چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اول: معرفی پژوهش

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….3

1-2- بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………5

1-3- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش……………………………………………………………………………….. 8

1-4- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………..10

1-4-1- هدف کلی…………………………………………………………………………………………………………..10

1-4-2- اهداف اختصاصی…………………………………………………………………………………………………10

1-5-فرضیه‏های پژوهش……………………………………………………………………………………………………10

1-6-متغیر های پژوهش…………………………………………………………………………………………………….11

1-6-1- تعریف مفهومی متغیرها…………………………………………………………………………………………11

1-6-2- تعریف عملیاتی متغییرها……………………………………………………………………………………….11

2-1- هوش هیجانی …………………………………………………………………………………………………………13

2-1-1- هیجان چیست؟……………………………………………………………………………………………………13

2-1-2-مبانی فیزیولوژیکی هیجان………………………………………………………………………………………15

2-1-3-تاریخچه هوش هیجانی………………………………………………………………………………………….16

2-1-4- تعاریف هوش هیجانی………………………………………………………………………………………….21

2-1-5- دیدگاه های موجود در باب هوش هیجانی………………………………………………………………21

2-1-5-1- دیدگاه توانایی (پردازش اطلاعات) ……………………………………………………………………21

2-1-5-2- دیدگاه ترکیبی (شخصیتی- اجتماعی- هیجانی) هوش هیجانی……………………………….23

2-1-6- مدل مختلط هوش هیجانی بار- آن…………………………………………………………………………24

2-1-6-1- مقیاسهای کلی یا ترکیبی EQ-I بار- آن (1997) ………………………………………………..24

2-1-7- مدل مختلط هوش هیجانی گلمن……………………………………………………………………………26

2-1-8- مقایسه مدلهای توانایی و ترکیبی هوش هیجانی……………………………………………………….28

2-1-9- اهمیت هوش هیجانی ………………………………………………………………………………………….28

2-2- استرس شغلی………………………………………………………………………………………………………….30

 

2-2-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..30

2-2-2- تاریخچه استرس …………………………………………………………………………………………………31

2-2-3- تعریف استرس…………………………………………………………………………………………………….32

2-2-4- تعاریفی در طبقه بندی اصطلاح استرس………………………………………………………………….33

2-2-5- وضع فعلی استرس…………………………………………………………………………………………….. 35

2-2-6- عوامل ایجاد کننده استرس…………………………………………………………………………………….36

2-2-6-1-فشار ………………………………………………………………………………………………………………36

2-2-6-2- ناکامی ……………………………………………………………………………………………………………37

2-2-6-3- واکنش در برابر ناکامی (پرخاشگری) …………………………………………………………………37

2-2-6-4- تعارض…………………………………………………………………………………………………………. 38

2-2-7- استرس شغلی …………………………………………………………………………………………………….39

2-2-8- نشانه های استرس شغلی ……………………………………………………………………………………..42

2-2-8-1- نشانه های روانی……………………………………………………………………………………………..42

2-2-8-2- نشانه های جسمانی………………………………………………………………………………………….42

2-2-8-3- نشانه های رفتاری……………………………………………………………………………………………43

2-2-9- ویژگی های شغل ………………………………………………………………………………………………..44

2-2-9-1- آهنگ کار  ……………………………………………………………………………………………………..44

2-2-9-2- تکرار کار  ……………………………………………………………………………………………………..44

2-2-9-3- نوبت کاری……………………………………………………………………………………………………..44

2-2-10- بررسی اثرات استرس شغلی………………………………………………………………………………..45

2-2-11- سه خصلت شخصیتی افراد مستعد استرس …………………………………………………………..48

2-2-12- عوامل استرس شغلی در محیط کار ……………………………………………………………………..49

2-2-12-1- شرایط کاری ………………………………………………………………………………………………..49

2-2-12-2- تراکم کاری…………………………………………………………………………………………………. 50

2-2-12-3- ابهام نقش …………………………………………………………………………………………………….50

2-2-12-4- عدم امنیت شغلی……………………………………………………………………………………………50

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-12-5- مسئولیت ……………………………………………………………………………………………………..51

