده آن می شود.

پند و ا ندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفه نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیت و شمول آن از زمان و مکان خاص فراتر است و همه آفاق را در بر می گیرد.

آرامش و آبادی آرزوی هر کس برای داشتن بهترین زندگی است. این آرامش پدید آمدنی نیست مگر

آن که با دانش نیک همزبانی به همدلی دگرگون شود. همانگونه که استاد عشق مولوی می‌سراید:

واژه های كلیدی: جمال­الدین اصفهانی، دیوان اشعار، تأثیر قرآن و حدیث، شیوه­های تأثیر پذیری، قرن ششم.

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                             صفحه

مقدمه…………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول: كلیات وتعاریف

1-1- شرح وبیان مسئله……………………………………………………………………………..5

1-2- ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………6

1-3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………6

1-4- كاربرد نتایج تحقیق………………………………………………………………………….6

1-5- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………..6

1-6- سؤال های تحقیق…………………………………………………………………………….7

1-7- شرح روش تحقیق……………………………………………………………………………8

فصل دوم: زندگی، آثار و روزگار شاعر

2-1- تولد و مرگ شاعر…………………………………………………………………………10

2-1-1- مذهب جمال الدین………………………………………………………………….13

2-1-2- فقر و تنگدستی جمال­الدین……………………………………………………….14

2-2- شیوۀ شاعری و آثار او…………………………………………………………………….15

عنوان                                                                                                             صفحه

2-2-1- سبک اشعار و وضع شعر در عصر شاعر……………………………………….19

2-3- اندیشه و تفکرات شاعر…………………………………………………………………..23

2-3-2- نكوهش از مردم اصفهان………………………………………………………….25

2-3-3- نكوهش فضل وستایش زر………………………………………………………..28

فصل سوم: پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی

3-1- پیشینۀ تأثیر پذیری از قرآن وحدیث در ادبیات فارسی…………………………..30

3-2- شیوه های تأثیر پذیری ادبیات فارسی از قرآن وحدیث………………………….33

3-2-1- اقتباس…………………………………………………………………………………..33

3-2-2- تلمیح……………………………………………………………………………………33

 

3-2-3- تضمین………………………………………………………………………………….34

3-2-4- ارسال­المثل…………………………………………………………………………….34

3-2-5- اشاره…………………………………………………………………………………….35

3-2-6- درج……………………………………………………………………………………..35

3-2-7- عقد……………………………………………………………………………………..35

عنوان                                                                                                             صفحه

3-2-8- ترجمه…………………………………………………………………………………..36

3-2-9- حل………………………………………………………………………………………36

فصل چهارم: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال­الدین

4-1- صفات خدا…………………………………………………………………………………..39

4-1-1- بی نیازی خدا……………………………………………………………………….39

4-1-2- بخشش گناهان…………………………………………………………………….39

4-1-3- بشارت خدا………………………………………………………………………….40

4-1-4- بی عیب و بی همتا بودن حق…………………………………………………..40

4-1-5- بیهوده نبودن خلقت………………………………………………………………40

4-1-6- تسبیح خدا…………………………………………………………………………..41

4-1-7- تسلیم در برابرخدا…………………………………………………………………41

4-1-8- جاودانگی خدا………………………………………………………………………42

4-1-9- نقش بندجان………………………………………………………………………….43

4-1- 10- حمد خدا…………………………………………………………………………….43

عنوان                                                                                                          صفحه

4-1-11- حلم و علم خدا……………………………………………………………………..43

4-1-12- خواست خدا…………………………………………………………………………44

4-1-13- خشم خدا…………………………………………………………………………….44

4-1-14- خلل در آفرینش……………………………………………………………………44

4-1-15- دعوت خداوند……………………………………………………………………..45

4-1-16- سوگند خدا …………………………………………………………………………46

4-1-17- سایۀ خدا …………………………………………………………………………….46

این مطلب را هم بخوانید :

