الوَلَدِ عَلَى الوالِد» مى گویند؛ زیرا کودک، برکت خانه و نعمت و حسنه اى است که خداوند به پدر و مادر ارزانى کرده است. آموختن سواد به کودکان، به آنها کرامت ببخشیم و کلید گشایش بسیارى از مشکلات زندگى را در اختیار آنان قرار دهیم.کودکان مانند هر انسان دیگرى دوست دارند، محبوب واقع شوند و به شخصیت آنها احترام گذارده شود. ازاین رو، رسول خدا صلى الله علیه و آله سفارش مى کند: «دوست بدارید کودکان خود را و به آنها ترحم و به وعده خود به آنان وفا کنید.» همچنین مى فرماید: «وقتى نام فرزندتان را مى برید، او را گرامى دارید و جاى نشستن را براى وى باز کنید و با او ترش رو نباشید».باز مى فرماید: «اگر کسى فرزند خود را ببوسد، حسنه اى براى او نوشته مى شود».در واقع، همه این موارد، از نشانه هاى احترام گذارى درست و کامل به کودکان است که والدین مى توانند، با رعایت کردن آن، به مقام کودک خود ارزش قائل شوند و نیازهاى روانى او را برآورده کنند.

حقوق کودک واژه‌ای مرکب از دو کلمه حقوق و کودک فراهم آمده است. بررسی این واژه به ما کمک می‌کند که با شناخت مفهوم اصطلاحی آن بتوانیم با تعریفی جامع و مانع مصادیق اعتباری و عینی این واژه مرکب را دریابیم. ماهیت این موضوع از این جهت است که کودکان دارای حقوق مخصوص به خود هستند، به گونه ای که با صداق عنوان کودکی، آن حقوق برای آن ها ثابت می شود مانند حق حضانت، حق رضاع، یا مصونت کودکان در مقابل احکام کیفری همچون حدود، قصاص و … که امام باقر(ع) می‌فرمایند: دختر هنگامی که نه ساله شد یتیم و کودکی او پایان می‌پذیرد و ازدواج می‌کند و حدود عمومی علیه او به نفع او جاری می‌شود. از مفهوم مخالف این روایت مصونیت جزائی اطفال استنباط می‌شود. (وسائل الشیعه ج1/31، باب4) کودکان از برخی حقوقی که افراد بالغ از آن‌ها برخوردارند محرومند و شروع مقدس و قانون در مواردی از اطفال سلب اختیار کرده است از جمله این موارد به ممنوع‌التصرف بودن کودک در مال خودش اشاره کرد. همین مطلب در ماده 1207 قانون مدنی آمده است.

و افرادی که در یک جامعه معین زندگی می‌کنند به عنوان سرمایه و منابع انسانی آن جامعه محسوب می‌گردند. پیشرفت یک جامعه علاوه بر منابع مناسب مالی، به طور تنگاتنگی بستگی به کیفیت منابع موجود انسانی دارد و اطفال و نوجوانان به عنوان اصلی‌ترین و مهمترین بخش این منابع، نقش بسزایی را در این زمینه ایفا می‌نمایند.

در عصر حاضر، کودکان قربانیان مستقیم تزلزل در بنیاد خانواده‌ها افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فقر و بیکاری هستند که نمودهای آن به صورت کودک آزاری، کودکان خیابانی، کودکان فراری، فروش اعضای بدن کودکان استثمار کودکان کار، سوء استفاده‌های جنسی از کودکان بروز کرده است. کودکان به عنوان افراد بالقوه آسیب‌پذیر در معرض بزه‌دیدگی قرار دارند. روانشناسان معتقدند افرادی که در کودکی در معرض اذیت و آزار قرار گرفته‌اند، نمی‌توانند در آینده تعامل سالم و منطقی با دیگر اعضای جامعه برقرار کنند و کودکان آزاردیده امروز بزهکاران فردا خواهند بود و این دور باطل هم‌چنان ادامه خواهد داشت.

کودکان به عنوان اعضای جامعه بشری در سطح بین‌المللی موردتوجه قرار گرفته‌اند و در اسناد مختلفی به حقوق و لزوم حمایت‌های ویژه از آنان پرداخته شده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 25 و 26) میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (مواد 23 و 24) میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده 10) از

 این جمله‌اند.

و پرداختی به ابزارها و سازوکارهایی برای حمایت از کودکان لازم و ضروری به نظر می‌رسد در حقوق بویژه در سطح بین‌المللی روشهائی همچون ضرورت گزارش‌هایی از عملکرد دولتها، وجود گزارشگرهای متعدد نظر به عملکرد دولتها، تصویب قوانین لازم برای حمایت از حقوق کودک و مجازات کردن ناقصین این حقوق به عنوان راهکار حمایتی تعریف شده است در فقه چگونه این موضوع دیده شده است. در این تحقیق فقه بر آن است که این راهکارها را مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

8) پیشینه و تاریخچه موضوع : ( مطالعات و تحقیقاتی كه در باره موضوع در داخل و خارج کشور صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)

در مورد حقوق کودک و حمایت از کودک ده‌ها مقاله و کتاب به زبانهای مختلف نگارش یافته و تحقیقات زیادی انجام شده است و همچنین پایان‌نامه‌هایی در مورد

این مطلب را هم بخوانید :

 حقوق کودک در اسلام و قانون مدنی نوشته شده است و مقالاتی در مورد کودک ابزار نیست، کودکان و رسانه‌های تصویری که در انجمن حمایت از حقوق کودکان نوشته شد، و عامل بسیاری از بزه‌دیدگی کودکان را رسانه‌های تصویری دانسته است و

1-4-2-2. پیشینه ی تحقیق بر روی بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در …….                                               7

2. هدف تحقیق بر روی موضوع بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در ……..             7
3. اهمیت و ضرورت تحقیق بر روی این موضوع 8
4. بیان مسأله اساسی تحقیق 8
5. جنبه جدید بودن و نو آوری و تحقیق             8
6. سوالات تحقیق 9
7. فرضیه های تحقیق 9

 

فصل اول. شعر تعلیمی

1.شعر                                                                                                                                   12

1-1. تعریف شعر                                                                                                                   12

1-2. طبقه بندی شعر                                                                                                              12

1-2-1. شعر حماسی                                                                                                             15

1-2-2. شعر نمایشی                                                                                                              15

1-2-3. شعر غنایی                                                                                                                16

2. شعر تعلیمی 17
3. هدف شعر تعلیمی 17

3-1. تعلیم و تربیت                                                                                                                18

4. ویژگی های شعر تعلیمی 20
5. تاریخچه ی شعر تعلیمی 21
6. شاخه های اصلی شعر تعلیمی 28

6-1. تعالیم و آموزه های اخلاقی در شعر تعلیمی                                                                                   28

6-2. تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در شعر تعلیمی

6-3. تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در شعر تعلیمی

6-4. تعالیم و آموزه های علوم نظری و عملی در شعر تعلیمی

 