2-2-12-6- روابط با زیر دستان ……………………………………………………………………………………….51

2-2-12-7- روابط با همکاران ………………………………………………………………………………………….51

2-2-12-8-ارزشیابی شدن به وسیله دیگران………………………………………………………………………..52

2-2-12-9- فناوری و خصیصه های مادی …………………………………………………………………………52

2-3- تاب آوری……………………………………………………………………………………………………………….53

2-3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..53

2-3-2- تاریخچه تاب آوری……………………………………………………………………………………………..54

2-3-3- حوزه های عملکردی تاب آوری……………………………………………………………………………55

2-3-4- تاب آوری از نظر تاریخی……………………………………………………………………………………..56

2-3-5- مدل های تاب آوری…………………………………………………………………………………………….58

2-3-5-1-مدل جبرانی……………………………………………………………………………………………………..59

2-3-5-2-مدل چالش………………………………………………………………………………………………………59

2-3-5-3-مدل عامل حفاظتی…………………………………………………………………………………………….60

2-4- شادکامی………………………………………………………………………………………………………………….62

2-4-1- تعاریف و مفاهیم شادکامی…………………………………………………………………………………….62

2-4-2- تاریخچه شادکامی ……………………………………………………………………………………………….64

2-4-3- جایگاه شادی در چهار چوب هیجانها ……………………………………………………………………66

2-4-4- شاخص های شادکامی …………………………………………………………………………………………67

2-4-4-1-حالت چهره – قیافه …………………………………………………………………………………………67

2-4-4-2-بیان احساسات شاد توسط خود فرد…………………………………………………………………….68

2-4-4-3-توجه به محتوی گفتار فرد …………………………………………………………………………………68

2-4-5- دیدگاه شناختی و شادکامی …………………………………………………………………………………..68

2-4-6- صفات شخصیتی و روان شناختی مرتبط با شادمانی………………………………………………….69

2-4-6-1-برون گرایی و روان نژندی ………………………………………………………………………………..70

2-4-6-2- مطلوبیت اجتماعی و وظیفه شناسی…………………………………………………………………..70

2-4-6-3-انعطاف پذیری …………………………………………………………………………………………………71

2-4-6-4-عزت نفس ………………………………………………………………………………………………………71

2-4-6-5- خوش بینی …………………………………………………………………………………………………….72

2-4-6-6-تداوم شادی …………………………………………………………………………………………………….73

2-4-7- جنبه های پنهان شادی …………………………………………………………………………………………75

2-4-8- دیدگاه های نظری در مورد شادکامی ……………………………………………………………………..78

2-4-8-1- دیدگاه لذت گرایی…………………………………………………………………………………………..78

2-4-8-2- دیدگاه معنوی………………………………………………………………………………………………….79

2-4-8-3- نظریه ی داینر و همکاران………………………………………………………………………………….81

2-4-8-4- نظریه ی آرگایل و همکاران ……………………………………………………………………………..81

2-4-9-دیدگاه های شناختی و شادی …………………………………………………………………………………82

2-4-10- دیدگاههای زمینه ای در مورد شادی ……………………………………………………………………84

2-4-10-1- نظریه روابط و فعالیتهای اجتماعی …………………………………………………………………..84

2-4-10-2- شادی در نظریه فروید…………………………………………………………………………………….85

2-4-10-3- نظریه تعادل حالات هیجانی …………………………………………………………………………..85

2-4-10-4- شادی در نظریه الیس …………………………………………………………………………………….86

2-4-10-5- نظریه زیست شناختی در مورد شادی……………………………………………………………….86

2-4-10-6- شادی در نظریه فاوا ………………………………………………………………………………………87

2-4-10-7- شادی در نظریه مزلو ……………………………………………………………………………………..88

2-4-10-8- شادکامی از دیدگاه دنیل گیلبرت………………………………………………………………………88

2-4-10-9- شادی از دیدگاه مارتین سلیگمن ……………………………………………………………………..92

2-4-10-10- شادی درنظریه فوردایس……………………………………………………………………………….94

2-4-11- عوامل تأثیر گذار بر شادکامی……………………………………………………………………………….96

2-4-11-1- تفاوت های جنسیتی ……………………………………………………………………………………..96

2-4-11-2- درآمد ………………………………………………………………………………………………………….97

2-4-11-3- ازدواج …………………………………………………………………………………………………………97

2-4-11-4- تحصیلات ……………………………………………………………………………………………………98

2-4-11-5-رضایت شغلی ……………………………………………………………………………………………….98

2-4-11-6- سلامتی ………………………………………………………………………………………………………..99

2-4-11-7- مذهب …………………………………………………………………………………………………………99

