عنوان:
بررسی عوامل اجتماعی- روانی مؤثّر بر میزان مصرف خودسرانه دارو در بین شهروندان 18 تا 55 سال شهر یاسوج
استاد راهنما:
دکتر سیروس احمدی
استاد مشاور:
دکتر مریم مختاری
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب:
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه………………………………………… 1
1-2- بیان مسأله……………………………………. 2
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………. 4
1-4- اهداف تحقیق…………………………………… 4
1-4-1 هدف اصلی…………………………………….. 5
1-4-2 اهداف فرعی ………………………………….. 6
1- 5- کاربرد نتایج تحقیق………………………………… 6
فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری پژوهش
2-1- مقدمه…………………………………………….. 7
2-2- پیشینهی تحقیق…………………………………. 7
2-2-1- پیشینهی داخلی……………………………….. 8
2-2-2- پیشینهی خارجی……………………………….. 11
2-2-3- نقد و بررسی تحقیقات انجام گرفته……………….. 13
2-3- مبانی نظری……………………………………. 14
2-3-1- مقدمه………………………………………. 14
2-3-2- دارو ……………………………………… 14
2-3-3- مصرف و رفتار مصرفکننده ………………………. 15
2-3-4- مصرف دارو ………………………………….. 16
2-3-5- عوامل مؤثر بر مصرف ………………………….. 17
2-3-5-1- نظریه اقتصادی مصرف………………………….. 17
2-3-5-2- نظریه جامعهشناختی مصرف………………………. 19
2-3-5-3- نظریههای روانشناختی مصرف…………………….. 22
2-3-5-3-1- تأثیر نگرش بر رفتار ………………………. 22
2-3-5-3-2- نظریه عمل معقول ………………………….. 23
2-3-5-3-3- نظریه رفتار برنامهریزیشده …………………. 24
2-3-5-3-4- نظریه هنجار اجتماعی ………………………. 25
2-3-5-3-5- مدل آگاهی گریگوری و دیلو…………………… 25
2-3-5-3-6- نظریه آگاهی چالمرز ……………………….. 25
2-3-5-3-7- تئوری فستینگر در زمینهی تضاد شناختی…………. 25
2-3-5-3-8- نظریه یادگیری…………………………….. 26
2-3-5-3-9- مدل اجتماعی- رفتاری آندرسن…………………. 27
2-3-5-3-10- مدل اجتماعی-رفتاری کروگر………………….. 27
2-3-5-3-11- سلامت عمومی …………………………….. 28
2-3-5-3-12- نظریه واقعیت درمانی گلاسر …………………. 29
2-3-5-3-13- مدل باور سلامتی ………………………….. 30
2-4- چهارچوب نظری …………………………………. 31
2-5- مدل نظری تحقیق ……………………………….. 33
2-6- مدل تحلیلی تحقیق ……………………………… 34
2-7- فرضیههای تحقیق……………………………….. 35
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1- مقدمه………………………………………… 36
3-2- روش تحقیق…………………………………….. 36
3-3- جامعهی آماری تحقیق…………………………….. 37
3-4- واحد آماری……………………………………. 37
3-5- حجم نمونه و روش محاسبهی آن……………………… 37
3-6- شیوهی نمونهگیری……………………………….. 38
3-7- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها ………………….. 38
3-7-1 تعاریف نظری مفاهیم …………………………… 39
3-7-2 تعاریف عملیاتی متغیرها………………………… 40
3- 8- ابزار تحقیق………………………………….. 41
3- 9- سنجش روایی ابزار تحقیق………………………… 42
این مطلب را هم بخوانید :
3- 10- سنجش پایایی ابزار تحقیق………………………….. 44
3- 11روشهای تجزیه و تحلیل دادهها ……………………. 45
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1- مقدمه…………………………………………….. 46
4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی…………………………… 46
4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی…………………………. 59
4-3-1- آزمونهای همبستگی…………………………….. 59
4-3-2- تحلیل رگرسیون دو متغیره………………………. 63
4-3-3- تحلیل رگرسیون چند متغیره……………………… 66
4-3-4- تحلیل مسیر………………………………….. 68
4-3-4-1- دیاگرام تحلیل مسیر………………………….. 70
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1- خلاصه پژوهش…………………………………… 71
5-2- بحث و نتیجهگیری……………………………….. 73