4-1-18- صنع خدا……………………………………………………………………………..46

4-1-19- خالق مطلق…………………………………………………………………………..47

4-1-20- عروة الوثقی………………………………………………………………………….47

4-1-21- عالم الغیب……………………………………………………………………………48

4-1-22- عا لم السّر…………………………………………………………………………….49

4-1-23- فَضل خدا…………………………………………………………………………….49

4-1-24- قادر و عالم ………………………………………………………………………….50

عنوان                                                                                                          صفحه

4-1-25- یاری طلبیدن از حق……………………………………………………………….50

4-1-26- كلمات خدا پایان ناپذیر است ………………………………………………….50

4-1- 27-كمال خداوند……………………………………………………………………….51

4-1-28- نصرت خدا…………………………………………………………………………..51

4-1- 29- هدایت خدا…………………………………………………………………………52

4-1- 30- یاد ونام خدا…………………………………………………………………………52

4–2– اشاره به پیامبر اسلام(ص)……………………………………………………………….52

4-3- اشاره به دیگر پیامبران ……………………………………………………………………61

4-3-1- آدم (ع)…………………………………………………………………………………61

4-3-2- ابراهیم (ع)……………………………………………………………………………..63

4-3-3- اسحاق (ع)…………………………………………………………………………….63

4-3-4- خضر (ع)……………………………………………………………………………….64

4-3-5- داود (ع)………………………………………………………………………………..65

4-3-6- سلیمان (ع)…………………………………………………………………………….65

عنوان                                                                                                          صفحه

4-3-7- صالح (ع)………………………………………………………………………………66

4-3-8- عیسی (ع)………………………………………………………………………………66

4-3-9- موسی (ع)……………………………………………………………………………..68

4-3-10- موسی(ع) و ابراهیم(ع) …………………………………………………………..73

4-3-11- هارون (ع)……………………………………………………………………………73

4-3-12- یحیی (ع)…………………………………………………………………………….74

4-3-13- یونس (ع)…………………………………………………………………………….74

4-3-14- یعقوب (ع)…………………………………………………………………………..75

4-3-15- یوسف (ع)…………………………………………………………………………..76

4-4- قیامت و حشر و نشر……………………………………………………………………….77

4-5- بهشت و دوزخ……………………………………………………………………………..95

4-6- کعبه………………………………………………………………………………………….104

4-7- فتنه­های مختلف زندگی انسان………………………………………………………..107

4-7-1- فتنۀ آخر زمان ………………………………………………………………………107

عنوان                                                                                                        صفحه

4-7-2- جادوی بابل………………………………………………………………………….108

4-7-3- یأجوج وسدّ سكندر……………………………………………………………….108

4-7-4- دیو رجیم و شهاب ثاقب ………………………………………………………..109

4-7-5- چشم زخم …………………………………………………………………………..109

4-7-6- نفخ صور …………………………………………………………………………….112

4-7-7- قضا و قَدَر……………………………………………………………………………116

4-7-8- دنیا……………………………………………………………………………………..123

فصل پنجم: سایر موضوعات

5-1- اصلاب………………………………………………………………………………………131

5-2- بندگی انسان……………………………………………………………………………….131

5-3- پی نبردن عقل به ذات خدا…………………………………………………………….131

5-4- تنزیل ………………………………………………………………………………………..133

5-5- توكّل ……………………………………………………………………………………….133

5-6- جوشن ومغفر ……………………………………………………………………………..134

عنوان                                                                                                           صفحه