2-4-11-8- اوقات فراغت و تفریح …………………………………………………………………………………100

2-4-11-9- موفقیت و تأیید اجتماعی ……………………………………………………………………………..100

2-4-11-10- حوادث زندگی …………………………………………………………………………………………100

2-4-11-11- توانایی ها………………………………………………………………………………………………….101

2-4-11-12- سن …………………………………………………………………………………………………………101

2-4-12- راهکارهای افزایش شادکامی……………………………………………………………………………..102

2-5- پیشینه تحقیقات انجام شده………………………………………………………………………………………109

2-5-1- تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………………109

2-5-1-1- رابطه هوش هیجانی و شادکامی……………………………………………………………………….109

2-5-1-2- رابطه هوش هیجانی و تاب آوری…………………………………………………………………….110

2-5-1-3- رابطه استرس شغلی و تاب آوری ……………………………………………………………………111

2-5-1-4- رابطه استرس شغلی و شادکامی……………………………………………………………………….112

2-5-2- تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………………………..113

2-5-2-1- رابطه هوش هیجانی و شادکامی……………………………………………………………………….113

2-5-2-2- رابطه هوش هیجانی و تاب آوری…………………………………………………………………….114

2-5-2-3- رابطه استرس شغلی و تاب آوری ……………………………………………………………………115

2-5-2-4- رابطه استرس شغلی و شادکامی……………………………………………………………………….116

فصل سوم: روش پژوهش

3-1- طرح پژوهش ………………………………………………………………………………………………………123

3-2- طبقه بندی متغیر ها…………………………………………………………………………………………………123

3-3- جامعه آماری پژوهش …………………………………………………………………………………………….123

3-4- نمونه آماری پژوهش و روش نمونه‌گیری …………………………………………………………………123

3-5- روش اجرا ……………………………………………………………………………………………………………123

3-6- ابزار سنجش …………………………………………………………………………………………………………124

3-6-1-پرسشنامه هوش هیجانی بار آن……………………………………………………………………………..124

3-6-2- پرسشنامه استرس شغلی HES …………………………………………………………………………..124

3-6-3- پرسشنامه تاب آوری کانر و دیوید سون (CD-RISC) ………………………………………..125

3-6-4- پرسشنامه شادکامی آکسفورد………………………………………………………………………………..125

3-7- روشهای آماری تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………………….126

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- تحلیل داده‌های کمی از زاویه توصیفی …………………………………………………………………….129

4-2- تحلیل داده‌های کمی از زاویه استنباطی …………………………………………………………………..130

4-2-1- یافته‌های مربوط به فرضیه اول……………………………………………………………………………..130

4-2-2- یافته‌های مربوط به فرضیه دوم…………………………………………………………………………….131

4-2-3- یافته‌های مربوط به فرضیه سوم……………………………………………………………………………133

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-بحث و تفسیر نتایج ………………………………………………………………………………………………..136

5-2- محدودیت‌ها …………………………………………………………………………………………………………139

5-3- پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………139

5-3-1- پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………………………………139

5-3-2- پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………….139

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………….140

فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………..140

فهرست منابع لاتین………………………………………………………………………………………………………….142

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………146

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………….. 156

                                                                                       

                            

فهرست جداول

عنوان                                                صفحه

 

جدول 2-1) ظهور مفهوم هوش عاطفی (مایر، 2001) …………………………………………………………….20

جدول 2-2) مؤلفه های هوش هیجانی (به نقل از مایر، 2001) …………………………………………………27

جدول 2-3) توصیف مختصر سه موج بررسی تاب آوری (ریچاردسون، ٢٠٠٢)………………………….58

جدول 2-4) خلاصه پیشینه های انجام شده………………………………………………………………………….117

جدول 4-1)فراوانی ودرصد فراوانی جنسیت،وضعیت تاهل ونوع استخدام در بین پاسخگویان….. 129