5-3- راهکارها و پیشنهادات ………………………………. 75
5-3-1- پیشنهادات تحقیقی………………………………….. 75
5-3-2- پیشنهادات کاربردی……………………………. 76
5-4- محدودیتها و مشکلات پژوهش……………………. 76
فهرست منابع ……………………………………… 79
پیوستها……………………………………………….. 84
چکیده:
پیشرفت علم پزشکی و صنعت داروسازی و ارائهی داروهای متنوع در سالهای اخیر، انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بوجود آورده است، اما همراه با این تکامل، پدیدهی دیگری نیز در کشورها و بویژه کشورهای جهان سوم بوجود آمده که همان روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعلمی و غیرپزشکی آن است. میزان مصرف دارو در میان افراد، گروهها و جوامع مختلف نرخ متفاوتی دارد، و برخی از جوامع با مسایل و مشکلات مهمتری در زمینهی مصرف دارو مواجه هستند. در ایران نیز از جمله مسایل دارویی مورد بحث در طی سالهای اخیر، مصرف زیاد دارو بوده است و بر حسب مستندات میزان مصرف دارو در ایران فراتر از حد استاندارد جهانی است. میزان مصرف دارو در یک کشور تابع متغیرهای متعددی است و مصرف دارو همیشه بر اساس الگوهای علمی نیاز پزشکی صورت نمیگیرد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر عوامل اجتماعی- روانی بر میزان مصرف خودسرانهی دارو در شهر یاسوج است. طبق آمارهای موجود 15 تا 20 درصد از ایرانیها به طور خودسرانه و بدون مشورت پزشک دارو مصرف میکنند. در این مطالعه که به صورت توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است، 400 نفر از شهروندان 18 تا 55 سالهی شهر یاسوج از طریق نمونهگیری تصادفی- چندمرحلهای انتخاب شدند که شامل 200 زن و 200 مرد بودند. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه بوده است که با استفاده از اعتبار سازه به روش تحلیل عاملی و با استفاده از سنجش همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ و کودر- ریچاردسون تعیین پایایی گردید. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که بین متغیرهای سطح تحصیلات، میزان آگاهی از شیوهی صحیح مصرف، میزان آگاهی از پیامدهای مصرف و میزان سلامت عمومی با میزان مصرف خودسرانهِی دارو ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که مجموع این عوامل میتوانند 19/0 از وقوع متغیر وابسته (مصرف دارو) را تبیین کند. با توجه به نتایج بدست آمده فرهنگسازی و بالابردن سطح اطّلاعات و آگاهی مردم در زمینهی مصرف دارو و همچنین سرمایه‌گذاری برای سلامت و توسعه فعّالیتهای ارتقای سلامت، امری ضروری به نظر می‌رسد.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
بشر از گذشتهی دور با مشکل درد و آلام مواجه بوده و همواره سعی در برطرف کردن این مشکل داشته است. بر اساس مستندات تاریخی از حدود 7000 سال قبل، انسانها از داروهای گیاهی و طبیعی برای مقابله با بیماریها یا حفظ سلامت خود استفاده میکرده است، اما امروزه با پیشرفت علم و فنّاوری و گسترش مرزهای دانش، شاهد شیوههای گوناگونی از مصرف دارو هستیم. این شیوهها علاوه بر مصرف خوراکی، مصارف موضعی، مصارف استنشاقی، مصارف جلدی، مصارف تزریقی و… را شامل میشود (اردکانی،331:1384). هریک از این شیوههای مصرف دارو در کنار خاصیت اثربخشی و فواید درمانی خود، عوارض و مضرّاتی را نیز به همراه خواهد داشت که ضروری است به هنگام مصرف به آن توجه شود. اما علاوه بر این، کاربرد دارو در انواع مختلف خدمات درمانی، از نظر اجتماعی- فرهنگی نیز دارای ابعاد مختلفی است که میتوان از مسایلی چون سوءکاربردهای دارویی، خودمصرفی دارو، نظامهای دارویی کشور و همچنین مصرف زیاد دارو نام برد(محسنی،302:1385).