فصل دوم. بررسی اشعار تعلیمی در مخزن الاسرار

1. تعالیم و آموزه های اخلاقی در مخزن الاسرار نظامی 33

1-1. تعلیم اهمیت رعایت اصول اخلاقی در مخزن الاسرار                                                          36

1-2. تعلیم پرهیز از تکبر و خودپرستی                                                                                     37

1-3. تعلیم عدالت پروری                                                                                                       38

1-4. تعالیم اخلاقی و دینی موجود در آموزه های عرفانی مخزن الاسرار                                        44

1-4-1. تعلیم تهذیب نفس و تزکیه ی باطن                                                                                          46

 

1-4-2. تعلیم  اخلاص، پاکی  و یقین در آموزه های عرفانی مخزن الاسرار                                47

1-4-3. تعلیم اهمیتِ مشورت و پیروی از راهنما در اجرای اصول اخلاقی و عرفانی                                    48

1-4-4. تعلیم اهمیت خودشناسی به عنوان یکی از اصول بنیادین علم اخلاق                                             50

1-4-5.  تعلیم جایگاه انسان در آفرینش و ضرورت رعایت اصول اخلاقی                                               52

1-4-6. تعلیم کاهش دلبستگی به دنیا و افزایش توجه به خدا ……                                                           55

1-4-7. تعلیم قناعت و رضا و خرسندی و … به عنوان اصول اخلاقی بینش عرفانی                         59

3.تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در مخزن الاسرار                                                                59

3-1. اهمیت دین و مذهب در دیدگاه  نظامی گنجوی                                                                59

3-2. تعلیم خاتمیت پیامبر اسلام به عنوان یکی از اصول اساسی تعالیم اسلامی                               62

3-3. معراج پیامبر                                                                                                                   64

3-4. آموزش اعلمیّت پیامبر به عنوان محور تعالیم اسلامی                                                                       73

3-5.  تعالیم دینی در مخزن الاسرار با استفاده از آیات قرآنی و احادیث اسلامی                            79

3-6. تعلیم محوریت و قطبیت پیامبر اسلام در آموزه های دینی                                                    85

3-7. تعلیم اولیت پیامیر اکرم (ص)  در آموزه های اسلام                                                            87

4. تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در مخزن الاسرار 89

4-1. تعلیم آغاز و چگونگی آفرینش جهان هستی در اندیشه ی کلامی نظامی                               90

4-2.  تعلیم ترتیب آفرینش از خلقت آسمان تا انسان در اندیشه ی کلامی نظامی                            94

5.آموزش علوم نظری و عملی در مخزن الاسرار                                                                          96

5-1. آموزش علوم نظری                                                                                                        97

5-1-1. نظریه الهامی بودن شعر                                                                                                           97

5-1-2. تعالیم نظری نظامی درباره ی آفرینش شعر، ماهیت و کارکرد آن                                                 99

5-2.آموزش علوم عملی                                                                                                         102

5-2-1. تعالیم پزشکی در مخزن الاسرار                                                                                               102

 

فصل سوم. بررسی اشعار تعلیمی در اسکندر نامه

1. 1. تعالیم و آموزه های اخلاقی در اسکندر نامه             105

1-1. تعلیم عدالت گستری                                                                                                      107

1-2. سیمای اخلاقی اسکندر و تعالیم اخلاقی او                                                                                    115

این مطلب را هم بخوانید :

1-3. آموزه های اخلاقی در اسکندرنامه                                                                                               117

1-4. تعالیم اخلاقی و دینی موجود در آموزه های عرفانی اسکندرنامه                                           125

1-4-1. تعالیم اخلاقی و عرفانی در آیینه ی شخصیت اسکندر                                                    127

1-4-2. تعالیم اخلاقی و عرفانی در اسکندرنامه                                                                         130

2. تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در اسکندر نامه 135

2-1. اسکندر نظامی در لباس پیامبری و تعالیم دینی او                                                                136

3. تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در اسکندرنامه             143

3-1. اسکندرنظامی در لباس فیلسوف و تعالیم فلسفی او                                                              145

3-1-1. مدینه ی فاضله  یکی از آراء فلسفی نظامی در اسکندرنامه                                                           147

3-2. تعالیم کلامی نظامی در اسکندرنامه                                                                                              152

3-2-1. چگونگی آفرینش جهان هستی در اقبالنامه                                                                    153

3-2-2. تعلیم ترتیب آفرینش و طبقات جهان هستی‌ در اسکندرنامه                                                          154

3-2-3. تعلیم نظریات کلامی و مابعدالطبیعی فیلسوفان بزرگ در اسکندرنامه                                            156

فصل چهارم. نتیجه گیری                                                                                                         160

فهرست منابع                                                                                                                          162

 

 

مقدمه

1.سخنی درباره نظامی گنجوی

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی در سال ۵۳۵ هجری در گنجه دیده به جهان گشود.  وی شاعر و داستان‌سرای ایرانی الاصل قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی) است که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات ایران زمین  شناخته شده‌است. وی در دوران کودکی خیلی زود پدر و مادر خویش را از دست داد و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصیل نمود. مادر او که رئیسه ی کرد نام داشت از اشراف کرد بود. پدرش نیز از اهالی تفرش بود. در واقع حکیم نظامی گنجوی در خانواده ی مردی شهر نشین، که ساکن شهر باستانی گنجه و به نام یوسف زکی فرزند موید بود، متولد می شود.پدر و مادرش او را الیاس نام نهادند، ولی به عنوان نظامیگنجوی در تاریخ، جاودان ماند.کاتبان ناشناخته، بعدها، آثار او را تحت عنوان خمسه گرد آوری کردند که، از نمونه‌های زوال ناپذیر هنر ادبی به شمار می‌رود. حکیم نظامی گنجوی در سرودن آثار خود از علوم رایج و متداول زمانه ی خود از جمله علوم اسلامی استفاده می کرد. فعالیّت خلاقه شاعر گواه تربیت مکتبی کامل اوست.منطق، پزشکی، حقوق، هیات و علمی که در قرون وسطی در خاورمیانه تکامل یافته بود یعنی ستاره شناسی زمینه معلوماتی را تشکیل می‌داد که نظامی در آنها، طبع آزمایی می نمود.وی به تاریخ، فلسفه و علوم الهی توجه خاص داشتو آنها را با ذوق و شوق فراوان می‌آموخت.از جوانی به شاعری علاقه داشت و بر اثر استعداد و مجاهدت منحصر به فرد خود، توجه مردم را به خویش جلب کرد.وی از شاعران هم عصر خویش با خاقانی شروانی ارتباط و دوستی و مکاتبه داشته است.