جدول 4-2 )فراوانی ودرصد فراوانی سنوات خدمت وسطح تحصیلات در بین پاسخگویان………..129

جدول 4-3)  آمار توصیفی متغییر های تحقیق……………………………………………………………………….130

جدول 4-4) تحلیل واریانس……………………………………………………………………………………………….130

جدول 4-5) رگرسیون برای رابطه تاب آوری با هوش هیجانی و استرس شغلی………………………..130

جدول 4-6) تحلیل واریانس……………………………………………………………………………………………….131

جدول 4-7) رگرسیون برای رابطه شادکامی با هوش هیجانی و استرس شغلی…………………………..132

جدول 4-8) همبستگی پیرسون…………………………………………………………………………………………..133

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                صفحه

 

شکل 2-1) مدل جبرانی……………………………………………………………………………………………………….59

شکل2-2) مدل چالش…………………………………………………………………………………………………………60

شکل2-3) مدل عامل حفاظتی……………………………………………………………………………………………….61

 

 

چکیده

تحقیق حاضر با هدف بررسی ارتباط هوش هیجانی و استرس شغلی با تاب آوری و شادکامی انجام شد. طرح پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی ، پیمایشی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این تحقیق شامل کارکنان مشغول به خدمت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در سال 1392 برابر 1150 نفر بودند. حجم نمونه براساس فرمول کوکران برابر 288 نفر انتخاب شد که از روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین جامعه آماری برگزیده شدند. برای جمع آوری داده هااز پرسشنامه های سنجش هوش هیجانی بارآن ، پرسشنامه استرس شغل HESو پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون و پرسشنامه شادکامی آکسفورد استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بین هوش هیجانی و تاب آوری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد یعنی با افزایش نمره هوش هیجانی میزان تاب آوری افزایش می یابد. همچنین مشاهده شد که با افزایش استرس شغلی تاب آوری کاهش می یابد. از طرفی مشخص شد که بین تاب آوری و شادکامی نیز رابطه مثبت معناداری وجود دارد.

 

واژگان کلیدی: هوش هیجانی، استرس شغلی، تاب آوری، شادکامی.

فصل اول

معرفی پژوهش

 

1-1- مقدمه

روانشناسی صرفا یک شاخه پزشکی علاقه‏مند به بیماری یا بهداشت نیست بلکه گسترده‏تر است و موضوعاتی از قبیل کار، تحصیلات، بینش، عشق، رشد و بازی را نیز دربرمی‏گیرد. روانشناسان اکنون به تحقیقات جامعی در مورد نقاط قوت و فضیلت‏های انسانی نیازمندمند. روانشناسانی که با خانواده‏ها، مدارس، انجمن‏های مذهبی و شرکت‏ها کار می‏کنند نیازمند توسعه جوی هستند که بر این نقاط قوت تاکید نماید. امروزه نظریه‏های روانشناسی عمده به سمت دیدگاهی نوین مبتنی بر پرورش نقاط قوت تغییر مسیر داده‏اند. دیگر نظریه روانشناسانی برجسته‏ای وجود ندارد که افراد انسانی را به عنوان کالبدهای منفعل پاسخ به محرک‏ها تعریف نماید و امروزه انسان‏ها بیشتر به عنوان افرادی تصمیم گیرنده با امکان انتخاب گزینه‏های متعدد و امکان چیره‏دست شدن و کار آمد شدن تعریف می‏شوند. موضوعات روانشناسی مطرح شده در آغاز قرن بیست و یکم عمدتا بر تجربه مثبت انسانی و آن‏چه که لحظه‏ای را بهتر از لحظه دیگر می‏کند تمرکز کرده‏اند.به گفته دانیل خانمن، کیفیت عاطفی تجربه جاری اساس و بلوک یا روانشناسی مثبت‏نگر است(خانمن، 1999).