پیشرفت علم پزشکی و صنعت داروسازی و ارائهی داروهای متنوع در سالهای اخیر، انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بوجود آورده است، اما همراه با این تکامل، پدیدهی دیگری نیز در کشورها و بویژه کشورهای جهان سوم بوجود آمده که همان روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعلمی و غیرپزشکی آن است. مصرف بیرویه و غیرمنطقی دارو امروزه به مثابه یک مشکل بزرگ درآمده است که پیامدهای آن عوارض اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی خود را در بخش وسیعی از جامعه نمایان کرده است(نیکزاد، 1378: 1). در حال حاضر غیرمنطقی بودن مصرف دارو از جمله مشکلات موجود در ایران محسوب میشود که مسایل مختلفی در این زمینه قابل بررسی است، عدم رعایت ضوابط علمی و تحویل داروی بدون نسخه از سوی برخی داروخانه‌ها و بالا بودن قلم‌های دارویی در نسخه‌های تجویزی از سوی پزشکان از مهمترین آنهاست و نشاندهندهی غیرمنطقی بودن فرآیند تجویز و مصرف دارو در کشور است(دیناروند،1388: 15). از سوی دیگر ناآگاهی جامعه و فرهنگ و باورهای غلط رایج در میان مردم نیز عامل دیگری برای مصرف بیرویه دارو محسوب میشود
مصرف دارو، بحثی است که با کلیه جوانب فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و مذهبی مردم در ارتباط است. مصرف منطقی و صحیح دارو از یک سو متوجه تجویزکنندگان دارو میگردد و از سوی دیگر خوددرمانی یا مصرف نابجای دارو را در نزد بیمار منع میکند. افزایش مصرف دارو به جهت عوارض جانبی، خطرات مرگ و میر و همچنین هزینههای بسیار سنگین بودجهی دارویی دولت، شرکتهای بیمه و تودهی عمومی مردم از مسایل مهم جامعه به حساب میآید)دواتی، 1386: 451). با توجه به اینکه در دههی اخیر مصرف دارو به صورت بیرویه در کشور افزایش یافته است و مطالعات انجام شده حاکی از عدم وجود الگوی صحیح مصرف در این زمینهی میباشد، لذا انجام بررسی و مطالعات همهجانبه و کامل در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا سعی شده است تا عوامل اجتماعی- روانی مؤثّر بر میزان مصرف خودسرانهی دارو در شهر یاسوج مورد بررسی قرار گیرد.
2-1- بیان مسأله
میزان مصرف دارو در یک کشور تابع متغیرهای متعددی است که از آن جمله میتوان رشد بهداشت، قوانین و واردات دارو، برخورد جامعهی پزشکی و مردم با دارو، تبلیغات و امکان رقابت شرکتهای متعدد در بازار دارویی را ذکر کرد. بدین ترتیب مصرف دارو همیشه بر اساس الگوهای علمی نیاز پزشکی صورت نمیگیرد (فلاح،1376: 5). استفاده از دارو به عنوان یک حلقه از زنجیرهی درمان بیماری اجتنابناپذیر است، اما متخصصان علوم پزشکی بر این باورند که اثر بخشی دارو مستلزم این است كه تجویز دارو و مصرف آن، باید تحت نظر پزشك و به صورت اصولی و نه به صورت خودسرانه، باشد (Hogerzeil. 1995:6). میزان مصرف دارو در میان افراد، گروهها و جوامع مختلف نرخ متفاوتی دارد، و برخی از جوامع با مسایل و مشکلات مهمتری در زمینهی مصرف دارو مواجه هستند. در ایران نیز از جمله مسایل دارویی مورد بحث در طی سالهای اخیر، مصرف زیاد دارو بوده است و بر حسب مستندات میزان مصرف دارو در ایران فراتر از حد استاندارد جهانی است.
