3-1-1- شناسایی نانوساختارهای آلومینیوم فسفات.. 59
3-1-2- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات.. 64
3-2- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از آلکیل و آریل فسفات­ها 68
3-2-1- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 68
3-2-2- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 76
3-2-3- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تریس(2‐اتیل­هگزیل)فسفات.. 77
3-2-4- شناسایی نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری فنیل فسفات.. 79
3-3- شناسایی نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از آلکیل و آریل فسفات­ها 80
3-3-1- شناسایی نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 80
3-3-2- شناسایی نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 84
3-3-3- شناسایی نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تریس(2‐اتیل­هگزیل)فسفات.. 86
3-4- نتیجه­گیری.. 88
مراجع. 89

فهرست شکل­ها
شکل 1-1- مقایسه روش بالا به پایین و پایین به بالا. 8
شکل 1-2- شبكه بلوری هیدروكسی آپاتیت كه بر قاعده منشور آن تصویر شده است.. 21
شکل 1-3- ساختار شبیه سازی شده هیدروكسی آپاتیت در طول جهت [٠٠٠١][31]. 22
شکل 1-4- ساختار آپاتیت و فلوروآپاتیت.. 23
شکل 1-5- ساختار کریستالی α و β- کلسیم پیروفسفات.. 26
شکل 1-6- تصویرSEM کلسیم پیروفسفات تترا هیدرات.. 29
شکل 1-7- تصویرSEM کلسیم فسفات­های آپاتیتی.. 29
شکل 1-8- تصویر SEM نانو­ذرات کلسیم فسفات.. 30
شکل 1-9- تصویرSEM نانو کامپوزیت­های دو­فازی کلسیم فسفات.. 30
شکل 1-10- تصویر TEM ترکیبات کلسیم فسفات.. 31
شکل 1-11- تصویر SEM نانو­ساختارهای کلسیم فسفات.. 31
شکل 1-12- تصاویر SEM بیوسرامیک­های کلسیم فسفات.. 32
شکل 1-13- تصویر SEM نانوذرات تری کلسیم فسفات.. 33
شکل 1-14- تصویر SEM نانوذرات هیدروکسی آپاتیت.. 33
شکل 1-15- ساختار آلومینوم فسفات­های مختلف.. 35
شکل 1-16- الگوی XRD زئولیت AlPO4-5. 35
شکل 1-17- کانال عمودی AlPO4-5 مشاهده شده درطول جهت [٠٠١]. 36
شکل1-18- AlPO4-5 مشاهده شده در طول جهت [٠٠١]. 36
شکل 1-19- تصویر SEM نانوکریستال­های آلومینیوم فسفات.. 39
شکل 1-20- تصویر SEM کریستال­های هگزاگونال آلومینیوم فسفات.. 40
شکل 1-21- تصاویر SEM نمونه­های تهیه شده در pH برابر با 9. 41
شکل 1-22- تصویر SEM از AlPO4-5. 41
شکل 2-1- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 46
شکل 2-2- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 47
شکل 2-3- طیف FT-IR نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 47
شکل 2-4- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 48
شکل 2-5- تصویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 48
شکل 2-6- طیف FT-IR نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 49
شکل 2-7- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 50
شکل 2-8- تصویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 50
شکل 2-9- طیف FT-IR نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 50
شکل 2-10-طیف EDX نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 51
شکل 2-11- تصویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 52
شکل 2-12- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 53
شکل 2-13- تصویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 53
شکل 2-14- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 54
شکل 2-15- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 55
شکل 2-16- طیف FT-IR نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 55
شکل 2-17-طیف EDX نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 55
شکل 2-18- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 56
شکل 2-19- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 57
شکل 2-20- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 57

شکل 3-1- الگوی XRD آلومینوم فسفات آمورف.. 59
شکل 3-2- الگوی XRD آلومینوم فسفات آمورف پس از کلسینه شدن در دمای 600 درجه. 60
شکل 3-3- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 61
شکل 3-4- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 63
شکل 3-5- طیف FT-IR نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 64
شکل 3-6- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 65
شکل 3-7- تصاویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 67
شکل 3-8- طیف FT-IR نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از فسفر تری کلرید. 68
شکل 3-9- الگوی XRD کلسیم فسفات آمورف.. 69
شکل 3-10- تصویر SEM کلسیم فسفات آمورف.. 70
شکل 3-11- الگوی EDX کلسیم فسفات آمورف.. 71
شکل 3-12- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 72
شکل 3-13- تصاویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات در مقیاس­های 300 نانومتر و 1 میکرومتر. 74
شکل 3-14- طیف FT-IR نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 75
شکل 3-15-طیف EDX نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 76
شکل 3-16- تصویر SEM میکروساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 77
شکل 3-17- الگوی XRD نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 78
شکل 3-18- تصویر SEM نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 79
شکل 3-19- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 81
شکل 3-20- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 82
شکل 3-21- طیف FT-IR نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 83
شکل 3-22-طیف EDX نانوساختارهای آلومینوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 84
شکل 3-23- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری بوتیل فسفات.. 85
شکل 3-24- الگوی XRD نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 86
شکل 3-25- تصویر SEM نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تریس­(2‐اتیل­هگزیل)­فسفات.. 87

فهرست جدول­ها
جدول1-1- خواص فیزیکی نمک­های مختلف کلسیم فسفات[20،23]. 14
جدول 1-2- پارامترهای ساختار کریستالی α-,β- Ca2P2O7 26
جدول 1-3- مثال­هایی از ترکیبات حفره­دار آلومینوم فسفات.. 37
جدول 2-1- مواد شیمیایی مصرفی.. 44
جدول 3-1- پارامترهای شبکه کریستالی ترکیب آلومینیوم فسفات در سه ساختار ارتورومبیک، آنورتیک و هگزاگونال. 62
جدول 3-2- پارامترهای شبکه کریستالی ترکیب  تتراگونال کلسیم فسفات.. 66
جدول 3-3- داده­های طیفی حاصل از آنالیز EDX کلسیم فسفات آمورف.. 71
جدول 3-4- پارامترهای شبکه کریستالی ترکیب ارتورومبیک کلسیم فسفات.. 73
جدول 3-5- داده­های طیفی حاصل از آنالیز EDX نانوساختارهای کلسیم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 76
جدول 3-6- پارامترهای شبکه کریستالی ترکیب ارتورومبیک آلومینیوم فسفات.. 80
جدول 3-7- داده­های طیفی حاصل از آنالیز EDX نانوساختارهای آلومینیوم فسفات سنتز شده از تری متیل فسفات.. 84

اختصارات
(α/β-) TCP – (Alpha/Beta-) Tricalcium Phosphate
ACP – Amorphous Calcium Phosohate
BCP – Bisphasic Calcium Phosphate
CA – Carbonated Apatite
CDHA – Calcium-deficient Hydroxyapatite
DCP – Dicalcium Phosphate
DCPA – Dicalcium Phosphate Anhydrate
DCPD – Dicalcium Phosphate Dehydrate (Brushite)
EDS – Energy Dispersive System
FTIR – Fourier Transform Infrared Spectroscopy
HA – Hydroxyapatite
MCPA – Monocalcium Phosphate Anhydrous
MCPM – Monocalcium Phosphate Monohydrate
OCP – Octacalcium Phosphate
SEM – Scanning Electron Microscopy
TTCP – Tetracalcium Phosphate
XRD – X-ray Diffraction

1- مقدمه

این مطلب را هم بخوانید :

1-1- نانو فناوری

نانو فناوری دانش و فنی است که اخیراً توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. این فناوری که یک رویکرد جدید در تمامی رشته­هاست، توانایی تولید مواد، ابزار و سیستم­های نوین را با دست­کاری در سطوح اتمی و مولکولی دارد. امروزه حوزه­ی کاربردی این فناوری به تمامی علوم کشیده شده و محبوبیت بین­رشته­ای یافته است؛ به طوری که گستره­ی کاربردی این فناوری در علوم پزشکی، فناوری زیستی، مواد، فیزیک، مکانیک، برق، الکترونیک و شیمی به حدی است که می­توان از آن به عنوان یکی از انقلاب­های بزرگ علمی دنیا نام برد. این فناوری، روشی نو برای حل مشکلات و پاسخگویی به بسیاری از سوالات مطرح در علوم مختلف ارائه می­کند که تا کنون، بشر موفق به رفع و یا پاسخ دادن به آن­ها نشده است.
رفتار­های جدیدی که در مقیاس نانو مشاهده می‌­گردند، لزوماً بر­اساس رفتار­های مشاهده شده در ابعاد بزرگ­‌تر قابل پیش­‌بینی نیستند. تغییرات مهم رفتاری که عمدتاً ناشی از اثرات کوانتومی کاهش ابعاد هستند، به ‌علت نزدیکی و قابل مقایسه بودن اندازه­ی ذرات یا ریزساختار­ها، با مقیاس طولی میانگین پدیده­‌های فیزیکی و شیمیایی، رخ می­‌دهد. خصوصیات موجی­شکل الکترون­‌ها (مکانیک کوانتومی) در درون مواد و اتم­ها، توسط تغییرات مواد در مقیاس نانو­متری تحت­‌تأثیر قرار می­‌گیرد. با ایجاد ساختار­های نانو­متری، کنترل خصوصیات اساسی مواد، مانند دمای ذوب، رفتار مغناطیسی، ظرفیت شارژ و حتی رنگ آن­ها بدون تغییر ترکیب شیمیایی مواد، ممکن خواهد بود[1].

1-2- تاریخچه­ی نانو فناوری

استفاده از نانوفناوری توسط انسان، برخلاف تصور عمومی، دارای سابقه­ی تاریخی طولانی می­باشد. در این رابطه شواهدی مبنی بر نانوساختاری بودن رنگ آبی به کار برده شده توسط قوم مایا، وجود دارد. پس از آن رومی­ها از این مواد در ساخت جام­هایی با رنگ­های زنده استفاده کردند، به این صورت که آن­ها از ذرات طلا برای رنگ آمیزی این جام­ها بهره می­گرفتند. نمونه­ای از این جام­ها که برای اولین بار کشف شد، جام لیکورگوس[1] می­باشد؛ که متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد بوده و دارای ذرات نانومتری طلا و نقره است که در هنگام قرار گرفتن در نورهای مختلف رنگ­های گوناگونی را از خود نشان می­دهد. بعدها در قرون وسطی از این روش برای ساخت شیشه کلیساها استفاده می­کردند.
تحقیقات اولیه بر روی نانوذرات به سال ۱۸۳۱ برمی­گردد، وقتی که مایکل فارادی[2] روی کلوئید قرمزرنگ طلا کار می­کرد و اعلام کرد که رنگ کلوئید مزبور، به اندزه ذرات فلزی بستگی دارد. شاید بتوان بزرگترین تحول در تاریخ نانوفناوری را سخنرانی فیزیکدان بزرگ، ریچارد فاینمن[3]، درکنفرانس انجمن فیزیک آمریکا در سال ۱۹۵۹ دانست. در این کنفرانس، وی با ارائه مقاله­ای به نام “در آن پایین فضاهای خالی زیادی وجود دارد”[4]؛ درباره دستکاری مواد در ابعاد اتمی صحبت نمود. این مقاله امروزه به عنوان سرلوحه­ی انجمن نانوفناوری درآمده است. کمی بعد از آن در سال ۱۹۷۴ ناریو تانیگوچی[5]، یک محقق در دانشگاه توکیوی ژاپن، هنگام کار تحقیقاتی بر روی مواد در ابعاد نانومتری، از عبارت نانوفناوری استفاده کرد. امروزه مهندسی نانو به سرعت در حال گسترش است و امکان اداره­ی قابلیت­های مکانیکی کاتالیزوری، الکتریکی، مغناطیسی، نوری و الکترونیکی را فراهم می­کند[2].

1-3- اهمیت نانو تکنولوژی

شاید این ﺳﺆال در ذهن پدید آید که چه چیزی در مقیاس نانو­متری وجود دارد که یک تکنولوژی بر پایه آن بنا نهاده­شده­است. آن­چه باعث ظهور نانو­تکنولوژی شده، نسبت سطح به حجم بالای نانو­مواد است. این موضوع یکی از مهم­ترین خصوصیات مواد تولید شده در مقیاس نانو می­باشد. در مقیاس نانو، اشیاء شروع به تغییر رفتار می­کنند و رفتار سطوح بر رفتار توده­ای ماده غلبه می­کند. در این مقیاس برخی روابط فیزیکی که برای مواد معمولی کاربرد دارند، نقض می­شوند؛ برای مثال، یک سیم یا اجزای یک مدار در مقیاس نانو لزوماً از قانون اهم پیروی نمی­کنند. قانون اهم، به جریان، ولتاژ و مقاومت بستگی دارد، اما در مقیاس نانو وقتی عرض سیم فقط به اندازه یک یا چند اتم باشد، الکترون­ها لزوماً باید در صف و به ترتیب و یک به یک از سیم رد شوند، بنابراین ممکن است قانون اهم در این مقیاس تا حدودی نقض شود. در حقیقت در این مقیاس، قوانین فیزیک کوانتوم وارد صحنه می­شوند و امکان کنترل خواص ذاتی ماده بدون تغییر در ترکیب شیمیایی ماده وجود خواهد داشت[3].