مثبت نگری حاصل تعامل آرام و بدون مشکل با محیط اجتماعی است که پیامد آن مجموعه ای از تمایلات مبتنی بر رضایت مندی، خوش بینی، امید، اعتماد و اطمینان خاطر در فرد است. نقطه مقابل آن وجود بیزاری، ترس، عصبانیت، ناامیدی و نگرانی خواهد بود. مثبت نگری زمانی بوجود می آید که افراد احساس نمایند درکشان از خودشان تأیید شده است. مثبت نگری نوعی خیر عمومی است که پیامد و حاصل آن را باید در تشریک مساعی، طراوت اجتماعی، وفاق اجتماعی، عواطف مثبت، زندگی انجمنی و مشارکت اجتماعی جستجو کرد. مثبت نگری نوعی سرمایه عاطفی است که هزینه های کنترل و نظارت رسمی را کاهش می دهد و افراد را متقاعد به رفتار مطابق با ارزش ها و هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده می نماید. سرمایه ای که به واسطه استفاده از آن زایش تازه ای پیدا می کند، زیرا وقتی افراد از عواطف مثبتی که دیگران ابراز می دارند استفاده می کنند به نوعی عواطف مثبت تازه ای را تولید می کنند. مهمترین تأثیر مثبت نگری بر زندگی عادی یا روزمره این است که در صورت وجود مثبت نگری زندگی روزمره معطوف به آینده خواهد بود و افراد جامعه از گذشته نگری منفی و داشتن کنش های آنی و لحظه ای رهایی پیدا خواهند کرد. آنها پذیرای برنامه داشتن و کنش های عقلانی معطوف به هدف خواهند شد؛ کنش هایی که آنها را وادار به تلاش و کوشش مضاعف و نیل به اهداف متعالی تر می نماید به گونه ای که نوعی آینده گرایی و آینده اندیشی را در افراد جامعه تقویت می نماید که خود می تواند پیامدهای مثبت متعددی را به دنبال داشته باشد.

روانشناسی مثبت نگر به عنوان رویکردی تازه در روانشناسی، بر فهم و تشریح شادمانی و احساس ذهنی بهزیستی و همچنین پیش بینی دقیق عواملی که بر آ نها مؤثرند، تمرکز دارد. این رویکرد از منظری مثبت گرایانه با ارتقای احساس ذهنی بهزیستی و شادمانی، در عوض درمان نواقص و اختلالات سروکار دارد. بنابراین، روان شناسی مثبت نگر تکمیل کننده روان شناسی بالینی سنتی است. فهم، درک و شفاف سازی شادمانی و احساس ذهنی بهزیستی، موضوع محوری روا نشناسی مثبت نگراست (سلیگمن، ۲۰۰۵)

مارتین سلیگمن، (پدر روان‌شناسی مثبت) می‌گوید: این روان‌شناسی، روان‌شناسی قرن بیست و یکم است؛ علمی که به جای توجه به ناتوانی‌ها و ضعف‌های بشری، متمرکز شده است روی توانایی‌های آدم‌ها؛ توانایی‌هایی از قبیل شاد زیستن‏، لذت بردن، قدرت حل مسأله و خوش‌بینی .

مازلو هم در سلسله مراتبی که برای نیازها در نظر گرفته بود «نیاز به خودشکوفایی» را در بالاترین مرتبه قرار داده بود. او می‌گفت افراد در مرحله خودشکوفایی، یک حس شادی را تجربه می‌کند، توأم با آرامش.

حتی قبل از انسان‌گراها، یک روان‌شناس آمریکایی به نام ویلیام جیمز، نگرانی اصلی روان‌شناسی را «شادی و بهزیستی انسان‌ها» می‌دانست. «مارتین سلیگمن» بنیانگذار جنبش روانشناسی مثبت در دهه قبل می گوید؛ «تصور کنید دارویی کشف شده است که می تواند طول عمر شما را هشت الی ۹ سال بیشتر کند. احساس خوشبختی همان دارو است.»

محققان در زمینه خوشبختی به پشتوانه هزاران تحقیق در این مورد می گویند «خوشبختی ساختنی است».(دینر، 1984).

اغلب مردم آن‏چه را که در رابطه با زندگی‏شان اتفاق می‏افتد خوب یا بد ارزیابی می‏کنند و طبیعتا آن‏ها قادر به قضاوت در مورد زندگی خود هستند.آن‏ها تقریبا همیشه هیجانات و خلقیاتی را تجربه می‏کنند که یا مؤلفه‏ای خوشایند دارد که منجر به یک واکنش مثبت می‏شود و یا مؤلفه‏ای ناخوشایند دارد و واکنشی منفی را می‏طلبد. بنابراین همواره سطحی از شادمانی ذهنی بر زندگی مردم حاکم است، حتی اگر به طور هشیارانه به آن نپردازند.