5-7- جود………………………………………………………………………………………….134

5-8- حسودان…………………………………………………………………………………….135

5-9- خلقت انسان ………………………………………………………………………………136

5-10- دوستی با خدا……………………………………………………………………………136

5-11- رنج…………………………………………………………………………………………137

5-12- سخاوت ………………………………………………………………………………….138

5-13- شب قدر ………………………………………………………………………………….138

5-14- صبر ……………………………………………………………………………………….138

5-15- صبر وتقوی………………………………………………………………………………139

5-16- حلم ……………………………………………………………………………………….139

5-17- تلخی صبر و شیرینی ظفر…………………………………………………………….140

5-18- ضایع شدن عمر در مادیات………………………………………………………….140

5-19- طور………………………………………………………………………………………..140

5-20- علم علی- عدل عمر ………………………………………………………………….141

عنوان                                                                                                          صفحه

5-21- علم- جود………………………………………………………………………………..141

5-22- عفو…………………………………………………………………………………………142

5-23- عنكبوت…………………………………………………………………………………..143

5-24- عرش………………………………………………………………………………………143

5-25- عرجون……………………………………………………………………………………144

5-26- فرعون……………………………………………………………………………………..145

5-27- فقر………………………………………………………………………………………….145

5-28- قاصر بودن انسان………………………………………………………………………..146

5-29- قناعت……………………………………………………………………………………..147

5-30- كاشتن عمل……………………………………………………………………………..147

5-31- كبر و فخر………………………………………………………………………………..148

5-32- كر وكور بودن دشمنان……………………………………………………………….148

5-33- كرم………………………………………………………………………………………..148

5-34- گرامی داشتن و برتری انسان………………………………………………………..149

عنوان                                                                                                          صفحه

5-35- گمراهان…………………………………………………………………………………..149

5-36- لا نگفتن…………………………………………………………………………………..150

5-37- لوح محفوظ……………………………………………………………………………..150

5-38- مشورت……………………………………………………………………………………151

5-39- نفس امّاره و لوّامه………………………………………………………………………151

5-40- نبی- طاها…………………………………………………………………………………151

5-41- نكوهش تضییع حقوق دیگران……………………………………………………..152

5-42- نیكی به والدین………………………………………………………………………….152

5-43- والضحی…………………………………………………………………………………..153

5-44- یتیم ومظلوم………………………………………………………………………………153

5-45- رزق و روزی…………………………………………………………………………….154

    فارسی زبانی است که شاعران و نویسندگان بزرگ به کمک ان به آفرینش ادبی پرداخته اند. در حقیقت وجود شخصیت های بزرگ ادبی ، حلقه هایی هستند که زنجیره وار ، این زبان بزرگ را همواره استوار نگه داشته است. نویسندگان و شاعران بزرگ ، فرهنگستان واقعی یک ملت هستند . هنگامی که یک ملت ادبیاتی غنی دارد ، حداقل فایده ی آن برای حفظ زبان این است که سایر ملل ، برای ترجمه ی آن آثار ، آموزش آن زبان را نیاز ضروری خود می دانند البته ترجمه ی  آثار ادبی فارسی به زبان های بیگانه ، فقط به آثار کهن اختصاص ندارد در دوره ی معاصر نیز آثاری همچون اشعار سپهری ، سووشون سیمین دانشور و … به زبان های زنده دنیا ترجمه شده است.

    ترجمه ها یکی دیگر از عوامل تحویل پذیری زبان فارسی است بسیاری از اصطلاحات انگلیسی و فرانسوی ( در جریان قرار دادن ، روی کسی حساب کردن ، بی تفاوت بودن و … ) از طریق ترجمه به زبان فارسی وارد شده اند و امروزه جزیی از زبان فارسی شده اند (گرته برداری معنایی) متاسفانه در بسیاری موارد ، ترجمه ها بر نحو زبان فارسی نیز تاثیر گذاشته اند که از آن جمله می توان به ذکر فاعل همراه با اصطلاح به وسیله در جمله های مجهول اشاره کرد: موش به وسیله ی گربه خورده شد. البته تاثیر ترجمه ها فقط بر زبان فارسی است و در خط تحول ایجاد نمی کند.به عنوان مثال می توان به واژه های ذیل اشاره کرد.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

مقدمه                                                                                                                       1