با توجه به اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین اولین همسر او، کنیزکی است که پادشاه دربند به عنوان پیش کش و صله  برای او می فرستد. امّا شاعر او را کنیز به شمار نیاورد و به زنی گرفت ولی او را خیلی زود از دست داد. آفاق که اولین همسر نظامی بود در زمان به پایان رسانیدن خسرو و شیرین و دقیقاً زمانی که فرزندشان محمد تنها هفت سال بیشتر نداشت از دنیا می رود و شاعر بزرگ گنجه را با کوهی از درد و رنج تنها می گذارد. نظامی بیشتر سال های عمر خود را در گنجه که یکی از شهرهای کشور آذربایجان کنونی است کذراند و تمام آثار خود را در این شهر سرود، بنابراین می توان بسیاری از ویژگی های فرهنگی و اقلیمی آن سرزمین را در آثار وی مشاهده کرد. گنجه در آن زمان، به عنوان یکی از پایتختهای امیران ایلدگز به شمار می‌رفت. اقامتگاههای اتابکان و مراکز بسیاری از سازمانهای دولتی، در گنجه قرار داشت.احتمال دارد که در کاخهای باشکوه امیران ایلدگز، بسیاری از شاعران می‌زیستند و کار می‌کردند.جشنها و مراسمی که در قصرها بر پا می‌شد، احتمالا شاعر جوان را به سوی خود می‌کشاند. نظامی که مردی تربیت یافته و دارای استعدادی شگرف بود، برای نشان دادن استعدادهای خود، همه فرصتها را در اختیار داشت، اما نمی‌خواست در این راه پیشقدم شودو به زودی به این نتیجه رسید که زرق و برق خارجی و مطاع دنیایی و تعلقات نفسانی فریبنده استو پیش‌از آن که به قصرها کاخ های پادشاهان نزدیک شود، از آنها دور شد.خلوص نیّت و تدبیر به او فرمان می‌داد که از مدح پرهیز کند و به اندک مال و دارایی خود قانع باشد. وی در شیوه ی زندگی راه عارفان و سالکان راه طریقت و حقیقت را انتخاب نمود و این مسئله در آثار او به خوبی قابل ملاحظه و مشهود است.وی هرگز شاعری مداح و ستایشگر قدرت و ثروت پادشاهان نبود اما با تعدادی از فرمانروایان معاصر خود در ارتباط بود و آثار خود را برای اینکه در تاریخ ادبیات جهان باقی بماند و از نابودی و خطر حوادث تاریخ مثل جنگ ها و غارت ها و… در امان بماند به نام آنها می کرد و یا نام ایشان را در اثر خویش می آورد که این فرمانروایان و بزرگان عبارتند از ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرد و  فخرالدین بهرام شاه، پادشاه ارزنگان از والیان و دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقیان روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرد و دیگر اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه ی خسرو و شیرین را به او تقدیم کرد و همچنین طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در منظومه ی خسرو و شیرین از آنها  نام برده شده ‌است. نظامی گنجوی همه ی عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت بسر برد و تنها در سال ۵۸۱ هجری سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشته۵۸۷) به سی فرسنگیی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید.

 

 

 

 

1-1. ویژگی های نظامی و آثار او

حکیم نظامی گنجوی یکی از مؤثرترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی به حساب می آید و اثر گران سنگ و گرانبهایش یعنی خمسه ی وی یا پنج گنج تأثیر بسزایی بر روی شاعران و نویسندگان هم عصر و حتی اعصار و قرون بعد گذاشت و از این جهت شاید هیچ شاعری به اندازه ی نظامی تاثیرگذار نبوده است. به همین دلیل است که مقلدان او از هر شاعر دیگری بیشتر است. در تاریخ زبان و ادبیات فارسی شاعران بسیاری را می بینیم که از خمسه ی نظامی تقلید کرده اند از جمله ی این شاعران می توان از امیرخسرو دهلوی و خواجوی‌کرمانی و وحشی‌بافقی و جامی نام برد. در این میان خواجوی‌کرمانی پس از امیرخسرو دهلوی، موفق‌ترین مقلد «خمسه»‌ نظامی گنجوی است و وحشی بافقی  نیز به پیروی از نظامی دست به ابتکار تازه‌ای زده است و در مقابل «خسرو و شیرین» او، « شیرین و فرهاد» را سروده است. سرچشمه‌و منبع الهام هنرینظامی وابسته به افکار و دیدگاه های زیبایی شناسانه ی پیشینیان نامدار او بود. وی از یک سو آهنگهای آواز خوانان محلی را می‌شنید و به قصّه‌ها و افسانه‌های داستان سرایان و نقالان گوش می سپرد و ازسوی دیگر اشعار مردم قوم خود و اشعار اقوامی را که از لحاظ تاریخی، اجتماعی و فرهنگی به آنان وابسته بود، می‌خواند و فرا می‌گرفت. خلق و خوی نظامی و پای‌بندی‌اش به مذهب به گونه‌ای بود که خط زندگی‌اش را مستقیم و واحد ساخت. نظامی شعر سنایی را به‌خوبی خوانده بود و مخزن الاسرار را به پیروی از حدیقة الحقیقه ی سنایی سرود. اگر چه در مخزن الاسرار عمق و نوع فکر و زندگی حکیم غزنه را نمی‌توان یافت و اندیشه‌های استثنایی و عارفانه سنایی را نداشت.

با مطالعه ی دقیق آثار نظامی گنجه ای، آگاهی نسبتاً زیادی درباره ی ابعاد شخصیّتی این شاعر بزرگ به دست می آید. آثار وی از نظر کمّی فراوانند و از نظر کیفی نیز موضوعات مختلفی را در بر می گیرند. با سیری اجمالی در این منظومه ها، نظامی را شاعری مسلمان و پای بند به اصول و موازین اسلامی، به دور از تعصبّات مذهبی، اهل سیر و سلوک و صفای دل با زبانی تقریباً رام و اندیشه های اخلاقی و تعلیمی و با حجب و آزرم می یابیم. به گونه ایی که گروهی از محققان او را عارف و صوفی دانسته اند و همان گونه که ذکر شد، اهل مدارا و دور از تعصبات فرقه ای بود. وی اگر چه پیرو اهل سنت و به احتمال قریب به یقین شافعی بود، همواره مقام علم و فضل امام علی (ع) را می ستود و چند بار از امام عصر (عج) به اسم یاد می کند. نظامی نیز مانند خاقانی همواره به ستایش سخن خود و برتری آن نسبت به دیگر شاعران سخن می گوید و معتقد است که سخنش بکر است و از صافی دل به زبان می آید امّا  تأثیر شاعرانی چون فردوسی و سنایی در اعتقادات او مشهود است. وی بر طبق نیازهای ادبی و سیاسی و اجتماعی زمان خود مانند بسیاری از شعرای دیگر معاصرش افکار و دیدگاه های خود را به زبان شعر بیان می‌ کرد. موضوعات اشعارش نیز وسیع بود و به وقایع و داستانهایی از تیسفون، یونان، هندوستان و چین باستان یا بسیاری از کشورهای دیگر، مربوط می‌شد.هنر نظامی آیینه ی زمان اوست.شاعر بر همه معایب اجتماعی و روانی جامعه ی زمان خود می‌تاختو این کار را با طرح ریزی آثاری که به طور مستقیم گذشته تاریخی را مجسم می‌ساخت یا با کمک قوه تخیل، انجام می‌ داد. او به این وسیلهاز معایب زندگی در جامعه خود انتقاد می‌کرد و قتل و غارت متداول ناشی از آن نوع زندگی را محکوم می‌ساخت. در مورد شیوه ی داستان نویسی نظامی می توان گفت که وی در «مخزن‌الاسرار» شیوه خاصی در پرداخت حکایت دارد، به این گونه که موضوعی را مطرح می‌کند و سپس داستانی به دنبال آن می‌آورد. آن داستان، تنها تایید و تفسیر بیت آخر همان موضوعی است که پیش کشیده است، نه موضوع کلی آن مقاله و این همانند کاری است که سنایی و عطار در نگارش آثار خود انجام داده‌اند. یکی دیگر از ویژگی های سبک روایت داستان در آثار نظامی آن است که وی در جریان روایت داستان کمتر به احوالات خود می پردازد و در واقع حضور و سایه نویسنده و راوی را کمتر در آثار او احساس می کنیم. از سوی دیگر، در مجموعه آثار نظامی، کمتر می‌بینیم که او به احوالات خود پرداخته باشد.یکی دیگر از ویژگی هایآثار او آن است که به حرص و آز، جاه طلبی و فساد، بی عدالتی، ظلم و ستم و دروغ و سایر رذایل اخلاقیمردم و پادشاهان جامعه ی هم عصر خود به شیوه‌ای طنز آمیز و زنده، حمله می‌برد. حکیم نظامی گنجوی تنها به عرضه کردن بدیهای زمان خود اکتفا نمی‌کرد، بلکه در صدد یافتن راههایی برای از بین بردن بدیها بود و به تبلیغ و آموزش عقاید و دیدگاه های روحی و اخلاقی خود می‌پرداخت زیرا معتقد بود که نه تنها فرد، بلکه جامعه می‌تواند بر اثر تکامل روحی و اخلاقی، به کمال برسد. از دیدگاه وی تکامل روحی و اخلاقی به منزله ی پیروی از دین و پرهیزگاریوروشنایی دل و رساندن انسان به«پایه ی خدایی»است.