1-4- نانو­مواد

نانو­مواد دروازه­ی ورود به دنیای نانو، و اولین گام برای رسیدن به اهداف بعدی نانو­تكنولوژی می­باشند و بدون توسعه­ی مواد جدید نانو­متری، ورود به عرصه­ی نانو­تكنولوژی غیرممكن خواهد بود. طبق یك تعریف، نانو­مواد، موادی هستند كه حداقل یكی از ابعاد آن­ها كوچك­تر از ١٠٠ نانومتر باشد.. در حالت کلی بنابر دلایل زیر خواص نانو­مواد به ابعاد­شان وابسته اند:

• نسبت سطح به حجم بالا

فهرست مطالب
 
 

            عنوان صفحه
          فهرست مطالب…………………………………………………………………………………………………………………………….هشت
فصل اول:  مقدمه و بررسی منابع. 2
1-1   کلیات… 2
1-2   مقدمه. 3
1-3   انتشار جغرافیایی و اهمیت اقتصادی رازیانه. 4
1-4   گیاه‌شناسی رازیانه. 5
1-4-1      معرفی تیره چتریان. 5
1-4-2      معرفی جنس رازیانه. 5
1-4-3      معرفی گونه­های رازیانه. 5
1-5   ریخت شناسی (مورفولوژی) 6
1-6   فنولوژی   6
1-7   مصارف دارویی.. 7
1-8   نیازهای اکولوژیکی گیاه رازیانه. 8
1-9   نیازهای زراعی   8
1-10 مواد و عناصر غذایی مورد نیاز. 9
1-11 ترکیبات شیمیایی.. 9
1-11-1    اسانس­ها 9
1-12 ترکیبات فنولیک……….. 10
1-13 استخراج ترکیبات فنولیک     11
1-13-1    استخراج با حلال. 11
1-13-2    استخراج توسط امواج اولتراسونیک……………. 11
1-13-3    استخراج با کلونجر. 12
1-14 آنتی­اکسیدانها و اهمیت آنها 12
1-15 طبقه بندی آنتی اکسیدان ها 13
1-16 خودناسازگاری.. 13
1-17 خویش­آمیزی.. 14
1-18 اهداف خویش­آمیزی.. 14
1-19 ژنتیک پسروی خویش­آمیزی.. 14

1-20 تنوع ژنتیکی.. 14

1-21 اهمیت بررسی تنوع ژنتیكی.. 15
1-22 روش‌های بررسی تنوع ژنتیکی.. 15
1-22-1    نشانگر ژنتیکی.. 15
1-22-2    نشانگرهای مورفولوژیک…. 16
1-22-3    نشانگرهای آناتومیک…. 16
1-22-4    نشانگرهای بیوشیمیایی.. 16
1-22-5    نشانگرهای مولکولی.. 17
1-23 تقسیم­بندی نشانگرهای مولکولی.. 17
1-23-1    نشانگرهای اختصاصی.. 17

1-23-2    نشانگرهای تصادفی.. 17
1-24 نشانگر ISSR.. 17
1-25 كاربردهای نشانگر ISSR.. 18
1-25-1    مطالعات تنوع ژنتیكی.. 18
1-25-2    نقشه­یابی ژنتیكی.. 18
1-25-3    نشانمند كردن ژن و انتخاب به كمك نشانگر. 18
1-25-4    مشخص ساختن فراوانی توالی‌های ریزماهواره 18
1-25-5    مطالعات جمعیت‌های طبیعی و تمایز گونه‌ها 18
1-26 روش های تجزیه و تحلیل.. 18
1-26-1    تجزیه خوشه­ای.. 19
1-26-2    تجزیة به مؤلفه‌های متعادل. 19
1-27 مطالعات ژنتیک جمعیت… 19
1-28 مطالعات انجام شده در زمینه خویش­آمیزی.. 19
1-29 مطالعات انجام شده روی رازیانه. 20
1-30 اهداف این پژوهش…. 21
1-31 جنبه­های جدید بودن طرح.. 21
فصل دوم:  مواد و روش­ها……… 22
2-1   شمای کلی پژوهش…. 22
2-2   موقعیت و ویژگی­های مکان آزمایش…. 22
2-3   مواد گیاهی   22
2-4   نحوه اجرای این پژوهش…. 25
2-5   بررسی تأثیر خویش­آمیزی بر روی صفات… 25
2-6   صفات آناتومی مورد بررسی و نحوه اندازه­گیری آنها 25

2-7   صفات مورفولوژی مورد بررسی و نحوه اندازه­گیری آنها 28
2-8   اندازه­گیری درصد اسانس و اجزای آن. 30
2-8-1      محاسبه درصد اسانس…. 30
2-8-2      تجزیه مواد مؤثره اسانس (اجزای اسانس) 30
2-9   اندازه­گیری فعالیت آنتی­اکسیدانی.. 31
2-9-1      تهیه و عصاره­گیری گیاه 31
2-9-2      تعیین ترکیبات فنولی.. 31
2-9-3      بررسی خاصیت آنتی­رادیکالی به روش DPPH   31
2-9-4      ارزیابی فعالیت آنتی­اکسیدانی به روش بی­رنگ شدن بتاکاروتن.. 32
2-9-5      بررسی قدرت احیاءکنندگی آهن.. 32
2-9-6      اندازه­گیری محتوی تام فلاونوئید عصاره‌ها 32
2-10 بررسی تنوع ژنتیکی بین لاین­های خودگرده افشان و آزاد گرده افشان گیاه رازیانه………………….. 32
2-10-1    استخراج DNA ژنومی از نمونه‌های گیاهی.. 32
2-11 اندازه‌گیری كیفیت و کمیت DNA.. 33
2-12 اندازه‌گیری غلظت DNA توسط اسپكتروفتومتری.. 33
2-13 اندازه‌گیری غلظت DNA توسط ژل آگارز. 34
2-14 تکنیک ISSR.. 35
2-15 تجزیه و تحلیل‌های آماری.. 37
2-16 تجزیه و تحلیل داده­های آناتومیک، مورفولوژیک و فیتوشیمیایی…………… 37
فصل سوم:  نتایج و بحث………. 40
3-1   مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه در بخش آناتومیک ساقه. 41
3-2   تشریح ساقه در توده­های آزاد گرده افشان. 41
3-3   تشریح ساقه در توده­های خودگرده افشان. 42
3-4   تجزیه واریانس آناتومیک دمبرگ…. 51
3-5   مقایسه میانگین صفات آناتومیک دمبرگ…. 51
3-6   تشریح دمبرگ در توده­های آزاد گرده افشان. 51
3-7   تشریح دمبرگ در توده­های خودگرده افشان.. 52
3-8   تجزیه واریانس آناتومیک بذر. 61
3-9   مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه در بخش آناتومیک بذر. 61

این مطلب را هم بخوانید :

3-9-1      طول بذر. 61
3-9-2      عرض بذر. 61
3-9-3      نسبت طول به عرض بذر. 61
3-9-4      ضخامت اپیکارپ… 61

3-9-5      تعداد لایه اپیکارپ… 62

3-9-6      حاشیه سطح دیواره سلولی آنتی­کلینال. 62
3-9-7      تعداد لایه دیواره سلولی پری­کلینال. 62
3-9-8      ضخامت کوتیکول. 62
3-9-9      تعداد لایه کوتیکول. 63
3-9-10    ضخامت پارانشیم مزوکارپ… 63
3-9-11    تعداد لایه پارانشیم مزوکارپ… 63
3-9-12    تعداد دستجات آوندی مزوکارپ… 63
3-9-13    اندازه دستجات آوندی مزوکارپ… 63
3-9-14    تعداد کانال ترشحی.. 64
3-9-15    تعداد لایه پوشش بذر. 64
3-9-16    تعداد لایه اندوکارپ… 64
3-9-17    تعداد لایه آندوسپرم. 64
3-10 مقایسه میانگین نتایج حاصل از پسروی خویش­آمیزی بر روی صفات آناتومی ساقه. 70
3-11 مقایسه میانگین نتایج حاصل از پسروی خویش­آمیزی بر روی صفات آناتومی دمبرگ…. 74
3-12 مقایسه میانگین نتایج حاصل از پسروی خویش­آمیزی بر روی صفات آناتومی بذر. 78
3-13 تجزیه خوشه­ای   81
3-14 تجزیه به عامل­ها 84
3-14-1    تجزیه به عامل­های صفات آناتومی مرتبط با ساقه. 84
3-14-2    تجزیه به عامل­های صفات آناتومی مرتبط با دمبرگ…. 88
3-14-3    تجزیه به عامل­های صفات آناتومی مرتبط با بذر. 93
3-15 ارزیابی صفات مورفولوژی در توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان. 104
3-16 آماره­های توصیفی، برآورد ضرایب تغییرات فنوتیپی، ژنوتیپی و وراثت پذیری عمومی.. 104
3-17 تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک     107
3-17-1    درصد سبز شدن. 107
3-17-2    ارتفاع. 107
3-17-3    تعداد انشعاب فرعی.. 107
3-17-4    قطر گل­آذین.. 108
3-17-5    قطر تاج­پوش… 108
3-17-6    وزن تر بوته. 108
3-17-7    وزن خشک بوته. 108
3-17-8    نسبت قطر تاج پوش به ارتفاع. 109
3-17-9    نسبت ارتفاع به تعداد انشعاب فرعی.. 109

3-17-10  تعداد روز تا 50 درصد سبز شدن. 109
3-17-11  تعداد روز تا 50 درصد گل‌دهی.. 110
3-17-12  وزن هزار دانه. 110
3-17-13  تعداد بذر در چتر. 110
3-17-14  عملکرد دانه در بوته. 110
3-17-15  شاخص خودسازگاری.. 111
3-18 مقایسه میانگین نتایج حاصل از پسروی خویش­آمیزی بر روی صفات مورفولوژی.. 116
3-19 گروه­بندی (تجزیه خوشه­ای) 120
3-20 تجزیه واریانس صفات فیتوشیمیایی.. 126
3-20-1    درصد اسانس…. 126
3-20-2    عملکرد عصاره 126
3-20-3    فنول تام. 127
3-20-4    فلاونوئید تام. 127
3-20-5    آنتی­اکسیدان  (IC50) 127
3-21 مقایسه میانگین نتایج حاصل از پسروی خویش­آمیزی بر روی صفات فیتوشیمیایی.. 130
3-22 ترکیبات اصلی اسانس…. 132
3-23 همبستگی بین ترکیبات و عملکرد اسانس در رازیانه. 136
3-24 تیپ­های شیمیایی توده­های رازیانه بر اساس ترکیبات اصلی اسانس…. 138
3-25 تجزیه عامل­های ترکیبات اصلی اسانس بذر. 139
3-26 همبستگی صفات آناتومیک، مورفولوژیک و فیتوشیمیایی……………………………………………………………. 140
3-27 ارزیابی فعالیت آنتی­اکسیدانی توده­ها 143
3-28 روش به دام­اندازی رادیکال 1و1- دی­فنیل-2-پیکریل­هیدرازیل.. 143
3-29 آزمون قدرت احیاکنندگی.. 143
3-30 روش بی­رنگ شدن بتاکاروتن.. 144
3-31 همبستگی بین ترکیبات فنولیک و سه مدل سیستم سنجش ظرفیت آنتی­اکسیدانی 148
3-32 مطالعات فنولوژی.. 149
3-33 بررسی همبستگی بین پارامترهای اندازه­گیری شده در مراحل مختلف نمونه­برداری گیاه 152
3-34 بررسی تنوع بین توده­های خودگرده افشان و آزاد گرده افشان رازیانه با استفاده از نشانگرISSR   156
3-34-1    استخراج DNA ژنومی.. 156
3-35 الگوی نواری آغازگرها در توده­های خودگرده افشان. 158
3-36 تجزیه خوشه­ای……. 163
3-37 ضریب همبستگی کوفنتیک     163
3-38 ترسیم نمودارخوشه­ای.. 163

3-39 تجزیه به مؤلفه­های اصلی تعدیل شده (PCoA) 167

3-40 ساختار ژنتیکی   169
3-41 مقایسه نمودار خوشه­ای توده­ها بر اساس داده­های حاصل از نشانگر ISSR، صفات مورفولوژیک و آناتومی   171
فصل چهارم:  نتیجه­گیری و پیشنهادها 174
4-1   نتیجه­گیری کلی.. 174
4-2   مطالعات آناتومیک…. 175
4-3   مطالعات مورفولوژیک     176
4-4   مطالعات فیتوشیمیایی(اسانس) 177
4-5   بررسی ترکیبات فنولیک، فلاونوئید و فعالیت آنتی­اکسیدانی.. 178
4-6   مطالعات فنولوژی.. 179
4-7   نتایج مقایسه­ای   179
4-8   مطالعه مولکولی.. 180
4-9   پیشنهادها 181

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                 صفحه
جدول 2-1: معرفی خصوصیات زمین مورد کشت.. 22
جدول 2-2: مشخصات 23 توده رازیانه…………………………………………………………………………………………………………………..26
جدول 2-3: صفات آناتومی مرتبط با ساقه و دمبرگ مورد بررسی……………………………………………………………………………….28
جدول 2-4: صفات آناتومی مرتبط با بذر مورد بررسی. 27
جدول2-5: توالی آغازگرهای ISSR مورد استفاده در بررسی تنوع ژنتیکی توده های رازیانه 35
جدول 2-6 : اجزاء واکنش PCR  و مقدار هر یك از آنها برای تهیه محلول پایه 36
جدول 2-7: برنامه PCR برای تکثیر DNA ژنومی با نشانگر ISSR.. 36
جدول 2-8: امید ریاضی مربوط به منابع تغییرات طرح آزمایشی انجام شده در این مطالعه 37
جدول3- 1: تجزیه واریانس صفات آناتومیک ساقه برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی. 70
جدول3- 2: ادامه تجزیه واریانس صفات آناتومیک ساقه برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  71
جدول3- 3:  ادامه تجزیه واریانس صفات آناتومیک ساقه برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  72
جدول3- 4: مقایسه میانگین صفات آناتومی ساقه توده­های مورد مطالعه رازیانه 73
جدول3- 5: ادامه مقایسه میانگین صفات آناتومی ساقه توده­های مورد مطالعه رازیانه 74
جدول3- 6: ادامه مقایسه میانگین صفات آناتومی ساقه توده­های مورد مطالعه رازیانه 75
ادامه جدول3-7: مقایسه میانگین صفات آناتومی ساقه توده­های مورد مطالعه رازیانه 76
جدول3-8: تجزیه واریانس صفات آناتومیک دمبرگ برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  54
جدول3-9: ادامه تجزیه واریانس صفات آناتومیک دمبرگ برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  55
جدول3-10: ادامه تجزیه واریانس صفات آناتومیک دمبرگ برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  56
جدول3-11: مقایسه میانگین صفات آناتومی دمبرگ توده­های مورد مطالعه رازیانه 57
جدول3-12: مقایسه میانگین صفات آناتومی دمبرگ توده­های مورد مطالعه رازیانه 58
جدول3-13: مقایسه میانگین صفات آناتومی دمبرگ توده­های مورد مطالعه رازیانه 59
جدول3-14: مقایسه میانگین صفات آناتومی دمبرگ توده­های مورد مطالعه رازیانه 60
جدول3-15: تجزیه واریانس صفات آناتومیک بذر برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی. 65
جدول3-16: ادامه تجزیه واریانس صفات آناتومیک بذر برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی  66