بر اساس برآوردهای موجود، سالانه بیش از 300 میلیون نسخه دارویی به داروخانههای کشور ارائه میشود. از طرف دیگر مطالعهی آمار داروهای مصرفی در کشور نیز بیانگر آن است که متوسط اقلام دارویی در هر نسخه در ایران 5/3 میباشد که با متوسط پذیرفتهشدهی جهانی که حدوداً 7/1 میباشد، اختلاف فاحشی را نشان میدهد[1]. همچنین تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‌دهند 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور به‌صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف میشود. در این میان قرص استامینوفن کدئین پرفروشترین و پرمصرفترین دارو است. طبق آمارها، در ایران سالانه حدود 3 میلیارد قرص استامینوفن کدئین مصرف میشود و اگرچه وزارت بهداشت از تمامی دانشگاههای علوم پزشکی کشور درخواست کرده تا ممنوعیت فروش این گروه از داروهای بدون نسخه را به داروخانه های تحت پوشش دانشگاه خود اعلام کند اما تا به حال تغییر چشمگیری مشاهده نشده و همچنان استامینوفن کدئین و آموکسی سیلین جزء پرفروشترین داروها هستند(سلامت، 1388: 6).
در طول سالهای گذشته، مصرف دارو از نظر کمی بین 5 تا 8 درصد و به لحاظ ریالی بین 20 تا 40 درصد، رشد داشته است. علت افزایش کمی به دلایل متعددی نظیر ورود داروهای جدید به بازار، فعالیت بیشتر پزشکان و روشهای تحقیق علمیتر مربوط میشود و افزایش ریالی نیز به علت ورود داروهای گران قیمت به بازار و افزایش قیمت داروهای تولید داخل بوده است. سهم داروهای تولید داخل از نظر کمی در سال 1387 به 97 درصد رسیده است و با سهم بیشتری نسبت به سالهای قبل، بیشتر داروهای تولید داخل به فروش رفته است، اما از نظر ریالی سهم داروهای تولید داخل، 65 درصد بوده است، به عبارت دیگر تقریباً 3 درصد داروهایمان از نظر تعداد وارداتی است اما از نظر ریالی، 35 درصد بازار دارویی، متعلق به آنهاست(دیناروند، 1388: 15).
طبق آمارهای ارائه شده در زمینهی مصرف دارو، شهر یاسوج نیز که به عنوان جامعهی آماری پژوهش حاضر در نظر گرفته شده است، از الگوی مصرفی کل کشور پیروی میکند. طبق آمار معاونت دارو و درمان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، سرانه مصرف دارو در استان کهگیلویه و بویراحمد، بالاتر از میانگین کشوری است و میانگین اقلام دارویی در هر نسخه 03/3 است که تقریباً دو برابر استاندارد جهانی است. مصرف آنتی بیوتیک های تزریقی نیز در استان نسبت به کل کشور بسیار بالاست بطوری که در سال 1389، 53 درصد از بیماران در استان، آنتی بیوتیک تزریقی مصرف کردند(خبرگزاری مهر، 1390). طبق آمار معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، میانگین مصرف دارو به ویژه داروهای تزریقی در استان، نسبت به میانگین کشوری 10 درصد بیشتر است. همچنین هم اکنون آمپول “دگزامتازون” که یک داروی “کورتیکواستروئید” می باشد مقام اولِ مصرف، در استان را دارد و پس از آن، “استامینوفن کدئین”، شربت “دیفن هیدرامین” و آمپول “سفتریاکسون” بیشترین مصرف را در استان داشتهاند.