 

از قصه‌های كتاب آورده می‌شود و دیدگاه برخی از مهم‌ترین نویسندگان و صاحب‌نظران ادبیات پیرامون این كتاب بیان می‌گردد. فصل پنجم به تجزیه و تحلیل قصه‌های كتاب و پی‌گیری عناصر و مؤلفه‌های رئالیسم جادویی در این قصه‌ها اختصاص داده می‌شود.

واژگان كلیدی : رئالیسم جادویی، رئالیسم، غلامحسین ساعدی، عزاداران بیل، ادبیات داستانی.

 

 

مقدمه  

 

ادبیات داستانی ایران که حدود صد سال از پیدایش آن می‌گذرد، غنای فراوانی یافته است و افق‌های نوینی را برای خود و کل ادبیات فارسی گشوده است. داستان‌نویسی نوین و شعر نو هر دو محصول ایران پس از مشروطیت هستند. داستان‌نویسی نوین نیز همانند شعر نو مراحل مختلفی را از سر گذرانده و دیدگاه‌های فکری گوناگونی را در خود پرورده است. نویسندگان خلاق با عقاید گوناگون هر کدام رمان‌هایی را با نظرگاه‌های خاص خود نوشته‌اند و هر یک مکتب ادبی خاصی را ساخته یا بسط و گسترش داده‌اند.

نقد ادبی نیز در این دوران پیشرفت‌های زیادی داشته است. نقد ادبی گرچه همپای داستان‌نویسی نو و شعر نو پیشرفت نکرده، اما منتقدین نیز در آثار خود مکاتب ادبی و دیدگاه‌های نویسندگان را معرفی کرده‌ و با شناساندن ارزش‌های ادبی موجود در آثار داستانی نوین ایران، به غنای این بخش از ادبیات کمک شایانی نموده‌اند.

اگرچه نقد ادبی را نمی‌توان به صورت دقیق یکی از شاخه‌های علوم انسانی محسوب کرد، اما از جنبه‌های مختلف می‌توان نشان داد که در نقد ادبی به طور عام و در نقد و تحلیل داستان و رمان به طور خاص نیز روش علمی تا حدود زیادی به‌کار گرفته می‌شود. با توجه به گستردگی و پیچدگی جهان رمان، منتقدان و تحلیل‌گران رمان و داستان، ابتدا مفاهیم و ساختارهای مشترک را در داستان‌های مختلف جستجو کرده‌اند، سپس فنون و شگردهای به کار رفته در داستان‌های مختلف را با هم مقایسه کرده و همچنین با بهره‌گیری از دستاوردهای برخی از علوم انسانی نظیر روانشناسی، مقولات مختلف مطرح شده در داستان‌ها را تعریف و نام‌گذاری کرده‌‌اند و به این صورت دست به طبقه‌بندی مقولات مختلف مطرح‌شده در داستان زده‌اند. طبقه‌بندی و نظم بخشیدن به پدیده‌ها و سپس بررسی مفاهیمی که از این راه منظم شده‌اند، یکی از ارکان اصلی بسیاری از علوم انسانی محسوب می‌شود. از راه طبقه‌بندی و تفکیک مفاهیم و رخدادهای مختلف است که دیدگاه‌های گوناگون پدید می‌آید. در مورد ادبیات داستانی، پرداختن به اثر از هر کدام از نظرگاه‌های نقد ادبی لایه‌های معنایی متفاوتی از از اثر ادبی را برای مخاطب بازشناسی و واکاوی خواهد کرد. با وجود این، نقد ادبی خود نمی‌تواند از ارزش‌های ادبی تهی باشد؛ زیرا از آن‌جا كه موضوع مورد بحث آن ادبیات است، مناسب‌تر آن است كه از زبان خشك علمی تا حدودی فاصله بگیرد. امروزه نقد ادبی، خود، بخشی از ادبیات محسوب می‌شود و شگردها و فنون خاص خود را دارد و دیدگاه‌های متنوعی را در بر می‌گیرد.

یکی از مهم‌ترین ارکان تحلیل ادبی، طبقه‌بندی شگردها و فنون بیان مفاهیم در آثار ادبی می‌باشد. در این دیدگاه، بر روی روش به‌کار رفته برای بیان مفاهیم و مقاصد مورد نظر و یا روش به‌کار رفته برای بیان ظرافت‌های ادبی تمرکز می‌شود. از طریق توجه به روش‌های مختلف بیان مفاهیم، مکتب‌ها و مرام‌های مختلف ادبی معرفی و ابداع می‌شود. با نامگذاری این روش‌ها تحت عناوین کلی می‌توان برای آثار ادبی مختلف، ابزارهایی مؤثر به‌کار برد و با اعمال دیدگاهی خاص به دنبال مؤلفه‌های مکتب ادبی در اثر مورد بررسی شد. در این پایان‌نامه همین مسیر دنبال شده است؛ به این معنا که با معرفی یکی از مهم‌ترین مکاتب ادبی و هنری جهان به دنبال مؤلفه‌های این سبک در یکی از آثار برجسته‌ی ادبیات داستانی ایران (عزاداران بیل) خواهیم رفت.