جدول3-17: مقایسه میانگین صفات آناتومی بذر توده­های مورد مطالعه رازیانه 67
جدول3-18: ادامه مقایسه میانگین صفات آناتومی بذر توده­های مورد مطالعه رازیانه 69

جدول3-19: ادامه مقایسه میانگین صفات آناتومی بذر توده­های مورد مطالعه رازیانه 70

جدول 3-20: نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک  ساقه 71
جدول3-21: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک ساقه 72
جدول3-22: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک ساقه 73
جدول3-23: نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک دمبرگ    75
جدول3-24: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک دمبرگ    76
جدول3-25: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک دمبرگ    77
جدول3-26: نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک بذر 79
جدول3-27: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات آناتومیک بذر 80
جدول3-28: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با ساقه در توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 86
جدول3-29: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با ساقه در توده­های خودگرده افشان رازیانه 87
جدول3-30: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با دمبرگ در توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 90
جدول3-31: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با دمبرگ در توده­های خودگرده افشان رازیانه 91
ادامه جدول3-31: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با دمبرگ در توده­های خودگرده افشان رازیانه 92
جدول3-32: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با بذر در توده­های آزاد گرده افشان. 94
جدول3-33: تجزیه عامل‌ها صفات آناتومی مرتبط با بذر در توده­های خودگرده افشان. 95
جدول3-34: آماره­های توصیفی صفات موفولوژیک اندازه­گیری شده توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 106
جدول3-35: ادامه آماره­های توصیفی صفات موفولوژیک توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 106
جدول3-36: تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی رازیانه 112
جدول3-37: ادامه تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی رازیانه 112
جدول3-38: مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 113
جدول3-39: ادامه مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 114
جدول3-40: ادامه مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 115
جدول 3-41: نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات مورفولوژیک    155
جدول3-42: ادامه نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات مورفولوژیک    156

جدول3-43: تجزیه عامل‌های صفات مورفولوژی در توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 125
جدول3-44: تجزیه عامل‌های صفات مورفولوژی در توده­های خودگرده افشان رازیانه 124
جدول3-45: تجزیه واریانس صفات فیتوشیمیایی برای دو حالت آزاد گرده افشانی و خودگرده افشانی در رازیانه 128
جدول3-46: مقایسه میانگین صفات فیتوشیمیایی در توده­های آزاد گرده افشان و خودگرده افشان رازیانه 129
جدول3-47: نتایج حاصل از برآورد میزان پسروی خویش­آمیزی در توده­های رازیانه برای صفات فیتوشیمیایی  131
جدول3-48: ترکیبات اصلی اسانس بذر رازیانه با GC/MS. 133
ادامه جدول3-48: ترکیبات اصلی اسانس بذر رازیانه با GC/MS. 134
جدول3-49: همبستگی ترکیبات اصلی اسانس 23 نمونه شیمیایی رازیانه 137
جدول3-50: تجزیه عامل­های ترکیبات اصلی اسانس بذر 139
جدول3-51: همبستگی صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و آناتومیک 23 نمونه شیمیایی رازیانه حالت آزاد گرده افشانی  141
جدول3-52: همبستگی صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و آناتومیک 23 نمونه شیمیایی رازیانه حالت خودگرده افشانی  142
جدول3-53: همبستگی بین پارامترهای مختلف اندازه­گیری شده در مراحل مختلف نمونه برداری گیاه رازیانه 152
جدول 3-54: اطلاعات مربوط به نشانگرهای حاصل از تجزیه ISSR در توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 157
جدول 3-56: اطلاعات نشانگرهای مورد مطالعه در ارزیابی تنوع ژنتیکی میان توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 160
جدول 3-57: اطلاعات نشانگرهای مورد مطالعه در ارزیابی تنوع ژنتیکی میان توده­های خودگرده افشان رازیانه 161
جدول3-58: تجزیه واریانس مولکولی در 23 توده آزاد گرده افشان رازیانه مفروض در دو گروه کلی. 170
جدول 3-59: اطلاعات مربوط به مکان­های چند شکل، هتروزیگوسیتی موردانتظار در توده­های آزاد گرده افشان رازیانه 170
جدول3-60: تجزیه واریانس مولکولی در 23 توده خودگرده افشان رازیانه مفروض در دو گروه کلی. 171
جدول 3-61: اطلاعات مربوط به مکان­های چند شکل، هتروزیگوسیتی موردانتظار در توده­های خود گرده افشان رازیانه 171
فصل چهارم:  نتیجه­گیری و پیشنهادها 174

فهرست اشکال

     عنوان         صفحه
شکل3-1 ساختمان کانال ترشحی در دمبرگ رازیانه…………………………………………………………………………………………………55
شکل3-2: نتایج گروه­بندی توده­های رازیانه بر اساس صفات آناتومی  الف) آزاد گرده افشانی و ب) خود گرده افشانی  83
شکل3-3: نتایج گروه­بندی توده­های رازیانه بر اساس صفات مورفولوژی  الف) آزاد گرده افشانی و ب) خود گرده افشانی 121
شکل 3-4: شمای کلی از توده­های الف) دیررس و پابلند ب) زودرس و پاکوتاه 125
شکل3-5: الف) نمونه کروماتوگرام  و ب) نمونه اسپکتروم بدست­آمده از آنالیز ترکیبات اصلی اسانس بذر رازیانه 135
شکل3-6: نمودار خوشه­ای 23 توده رازیانه مورد مطالعه بر اساس ترکیبات اصلی اسانس… 138
شکل3-7: تغییرات درصد بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH توسط عصاره توده­های مختلف آزاد گرده افشان رازیانه 145
شکل3-8: تغییرات درصد بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH توسط عصاره توده­های مختلف خود گرده افشان رازیانه 145
شکل3-9: مقایسه قدرت احیاءکنندگی آهن توسط عصاره توده­های مختلف رازیانه آزاد گرده افشان. 146
شکل3-10: مقایسه قدرت احیاءکنندگی آهن توسط عصاره توده­های مختلف رازیانه خودگرده افشان. 146
شکل3-11: مقایسه قدرت آنتی­اکسیدانی عصاره توده های مختلف رازیانه آزاد گرده افشان به روش بتاکاروتن  147
شکل3-12: مقایسه قدرت آنتی­اکسیدانی عصاره توده های مختلف رازیانه خودگرده افشان به روش بتاکاروتن  147
شکل3-13: (الف ، ب و ج) همبستگی فنول تام و سه مدل سیستم سنجش ظرفیت آنتی­اکسیدانی. 148
شکل3-14(الف-ی): محتوای برخی آنتی­اکسیدان­های غیرآنزیمی گیاه رازیانه در مراحل مختلف نمونه­برداری  151
شکل3-15: تغییرات درصد بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH در طی مراحل فنولوژی رازیانه 153
شکل3-16: مقایسه قدرت احیاءکنندگی آهن در طی مراحل فنولوژی رازیانه 153
شکل3-17: مقایسه قدرت آنتی­اکسیدانی رازیانه در طی مراحل فنولوژی به روش بتاکاروتن. 193
شکل 3-19: نمونه­ای از ژل آگارز یک درصد TAE جهت تعیین کمیت و کیفیت DNA.. 156
شکل 3-20: الگوی نواری آغازگر 12 در برخی از توده­های رازیانه. 162
شکل3-21: الگوی نواری آغازگر 6 در برخی از توده­های رازیانه. 162
شکل3-22: گروه­بندی توده­های آزاد گرده افشان رازیانه مورد مطالعه بر اساس ضریب Jacard.. 165
شکل3-23: گروه­بندی توده­های خودگرده افشان رازیانه مورد مطالعه بر اساس ضریب Jacard 166
شکل3-24: نمودار تجزیه به مؤلفه­های اصلی تعدیل شده دوبعدی برای 23 توده آزادگرده افشان رازیانه 168
شکل3-25: نمودار تجزیه به مؤلفه­های اصلی تعدیل شده دوبعدی برای 23 توده خودگرده افشان رازیانه 168
 

چکیده
گیاهان دارویی در ایران جزء ذخایر ژنتیکی ارزشمند محسوب می­شوند. از جمله این گیاهان، گیاه دارویی رازیانه با نام علمی (.Mill Foeniculum vulgare) از خانواده چتریان (Apiaceae)، چند ساله و از قدیمی­ترین گیاهان دارویی و ادویه­ای می‌باشدکه در مناطق مختلف کشور کشت می­شود. هدف از اجرای این پژوهش، بررسی تأثیر خویش­آمیزی و زمان برداشت روی میزان متابولیت­های ثانویه و بررسی تنوع ژنتیکی بین لاین­های خودگرده افشان و دگرگرده افشان جمعیت رازیانه­های ایرانی و خارجی با استفاده از نشانگر­های مولکولی، مورفولوژیک و آناتومیک بوده است. علاوه بر اهداف ذکر شده، ترکیبات اصلی اسانس بذر هم به وسیله طیف سنجی کرماتوگرافی گازی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. این مطالعه به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در سال­های 93-1391 اجرا شد. در این مطالعه 15 ترکیب نشانگری ISSR در توده­های دگرگرده افشان در مجموع، 248 نوار چند شکل تولید نمودند که 32/88 درصد آن­ها چند شکل بودند و PIC در حدود 43/0 حاصل شد در حالی­که در توده­های خودگرده افشان در مجموع 217 نوار چند شکل تولید نمودند که 32/82 درصد آن­ها چند شکل بودند و PIC در حدود 42/0 حاصل شد. داده­های حاصل از تجزیه و تحلیل نرم افزار­های مولکولی با نشانگر ISSR، 23 توده دگرگرده افشان رازیانه را بر اساس مناطق جغرافیایی و اقلیم منطقه به پنج گروه و 23 توده خودگرده افشان را به چهار گروه تقسیم کردند. تجزیه به مؤلفه‌های اصلی تعدیل شده (PCoA) در هر دو حالت خودگرده افشانی و دگرگرده افشانی نیز در اکثر موارد نتایج تجزیه خوشه‌ای را تایید نمود. نتایج حاصله از تجزیه واریانس داده­های مطالعات تشریحی بافت­های اندام­های رویشی (ساقه ودمبرگ) و زایشی (بذر) بیانگر وجود تنوع زیادی بین توده­های دگرگرده افشان و خودگرده افشان از نظر اکثر صفات مورد مطالعه بود. خویش­آمیزی سبب افزایش میانگین صفات فاصله غلاف­های آوندی کوچک تا اپیدرم شکمی ساقه، نسبت طول به عرض بذر و تعداد کانال ترشحی در ساختار بذر و ساقه شد. توده انگلستان با 46 و توده لهستان با 66/35 کانال ترشحی بیشترین میزان این صفت را به ترتیب در بین توده­های دگرگرده افشان و خودگرده افشان نشان دادند. نتایج نشان داد که ضریب تغییرات ژنتیکی در توده­های دگرگرده افشان برای صفات تعداد انشعاب فرعی، نسبت قطر تاج پوش به ارتفاع، نسبت ارتفاع به تعداد انشعاب فرعی، وزن هزاردانه و تعداد بذر در چتر کمتر از توده­های خودگرده افشان برآورد شد. در حالی­که ضریب تغییرات فنوتیپی در توده­های خودگرده افشان برای صفات درصد سبز شدن، ارتفاع، تعداد انشعاب فرعی ، نسبت قطر تاج پوش به ارتفاع ، نسبت ارتفاع به تعداد انشعاب فرعی و تعداد بذر در چتر بیشتر از توده­های دگرگرده افشان برآورد شد. بیشترین مقدار وراثت پذیری عمومی در توده­های دگرگرده افشان مربوط به نسبت قطر تاج پوش به ارتفاع (74/99درصد) و بیشترین این مقدار در توده­های خودگرده افشان مربوط به وزن هزاردانه (44/99درصد) بود. نتایج نشان می­دهد که خویش­آمیزی سبب افزایش میانگین درصد اسانس، عملکرد عصاره، فنول تام، فلاونوئید تام و افزایش فعالیت آنتی­اکسیدانی شده است. در توده­های دگرگردهافشان توده شیروان بیشترین مقدار فنول تام(29/76) میلی­گرم تانیک اسید بر گرم ماده خشک، عملکرد عصاره(33/17درصد)، فلاونوئید تام(49/14) میلی­گرم کوئرستین بر گرم ماده خشک و بیشترین فعالیت آنتی­اکسیدانی (29/76) میکروگرم بر میلی­لیتر حجم عصاره را نشان داد در حالی­که توده تبریز بیشترین عملکرد عصاره، فلاونوئید تام و فعالیت آنتی اکسیدانی را در توده­های خودگرده افشان داشت. ترکیب اصلی اسانس بذر رازیانه ترانس­آنتول است که بیشترین مقدار آن در توده اصفهان (38/90 %) و کم‌ترین آن در نمونه همدان (07/85 %) مشاهده شد. در توده­های دگرگرده افشان بیشترین و کمترین درصد اسانس به ترتیب به توده اصفهان (42/6 درصد) و توده­های اردبیل و بوشهر(4/2 درصد) اختصاص داشت. در حالی­که بیشترین و کمترین درصد اسانس در توده­های خودگرده افشان به ترتیب در توده­های همدان (50/6 درصد) و شیروان (5/3 درصد) مشاهده شد. مقایسه میانگین داده­های تجزیه متابولیت­های ثانویه در مراحل مختلف رشد نشان داد که میزان فنول کل و فعالیت آنتی­اکسیدانی در بذر و میوه بیشتر از گل، ساقه، برگ و دمبرگ بود. در حالی­که میزان فلاونوئید در بذر و برگ بیشتر از سایر بخش­های گیاه بود. به­ طوری­که بالاترین میزان فنول کل، میزان فلاونوئید و فعالیت آنتی­اکسیدانی در بذر در مرحله اواخر رسیدگی بدست آمد.