سلیگمن ( ۲۰۰۲ ) در کتاب خود با عنوان شادمانی اصیل هیجان های مثبت را در سه مقوله آن هایی که با گذشته، حال و آینده پیوند دارند، طبقه بندی می کند. هیجان های مثبت مرتبط با آینده، خوش بینی، امید، اعتماد، ایمان و اعتقاد را شامل می شوند. رضامندی، خشنودی، تحقق، غرور و آرامش خاطر هیجان های مثبت عمده ای هستند که با گذشته پیوند دارند. در ارتباط با هیجان های مثبت حال دو طبقه متمایزوجود دارد: لذت های آنی و رضامندی های پایدارتر. لذت ها، هم لذت های جسمانی و هم لذت های عالی تر را شامل می شوند. لذت های جسمانی از طریق حواس حاصل می شوند. احساس هایی که از امر جنسی، عطرهای خوش و چاشنی های خوشمزه بروز می کنند، در این مقوله قرار می گیرند. برعکس، لذت های عالی تر از فعالیت های پیچیده تر به دست می آیند و احساس هایی مانند سعادت، شعف، راحتی، سرخوشی و شادمانی را شامل می شوند. رضامندی ها که حالت های شیفتگی یا جذبه را شامل    می شوند و حاصل فعالیت هایی هستند که به کارگیری نیرومندی های یکتا و التزامی را می طلبند، با لذت ها تفاوت دارند. قایق رانی، تدریس و کمک به دیگران مصداق های چنین فعالیت هایی هستند. نیرومندی های التزامی آن دسته ازصفات شخصی هستند که با فضیلت های خاصی رابطه دارند و در ارزش های عملی طبقه بندی نیرومندی ها تعریف می شوند.در مطالعه هیجان های مثبت و شادمانی، نکته حساس یافتن یک راه موشکافانه برای تشخیص دادن حالت های عاطفی مثبت و منفی است (سلیگمن، 2002).

 

1-2- بیان مسئله

درسال های اخیر رویکرد روانشناسی مثبت با شعار توجه به استعدادها و توانمندی های انسان مورد توجه پژوهشگران حوزه های مختلف روانشناسی قرار گرفته است. این رویکرد بر شناسایی سازه ها و پرورش توانمندیهایی تأکید می کند که ارتقاء سلامت و شادکامی انسان را فراهم می کند. تاب آوری مهمترین راهبردی است که در این رویکرد مورد توجه پژوهشگران است(کیانی دهکردی، 1383).

از نظر تاریخی در علوم رفتاری و اجتماعی از یک رویکرد مشکل مدار[1] برای مطالعه رشد انسان و جامعه پیروی می کردند. این رویکرد آسیب شناختی، بر مشکلات، بیماریها و اختلالات، ناسازگاری ها، کجروی و عدم شایستگی تمرکز داشت. تأکید این رویکرد بر شناسایی عوامل خطر مربوط به اختلالات گوناگون مثل بیماریهای روانی، بزهکاری، الکلیسم و سوء مصرف مواد بوده است. در مطالعات طولی که در چارچوب این رویکرد در جمعیت های پرخطر انجام گرفته، درصدی از افراد در معرض خطر به مشکلات و آسیبهایی مبتلا می شدند، اما درصد بیشتری نیز سالم می ماندند. محققان برای این افراد که در شرایط ناگوار و پرخطر، پیامدهای نامطلوب را نشان نمی دادند، اصطلاحات گوناگونی مثل آسیب ناپذیر، مقاوم در برابر استرس، سرسخت و شادکام به کار بردند. اخیراً نیز اکثر محققان واژه تاب آور در برابر شرایط پرخطر و ناگوار را به کار می برند(بنارد[2] ، 1991)

گارمزی و ماستن[3] (1991، نقل از محمدی، 1384) تاب آوری[4] را فرایند یا توانایی سازگاری موفقیت آمیز به رغم شرایط چالش انگیز و تهدید کننده تعریف کرده اند.