فصل اول

بیان مسأله                                                                                                                  4

اهمیت وضرورت تحقیق                                                                                                 4

اهداف وفرضیه ها                                                                                                          4

تعاریف عملیاتی متغیرها                                                                                                 5

فصل دوم

پیشینه تحقیق                                                                                                             8

فصل سوم

روش تحقیق                                                                                                             20

نوع مطالعه«روش هاوابزارگردآوری اطلاعات»                                                                      21

اسنادعمده ی مورداستفاده دراین تحقیق                                                                           21

ابزارگردآوری اطلاعات                                                                                                  21

محدودیت هاوموانع                                                                                                     21

فصل چهارم

سرگذشت زبان                                                                                                           23

تاریخ ادبیات ایران                                                                                                       27

دوره های تاریخی واژه پذیری در زبان فارسی                                                                      34

تأثیرزبان های اروپایی درزبان فارسی امروز                                                                         38

 

اقتباس الفاظ بیگانه                                                                                                     38

پدیده ی قرض گیری                                                                                                   39

انواع قرض گیری                                                                                                        41

روش های مختلف واژه سازی برپایه قرض گیری واژگانی                                                        42

علل وعوامل ورود زبان های بیگانه به ایران                                                                         44

علل وعوامل پدیده قرض گیری                                                                                       45

وام گیری زبانی                                                                                                          48

انواع گرته برداری                                                                                                        49

فرآیندنفوذواژه های بیگانه                                                                                             51

بخش دوم

سید مهدی شجاعی 56

واژه های بیگانه در آثار سید مهدی شجاعی                                                                              59

محمود دولت آبادی                                                                                                             59

واژه های بیگانه در آثار محمود دولت آبادی                                                                              62

علی محمد افغانی                                                                                                               63

واژه های بیگانه در آثار علی محمد افغانی                                                                                68

صادق هدایت      75

واژه های بیگانه در آثار صادق هدایت                                                                                      79

این مطلب را هم بخوانید :

بزرگ علوی                                                                                                                       80

واژه های بیگانه در آثار بزرگ علوی                                                                                        83

جمال میر صادقی                                                                                                               90

واژه های بیگانه در آثار جمال میر صادقی                                                                                91

فصل پنجم

نتیجه گیری                                                                                                                    100

منابع و مآخذ                                                                                                                  102

واژه  سازی  می شوند ، یکی  از آنها  وامگیری  بسیار  گسترده  از زبان  های  مختلف  می باشد  که  این  عامل  خود می  تواند  یکی  از  دلایل  ضعف  زبان باشد . وامگیری زمانی پیش می آید  که  یک جامعه ی  زبانی  با جامعه ی  زبانی دیگر  رویارو  شود  که از اعتبار و سیطره  فرهنگی  برخوردار  باشد .  در چنین  وضعیتی ،  اگر وامگیری  با چنان وسعتی  صورت گیرد  که   رفته  رفته  دستگاه  واژه  سازی  زبان  مغلوب  کارایی  خود  را از  دست  بدهد، زبان مغلوب  ممکن  است در معرض  نابودی  قرار گیرد . گاهی  این پدیده  منجر  به مرگ زبان  نیز  می شود .گاهی  برای پر کردن  خلأهای  واژگانی  یک  زبان ،از زبان های دیگر واژگانی را قرض  گرفته  وارد  زبان  گفتار  خود  می نمایند که  این قرض گیری  یک زبان ، از زبان  های دیگر  را قرض  گرفته  وارد زبان  گفتار   خود   می نمایند که این  قرض گیری زبانی  به معنی  انتقال  بعضی  از عناصر  زبانی  واژگان  از یک  زبان   به  زبان دیگر   است  .  و به  عبارت  دیگر ،  هر زبان   در صورت  لزوم  ممکن  است  بعضی  از  عناصر  زبانی  را از  سایر زبان  ها   به  عاریه  گرفته  و در  اختیار   سخنگویان  خود  قرار  دهد.زبان  نه تنها  مهمترین وسیله  ی ارتباطی  بشر  بلکه  پایه ی  اغلب  نهادهای  دیگر  اجتماعی  نیز  می  بشد .زبان  به عنوان  امری  اجتماعی  پیوسته  به تبع  تحوّلات  اجتماعی  متناسب  با نیازهای  جامعه  است . زبان  آئینه  ای  است  که می تواند  ساختار  جامعه  ی  عهد  خود را منعکس  کند به این  دلیل  است  که مشکلات و مسائل  ادوار  گذشته  و مبهمات  مربوط  به تاریخ  به کمک مکتوبات  به جا مانده  از زبان  روشن  و آشکار  می شود .