کلمات کلیدی: خویش­آمیزی، رازیانه،  ترانس آنتول، پلی­فنول

1

فصل اول
مقدمه و بررسی منابع

1-1       کلیات

گیاهان از ابتدای تمدن بشر تاكنون كاربردهای متنوعی داشته­اند، گروهی به عنوان ماده غذایی تأمین كننده نیازهای تغذیه­ای هستند، گروهی خاصیت دارویی داشته و آلام جسمی را تسكین می­دهند. گروهی نیز به صورت چند منظوره مورد استفاده قرار می­گیرند. گیاهان دارویی طی قرون متمادی تنها منبع قابل دسترس جهت درمان دردها و آلام بوده­اند. در عصر حاضر با وجود پیشرفت و توسعه چشمگیر کاربرد داروهای سنتزی، هنوز گیاهان دارویی و اشکال دارویی حاصل از آنها در مقیاس وسیعی مورد استفاده قرار می­گیرند، بطوری­که در برخی کشورها از اجزاء لاینفک سیستم دارودرمانی محسوب می­شوند و بازار تجارت آنها نیز در مقایسه با سایر داروهای شیمیایی رونق افزونتری دارد[1]. سازمان بهداشت جهانی[1] بعنوان مرکز سیاستگزاری و نظارت جهانی در امر بهداشت، برای اولین بار در سال 1978 با صدور اعلامیه آلماآتا خاطر نشان نمود که هنوز بخش عمده­ای ازجامعه بشری به داروهای گیاهی اعتقاد دارند و جهت تأمین سلامت عمومی خود از آنها استفاده می­کنند [1].

گیاهان دارویی در ایران جزء ذخایر ژنتیکی ارزشمندی محسوب می­شوند. امروزه بسیاری از تحقیقات علوم گیاهی به جنبه­های مختلف کاربردی این گیاهان معطوف شده است. از این رو محققان کشورهای مختلف تحقیقات ارزشمندی را روی گیاهان دارویی به انجام رسانده­اند. متأسفانه با توسعه شهرها و عدم توجه به منابع طبیعی این ذخایر ژنتیکی با ارزش روز به روز در معرض خطر انقراض قرار گرفته­اند. در کشور ایران اکثر تحقیقات بر روی شناسایی و استخراج اسانس این گیاهان اختصاص داشته و مطالعه محدودی روی آناتومی، خود ناسازگاری و فعالیت آنتی اکسیدانی آن­ها صورت گرفته است. اصلاح­گران می­توانند از طریق مطالعه ژنوم این گیاهان، پیشرفت­های چشمگیری در بهبود و افزایش کمی و کیفی این محصولات حاصل کنند [27].
نظر به اینکه مطالعات اندکی در گیاه رازیانه در زمینه اصلاح و به­نژادی در ایران و جهان گزارش شده است و اغلب مطالعات در زمینه ترکیبات سیتوژنتیکی، بررسی تنوع ژنتیکی و مطالعات مربوط به اسانس گیاه رازیانه انجام شده است. با توجه به اینکه تاکنون مطالعه­ای در رابطه با بررسی آثار خویش­آمیزی در توده­های مختلف رازیانه، تنوع صفات آناتومیک و فیتوشیمیایی و تاثیر مراحل فنولوژیک بر میزان فعالیت آنتی­اکسیدانی انجام نشده است و هیچگونه اطلاعاتی مبنی بر بررسی تنوع ژنتیکی بین لاین­های خودگرده افشان و آزاد گرده افشان در رازیانه با استفاده از نشانگر مولکولی وجود ندارد از این رو در تحقیق حاضر تلاش گردید تا آثار خویش­آمیزی و زمان برداشت را روی میزان متابولیت­های ثانویه تعیین گردیده و همچنین تنوع ژنتیکی بین توده­های خودگرده افشان و آزاد گرده افشان جمعیت رازیانه­های ایرانی و خارجی با استفاده از نشانگر­های مولکولی، مورفولوژیک و آناتومیک مورد بررسی قرار گیرد.

1-2        مقدمه

برپا شدن نهضت جهانی «موج سبز» و بازگشت انسان به طبیعت و اعلام ممنوعیت سازمان بهداشت جهانی مبنی بر استفاده از رنگ­ها و اسانس­های مصنوعی و عوارض جانبی دارو­های شیمیایی در سال­های اخیر، سبب رونق کشت و کار گیاهان دارویی شده است. گیاهان دارویی دارای اهمیت اقتصادی فراوان بوده و به عنوان محصولات سود­آور تجاری شناخت شده­اند [14].
سرزمین ایران از نظر تنوع گیاهی، به خصوص از منظر گیاهان دارویی، جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای گیاهی جهان دارد. بر اساس نظر گیاه‌شناسان و پژوهشگران علوم مرتبط منابع طبیعی، تعداد گونه‌های گیاهی ایران حدود 8000 گونه است و تحقیقات دانش‌پژوهان كشور نشان داده است كه از این تعداد بیش از 2500 گونه دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای، آرایشی و بهداشتی، رنگ دهنده، طعم دهنده، مكمل غذایی، كنترل كننده حشرات و علف هرز و سایر موارد هستند. به‌علاوه، از تعداد كل گونه‌های شناخته شده، نزدیك 1730 گونه به عنوان گیاهان بومی ایران (اندمیك) می‌باشند كه تنها در سرزمین ایران رویش كرده و به عنوان یك ظرفیت انحصاری در كشور محسوب می‌شوند [6،21،22].
با توجه به این که از نیمه دوم قرن گذشته در بیشتر کشورهای جهان تحقیقات فارماکودینامیک[2] وسیع روی گیاهان دارویی انجام گرفته و در ادامه دارو­های گیاهی فراوانی تهیه و به بازار عرضه گردیده است، مطالعه روی مواد مؤثره گیاهان دارویی فلور غنی ایران حائز اهمیت است [4].
رازیانه یا بادیان سبز گیاهی از خانواده چتریان (Apiaceae) با نام علمی (.Mill Foeniculum vulgare)، دیپلوئید، علفی، پایا، دو یا چند ساله، روز بلند، معطر، به ارتفاع یک تا دو متر که دارای برگ­هایی با بریدگی­های زیاد است [4]. تعداد کروموزوم­های پایه در این گیاه 22=x2=n2 می‌باشد [35]. ریشه­ها در رازیانه، غده­ای، دوکی شکل، مستقیم و به رنگ سفید مات است. ساقه­ها استوانه­ای قائم، سبز روشن، منشعب و به ارتفاع 150 تا 200 سانتیمتر است. برگ­ها به رنگ سبز تیره، متناوب، ظریف و دارای بریدگی­های کم و بیش عمیق هستند. گل­های کوچک و زرد رنگ گیاه در انتهای ساقه­های اصلی و فرعی و به صورت مجتمع در چتر مرکب قرار می­گیرد. میوه­ها دو فندوقه به طول 10-6 و عرض 3-2 میلی­متر، دوکی شکل با دو انتهای باریک به رنگ سبز یا قهوه­ای روشن می‌باشد. چترها حاوی 25-18 گل نامساوی به طول 40-10میلی­متر و دم گل‌ها 7-1 میلی­متر طول دارد. [4، 44،54]. این گیاه در مناطق زیادی از اروپا، مدیترانه و آسیا می­روید و از گیاهان بومی این مناطق به شمار می­آید [9،19، 22]. ظاهر کلی گیاه رازیانه مخصوصاً برگ­های آن بی­شباهت به شوید و زیره نیست ولی بوی مطبوع، معطر، ساقه مرتفع و ریشه ضخیم گیاه رازیانه به سهولت آن را از شوید و زیره متمایز می­سازد. گل­های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت چتر مرکب است. همه قسمت‌های گیاه معطر بوده و قسمت­های مورد استفاده آن ریشه، برگ و بذر آن است ولی معمولاً کلیه قسمت­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. میوه رازیانه علاوه بر داشتن 10 تا 12 درصد ماده روغنی، کمی هم ماده قندی موسیلاژ و اسانس داشته و دارای اِترهای فنولی است که عامل اصلی خاصیت دارویی آن محسوب می­شود. میوه‌ها یا همان دانه­ی رازیانه حاوی دو تا شش درصد اسانس بوده و مهم‌ترین تركیبات آن شامل ترانس­آنتول[3]، لیمونن[4]، و فنچون[5] می­باشد که بر حسب مرحله نمونه­برداری و شرایط محیطی و اقلیمی موجود در هر اقلیم و منطقه­ای متفاوت است [8]. اسانس رازیانه حاوی آنتول، استراگول، متیل اوژنول، فلاندرن، آلفاپینن، فنچون و … می‌باشد. [43،58، 82].

1-3        انتشار جغرافیایی و اهمیت اقتصادی رازیانه

رازیانه بومی جنوب غربی آسیا، جنوب اروپا و منطقه مدیترانه می­باشد و در فرانسه، اسپانیا، پرتغال و شمال آفریقا و ایران به حالت خودرو رشد می­کند. در حال حاضر این گیاه در نواحی وسیعی از رومانی، روسیه، فرانسه، ایتالیا، هند، آمریکا و آرژانتین و بسیاری از کشورهای آفریقایی کشت می­گردد [34،37،156]. همچنین کشورهای ترکیه، چین، سوریه، ایران، ویتنام، افغانستان، لبنان و قبرس از عمده کشورهای تولید کننده این محصول هستند [23]. رازیانه در سراسر ایران کشت می­شود و در بسیاری از مناطق به صورت وحشی می­روید[39].

1-4       گیاه‌شناسی رازیانه

1-4-1        معرفی تیره چتریان

تیره جعفری (چتریان) دارای 150 جنس و 1500 گونه است. وجه تسمیه این خانواده از کلمه Umbrella به معنی چتر و Peare به معنی حمل کردن گرفته شده است [45]. گیاهان این تیره اغلب در نیم‌کره شمالی انتشار دارند و در مناطق استوایی گرمسیری بسیار نادرند. برخی از جنس­های این تیره مانند هویج، پراکندگی وسیعی دارند و تقریباً در همه مناطق دنیا مشاهده می­شوند. عرصه رویش اغلب جنس­های تیره جعفری مناطق مدیترانه­ای، ترکیه، ایران و ترکمنستان است و همین مناطق را خاستگاه این گیاهان می­دانند [45]. گیاهان این تیره گیاهانی علفی، پایا، یک ساله و دو ساله بوده که سطح خارجی ساقه آن­ها دارای خطوط طولی برجسته و فرورفتگی‌های منظم طولی است. برگ­ها متناوب و بدون گوشوارک ولی دارای نیام بسیار رشد یافته و گاهی به مراتب بزرگ‌تر از پهنک هستند. گل­آذین اغلب چتری منفرد و یا چتری مرکب، به ندرت خوشه­ای، خوشه­ای گرزن و یا گرزن و معمولاً به صورت چتر انتهایی است. گل منظم، ساده و همیشه دارای پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ، پنج پرچم و دو برچه است. جام گل دارای گل­آذین آزاد یا برهم و نافه گل دارای پرچم­هایی متناوب است. میوه در رده­بندی و تقسیمات درونی تیره اهمیت دارد و متشکل از دو فندقه یا در واقع دو مریکارپ توأم است[45، 172].

1-4-2         معرفی جنس رازیانه

این جنس با نام علمیSubsp. vulgare  Foeniculum vulgare Mill. مترادف است با F.officinale  و Anethum foeniculcim L.  مترادف بوده و نام­های فارسی آن رازیانه، بادیان، بادیان سبز است. در عربی به آن رازیانج، شمر، بسباس، بارهلیا، برهلیا گفته می­شود. در انگلیسی تحت نام Fennel، در آلمانی به نام­های Fenekel و Frauen و Fenchel و Anethdoux و Fenouli معروف است [19،37،45]. این جنس در ایران یک گونه علفی چند ساله دارویی دارد که هم به صورت خودرو و هم به صورت زراعی مشاهده می­شود [45].

1-4-3         معرفی گونه­های رازیانه

رازیانه گیاهی است گل‌دار از راسته آپیالس (Apiales)، از تیره جعفری چتریان (Apiaceae) از سرده رازیانه­ها (Foeniculum)، دیپلوئید 22=x2=n2، علفی، افراشته و چند ساله که از مهم‌ترین و قدیمی­ترین گیاهان دارویی ایران است. رازیانه در ایران فقط یک گونه به نام Foeniculum vulgare دارد که هم به صورت زراعی و هم وحشی یافت می­شود [19،45]. گونه­های رازیانه به دو زیر گونه به شرح زیر تقسیم می­شود[44].
الف) Foeniculum vulgare Mill. Subsp. vulgare
گیاهان این گونه اغلب دو ساله، لب­های برگ معمولاً به طول بیش از 10 میلی­متر و شل، چتر انتهایی پایین­تر از چترهای پیرامون، تعداد شعاع چتر معمولاً 25-12 عدد و میوه­ها دارای مزه شیرین است. این زیر گونه را به طور گسترده جهت مصارف غذایی و دارویی کشت می­نمایند.
ب) F.vulgare Mill. subsp. piperitum
گیاهان در این زیر گونه چند ساله، لب­های بزرگ به ندرت بیش از 10 میلی­متر، سفت و نسبتاً گوشتی است. چتر انتهایی معمولاً پایین­تر از چتر­های پیرامون بوده، تعداد شعاع­های چتر معمولاً 10-4 عدد و میوه­ها دارای مزه تند هستند. این زیر گونه بر روی زمین­های صخره­ای و خشک نواحی مدیترانه­ای می­روید [145].