رئالیسم جادویی (magic realism) یکی از پربارترین و تأثیرگذارترین مکتب‌های داستان‌نویسی در اواخر قرن نوزدهم و قرن بیستم محسوب می‌شود. آثار ادبی بسیار سترگی در سبک رئالیسم جادویی در کشورهای مختلف جهان پدید آمده‌اند و هریک تأثیرات مهمی بر ادبیات جهان برجای گذاشته‌اند. رئالیسم جادویی یک مکتب هنری گسترده است و تنها به رمان محدود نمی‌شود. در عرصه‌ی هنر عمدتاً نقاشی و در ادبیات بیشتر رمان‌نویسی متأثر از این مکتب بوده‌اند. رئالیسم جادویی خود شاخه‌ای از یک مکتب فلسفی-هنری بزرگ‌تر؛ یعنی رئالیسم است. از این رو برای معرفی و شناسایی رئالیسم جادویی، لازم است قدری با رئالیسم آشنا شویم. به این مهم در فصل سوم پرداخته شده است. در ایران رئالیسم جادویی مکتب ادبی شناخته‌شده‌ای است و آثار ادبی ارزشمندی در این سبک نوشته شده است.

دهه‌ی 1340 شمسی از دهه‌های درخشان در تاریخ داستان‌نویسی نوین ایران محسوب می‌شود. به اعتقاد بسیاری از منتقدان ادبی، در این دهه بهترین رمان‌های

 فارسی به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند. این دوران، غنی‌ترین دوران داستان‌نویسی معاصر محسوب می‌شود. گرایش‌ها و مکاتب ادبی متفاوتی در این دوران در ایران سر برآورد و بالنده شد. حوادث سیاسی و تغییرات اجتماعی رخ‌داده در ایران بر فضای داستان‌نویسی کشور تأثیر عمیقی گذاشت. در این دوران نویسندگان خلاق و پرکار زیادی ظهور کردند که هریک از زاویه‌ی دید خاص خود، رمان‌هایی را نوشتند که جامعه و زندگی اجتماعی و فردی مردم روزگار خود را بازتاب می‌داد. رئالیسم جادویی نیز یکی از مکاتب ادبی بود که مورد توجه برخی نویسندگان آن دوره قرار گرفت و به تدریج جای خود را در آثار آنان باز کرد. غلامحسین ساعدی یکی از همین نویسندگان خلاق و پرتلاش بود. وی در بسیاری از آثار ادبی خود با توجه به شرایط اجتماعی آن روزگار و رشته‌ی تحصیلی خود (روان‌شناسی)، سبک رئالیسم جادویی را برای خلق آثارش برگزید که با این کار تأثیرگذاری آثارش بر مخاطب را بسیار بیشتر می‌کرد. در واقع رئالیسم جادویی برای وی و دیدگاه خاصی که دنبال می‌کرد، بهترین ابزار برای رسیدن به ساختارهای مورد نظرش بود. ساعدی و بزرگان دیگری چون “رضا براهنی”، “هوشنگ گلشیری” و … با خلق داستان‌هایی ارزشمند در سبک رئالیسم جادویی، این مکتب بزرگ ادبی را در ایران به نحو مؤثری بسط و غنا دادند.

در این‌جا باید این نکته را یادآور شد که همه‌ی آثار ساعدی را نمی‌توان متأثر از سبک رئالیسم جادویی دانست. وی گونه‌های ادبی دیگری را نیز در كار‌های خود به‌کار بسته است. پژوهش در آثار ساعدی برای شناسایی دیگر مکاتب ادبی مورد استفاده‌ی وی می‌تواند موضوع پژوهش‌های ارزشمندی قرار گیرد.

این پایان‌نامه در پنج فصل و یك بخش كوتاه به ترتیب زیر تنظیم شده است:

در فصل اول كلیات پایان‌نامه شامل بیان مسأله، سوابق تحقیق، فرضیه‌ها، اهداف تحقیق و جنبه‌ی نوآوری پژوهش بیان شده است. فصل دوم به معرفی غلامحسین ساعدی و شرح مختصری از زندگی و آثار وی اختصاص دارد. شناخت نویسنده‌ی اثر برای درک ماهیت اثر اهمیت دارد. به ویژه در نقد سنتی شناخت نویسنده رکن اساسی نقد است. در فصل سوم رئالیسم جادویی معرفی خواهد شد. این کار با طرح مفهوم گسترده‌تر رئالیسم و وجوه مختلف آن شروع می‌شود و سپس به رئالیسم جادویی پرداخته می‌شود و توضیحی مختصر درباره‌ی مکاتب ادبی خویشاوند رئالیسم جادویی داده خواهد شد. فصل چهارم گزارشی درباره‌ی مجموعه داستان “عزاداران بیل” و بیان دیدگاه چند نویسنده و منتقد برجسته در مورد این كتاب است. در فصل پنجم رئالیسم جادویی در عزاداران بیل به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان، بخش كوتاهی به عنوان نتیجه‌گیری آورده شده است.

 

 

فصل اول

 

 

این مطلب را هم بخوانید :

كلیات

 

• – بیان مسأله

آمریکای لاتین دارای آمیزه‌ای از فرهنگ‌های متفاوت بومی آمریکایی، اروپایی و آفریقایی است. این پشتوانه‌ی فرهنگی غنی همواره سبب خلق سبک‌های ادبی – هنری بوده است. یکی از این سبک‌های ادبی–

2-2- سبک شاعری پروین اعتصامی

3-2- زمانه ی پروین و اقتضائات آن

فصل سوم : نوستالژی و ریشه های آن

1-3 -ریشه شناسی نوستالژی

2-3- تعاریف نوستالژی

3-3- نوستالژی و ادبیات

4-3- نوستالژی در مکتب ادبی رمانتیک

5-3-نوستالژی و خاطره

1-5-3-خاطره ی فردی

2-5-3- خاطره ی جمعی

3-5-3- خاطره ی جمعی شاعر

4-5-3- نوستالژی دوری از وطن(غم غربت)

فصل چهارم : نوستالژی در اشعار پروین اعتصامی

1-4- نوستالژی فردی در اشعار پروین اعتصامی

1-1-4- غم ناشی از ستمگری فلک

2-1-4-غم فنای جهان و گذران عمر

3-1-4-یاد مرگ

4-1-4-غم غربت و اسیری

2-4- نوستالژی اجتماعی

1-2-4- غم و رنج تهیدستی و فقر توده های محروم (=مردم اندیشی)

2-2-4-غم و درد یتیمی

3-2-4-غم تبعیض طبقاتی

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها

 

1-5- نتیجه گیری

2-5- پیشنهادها

منابع و مآخذ

 