واژگان  کلیدی:  زبان،واژه های بیگانه،قرض گیری ،نظم.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

مقدمه                                                                                                                       1

فصل اول

بیان مسأله                                                                                                                  3

اهمیت وضرورت تحقیق                                                                                                  3

اهداف وفرضیه ها                                                                                                          3

تعاریف عملیاتی متغیرها                                                                                                 4

فصل دوم

پیشینه تحقیق                                                                                                             7

فصل سوم

روش تحقیق                                                                                                             20

نوع مطالعه«روش هاوابزارگردآوری اطلاعات»                                                                      21

اسنادعمده ی مورداستفاده دراین تحقیق                                                                           21

ابزارگردآوری اطلاعات                                                                                                  21

محدودیت هاوموانع                                                                                                     21

فصل چهارم

سرگذشت زبان                                                                                                           23

تاریخ ادبیات ایران                                                                                                       27

دوره های تاریخی واژه پذیری در زبان فارسی                                                                      34

تأثیرزبان های اروپایی درزبان فارسی امروز                                                                         38

اقتباس الفاظ بیگانه                                                                                                     39

 

پدیده ی قرض گیری                                                                                                   40

انواع قرض گیری                                                                                                        42

روش های مختلف واژه سازی برپایه قرض گیری واژگانی                                                        42

علل وعوامل ورود زبان های بیگانه به ایران                                                                         45

علل وعوامل پدیده قرض گیری                                                                                       46

وام گیری زبانی                                                                                                          49

انواع گرته برداری                                                                                                        50

فرآیندنفوذواژه های بیگانه                                                                                             52

بخش دوم

مهدی حمیدی شیرازی                                                                                                57

واژه های بیگانه در اشعار حمیدی شیرازی                                                                          58

امام خمینی(ره)                                                                                                          59

واژهای بیگانه در شعر امام خمینی(ره)                                                                              67

فاطمه راکعی                                                                                                             68

واژه های بیگانه در اشعار فاطمه راکعی                                                                              69

سهراب سپهری                                                                                                          70

واژه های بیگانه در اشعار سهراب سپهری                                                                           73

احمد شاملو                                                                                                               76

واژه های بیگانه دردیوان احمد شاملو                                                                                81

شهریار                                                                                                                     83

واژه های بیگانه در شعر شهریار                                                                                       84

طاهره صفار زاده                                                                                                         94

واژه های بیگانه در اشعار طاهره صفار زاده                                                                          95

علیرضا قزوه                                                                                                            102

واژه های بیگانه در اشعار علیرضا قزوه                                                                             103

احمد کسروی                                                                                                          108

واژه های بیگانه در اشعار احمد کسروی                                                                           109

موسوی گرمارودی                                                                                                     110

این مطلب را هم بخوانید :

واژه های بیگانه در اشعارموسوی گرمارودی                                                                       111

شمس لنگرودی                                                                                                        112

واژه های بیگانه در اشعار شمس لنگرودی                                                                         112

نصرالله مردانی                                                                                                          116

واژه های بیگانه در آثار نصرالله مردانی                                                                             117

فریدون مشیری                                                                                                        117