1-5       ریخت شناسی (مورفولوژی)

این گیاه دارای ریشه­های غده­ای یا دوکی شکل مانند ریشه­های هویج، مستقیم و به رنگ سفید مات است. در این گیاه ساقه قائم، استوانه­ای، به رنگ سبز روشن، به ارتفاع 200-150 سانتیمتر، بدون کرک و مدور با دندانه­های ظریف مشاهده می­شود. برگ­ها به رنگ سبز تیره، متناوب، ظریف و دارای بریدگی­های کم و بیش منشعب شانه­ای با دم برگ پهن و نیام مانند است. گل­های کوچک و زرد رنگ رازیانه در انتهای ساقه­های اصلی و فرعی و به صورت مجتمع در چتر مرکب قرار می­گیرند. هر چتر مرکب حاوی 15-8 شعاع نامساوی به طول 40-10 میلی­متر و فاقد گریبان و گریبانک می­باشد. در انتهای هر شعاع یک چترک با 18 الی 25 عدد گل با دمگل‌هایی به طول 7-1 میلی­متر وجود دارد. گلبرگ­ها تخم­مرغی به طول تقریباً یک میلی­متر با انتهای چاله دار می­باشد [23، 44،143]. میوه رازیانه دوکی شکل با دو انتهای باریک و رنگ آن سبز یا قهوه­ای روشن دارای پنج لبه و حفره‌های حاوی مواد روغنی و دارویی است [53]. دانه رازیانه دارای حدود 10% روغن، کمی مواد قندی و موسیلاژ و حدود 4% اسانس می­باشد. روغن رازیانه دارای 4% اسید پالمیتیک، 22% اسید اولئیک، 14% اسید لینوئیک، و 60% اسید پتروسلینیک می­باشد.

1-6       فنولوژی

مطالعه چرخه رشد و نمو سالیانه گیاهان و بررسی چگونگی عکس­العمل آن‌ها به تغییرات فصلی در محیط زندگی­شان را فنولوژی گویند[11،37]. ظهور مراحل فنولوژیکی در هر گیاه که از عوامل محیطی و ژنتیکی ناشی می­شود و بر روی عملکرد گیاه تأثیر مستقیم دارد. دوره رشد رویشی رازیانه بسیار طولانی است. بذور دو تا سه سال قوه­نامیه خود را حفظ می­کنند. در شرایط مناسب 14 تا 20 روز پس از کاشت سبز می­شوند. رشد اولیه بسیار کند است به طوری­که رویش دانه تا تشکیل ساقه، 2 تا 5/2 ماه طول می­کشد. در سال اول رویش گل در اواسط تیر و زمان مناسب برداشت اوایل مهر است. اما در سال­های بعد این زمان جلو می­افتد. عمر مفید این گیاه چهار تا پنج سال است. بذور دو ساله (بندرت سه سال) از کیفیت خوبی برای کشت برخوردار هستند[44]. در انتهای دوره روزت با انتقال از مرحله رویشی به زایشی، فاصله میان گره‌ها زیاد و در نتیجه ساقه اصلی طویل می­شود[23]. ارتفاع بوته به تعداد و طول میان گره‌ها بستگی دارد. تعداد میان گره‌ها توسط ژنوتیپ و زمان انتقال از مرحله رویشی به زایشی و طول میان گره‌ها توسط تعداد و اندازه سلول­ها تعیین می­گردد[11]. شرایط محیطی در دوران طویل شدن ساقه به شدت بر ارتفاع بوته تأثیر می­گذارد. دما، طول روز، رطوبت خاک و تغذیه گیاه از عمده­ترین عوامل محیطی مؤثر بر ارتفاع گیاه هستند. درجه حرارت و طول روز با تأثیر بر زمان انتقال مریستم از حالت رویشی به زایشی، بر تعداد میان گره‌ها مؤثرند و میزان رطوبت خاک، کیفیت و کمیت نور و تغذیه گیاه از طریق بزرگ شدن سلول بر طول میان گره‌ها اثر می­گذارد[48].

1-7       مصارف دارویی

میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول موجب کاهش اسپاسم­های دستگاه گوارشی و تشدید ترشح شیرابه­های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می­گردد [37]. همچنین میوه رازیانه دارای خواص محرک، بادشکن و دم کرده داغ آن برای افزایش عرق مؤثر بوده و نفخ و گاز معده را از بین می­برد. برگ­های رازیانه ادرار آور و جوشانده ریشه آن مسهل است[53]. این گیاه سرشار از هورمون­های زنانه است و طبیعتی گرم داشته و باعث افزایش رشد دخترها می­شود. از بخش­های مختلف رازیانه در درمان بیماری­ها به عنوان نیرودهنده، زیاد کننده ترشحات شیر استفاده می­شود[16،32]. ریشه رازیانه دارای کومارین [6]می­باشد. چون این ماده رقیق کننده خون است بنابراین افرادی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگ­ها هستند می­توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند. رازیانه حالت تهوع را بر طرف می­کند.

استات مس(II) با نسبت مولی 1:2 در متانول (به­جز L3 در تتراهیدروفوران) تحت تقطیر برگشتی منجر به تشکیل کمپلکس­های باز شیف Cu(L1)2،  Cu(L2)2و Cu(L3)2 شد. لیگاند­ها وکمپلکس­های باز شیف تهیه شده توسط آنالیز عنصری (CHN) و طیف سنجی FT-IR، UV-Vis و 1H-NMR مورد شناسایی قرار گرفتند. همچنین تجزیه حرارتی کمپلکس­ها نیز مورد بررسی قرار گرفت. الگویXRD ، پودر­های حاصل از این آنالیز تشکیل نانو ذرات اکسید مس با متوسط اندازه ذرات به ترتیب44، 23 و31 نانومتر را نشان داد.

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                 صفحه

فصل اول- مقدمه. 1
1-1- بازهای­شیف… 2
1-1-1- معرفی باز­های شیف… 2
1-1-2- تاریخچه باز­های شیف… 3
1-1-3- نام­گذاری ترکیبات شیف… 4
1-1-4- انواع باز­های شیف… 5
1-1-4-1- باز­های شیف یک­دندانه. 5
1-1-4-2- باز­های شیف دو­دندانه. 6
1-1-4-3- باز­های شیف سه­دندانه. 6
1-1-4-4- باز­های شیف چهار­دندانه. 7
1-1-4-5- باز­های شیف پنج­دندانه. 8
1-1-4-6- باز­های شیف شش­دندانه. 8
1-1-4-7- باز­های شیف هفت­دندانه. 9
1-1-5- باز­های شیف درشت حلقه… 9
1-1- 6- باز­های شیف سالن.. 11
1-2- کمپلکس­های باز شیف… 12
1-2-1- سنتز کمپلکس­های باز شیف… 12
1-2-1-1- روش اول (روش مک کارتی) 12
1-2-1-2- روش دوم (روش تمپلت) 13
1-3- کاربرد کمپلکس­های باز شیف… 14

1-4- روش­های شناسایی لیگاند و کمپلکس­های باز شیف… 15
1-5- مس…. 16
1-5-1- کمپلکس­های مس…. 16
1-5-2-کاربرد کمپلکس­های باز شیف مس…. 17
1-5-3- مروری بر تحقیقات اخیر ترکیبات باز شیف کمپلکس­های مس. 17
1-6- نقش کاتالیزوری کمپلکس­های باز شیف مس…. 21
فصل دوم- تجربی.. 22
2-1- مواد و دستگاه­های مورد استفاده. 23
2-1-1- مواد مورد استفاده. 23
2-1-2- دستگاه­های مورد استفاده. 23
2-2- تهیه­ی لیگاند­های باز شیف… 23
2-2-1- تهیه لیگاند (L1) 23
2-2-2- تهیه لیگاند (L2) 24
2-2-3- تهیه لیگاند (L3) 24
2-2-4- تهیه کمپلکس باز شیف Cu(L1)2 24
2-2-5- تهیه کمپلکس باز شیف Cu(L2)2 25
2-2-6- تهیه کمپلکس باز شیف Cu(L3)2 25
2-2-7- تهیه نانو ذرات مس از تجزیه­ی حرارتی کمپلکس­های Cu(L1)2،  Cu(L2)2و Cu(L3)2. 25

فصل سوم- بحث و نتیجه گیری… 27
3-1- مقدمه. 28
3-2- تهیه­ی لیگاند­های باز شیفL2 ,L1  وL3 28
3-2-1- تهیه لیگاند­های باز شیف دو­دندانه­ای  L2 ,L1و L3. 28

3-2-2- شناسایی لیگاند­های باز شیف L2 ,L1وL3 30
3-2-2-1- آنالیز عنصری (CHN) مربوط به لیگاند­های L1 وL3 30
3-2-2-2- بررسی طیف FT-IR لیگاند­های باز شیفL2 ,L1  و L3. 31
3-2-2-3- بررسی طیف H NMR 1 لیگاند­های باز شیف L2 ,L1وL3 35
3-2-2-4- بررسی طیف UV-Vis لیگاند­های باز شیف L2 ,L1 وL3 41
3-2-3- کمپلکس باز شیف Cu(L1)2…. 43
3-2-3-1- تهیه کمپلکس Cu(L1)2…. 43
3-2-3-2- شناسایی کمپلکس 2(Cu(L1. 44
3-2-3-2-الف- طیف­سنجی FT-IR.. 44
3-2-3-2-ب- آنالیز عنصری (CHN) 44
3-2-3-2-ج- طیف UV-Vis. 46
3-2-4- کمپلکس باز شیف 2(Cu(L2 . 46
3-2-4-1- تهیه کمپلکس 2(Cu(L2. 46
3-2-4-2- شناسایی کمپلکس 2(Cu(L2. 47
3-2-4-2-الف- طیف­سنجی FT-IR.. 47
3-2-4-2-ب- آنالیز عنصری (CHN) 48
3-2-4-2- ج- طیف UV-Vis. 50
3-2-5- کمپلکس باز شیف 2(Cu(L3. 50
3-2-5-1- تهیه کمپلکس 2(Cu(L3. 50
3-2-5-2- شناسایی کمپلکس 2(Cu(L3. 52
3-2-5-2-الف- طیف­سنجی FT-IR.. 52
3-2-5-2-ب- آنالیز عنصری (CHN) 52
3-2-5-2-ج- طیف UV-Vis. 54
3-2-6- تهیه‌­ی نانو ذرات اکسید‌­های مس از تجزیه­‌ی حرارتی کمپلکس‌­های Cu(L1)2،  Cu(L2)2و   ……………………………………………………………………………………Cu(L3)2 ….54

 
 
فهرست شکل­ها
….عنوان                                                                                                  صفحه

شکل (1-1): واکنش تشکیل باز­های شیف… 2
شکل (1-2): مکانیسم واکنش بین یک گروه کربونیل با آمین نوع اول و تشکیل باز شیف… 2
شکل (1-3): ساختار چند نمونه از لیگاند­های باز شیف… 3
شکل (1-4): ساختار N و ׳N – بیس (سالیسیلیدین) اتیلن­دی­آمین.. 4
شکل (1-5): ساختار N و ׳N – بیس (3- متوکسی سالیسیلیدین) اتیلن­دی­آمین.. 5
شکل (1-6): ساختار لیگاند شیف باز تك­دندانه. 5
شکل (1-7): لیگاند­های باز شیف دو­دندانه. 6
شکل (1-8): نمونه­هایی از لیگاند­های باز شیف سه­دندانه. 6
شکل(1-9): باز­های شیف چهار­دندانه. 7
شکل(1-10): باز­های شیف پنج­دندانه. 8
شکل (1-11): باز­های شیف شش­دندانه. 8
شکل (1-12): ساختار باز­های شیف هفت­دندانه­ای… 9
شکل (1-13): باز­های شیف ماکروسیکلیک…. 10
شکل (1-14): سنتز لیگاند باز شیف از دی­کتون و دی­آمین با نسبت استوکیومتری (2:2) 11
شکل (1-15): نمونه­ای از لیگاند باز شیف ] Salen24[. 12
شکل (1-16): مثالی از تهیه کمپلکس باز شیف به روش مک کارتی [31]. 13
شکل (1-17): مثالی از تهیه کمپلکس باز شیف به روش تمپلت [29]. 14
شکل (1-18): روش سنتز کمپلکس­های باز شیف سه تایی مس (II) ( Cu(II)(saltrp)(B)] (1, 2)] 18
شکل (1-19): ساختار پیشنهادی لیگاند باز شیف و کمپلکس‌‌های فلزیM=Cu(II), Ni(II), Zn(II))) 19
شکل (1-20): ساختار پیشنهادی لیگاند باز شیف و کمپلکس فلزی مربوطه M=Cu))]51[ 19
شکل‌ (1-21):روش سنتز کمپلکس باز‌ شیف׳N -3-(E))فنیلن‌آلیلیدن)-[b-2,1] فوران-2-کربوهیدرازید.20
شکل (1-22): روش سنتز کمپلکس شش­دندانه­ایN4O2         (M= Co(ӀӀ), Ni(ӀӀ), Cu(ӀӀ), Zn(II)) 21
شکل (3-1): واکنش تهیه لیگاند (L1) 29
شکل (3-2): واکنش تهیه لیگاند (L2) 29
شکل (3-3): واکنش تهیه لیگاند (L3) 30
شکل (3-4): طیف FT-IR مربوط به لیگاند (L1) 32
شکل (3-5): طیف FT-IR مربوط به لیگاند (L2) 33

این مطلب را هم بخوانید :

شکل (3-6): طیف FT-IR مربوط به لیگاند (L3) 34
شکل (3-7): انواع هیدروژن­های موجود در ترکیب لیگاند (L1). 35
شکل (3-8): طیف NMR مربوط به لیگاند (L1) 36
شکل (3-9): انواع هیدروژن­های موجود در ترکیب لیگاند (L2) 37
شکل (3-10): طیف NMR مربوط به لیگاند (L2) 38
شکل (3-11): انواع هیدروژن­های موجود در ترکیب لیگاند (L3) 39
شکل (3-12): : طیف NMR مربوط به لیگاند (L3) 40
شکل (3-13): طیف UV-Vis لیگاند (L1) 41
شکل (3-14): طیف UV-Vis لیگاند (L2) 42
شکل (3-15): طیف UV-Vis لیگاند (L3) 42
شکل (3-16): واکنش تهیه کمپلکس 2(Cu(L1. 43
شکل (3-17): طیف FT-IR مربوط به کمپلکس 2(Cu(L1. 45
شکل (3-18): : طیف‌های UV-Vis مربوط به کمپلکس Cu(L1)2 و لیگاند L1 46
شکل (3-19): واکنش تهیه کمپلکس 2(Cu(L2. 47
شکل (3-20): : طیف FT-IR مربوط به کمپلکس 2(Cu(L2. 49
شکل (3-21): طیف‌های UV-Vis مربوط به کمپلکس 2(Cu(L2 و لیگاند L2. 50
شکل (3-22): واکنش تهیه کمپلکس 2(Cu(L3. 51
شکل (3-23): طیف FT-IR مربوط به کمپلکس 2(Cu(L3. 53