چکیده

این پژوهش با عنوان « نوستالژی (غم غربت) در اشعار پروین اتصامی به بررسی ، تبیین و تحلیل انواع اشکال نوستالژی در اشعار پروین می پردازد. نگارنده در آغاز مختصری در باب زندگی و سبک شاعری پروین و اقتضائات زمان او ارائه داده و سپس به تبیین نوستالژی و ریشه ها و انواع آن از منظر منتقدان و محققان غربی پرداخته است که عناوین آن شامل ریشه شناسی نوستالژی -تعاریف نوستالژی – نوستالژی و ادبیات – نوستالژی در مکتب ادبی رمانتیک – نوستالژی و خاطره با زیر بخش های «خاطره ی فردی» ، «خاطره ی جمعی» ، «خاطره ی جمعی شاعر» و نوستالژی دوری از وطن(غم غربت) می باشد و در آخر نوستالژی در اشعار پروین اعتصامی از دو جنبة فردی و اجتماعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. که جنبه های فردی نوستالژیک شامل مباحثی چون : غم ستمگری فلک – غم فنای جهان و گذران عمر -یاد مرگ – غم غربت و اسیری و جنبه های اجتماعی نوستالژیک عبارت اند از :  غم و رنج تهیدستی و فقر توده های محروم (=مردم اندیشی) – غم و درد یتیمی -غم تبعیض طبقاتی با این حال اگر نوستالژی را در معنی دقیق و تحت اللفظی آن در نظر بگیریم دایرة سروده های پروین بسیار اندک است.

 

کلیدواژه ها : پروین ، اشعار ، نوستالژی فردی ، نوستالژی اجتماعی.

 

فصل اول

کلیات تحقیق

این مطلب را هم بخوانید :

 

1-1-مقدمه

نوستالژی یک اصطلاح روانشناسی است که وارد ادبیات شده است و به طور کلی رفتاری است ناخودآگاه ، که در شاعر یا نویسنده بروز کرده و متجلی می شود. ناخودآگاه جمعی در روانشناسی یونگ عبارت است از : تجربه های اجداد ما در طی میلیون ها سال که بسیاری از آن ها ناگفته باقی مانده است و یا انعکاس رویدادهای جهان ماقبل تاریخ که گذشت هر قرن تنها مقدار بسیار کمی به آن می افزاید.( راس ، 1375 : 98)

الف) طایفه ها و تیره های ایل کلهر                                  3

ب) وجه تسمیه ایل کلهر                                     3

ج) سابقه تاریخی                                           4

د) رخدادهای ایل کلهر در زمان داود خان                              9

3. زندگینامه 11
4. زبان شعری 15
5. ویژگیهای سبکی شاعر 17
6. یژگیهای دستوری 18
7. قالب های شعری 19

الف) غزل                                              19

ب) مسمط                                               20

ج) قسیده                                              21

8. کلیات 22

الف) بیان مسئله                                           23

ب) پیشینه تحقیق                                           23

ج) سوالات تحقیق                                            23

د) فرضیه های تحقیق                                    23

و) روش تحقیق                                          24

هـ) ابزار تجزیه و تحلیل داده ها                               24

((اشعار براساس وزن و غالب آنها))

1- در مدح حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص). مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطلوی مجنون مکشوف)                                            25

قالب: قصیده.

2- در مدح شاه ولایت: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مبحث مثمن مجنون )                 28

قالب: مسمط مخمس.

3- در شهادت علی اصغر: مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطوی مجنون مکشوف) 31

4- مرثیه ای در شهادت ابالفضل: مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطوی مجنون مکشوف)   35

قالب: مسمط

5- گفتگوی حضرت لیلا خاتون و حضرت علی اکبر: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مجنون محذوف)                                                39

6- در مدح حضرت رسول و مولای متقیان: مفعول و فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکشوف محذوف)                                             40

قالب: مسمط مخمس.

 

7- مناجات نامه: مفاعیلن مفاعیلن فعلون (هزج مسدس محذوف)                    43

قالب: قصیده.

8- مکالمه زینب در خزبه شام با سرحسین: مفعولُ مفاعیل مفاعِلُ فعولن

(هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)                                  44

قالب: مسمط

9- در بی وفایی دنیا: مفعولُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)           46

قالب: قصیده.

10- نامه به عباس قبادیان: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)           47

قالب: قصیده.

11- در وضع خرابه ی کاخ خسرو پرویز. فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)       50

قالب: مسمط.

12- گفتار از بی وفایی دنیا: مفعولُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)     53

قالب: مسمط مخمس.

13- دنیای بی وفا: فاعلاتن مفاعِلن فع لن ( خفیف مسدس مجنون محذوف)            56

قالب: قصیده

14- نعت پیامبر: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)              57

قالب: قصیده.

15- نوید خبر از علی آقا اعظمی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)       59

قالب: غزل.

16- بوی یار: مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف).          60

قالب: غزل.

17- نصیحت فرزند: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مجنون محذوف )             61

قالب: مثنوی .

18- منظومه روباه و شیر : مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)                 63

قالب : مثنوی

19- حکایت دو آهو نر و ماده: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)             67

قالب : مثنوی

20- گفتگوی مرد عارف با عاشقی در کنار دجله: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 77

این مطلب را هم بخوانید :

قالب: مثنوی.

21- مناظره گنجشک و مور: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف)              80

قالب : مثنوی

22- گفتار در بی وفایی دنیا: فاعلاتن مفاعلن فع لن (خفیف مسدس مجنون محذوف)       83

قالب: قصیده.

23- یاد از جوانی و دلتنگی از پیری: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هرج مسدس محذوف)       84

قالب: قصیده.

24- دریغ نامه: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)                     86

قالب : مثنوی

25- در خواب و عالم رؤیا: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعل (رمل مثمن مجنون محذوف)       91

قالب: مسمط.

26- معما واله آزاد: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)                      93

قالب: قصیده.

27- سرکشی شیطان رجیم از سجده آدم                                 94

قالب : قصیده.

28- رضا به قضا آزاد: مفعولُ فاعلاتن مفعولُ فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب)                  96

قالب: غزل.

29- گفتار در وضع قصرشیرین: مفعولُ مفاعیلُ مفاعِلُ فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)    97

قالب: مسمط.

30- دعوت حضرت زهرا به عروسی قوم دون: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)   100

قالب: مسمط .

31- واله مداح شاه ولایت: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع اخرب مکفوف مقصود)       104

قالب: قصیده.

32- غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم)                   106

قالب: غزل.

33- تازیانه بر دل: مفاعلین مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)                     107

قالب: قصیده

34- حکایت ظالم و مظلوم: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)              110

قالب: قصیده

35- ندامت نفس : مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن( هزج مثمن احزب مکفوف محذوف)       113

36- توسل به مولا از دست نفس: مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن( هزج مثمن احزب مکفوف محذوف)  114

قالب: مسمط

37- گوشه ای از غربت و توصل: فعلاتُ فاعلاتن فعلاتُ فاعلاتن( رمل مثمن مجنون)       119

قالب: قصیده.

38- هی وحدت: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)                     121

قالب: قصیده.

39- گله از بخت بد: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف)       121

قالب: قصیده.

40- هی است: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف)             123

قالب: غزل.

41- راز و نیاز با دوست: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم)            125

قالب: غزل.