گروه دارو و درمان یک مثلث است که سه ضلع آن را پزشک، داروساز و بیمار تشکیل می‌دهند و هر کدام از این اضلاع درست عمل نکند همه خواص نظام دارو و درمان زیر سؤال می‌رود. از نظر مسئولان و صاحبنظران امر دارو و درمان برخی از مسایل موجود در کشور همچون در دسترس بودن انواع مسکنها، تجویز زیاد اقلام دارویی توسط پزشک، باورهای غلط شکل گرفته در میان مردم و همچنین مصرف خودسرانهی دارو از سوی مردم بر مصرف زیاد دارو تأثیر زیادی میگذارد(واقفی، 1388)[1].
با این تفاصیل مسئلهی اساسی تحقیق حاضر این است که میزان مصرف دارو را به توجه به مصرف خودسرانهی دارو مورد بررسی قرار داده و نشان دهد میزان مصرف خودسرانهی دارو در شهر یاسوج تحت تأثیر چه متغیّرهای اجتماعی و روانی قرار دارد؟
3-1- ضرورت انجام پژوهش
بخوبی روشن است که ترکیبی از بهداشت عمومی، پیشگیری، درمانبخشی آسان و سهولت مراجعه در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه، سیاست درستی برای هزینههای عمومی مربوط به بهداشت و سلامت، در جوامع در حالتوسعه میباشد. هزینههای ملی دارویی، همچون نسبتی از هزینههای کلی سلامت در جوامع در حالتوسعه، از 7 درصد به 66 درصد تغییر یافته است. از اینرو، وجود داروهای اساسی و تدارک کافی و به موقع آن، که جزء اصول مراقبتهای اولیه بهداشتی[1] نیز میباشد، از اهمّیت و ضرورت خاصی برخوردار است. تلاش در جهت یک نظام دارویی کارآمد و منطقی یکی از اهداف مهم و اوّلیه همه مراکز بهداشتی- درمانی دنیا بوده و بهسازی شیوههای مصرف دارو و گام نهادن به سوی جامعهای با مصرف بیخطر، منطقی و با کیفیت دربارهی داروها، محور اقدامات و توصیههای سازمان جهانی تندرستی (WHO) است(krishnaswamy.2006:140).
دارو به عنوان یک کالای راهبردی، مشمول یارانه و به عنوان یک نیاز اساسی عامّهی مردم، از ارزش و اهمّیت ویژهای برخوردار است. سالانه میلیونها دلار صرف خرید انواع مواد مختلف و جنبی لازم برای ساخت و تهیه دارو میشود؛ اما با این وجود همچنان در بسیاری از موارد با کمبود اقلام دارویی در کشور مواجه هستیم. طبق آمارهای موجود، ایران به لحاظ مصرف دارو، جزو بیست کشور نخست دنیاست و در آسیا بعد از چین مقام دوم مصرف دارو را دارد(محبوبی، 1388: 34). میانگین رشد مصرف دارو در ایران حدود 5/11% است، در حالی که این رقم، در کشورهای درحال توسعه 7% و در کل جهان 9% گزارش شده است(همشهری، 1388: 1).
یکی از حوزههایی که انسانها در طول زندگی خود محتاج آن هستند، خدمات پزشکی و دارویی است و بنابراین الگویی که بیانگر اقتصاد و اعتدال در به کارگیری منابع پزشکی و دارویی باشد از ضرورتهای ملی محسوب میشود. در دنیای امروز، جوامع پیشرفته برای بهکارگیری هر فرآورده و استفاده از آن در فرآیندهای اجتماعی، روشهایی استانداردشده و هدفمند یا به اصطلاح « دستورالعملهای استانداردشده»