(1-5)-سوالات پژوهش 2
(1-5)-روش تحقیق 2
(1-6)-تعریف واژگان3
فصل دوم (مطالعات مسکن)
(2-1)-مقدمه 4
(2-2)-مسکن در قرن حاضر(با رویکرد پایداری زیست محیطی و اجتماعی) 4
(2-3)-گونه شناسی مسکن شهری 4
(2-4)-مجتمع های مسکونی 6
(2-4-1)-تاریخچه شکل گیری مجتمع های مسکونی 6
(2-4-2)-آسیب شناسی مجتمع های مسکونی7
(2-4-3)-بررسی فضاهای باز و نیمه باز در مجتمع های مسکونی 7
(2-4-3-1)-انعطاف پذیری(چند عملکردی بودن فضای باز و نیمه باز) 8
(2-4-3-2)-تنوع پذیری 9
(2-4-3-3)تطبیق پذیری(جابه جایی فصلی و روزانه) 9
(2-4-3-4)تغییر پذیری(تفکیک و تجمیع)10
(2-4-3-5)بازی پذیری فضاهای باز برای کودکان10
(2-4-4)-نقش فضای باز در بهره گیری از عوامل اقلیمی 11
(2-5)-گونه شناسی مجتمع های مسکونی در شکل گیری فضای باز 11
(2-5-1)-گونه شناسی سنتی(بررسی عمودی در سطح ارتفاع) 12
(2-5-2)-گونه شناسی معاصر(بررسی افقی در سطح افق) 12
(2-5-2-1)محیطی13
(2-5-2-2)منفرد14
(2-5-2-3)نواری14
(2-5-2-4)مختلط14
(2-6)-نتیجه گیری 14
فصل سوم (پایداری)
(3-1)-مقدمه 14
(3-2)-معماری پایدار 16
(3-2-1)-طراحی پایدار و اصول اولیه آن 16
(3-3)-انرژی های تجدیدپذیر(نو) 16
(3-3-1)-انرژی باد 17
(3-3-2)-انرژی خورشید 17
(3-3-3)-انرژی آب 17
(3-3-4)-انرژی زمین گرمایی 18
(3-3-5)-انرژی زیست توده 18
(3-3-6)-ضرورت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر 18
(3-4)-تعامل پایداری و انرژی های نو 18
(3-5)-رویکردی پایداری به مسکن 19
(3-5-1)-معمار ایرانی الگوی واقعی مسکن پایدار 20
(1-1-5-3)-بررسی الگوهای فضاهای باز و نیمه باز در معماری سنتی با رویکرد بهینه سازی مصرف انرژی 21
(3-6)-نتیجه گیری 22
فصل چهارم(طراحی اقلیمی)
(4-1)-مقدمه 23
(4-2)-آسایش حرارتی 23
(4-2-1)-آسایش حرارتی در محیط های خارجی 24
(4-2-2)-تفاوت های فیزیولوژیکی حرارتی بین آسایش حرارتی در محیط های داخلی و خارجی  25
(4-2-3)-احساس آسایش در فضای باز 27
(4-2-4)- تطابق و سازگاری 28
(4-2-5)-جنبه های روانشناختی و تاثیر آن در ارزیابی آسایش حرارتی در فضای داخلی و فضای باز 28
(4-3)-اهداف عمده طراحی اقلیمی 29
(4-3-1)-کاهش اتلاف حرارت ساختمان 29
(4-3-2)-کاهش تاثیر باد در اتلاف حرارت ساختمان 30
(4-3-3)-بهره گیری از انرژی خورشیدی 31
(4-3-4)-محافظت ساختمان در برابر هوای گرم خارج 31
(4-3-5)-محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب 32
(4-3-6)-بهره گیری از نوسان روزانه دمای هوا 32
(4-3-7)-بهره گیری از شرایط مناسب هوای خارج 33
(4-3-8)-ایجاد کوران در فضاهای داخلی ساختمان 33

(4-3-9)-افزایش رطوبت هوا 34
(4-3-10)-جلوگیری از افزایش رطوبت هوا 34
(4-3-11)-محافظت ساختمان در برابر بارندگی 34
(4-3-12)-کاهش تاثیر بادهای غبارآلود35
(4-4)-متغیرهای اقلیمی-محیطی موثر برآسایش حرارتی فضای باز و نیمه باز 35
(4-4-1)-تاثیر عوامل اقلیمی بر محدوده آسایش  35
(4-4-1-1)-تاثیر تابش آفتاب و دما 35
(4-4-1-2)-تاثیر رطوبت هوا 35
(4-4-1-3)-تاثیر باد و جریان هوا 36
4-4-1-3-1اثر سایه باد36
4-4-1-3-2تشکیل حلقه تلاطم در پای ساختمان ها 37
4-4-1-3-3اثر مانع37
4-4-1-3-4پدیده ونتوری 38
4-4-1-3-5اثر ناشی از ارتباط مابین مناطقی با فشار متفاوت 39
4-4-1-3-6پدیده کانالیزاسیون یا جهت پذیری40
4-4-1-3-7اثر حلقه باز40
4-4-1-3-8 اثر هرم40
4-4-1-3-9 اثر گوشه 41
(4-4-2)-تاثیرات محیطی 42
(4-4-2-1)-نور  42
4-4-2-1-2 سایه اندازی فضاهای بیرونی  43
(4-4-2-1)-نور  42
(4-4-2-2)-صوت 43
(4-4-2-3)-آلودگی هوا 43
(4-5)-راهکارهای تعدیل خرد اقیم از راه کنترل عوامل اقلیمی محیطی موثر بر آن 43
(4-5-1)-تابش 44
4-5-1-1کنترل دسترسی به خورشید برای عابرین پیاده 44
4-5-1-2تناسبات با توجه به نیاز سایه و آفتاب  45

4-5-1-3 تأثیر تغییر تناسبات بر میزان سایه جداره های حیاط  45
4-5-1-4دما و نوسانات روزانه  46
(4-5-2)-رطوبت 46
(4-5-3)-جریان هوا 47
4-5-3-1جهت استقرار 47
4-5-3-2خصوصیات خارجی 47
4-5-3-3 تقسیم فضای داخلی 47
4-5-3-4 کوران 48
4-5-3-5 كنتر ل بازشوها 48
4-5-3-5-1جهت پنجره ، اندازه ها و الگوهای جریان هوا 48
4-5-3-5-2 مکان پنجره از جهت ارتفاع 49
4-5-3-6 تاثیر محوطه و پوشش گیاهی 49
4-5-3-6-1 سایه اندازی با درختان بدون جلوگیری از جریان باد   50
(4-5-4)-باد 50
4-5-4-1 فرم زمین و جریان باد  51
4-5-4-2 فرم ساختمان ها و جریان باد 51
4-5-4-3 ارتفاع ساختمان ها و جریان باد 51
4-5-4-4 فاصله ساختمان ها و جریان 52
(4-6)-ضریب دید به آسمان 52
4-6-1رابطه  “ضریب دید به آسمان” و متغیر های اقلیمی  53
4-6-2 رابطه دمای تابشی محیط با “ضریب دید به آسمان”  53
(4-7)-اصول کاربردی در طراحی اقلیمی با تاکید بر فضای باز و نیمه باز 54
(4-7-1)-مصالح 54
4-7-1-1 مصالح ساختمان و سنگفرش،بام و روکار دیوارها 54
4-7-1-2رنگ مصالح 56
(4-7-2)-شکل و هندسه 56
4-7-2-1هندسه بافت-تخلیه گرما در شب و بهبود جریان هوا 56
4-7-2-2 هندسه بافت و نسبت ارتفاع به عرض معبر  57
4-7-2-3 هندسه بافت – جریان باد و تهویه 57
(4-8)-اصول کاربردی در طراحی اقلیمی با تاکید بر فضای باز و نیمه باز 59

این مطلب را هم بخوانید :

(4-8-1)-سطوح قائم 59
(4-8-2)-سطوح افقی 59
(4-8-3)-سطوح شیبدار 59
(4-8-4)-خنک سازی فضاهای بسته از طریق تهویه و باد عبوری از فضاهای نیمه باز 60
(4-10)-رفتار حرارتی فضاها در تابستان و زمستان 60
(4-11)-عوامل انسانی60
(4-12)-فضاهای باز و نیمه باز خانه های ایران از بعد اقلیمی 63
(4-12-1)-فضاهای باز64
(4-12-2)-فضاهای نیمه باز 69
(4-13)-نتیجه گیری 72
فصل پنجم(نمونه شناسی مجتمع های مسکونی شهری)
(5-1)-مقدمه73
(5-2)-نمونه های داخل کشور 73
(5-3)-نمونه های خارج کشور 75
(5-4)-نتیجه گیری76
فصل ششم (مبانی نظری طراحی)
(6-1)-مقدمه77
(6-2)-اهمیت مسکن77
(6-2-1)-مسکن به عنوان سرپناه(پایداری اقتصادی)78
(6-2-2)-از نظر معاملات اجتماعی(پایداری اجتماعی)78
(6-2-3)-از نظر توجه به محیط زیست(پایداری محیطی)79
(6-3)-مجتمع های مسکونی و لزوم توجه به فضای باز و نیمه باز79
(6-3-1)-ویژگی های مشترک فضای باز در مجتمع های مسکونی80
(6-3-1-1)-تعلق مکانی به فضای باز80
(6-3-1-3)-سلسله مراتب80
(6-3-1-4)-بررسی اشراف بصری(بعد اجتماعی پایداری)81
6-3-1-3-1 محرمیت در فضاهای باز و نیمه باز 82
6-3-1-3-2 حریم و قلمرو82
(6-3-1-5)-قابل دفاع بودن83
(6-3-1-6)-امنیت83
(6-3-1-7)-مناسب برای کلیه گروه سنی83
(6-3-1-8)-توجه به اقلیم84
(6-3-1-9)-تعاملات اجتماعی84
(6-3-1-10)-تنوع فضایی84
(6-5)-تعاریف فضای باز و نیمه باز84
(6-5-1)-از بعد کالبدی84
(6-5-2)-از بعد معماری سنتی85
(6-5-3)-دسته بندی فضاهای باز و نیمه باز مسکن طبق ضوابط ساختمانی87
(6-5-3-1)-فضاهای باز87
(6-5-3-2)-فضاهای نیمه باز88
(6-6)-فعالیت های مرتبط با فضای باز مسکونی88
(6-7)-معرفی الگوهای اجرا و عناصر89
(6-7-1)-پیاده روها90
(6-7-2)-مسیرهای سواره90
(6-7-3)-فضای بازی کودکان92
(6-7-4)-مبلمان92
(6-7-5)-عوارض زمین93
(6-7-5-1)-سیمای شیب یا جهت شیب93
(6-7-6)-منظرسازی و دخل و تصرف در توپوگرافی93
(6-7-7)-فضای سبز94
(6-8)-اثر عوامل طبیعی فضای باز در کاهش مصرف انرژی مسکن95
(6-8-1)-نقش آب95
(6-8-2)-نقش سنگ96
(6-8-3)-نقش خاک96
(6-8-4)-نقش گزینش گیاهان در منظرسازی پایدار در فضای باز و نیمه باز97
(6-8-4-1)-انتخاب گونه های گیاهی مناسب98
(6-8-4-2)-محاسبه  حداقل و حداکثر فاصله درختان و ارتفاع مورد نیاز با توجه به نیاز سایه و آفتاب99
(6-8-4-3)-همزیستی انسان و گیاه در فضاهای باز و نیمه باز100
6-8-4-3-2 اثرات پوشش گیاهی بر آسایش حرارتی عایر پیاده 101
(6-8-4-4)-اثر پوشش گیاهی بر مصرف انرژی ساختمان103
6-8-4-4-1 تأثیرات اقلیمی(عملکردهای اکولوژیک فضای سبز و تأثیرات آن بر میکروکلیمای منطقه) 103
(6-8-5)-نقش فضاهای باز و نیمه باز در ایجاد خرد اقلیم معتدل و ایجاد ارتباط اکولوژیک با محیط و طبیعت105
(6-9)-ارائه راهکارهای طراحی سایت به عنوان فضای باز مجموعه و فضاهای نیمه باز در راستای صرفه جویی در انرژی106
(6-9-1)-راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل دما در فضاهای باز و نیمه باز(گرمایش)106
(6-9-2)- راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل دما در فضاهای باز و نیمه باز(سرمایش)106
(6-9-3)- راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل باد در فضاهای باز و نیمه باز106
(6-9-4)- تامین امنیت حرکت در فضای باز106
(6-9-5)-تعاملات اجتماعی107
(6-9-6)-خرد اقلیم108
(6-9-7)-فضاهای نیمه باز109
(6-9-8)-حریم و اشراف بصری109
(6-9-9)-ملاحظات عوامل انسانی109
(6-9-10)-بررسی نحوه استقرار و جانمایی بلوک های مسکونی در کاهش اتلاف انرژی110
(6-10)-نتیجه گیری111
فصل هفتم (شناخت بستر طرح)
(7-1)-شناخت استان تهران112
(7-1-1)-موقعیت جغرافیایی112
(7-1-2)-خصوصیات کلی شرایط اقلیمی112
(7-2)-ویژگی های یک ساختمان هماهنگ با اقلیم تهران با استفاده از مدل های سنجش آسایش114
(7-2-1)-جدول زیست اقلیمی(بیوکلیماتیک)114
(7-2-2)-شرایط حرارتی در فضای آزاد 115
(7-2-3)-شرایط حرارتی فضای داخلی ساختمان115
(7-2-4)-شدت و دوام شرایط حرارتی115
(7-2-5)-جهت گیری استقرار ساختمان 117
(7-2-6)-فرم ساختمان در رابطه با اقلیم118
(7-2-7)-مواقع نیاز به سایه در تهران118
(7-3)-اقلیم سایت در میانه تابستان118
(7-4)-اقلیم سایت در میانه زمستان119
(7-5)-شناخت محدوده مورد نظر طراحی119
(7-5-1)-موقعیت مکانی سایت119
(7-5-2)-ویژگی های توپوگرافی119
(7-6)- تحلیل سایت120
(7-6)-نتیجه گیری123
 