42- شکایت از نفس: مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن احزب مکفوف محذوف)       126

قالب: غزل.

43- در منقبت مولا: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف)              128

قالب: غزل.

44- مناجات نامه: مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف)       130

قالب: قصیده.

45- درویشی و شاهی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم)             130

قالب: قصیده.

46- گله از یار: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مثمن محذوف)                134

قالب: غزل.

47- گفتگوی دل و هجران: مفاعیلن مفاعیلن فعولن(هزج مسدس محذوف)              135

قالب: غزل.

48- پند دل: مفاعیلن مفاعیلن فعولن(هزج مسدس محذوف)                     136

قالب: قصیده.

49- در مدح امیر کلهر: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم )                138

قالب: غزل.

50- در مدح ختمی مرتبت: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)             139

قالب: قصیده.

51- بی ارزشی دنیا: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)                 141

قالب: غزل.

52- در مدح علی(ع): مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن احزب مکفوف محذوف) 142

قالب: مسمط- ترکیب 2 بیتی.

53- توسل به باب الحوائج: مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف) 143

قالب: قصیده.

54- گفتگوی واله با بلبل قلاجه: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)             146

قالب: مثنوی.

55- سرنوشت مرد کوری با نقی آزاد: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)       150

قالب: مثنوی.

اشعار کردی

56- سی منصور واصل: فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم)              154

قالب: مثنوی.

57- درگای داور : فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم)                   165

قالب : مثنوی

58- مولا گرداون: فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم)                    166

قالب : مثنوی

59- کلهرنامه: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف)                   169

قالب: مثنوی.

 

 

چکیده

هدف از این پژوهش گشودن باب تازه ای برای دانشجیان زبان و ادبیات فارسی است تا با جمع آوری آثار پیشینیان در حفظ و اعتلای زبان و ادب فارسی ایفای نقش نماید زیرا بسیاری از مباحث فرهنگی و اجتماعی هر قوم در آثار  اشعار نویسندگان و شاعران آن دیار متجلی است . منظومه پیش روی شما که بالغ بر 2500 بیت می باشد قسمتی از اشعار آقای نقی خان آزاد کلهر ملقب به نقی شوان و متخلص به واله می باشد که به صورت میدانی جمع آوری گردیده است . نقی آزاد در بین ایل بزرگ کلهر از معروفیت ویژه ای برخوردار است او ضمن اینکه شاعری خوش قریحه بود، مورخی آگاه و وقایع نگاری چیره دست نیز بود، در سرودن و به نظم آوردن رویدادهای ایلی و تاریخی دقت و توجه خاصی داشته است ، خیلی از حقایق نهفته و رویدادهای نگفته را می توان در آثار او یافت . از آثارش می توان به «کلهرنامه» یا «نامه آزاد کلهر» که نزدیک به 14700 بیت و در بحر متقارب و به تاثیر از شاهنامه فردوسی سروده شده که بیانگر لشگرکشی و جنگ های زمان مشرطیت ایل کلهر می باشد نام برد که قسمت اعظم آن از بین رفته است . دیگر آثار او منظومه فارسی و کردی است که شامل غزلیات ، قصاید، مثنی و مسمط های ایشان می باشد که به قولی بیش از 7 هزار بیت بوده است که بیشتر آن از بین رفته است . این اثر می تواند منبع خوبی برای بررسی فرهنگ فولکولر ایل کلهر باشد .

 

کلید واژه ها : ایل کلهر ، نقی خان ، آزاد ، شعر

 

مقدمه

نقی آزاد از جمله بزرگان و وارستگان و ادیبانی است که نیم قرن گذشته در دیار کردنشین کلهر پای به عرصه وجود نهاد.باوجود فقر اجتماعی و امکانات بسیار اندک جهت تحصیل و کسب علوم توانست با تلاش و همت والای خود به درجات والایی از علم دست یابد و علاوه بر تسلط بر علوم دینی و فن سخنوری در زمینه ادبیات و شعر نیز پیشرفت قابل توجهی داشته است. همان گونه که گفته شد کم نیستند مردان فرهیخته ای از این خطه درخشیده اند و بعد از افول چنانچه اثری هم داشته اند بعد از مدتی آن اثر نیز به دلیل بی توجهی به بوته فراموشی سپرده شده و از بین رفته است. نقی آزاد و اشعار وی هم از این دسته اند چنانچه کلهرنامه وی که شرح حماسه های ایل کلهر می باشد و بر وزن شاهنماه فردوسی و متأثر از آن سروده شده بالغ بر دورازده هزار بیت بوده که بخش عظیمی از آن از بین رفته است. این منظومه حاوی اسامی اشخاص برجسته و اقوام و طایفه ها و مکان ها و بسیاری از آداب و رسوم منطقه است و چنانچه باقی می ماند اثری ارزشمند محسوب می شد. بر خود واجب دانستم بعنوان دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی پایان نامه خود را به جمع آوری و توضیح این منظومه اختصاص دهم تا شاید باب تازه ای باشد برای دانشجویان که با جمع آوری آثاری از این قبیل که در بردارنده  بسیاری از مباحث فرهنگی و اجتماعی ماست مانع از فراموشی و نابودی این آثار و در نهایت فرهنگ و آداب و رسوم پیشینیان خود باشند که البته این کار با دشواری هایی هم همراهست که باید با عشق و علاقه بر آنها فائق آمد. از جمله پراکندگی این آثار و تحقیقات میدانی که در این زمینه بعمل می آید نیاز به زمان و حوصله ای مضاعف دارد.

منظومه پیش روی شما نیز با همت بزرگواران و دوست داران فرهنگ این خطه جمع آوری گردیده است، از جمله آنها مهندس پیر حسین نظری است که در زمینه جمع آوری و حفظ آثار شعرای منطقه بسیار کوشیده است، عزیز دیگر آقای محمدرضا خان داوودیان کلهر نوه مرحوم داوود خان می باشد که باقی مانده منظومه کلهرنامه به همت ایشان گردآوری گردیده است. همچنین همت برادر بزرگوارم  آقای عبدالجبار رستمی نیز در این مسیر راهگشا بود.

 

 

ایل کلهر:

مسکن و محل کوچ ایل کلهر در دوران مختلف تاریخی بنا بر استعداد ایلی و قدرت محلی آنان از لحاظ وسعت و حدود متفاوت بوده است. این محدوده را از جنوب شهر کرمانشاه تا حوالی بغداد(شرقی غربی) و از سومار و نفت شهر تا خانقین و مندلی (شمالی جنوبی) باید در نظر گرفت. ناحیۀ سردسیر (ییلاقی) از ماهیدشت و حسن آباد و کوه های این منطقه آغاز می گردد و ناحیه اسلام آباد(هارون آباد)،گواور(گوآور) و کوه های شمال غربی پشتکوه را در برمی گیرد.