از جمله مسایلی که در حوزه عوامل مؤثر بر تاب آوری مطرح است، نقش هوش بر تاب آوری است. برخی یافته ها حکایت از آن دارد که هوش یک عامل تعیین کننده تاب آوری است (اگلند و سروف، 1993، رادک- یارو و شرمن، 1990). و برخی هم خلاف این نظر را تأیید کردند(فرایبورگ، بارلوگ، مارتینیوسن، رزنوینگ و هجمدال 2005)[5]. لازم به ذکر است که این محققان، هوش عمومی را که توسط آزمونهای سنتی هوش سنجیده می شود، مد نظر قرار می دادند. اما امروزه گونه ای دیگر از هوش تحت عنوان هوش هیجانی[6] مطرح است که در سال 1990 توسط سالوی[7] و می یر[8] مطرح شد.

هوش هیجانی شامل درک، فهم و استدلال و اداره هیجان در خود و دیگران است ( سالوی و همکاران، 2000 ) و مجموعه ای از تواناییها، کفایت ها و مهارتهای غیرشناختی است که توانایی فرد برای کسب موفقیت در مقابله با اقتضائات محیطی را تحت تأثیر قرار می دهدوباعث فائق آمدن فردبر فشارها و نیازهای محیط می گردد (بار- اون، 1997).

نظریه پردازان هوش هیجانی براین باورند که بین هوش هیجانی و قدرت مقابله با موقعیتهای مخاطره آمیز رابطه مثبت وجود دارد (سالوی، بدل، دیتویلر و مایر، 2000 ) و بالا بودن هوش هیجانی را به عنوان یک عامل محافظت کننده مطرح نمودند.

رابطه هوش هیجانی و تاب آوری به وسیله جوکار( 1386 )، زارعان، اسدالله پور و بخشی پور(1387)، شاکری نیا و محمد پور (1389)، خدایاری(1389)، انگلبرگ و سجوبرگ (2004)، (سالوی، بدل، دیتویلر و مایر، 2000) مورد بررسی قرار گرفته است.

ارگان (به نقل از فرسه[9] و زاف [10]،1999) معتقد است که وقتی فرد در شرایطی قرار می گیرد که تحت فشار است و احساس ناراحتی و ناکامی می کند، گفته می شود که وی تحت استرس می باشد . در تعریفی دیگر، استرس به عنوان فرسودگی بدنی و عاطفی درنظر گرفته می شود که بر اثر مسائل و مشکلات واقعی یا خیالی به وجود می آید (کویل[11] ، ادواردز، هاننیگان، فوترگیل و بورنارد، 2005 ). برای فهم بهتر استرس بایستی به سه جز توجه نمود : 1- بعد فیزیولوژیکی 2- بعد وقایع و محرک هایی که استرس را به وجود آورده اند 3- بعد ارزیابی شناختی از موقعیت یا استرس های موجود . در اصل امروزه اعتقاد براین است که استرس ، ارزیابی شناختی از محرک های پیرامو نی و جنبه های فیزیولوژیکی است (بیکر [12]، دمر وتی، دی بوئر وشائوفلی، 2003) استرس شغلی یکی از رایج ترین پدیده ها در محیط های شغلی دارای روابط فردی است (گواریتالت – چالوین[13] ، کالیچ من، دمی و پیترسون،2000 )

همچنین رابطه استرس و تاب آوری نیز توسط میچل کریپل و دونا هندرسون یکنگ (2010)، کوترل (2001)، گیللسپی ، والش، وینفیلد، استاف و دئوا (2001)، جکسون و روت من (2006)، تافت (1989) و … مورد بررسی قرار گرفته است.

کانت ، شادی را ارضای تمامی امیال می داند (آیزنک[14] ،1990،نقل از فیروز بخت و بیگی ، 1375 ). به اعتقاد لاما [15]مهمترین هدف زندگی ما رسیدن به شادی است ، چه انسان معتقد به اصول مذهبی باشد، چه نباشد. حرکت وفعالیت انسان در هر مذهبی که باشد برای دست یافتن به شادی است (لاما و کاتلر[16]، نقل از انوشیروانی ،1382).شادی نه تنها به سطح بالایی از عاطفه یا هیجان مثبت بستگی دارد بلکه به سنجش عمیق تر رضایت کلی از زندگی نیز وابسته است.

رجبی و شیرعلی پور( 1388 )، شریعتی و رمضانی( 1388 )، کاظمی، نیک منش و میناخانی ( 1388 )، پورزارعی( 1382 ) گالاگر و ولا – برودیک( 2008 )، جوده (2007)، فورنهام و کریستفور