فصل هشتم (فرآیند طراحی)
(8-1)-تدوین معیارهای طراحی124
(8-2)-اسکیس های اولیه بر مبنای معیارهای کیفی124
(8-3)-تحلیل سایت و لکه گذاری در سایت بر مبنای معیارهای عام128
(8-4)-برنامه فیزیکی طرح برمبنای معیارهای کمی128
(8-5)-نکات رعایت شده در طرح128
(8-6)-مدارک پروژه130

• مقدمه

مسکن همواره جزء نیازهای اولیه انسان بوده و همواره در پی تکامل بشر، مسکن نیز از لحاظ کیفی و کمی مسیری تکاملی طی کرده است. اما با گذشت زمان و روبرو شدن با معضلی چون افزایش جمعیت و نیز کمبود زمین، معماران و طراحان به ساخت مجتمع های مسکونی بلند مرتبه و در پی آن کاهش فضاهای باز عمومی که در گذشته فضایی در جهت ارتباط بین انسان و محیط و نیز انسان با انسان بوده، واداشته شدند، که باعث تنزل کیفیت مسکن شد. این مجتمع ها بدون توجه به نیازهای روانی تنها به تأمین نیازهای فیزیکی آن هم نه به صورت کامل ساخته پرداخته اند، غافل از اینکه بی توجهی به نیازهای روانی مانند تعاملات اجتماعی، حریم و… باعث افزایش ناهنجاریهای اجتماعی و در پی آن کاهش امنیت شهری میشود.
«والله جعل لكم من بیوتكم سكنا…» و خدا برای سكونت شما منزل هایتان را قرار داد. (قرآن كریم ،سوره نحل :آیه٨٠)

• بیان مسئله

یافتن مکانی برای سکونت و احساس آسایش از آن یکی از مهمترین نیازهای بشر در طول تاریخ می باشد. خانه به عنوان عنصری که تأمین کننده این نیاز است دارای اهمیت خاصی می باشد با توجه به نقش و اهمیت فضایی و عملکردی فضاهای باز و نیمه باز در زندگی سنتی و تداوم این نقش تا امروز بهتر است در طراحی خانه های معاصر نیز این مهم در نظر گرفته شود. همچنین کارکرد مثبت اقلیمی فضای باز و نیمه باز در تعدیل هوای خانه و جلوگیری از تابش آفتاب در مواقع گرم سال را نیز نمی توان نادیده گرفت. مصادیق فضاهای باز و نیمه باز از گذشته در مسکن نقش پر رنگ داشته و بسیاری از فعالیتهای فردی و اجتماعی در آن روی داده است. با توجه به اینکه در معماری امروز با تغییر روش زندگی، افزایش جمعیت و کمبود زمین رو به رو هستیم، الگوهای معماری مسکن نیز تغییر کرده است. این پژوهش بر آن است که با در نظر گرفتن مسائل نوین از جمله تراکم، مسائل اقتصادی و توسعه پایدار راهکارهایی جهت تجدید حیات فضاهای باز و نیمه باز به عنوان بستر حضور طبیعت و معماری همساز با اقلیم با بهره گیری از انرژی های تجدیدپذیر به واسطه طراحی صحیح فضاهای باز و نیمه باز و در نهایت دستیابی به یک الگوی مسکن پایدار ارائه دهد.

• اهداف پژوهش

1 – تاکید بر مفهوم فضای باز و نیمه باز با شناخت معیارها و اصول طراحی پایدار
2 – ایجاد یك معماری زنده و ارگانیك با بازنگری و شناخت فضای باز و نیمه باز در معماری سنتی و ترجمه آن به زبان معاصر
3-به کارگیری اصول طراحی پایدار در مسکن معاصر،که بر کاهش اثرات ساختمان بر محیط طبیعی و همسازی ساختمان و طبیعت اشاره دارد.
4- چگونگی تلفیق فضاهای باز،  نیمه باز و بسته در طراحی مسکن (خانه) ایرانی
1-4 فرضیات
1)به نظر میرسد نقش و عملکرد فضاهای باز و نیمه باز به عنوان یکی از مولفه های پایداری در مسکن امروز، ناشناخته مانده است.
2 (به نظر میرسد معماری مسکن امروز ایران تنها به خود بنا و مسأله اقتصاد اهمیت می دهد و نقش محیط طبیعی و انرژی های تجدید پذیر در طراحی مسکن پایدار نادیده گرفته شده است.

2-3-2-2-چیستی کارآمد بودن اعمال قوانین بین الملل در حقوق کار و مولفه های آن. 24
2-3-2-3-آثار اعمال کارآمد بودن بر  قوانین بین الملل کار و نظم جامعه. 25
2-3-2-4-عوامل ناکارآمدی قوانین بین الملل در حقوق کار. 27
2-3-2-4-1-عوامل اجتماعی.. 27
2-3-2-4-2-عوامل فرهنگی و اخلاقی.. 27
2-3-2-4-3-عوامل اقتصادی.. 30
2-3-2-4-4-عوامل حقوقی.. 34
فصل سوم-تحولات جهانی در راستای پیدایش حقوق کار جدید. 36
3-1-گسترش به کارگماردن نیروی کار به طور وسیع در سطح جهانی.. 36
3-2-حوزه های تحول. 36
3-2-1-رقابت بین المللی.. 38
3-2-2-پایان جنگ سرد. 39
3-2-3-پیدایش حقوق کار فراملی.. 43
3-2-4-تاثیرات حقوق جامعه اروپا بر پیکره  حقوق کار. 43
3-2-5-تحولات مرتبط با امنیت… 45
3-2-5-1-امنیت جسمی و روانی.. 45
3-2-5-2-امنیت اقتصادی اشتغال. 47
3-2-5-3-فراتر از اشتغال وضعیت حرفه ای اشخاص….. 48
3-3-تحولات حقوق و آزادیهای بنیادین و گفتگوی اجتماعی.. 49
3-3-1-تعریف حقوق بنیادین بشر. 49
3-3-2-آزادی بیان. 53
3-3-3-گفتگوی اجتماعی در حقوق کار. 53
3-3-3-1-تعریف گفتگوی اجتماعی.. 53
3-3-3-2-شرایط اصلی تحقق گفتگوی اجتماعی سازنده 54
3-3-3-2-1-آزادی انجمن ها 54
3-3-3-2-2-بنیادهای دموکراتیک…. 55
3-3-3-2-3-حقانیت و مشروعیت گفتگوی اجتماعی.. 56
3-3-3-2-4-صلاحیت و شایستگی فنی.. 58
فصل چهارم- تحولات بین الملل در حوزه حقوق و آزادیها 60
4-1-آزادی کار. 60
4-1-1-حق کارکردن، انتخاب کار و تغییر کار. 61
4-1-2-ممنوعیت کار اجباری.. 62
4-1-3-منع تبعیض در استخدام و اشتغال. 63
4-1-4-حق داشتن کار و اشتغال. 65
4-1-5-حق دریافت مزد برابر برای کار برابر. 69
4-1-6-آزادی سندیکایی.. 71
4-1-7-حق اعتصاب… 72
4-1-8-حق مشارکت کارگران در تعیین شرایط کار و مدیریت شرکت به طور جمعی.. 75
4-2-حقوق رفاهی 76
4-2-1-شناخت دولت رفاه 76
4-2-2-علل وجودی حقوق رفاهی.. 78
4-2-2-1-توجیه بر مبنای قرارداد اجتماعی.. 78
4-2-2-2-توجیه بر مبنای حقوق طبیعی.. 79
4-2-2-3-توجیه فایده گرایانه. 80
4-3-راهکارهای مبنایی توسعه خدمات… 81
4-3-1-تقویت بخش خصوصی.. 81
4-3-2-تکوین بخش خصوصی.. 82
4-3-3-لزوم کاهش حجم تصدی دولت… 83
4-4-حق بر تامین اجتماعی.. 83
4-4-1-تسهیلات برای کارگران زندانی.. 87
4-4-2-حق بر داشتن بیمه. 89
4-4-3-صدور گواهی پزشکی و درمان سریع. 90
4-5-حریم خصوصی کار. 92
4-5-1-مصادیق نقض حق.. 95
4-5-2-دخالت از طریق تست آزمایی.. 95
4-5-3-حفظ اسرار کارگر توسط کارفرم. 97
4-5-4-حفظ اسرار کارفرما توسط کارگر……………………………………………….. 99
4-5-4-دخالت از طریق تفتیش عقاید. 100

4-5-6-نظارت ویدیویی.. 103
4-6-حمایت از «حق سلامت» کارگران. 104
فصل پنجم-نتیجه گیری. 109
فهرست منابع. 111

چکیده:
آنچه در این پایان نامه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است تحولات حقوق بین الملل کار از ابتدا تا کنون می باشد. از این رو نگارنده پس از بررسی مصادیق و مبانی و منابع تحولات، کوشیده است تا حق ها و آزادیهای بنیادین شهروندان را در این عرصه مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. از این رو به نظر می رسد تحت تاثیر تحولاتی نظیر حکمرانی مطلوب و پیدایش نظام مبتنی بر حاکمیت قانون، کارگران نیز در پرتو آموزه های حقوق بشری توانسته اند از حقوق از دست رفته خود نسبت به سابق به نحو شایسته تری برخوردار شوند. آنچه بیش از هر چیز حائز اهمیت است تاثیرپذیری نظامهای حقوق ملی از نظام حقوق بین الملل بشر در عرصه حقوق کار بوده است. روش تحلیل در این پایان‌نامه به صورت توصیفی تحلیلی می باشد.
واژگان کلیدی:
حقوق کار، تحول، حقوق بشر، کارگر
 


 
الف-بیان مسئله
تحولات حقوق کار بین الملل در حوزه های مختلف جدید زندگی اجتماعی آدمی بحث جدیدی را تحت عنوان حقوق بین الملل کار در سطح جهانی مطرح کرده است . در حوزه های مختلف حقوق عمومی بیش از هر چیز می توان نفوذ این شاخه جدید از حقوق را در حقوق کار بین الملل دید . در واقع وجود تحولات در حقوق کار بین الملل این بحث را مطرح می کند که به چه دلیل باید بخش خاصی تحت عنوان حقوق بین الملل در قانون کار گنجانیده شود. از سوی دیگر موضوع مهم این است که این قوانین و توسل به حقوق بین الملل به عنوان ابزار مبارزه با نابهنجاری در قلمرو حقوق کار بین الملل تا چه اندازه موثر بوده است ؟ هدف از وضع این قوانین تضمین بهتر حقوق طرفین و به خصوص شخص کارگر بوده است که به عنوان طرف ضعیف در قراردادهای کار حضور دارد. آنچه در جامعه امروز ایران می گذرد شاهد این مدعاست که قوانین کیفری کار از اثر بخشی و کارآمدی لازم و درخور و مناسب بهره‌مند نیستند و با وجود پیش بینی ضمانت اجراهای بین المللی قوی باز هم نقض این قوانین را از سوی کارفرما شاهد هستیم. نگارنده با طرح این مسئله در پی پاسخ به این پرسش خواهد بود که دلایل این ناکارآمدی در حقوق بین الملل چیست؟
در یک تقسیم بندی عمده می توان تقنین کیفری در حوزه حقوق کار را به دو بخش عمده تقسیم کرد. در بخش اول تقنین فراگیر با هدف حمایت از حقوق کارگران انجام شده است. در این حیطه هم از حقوق فردی و هم از حقوق اجتماعی کارگران در عمل حمایت به عمل آمده است. از جمله حمایت های فردی از حقوق کارگران می توان به بیمه نکردن، فراهم نکردن وسیله نقلیه برای کارگران، تاسیس نکردن مکان های ورزشی برای کارگران عدم بهره مندی آنان از حقوق اقتصادی، تفاوت گذاری در میزان مزد کارگران را مثال زد. حمایت بین المللی با هدف حمایت از حقوق عمومی کارگران وجه دیگر قضیه است. ارائه نکردن آمار و اطلاعات، همکاری نکردن کارفرمایان با بازرسان ، نادیده انگاشتن عدالت قضایی و اداری، از این موارد است. برخی از حمایت های بین المللی با هدف ویژه از حقوق کارگران انجام شده است،  برای مثال به کار گیری افراد زیر سن قانونی، به کارگیری افراد زیر 18 سال، نادیده انگاشتن آزمایش های پزشکی از این موارد اند. از آنجایی که در همه این موارد تعیین ضمانت اجراها قابلیت تبدیل به جزایی نقدی را دارد یا آنکه رعایت آن از سوی کارفرما به موجب مکانیسم های دقیق و اساسی پیش بینی نشده است، همچنین به دلیل آنکه از سوی دولت حمایت های قانونی لازم برای کارگران در راستای تحقق حقوق شان وجود ندارد به ابزاری ناکارآمد تبدیل شده اند. از این رو انتخاب جایگزین های مناسب دیگر به جای توسل به ابزار صرف بین الملل که در عمل ناکارآمدند،  می توان با توسعه نظارت بر حقوق کارگر از ابزارهای اداری و مدنی به عنوان ضمانت  اجرا استفاده کرد. در واقع علل اصلی ناکارآمدی را می توان مربوط به قوانین دانست؛  به گفته منتسکیو در مواردی توده قانون را رعایت نمی کند که این درد چاره پذیر است ولی در مواردی توده قوانین را فاسد می کند که این درد درمانی ندارد. اتفاقی که در نظام حقوقی داخلی موجب فساد و ناکارآمدی در اجرای قوانین شده اند به ذات و ماهیت خود قانون و شیوه نگارش و استفاده از ضمانت اجراهای نامناسب برای تحقق و عملی شدن آن بازمیگردد . بنابراین می توان با تقویت نهادهای جامعه مدنی و نظارت های دقیق تر دولتی از شمول این ناکارآمدی تا اندازه زیادی کاست.
ب- سوالات تحقیق

• چرا اجرای قوانین و مقررات بین الملل،  نتوانسته به توقف یا کاهش موثر تخلفات در این حوزه منجر گردد؟
• علت وجودی قوانین بین الملل در حقوق کار چیست؟
• از چه ضمانت اجراهایی می توان در حقوق کار برای تضمین بهتر حقوق کارگر در حقوق بین الملل استفاده کرد؟

ج- فرضیه های تحقیق

• تخصصی شدن جامعه و توسعه حقوق بین الملل از بعد فنی در راستای نیاز کارگر،  علت وجودی قوانین بین الملل در حقوق کار اند.
• ضمانت اجراهای مدنی، اداری و کیفری بسته به مورد و به تناسب باید در حقوق کار بین الملل مورد استفاده قرار گیرد.