ناحیه گرمسیر(قشلاقی) هم تمامی نواحی مرزی کنونی در غرب کشور که مربوط به محدوده ی استان کرمانشاه می باشد و قسمتی مربوط به استان ایلام از ناحیه سومار، نفت شهر تا مندلی که واحی گیلانغرب و چله و کفرآور و دیره و ویژه نان و پشتۀ امام حسن و قلعه سبزی را در بر می گیرد.( پرنیان، 1380 :39)

 

طایفه ها و تیره های ایل کلهر:

خالدی، شیانی، سیا سیا، کاظم خانی، تلش، خمان، کرگا، کله پا، قوچمی، هارون آبادی، منصوری، کله جوب، الوندی، شوان، ماهیدشتی، بداغ بیگی، زینل خانی و شاهینی می باشد که مرکز ایل گیلانغرب و مسکنشان هارون آباد، شیان، بره سیمین، قلعه شاهین و دیره است.( فرهنگ دهخدا)

وجه تسمیه ایل کلهر:

کلهر: این واژه را به صورت های کلهور و کلهر نوشته اند و اهالی این واژه را با فتح کاف و کسر لام(کَلِر) تلفظ می کنند. راولینسن معتقد است مسکن ایل کلهر همان شهر آشوری(کالح) است که تا امروزه این واژه را حفظ کرده و در سیر تطور خود به صورت کلهر در آمده است. معمرین هوشمند ایل اینگونه توجیه می کنند که چون در مراسم های باستانی سده و مهرگان جوانان این ایل در دستگاه سلاطین ساسانی مأمور بر افروختن آتش بر فراز صخره های صعب العبور زاگرس بو.ده اند و واژۀ(کل) در زبان کردی به معنی صخره گاه است و (ور) کردی فعل امر(بر) است و صفت مرکب کل ور به این سبب بر ایل اطلاق شده است. ضمناً آهوی نر را در فصل مستی و بی باکی که در هر خیرش چند صخره را پشت سر می گذارد نیز( کل) می گویند و اکراد منطقه هر هیأت زیبا و متناسب و شایسته را به(کل) تشبیه می نمایند که تمام این خصوصیات در افراد ایل کلهر نسبتاً وجود دارد ( پرنیان ، همان )

سابقه تاریخی ایل کلهر:

صاحب نظران و محققین ایرانی و مستشرقین و ایران شناسان غیر ایرانی متفق الرأیند که کلهرها از قدیمی ترین طوایف ایرانی هستند که در غرب ایران سکونت داشته اند و در طول تاریخ مرزبانان وطن دوست و ایران خواه بوده اند.

چه قبل از اسلام که با انتساب نژاد خود به پهلوانان شاهنامه این پیوند را پاسدار بوده اند و اصولاً ادامه این پیوند طوری استمرار می یابد که بعد از ظهور اسلام نیز با توجهی به آیین نوین محمدی آمیخته می شود و در مقابل ادیان منسوخ چون یهود قرار می گیرد.

اما محققینی چون راولینسن با توجیهی این مطلب متواتر تاریخی را دگرگون نمایاننده و کلهرها را باقی مانده اسرای ساماریه به شمار می آورد. هر چند واقعیت امر را بالغ بر دو قرن پیش از راولینسن، امیر شرفخان بدلیسی در شرفنامه عنوان می نماید و راولینسن با تحلیل مطابق خواستۀ خود آن را به عنوان(افسانۀ مبهم) یاد می کند و در مقام صادق نمایاندن نظریه ی خود بر می آید، امیر شرفخان در شرفنامه می نویسد: ( و ایشان منحصراً به سه شعبه و نصب خود را به گودرز ابن گیو می رسانند و گیو در زمان سلاطین کیان والی شهر بابل بود که به کوفه اشتهار دارد. از او رهام نام پسری به وجود آمد که حسب الحکم بهمن کیانی لشکر به شام و بیت المقدس و مصر کشیده، خرابی و قتل بسیار نمود، چندان از قوم بنی اسرائیل به قتل آورد که از خون ایشان آسیاب به گردش آمده؛ مورخان بخت النصر قدم بر سریر سلطنت نهاد از آن تاریخ حکومت آن دیار در دست اولاد ایشان است و عشیرت ایشان را گوران می خواندند).

کلهر همان طوری که امروز زادگاه بسیاری از دانشمندان و هنری مردان غرب ایران بوده است درگذشته های دور نیز افراد این ایل معمار و حجار عصر سامانی را که در بین اهالی به فرهاد معروف است از خود دانسته است، چنانکه صاحب شرفنامه می نویسد: نهنگ دریایی محنت و پلنگ کوهسار شفقت(فرهاد) که در زمان خسرو پرویز ظهور کرده از طایفه کلهر است.این سخن، روایت سینه به سینه  معمرین ایل را که جوانان کلهر بر قله های زاگرس آتش افروز جشن های باستانی و حامل تندیس های هنری و مذهبی بر سخره های صعب العبور بوده اند؛ قوت می بخشد. اگر چه کلهرها از دیرباز در زیستگاه خود کوهپایه های زاگرس ساکن بوده اند اما تا دوره صفویه به صراحت از کلهر در تواریخ معتبر نامی برده نشده است در زمان ظهور شاه اسماعیل کلهر دارای تشکیلات ایلی شد و با کردان پازوکی در خدمت پادشاه نوجوان صفویه کمر خدمت بستند و به بسیاری از ایلات معتبر کرد چون زنگنه و کلیایی و… در این پیمان هم داستان شدند.

ابتدا به خاطر حفظ تمامیت عرضی ایران که در دست حکومت های کوچک محلی بودو دیگر تشکیل سد دفاعی در مقابل همسایه ی قدرتمند که در ماورای ساحل بغداد تا کرانه های ارس و دهانۀ خلیج فارس با ایران بزرگ همسایه بود که البته عنصر مؤثر و مهم مذهبی در ایجاد این پیوستگی و یکپارچگی نقش اصلی را داشت و در جمعیت آنها مورخین آورده اند که: در قشون کردان، کلهر با پازوکی از لحاظ تعداد برابر ترکمان شاهسوند(قزلباش) بوده اند اما چون سلاطین صفویه بر سریر سلطنت مستقر شدند به جای استمالت و برآوردن خواسته های هم پیمانان ایلی خود، درصدد برتری دادن قوم قزلباش برآمدند و ایل کلهر را جزء تابعین به حساب نیاوردند و امرایی که تابعین نبودند، استقلال نداشتند سپس این امر موجب آزردگی و دلسردی ایل بزرگ کلهر شد و جنگ آورانی که برای کسب این قدرت مرکزی و پیروزی خاندان صفوی     رنج ها برده بودند، سر به طغیان برداشتند. سیاسی مردان ایل کلهر که به نیروی شمشیر و شهامت از مقرّحکمرانی خلفای عباسی سرزمین را بسته بدون چون و چرای ایران را تا نواحی ایران مرکزی با هم پیمانان خود در اختیار داشتند و به اقتصای زمان یاسای قزلباش را گردن نهاده، ذالفقارخان ترکمان را به ریاست پذیرفته بودند، با اتکا به لیاقت و رادی او مانند فردی از ایل خود به همایتش برخاستند.