عوامل اجتماعی، اقتصادی و حقوقی و همچنین عدم وجود حمایت های لازم از سوی دولت علت ناکارآمدی قوانین بین الملل کار هستند.
د- ضرورت و اهداف تحقیق
موضوع تحقیق کاملا نو و بدیع است و تاکنون این جنبه از  مقررات بین الملل مورد پژوهش جداگانه دانشجویی  قرار نگرفته است، بنابراین جهت روشن شدن موضوع ضرورت دارد این امر مورد واکاوی و پژوهش قرار گیرد و قطعا نتایج آن می تواند مثمر ثمر برای دانشجویان و پژوهشگران حقوقی قرار گیرد.
لازم به ذکر است یکی از جنبه های نوآوری این پژوهش می تواند چنین باشد که راهکارهای عملی در خصوص سیستم نامتعادل و نامتوازن دستگاههای قضایی که یکی از خصائص آن اطاله دادرسی شده است ؛ ارائه دهد که این مهم تاثیر بسزائی در احقاق حقوق شهروندان از حیث داخلی خواهد داشت.

ه- روش تحقیق
روش پژوهش به صورت کتابخانه ای و استفاده از منابع موجود نوشته از جمله کتابها، مقالات، پایان نام‌ها و … می باشد. همچنین در صورت نیاز از منابع معتبر رایانه ای نیز بهره خواهیم برد. نوع روش تحقیق به صورت استقرایی است. بدین صورت که از مطالب و دسته بندی جزیی به نتیجه نهایی خواهیم رسید.

این مطلب را هم بخوانید :

در این روش پس از پلان بندی کامل موضوع تحقیق و در واقع ارائه پلان پیشنهادی نمای کلی تحقیق را مشخص می سازیم. پس از آن با رجوع به منابع مختلف درصدد کامل سازی پلان مزبور خواهیم بود. جمع بندی مطالب از طریق طبقه بندی در فیش های فرم کتابخانه ای و یا با جمع آوری در فایل های کامپیوتری انجام خواهد شد. از آنجا که موضوع به علوم انسانی مربوط است و حجم و دامنه منابع متنوع و متکثر خواهد بود. بنابراین باید برای یکسان سازی و ارتباط موضوعی مطالب با یکدیگر از تحلیل های شخصی نیز استفاده گردد.
و- پیشینه تحقیق
در خصوص موضوع پیشنهادی با بررسی های بعمل آمده  تا جایی که نگارنده مطلع است تا به حال هیچ گونه تحقیقی در داخل کشور انجام نشده است، البته در مورد خود مفهوم حقوق بین الملل کار و حقوق کار منابعی وجود دارد به عنوان مثال در پایان نامه‌ایی با موضوع گفتگوی اجتماعی برای کار شایسته، مولف آقای علی رحمانی ،  دانشگاه تبریز ؛ گفتگوی اجتماعی را در حوزه حقوق کار و دنیای روابط کار مطابق با رویکرد  I.L.O و موازین بین المللی مورد بررسی قرار می دهد و در اثناء آن به مطالب و موضوعات مرتبط با نظام حقوق داخلی می پردازد . البته گفتگوی اجتماعی خود شامل همه انواع مذاکره، مشاوره، و تبادل اطلاعات بین نمایندگان دولت، کارگران و کارفرمایان در خصوص مــنافع مشترک و مرتبــط با سیاست های اقتصادی و اجتماعی است. همچنین پایان نامه دیگری که توسط خانم سعادت وطن دوست، دانشگاه قم تالیف گردیده حوادث ناشی از کار از منظر حقوق بین الملل، مورد بررسی قرار گرفته  که در تحقیق یاد شده مبـنای نظریه مسئولیت كارفرما  با «فرض تقصیر» در حوادث ناشی از کار،  كه به طور مـستقیم و یا غیر مسـتقیم به كار مربـوط می باشـد و كارگـر آن كـار را بـرای دیگری( كارفرما ) انجام دهد از دیدگاه حقوقی و مسئولیت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است؛ در پایان نامه ایی دیگر با عنوان کار کودک در ایران با توجه به تعهدات ناشی از مقاوله نامه شماره 182ILO  ( محو بدترین اشکال کار کودک)، که توسط خانم پریسا سالاری ، دانشگاه شهید بهشتی تالیف گردیده بدوا آسیب شناسی کار کودک  و موازین مرتبط با آن مورد بررسی قرار می گیرد سپس به بررسی میزان انطباق قوانین ایران با موازین بین المللی ( که شامل کنوانسیون حقوق کودک و مقاوله نامه های مربوطه  میباشد) پرداخته شده است ؛ و نیز آقای کیومرث سپهری، دانشگاه تهران در پایان نامه ای با موضوع بررسی تحلیلی قانون كار از دیدگاه كیفری و سیاست جنایی حاكم بر آن ، نیل به اجرای عدالت در بعد بین الملل کار و تبیین مبانی مسئولیت کیفری در جهت اثبات پذیرش نظریه مسولیت کیفری اشخاص حقوقی و اصول حاکم بر مسولیت بین الملیل در قانون کار و بعضی خصوصیات جرائم قانون مذکور  و مبانی مسئولیت در قانون مزبور و مسولیت کیفری ناشی از عمل دیگری در قانون ذکر شده است. همچنین آقای نگهدار برزگر،  دانشگاه شیراز در پایان نامه ایی دیگر با موضوع ماهیت حقوقی تعهدات کارفرما در حقوق کار ایران، مراحل توسعه تعهدات کارفرما و عوامل تسهیل‌کننده آن و نیز موانع این گسترش، بطورکلی در حقوق کار و بطور اختصاص در حقوق کار ایران و مبانی تعهدات کارفرما  و ضمانت اجرای تعهدات کارفرما و ضمانت اجراهای پیش‌بینی شده در قانون کار و مراجع صالح برای رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما و همچنین نظارت بر انجام تعهدات کارفرمایان مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.(نصرتی،19،1387)
هیچ یک از تحقیقات مزبور به طور خاص به عوامل ناکارآمدی اجرای قوانین بین الملل نپرداخته اند، از این رو انجام این پژوهش فاقد سابقه به نظر می‌رسد. بر این اساس این تحقیق نیز می تواند ادامه دهنده ی مسیری باشد که در آن به جنبه بین المللی حقوق کار  توجه دارد. اما این سخن دلیل بر تکرار و بازگویی مطالب گفته شده نیست، چون در کارهای ذکر شده هیچکدام به طور همزمان ناکارآمدی اجرای  قوانین بین المللی در حقوق کار را مورد بررسی قرار نداده اند. بنابراین وجه تمایز این تحقیق با دیگر موارد، تمرکز آن بر روی ناکارآمدی و چالشهای قوانین بین الملل از حیث اجرا در حقوق کار = می باشد.

فصل دوم-کلیات و مفاهیم
2-1-تعاریف و مفاهیم راجع به حقوق کار
2-1-1-تعریف حقوق کار
در مورد تعریف حقوق کار مثل سایر مفاهیم و نظریه های چالش برانگیز در علوم انسانی و در حقوق اختلاف نظر وجود دارد و به واسطه ترکیب بندی های متفاوت این شاخه از علم حقوق توسط حقوق دانان تعریف شده است. خطوط فکری اعم از فرد گرایی و گرایش جمع گرایی از سوی دیگر در تعریف ها موثر بوده است؛ اما مسلم آنکه امروزه مکاتب فرد گرا و در راس آن لیبرال ها در احقاق حقوق کارگران نقش برجسته تری داشته اند و از این رو بهتر است در پرتو فرد گرایی موضوع تبیین و تعریف شود.
حقوق دانانی که با دید فردگرایی به حقوق کار نگریسته اند این رشته از علم حقوق را مجموع قواعد حاکم بر قرارداد کار می دانند و در واقع آن را بخشی از حقوق قراردادها به شمار می آورند. هر چند قرارداد کار هنوز هم نقش مهمی در تنظیم روابط میان کارگر و کارفرما دارد، اما نقش تعیین کننده خود را نسبت به سابق از دست داده است.  همچنین مسائل مهم دیگری نظیر توجه به اتحادیه های کارگری و کارفرمایی و بحث های حقوق بشری حقوق کار در مقوله قرارداد نمی گنجد و انحصار صرف حقوق کار به قرارداد کار بیهوده است.(عراقی،15،1385)
حقوق کار به معنای امروزین آن، ابتدا در کشورهای صنعتی خودنمایی کرده و به رشد خود ادامه داده است. بنابراین معمولا نظریه ها و تعاریف و اصطلاحات این رشته را در ادبیات حقوقی آن کشورها جستجو می کنند.  حقوق کار در تعریفی ساده و ابتدایی عبارت است از مجموعه قوانین و مقررات حاکم بر روابط بین کارگر و کارفرما. در مورد تعریف حقوق کار، نظریه پردازان هر یک بنا  به نگرش و دیدگاه خود نسبت به جهان هستی و وضعیت اجتماعی، تعریفی ارائه داده اند که از همه مناسب تر تعریف پل دوران  استاد فقید حقوق کار فرانسه است:
«حقوق کار بر همه روابط حقوقی ناشی از انجام برای دیگری حاکم است، مشروط بر آنکه اجرای کار با تبعیت یک طرف از طرف دیگر همراه باشد.»(عراقی،17،1343)
در تعریفی دقیق تر می توان گفت حقوق کار بر همه روابط حقوقی که از انجام کار برای دیگری ناشی می شود، در هر مورد که اجرای کار با تبعیت از کارفرما همراه باشد، حاکم است. به طور کلی می توان گفت که این حقوق حاکم است بر کار تابع.(عراقی،59،1387) بر اساس این تعریف حقوق کار فقط کار موظف را در بر نمی گیرد، بلکه تمام کارهایی را شامل می گردد که با نوعی تبعیت و اطاعت همراه است و به حساب دیگری انجام می شود و حتی شامل آن دسته از کارهای مجانی و بدون مزد و یا بدون قراردادی نیز می‌شود که این ویژگی را داشته باشد.بنابراین به طور خلاصه می توان گفت حقوق کار به مجموعه قواعدی اطلاق می گردد که بر روابط کارگر و کارفرما حکومت می کند. بدین صورت گفته می شود حقوق کار مجموعه قواعدا آمره ای است که به جهت حمایت از طبقه کارگر بر روابط آنان با کارفرمایان حکومت می نماید. این رشته ا ز حقوق جز شعب حقوق خصوصی بوده ولی با دخالت دولت به منظور ایجاد تعادل و توازن در این رابطه اجتماعی در شمار شعب حقوق عمومی درآمده است.در نگاهی بنیادی محتوای قواعد و مقررات مربوط به حقوق کار، شامل این موارد است؛ حقوق اساسی کار، حقوق جزای کار، حقوق مدنی کار ،حقوق اداری کار، حقوق بین الملل کار که بحث در مورد حقوق جزای کار و موضوعی خاص از آن در این پایان نامه مد نظر قرار خواهد گرفت.

2-2-2-ماهیت حقوق کار
به راستی اگر حقوق کار را به لحاظ ماهیت و نوع رابطه از دیگر شعب حقوق مجزا بدانیم اغراق نکرده‌ایم. برای شناخت طبیعت متفاوت این شاخه از علم حقوق نیاز به تعریفی مختصر که خصوصیات کلی حقوق کار در آن منعکس شده باشد ضروری است. به طور خلاصه می توان گفت حقوق کار مجموعه قواعد و مقررات آمرانه[1] ، حمایتی[2]  و مبتنی بر تبعیت حاکم بر روابط بین کارگر و کارفرما است  .بنابر این تعریف حقوق کار متصف به سه وصف امری و حمایتی و مبتنی بر تبعیت می باشد. وجه اول یعنی حمایتی بودن آن عموما ناظر به حقوق قشر ضعیف تر یعنی کارگر در مقابل کارفرمایی است که عموما در وضعیت اقتصادی مناسب تری قرار دارد. اما خصوصیت آمرانه قوانین کار باعث می شود که هر گونه توافق کمتر یا بیشتر از میزان مقرر و معین در قانون کار(مثل مجبور کردن کارگر به انجام کار بیشتر از ساعات مقرر در قانون کار یا پرداخت مزد کمتر از آنچه قانون پیش بینی کرده) که فلسفه وجودی حقوق کار را مخدوش سازد، حتی با رضایت دو طرف باطل و بدون اثر تلقی شود.و نهایتا آنچه معلوم است اینکه در این رابطه کارگر ملتزم به  تبعیت از کارفرما بوده،اما در چهارچوب مشخص قانون،چرا که در غیر این صورت برای تحقق اهداف حقوق کار به بیراهه رفته ایم.فرض بر وجود تبعیت محض کارگر از کارفرما بدون تعهد به حد و مرز معلوم قانونی باعث می شود که اوصاف آمرانه و حمایتی حقوق کار نیز با چالش مواجه شوند و اساسا رابطه ای مبتنی بر الزامات و محدودیت های حقوق خصوصی که نمی تواند محدود به هیچ قید و شرطی- مگر آنچه طرفین توافق می کنند و اصولا با تضییع حقوق کارگر همراه است-،بین طرفین باشد نظیر رابطه موجر و اجیر که در ماده 512 قانون مدنی بر آن تصریح شده شکل بگیرد.بنابراین وجود این اوصاف در کنار یکدیگر سبب ساختار متفاوت قواعد و مقررات حقوق کار با دیگر شعب حقوق می گردد،و باطبع ضمانت اجرای تخطی از این قواعد را دارای ماهیتی متفاوت می کند.استفاده از حربه حقوق کیفری و به عبارتی جرم انگاری به جهت حمایت از ارزشهای عام نهفته در این شاخه از علم حقوق امروزه در بسیاری از مقررات داخلی و عهدنامه های بین المللی وجود دارد و به غیر از توصیه ها و اسناد راهبردی حتی در پاره از موارد دولتها مکلف به جرم انگاری اعمال مغایر با حفظ مصلحت کارگر شده اند.(زنگنه،309،94)