3-1-1 کبر و غرور در عهد جدید……………………………. 84

3-1-1-1 تعریف غرور ………………………………84

3-1-1-2 حکم غرور……………………………… 86

3-1-2 عوامل کِبر و غرور در عهد جدید……………. 86

3-1-2-1 شیطان……………………………….. 86

3-1-2-2 اعتماد به عبادت خود……………………….. 87

3-1-2-3 اکتفا به خرد و حکمت انسانی خود……….. 88

3-1-3 جایگاه تواضع در عهد جدید………………….. 88

3-1-4 کبر و غرور از نظر آبای کلیسا………………… 89

3-1-5 آگوستین……………………………….. 91

3-1-5-1 تعریف غرور……………………………… 91

3-1-5-2 جایگاه تواضع……………………………….. 91

3-1-6 آکویناس…………………………………. 93

3-1-6-1 تعریف غرور……………………………… 93

3-1-6-2 ماهیت غرور……………………………… 94

3-1-6-3 جایگاه تواضع……………………………….. 94

3-2 غرور از نظر فیلسوفان……………………………….. 94

3-2-1 افلاطون……………………………….. 96

این مطلب را هم بخوانید :

3-2-1-1 تعریف غرور……………………………… 96

3-2-1-2 دلایل غرور……………………………… 96

3-2-1-3 عاقبت غرور……………………………… 97

3-2-1-4 جایگاه تواضع……………………………….. 98

3-2-2 ارسطو………………………………. 99

3-2-2-1 تعریف غرور ………………………………99

3-2-2-2 ویژگی‌های فرد مغرور……………………………… 100

3-2-2-3 تعریف انسان خودبین و بی‌همّت………………. 102

3-2-2-4 رابطه‌ غرور و افتخار……………………………… 103

3-2-2-5 حکم غرور ………………………………105

3-2-2-6 عوامل ایجاد غرور……………………………… 107

3-2-2-7 جایگاه تواضع……………………………….. 107

3-2-3 دیوید هیوم………………………………. 108

3-2-3-1 موضوع غرور……………………………… 109

3-2-3-2 تعریف غرور……………………………… 110

3-2-3-3 ماهیت غرور……………………………… 110

3-2-3-4 حکم غرور……………………………… 112

3-2-4 ریچارد تیلور……………………………… 114

3-2-4-1 تعریف غرور……………………………… 114

3-2-4-2 ماهیت غرور……………………………… 116

3-2-4-3 تفاوت غرور با تکبر، خودبینی و خودخواهی………… 116

3-2-4-4 ویژگی‌های افراد مغرور……………………………… 118

3-2-4-5 حکم اخلاقی غرور……………………………… 119

فصل چهارم: مقایسه آراء فیلسوفان اسلامی و غربی………. 121

4-1 تعریف غرور……………………………… 122

4-1-1 غرور مثبت………………………………… 122

4-1-2 غرور منفی……………………………….. 122

4-2 ماهیت غرور ………………………………123

4-3 حکم غرور……………………………… 125

4-3-1 غرور به عنوان فضیلت………………………………… 125

4-3-2 غرور به عنوان رذیلت………………………………… 125

نتیجه گیری………………………………… 127

فهرست منابع……………………………….. 130

الف. منابع فارسی……………………………….. 130

ب. منابع عربی……………………………….. 135

ج. منابع انگلیسی……………………………….. 136

چکیده:

برخی ویژگی‌های اخلاقی وجود دارد که هم جنبه مثبت دارند و هم جنبه منفی. یکی از این ویژگی‌ها غرور است. غرور از نظر فیلسوفان اسلامی، اغلب به عنوان رذیلت اخلاقی و گناه دینی محسوب می‌شود. فیلسوفان اسلامی، معمولاً غرور را به معنای آرامش نفس به آنچه موافق هوی و هوس باشد بیان کرده‌اند، اما برخی از آن‌ها مانند ابن مسکویه غرور را در معنای مثبت «کبَر نفس» بیان کرده‌اند. فیلسوفان غربی نیز به تبع دیدگاه اخلاقی یا دینی خود، تعریفی مشابه از غرور منفی دارند و آن را به لحاظ اخلاقی قابل تقبیح دانسته و به لحاظ دینی، گناه تلقی می‌کنند. با این‌حال، از نظر آن‌ها غرور در معنای مثبت و به عنوان فضیلت نیز به‌کار رفته است. به عنوان مثال ارسطو در اخلاق نیکوماخوس غرور را «زینت فضائل» معرفی کرده است، بطوری‌که بدون آن، انسان هیچ انگیزه‌ای برای زندگی ارزشمند ندارد. بررسی معانی مختلف غرور با توجه به عملکردهای متنوع آن، تصمیم درباره‌ی حکم اخلاقی آن را تا حدی با دشواری مواجه می‌کند. ارزیابی اخلاقی غرور، به عنوان رذیلت یا فضیلتی مطلق و یا امری نسبی می‌تواند نتایج مهمی در حوزه‌های مختلف زندگی از جمله روابط اجتماعی، سیاسی، تعلیم و تربیت داشته باشد و تحلیل آن به عنوان رذیلتی اخلاقی یا عقلانی می‌تواند راه‌های متفاوتی را برای اصلاح نفس پیشنهاد کند. پژوهش حاضر، با عنوان «غرور در اخلاق؛ گزارش تحلیلی آراء فیلسوفان اسلامی و غربی» که با گردآوری، تحلیل و تلخیص آثار فیلسوفان اسلامی و غربی و به روش کتابخانه‌ای تنظیم شده است، در صدد است تا این موضوع را براساس آثار فیلسوفان مسلمان و غرب مورد بررسی قرار دهد و پس از مقایسه‌ی معنا و حکم اخلاقی آن و نقش شرایط تأثیرگذار در خوبی یا بدی این احساس و تفسیر آن بر اساس متون دینی، راهی برای شیوه‌ی صحیح زندگی در ارتباط با این مسئله بیاید.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

1-1-1- تعریف مسأله و سؤال‌های تحقیق

فیلسوفان اخلاق درباره‌ ویژگی‌های اخلاقی بسیار سخن گفته‌اند، و از آن‌ها به عنوان فضائل و رذائل تعبیر کرده‌اند. فضیلت، ویژگی مثبت منشی است که به رفتارهای صحیح می‌انجامد و در مقابل، رذیلت ویژگی منفی منشی است که فاعل را به کار خطا وا می‌دارد. اما در بین این ویژگی‌ها، ویژگی‌هایی نیز وجود دارد که هم به عنوان فضیلت تلقی می‌شوند و هم به عنوان رذیلت، از این‌جهت که این ویژگی‌ها هم دارای جنبه مثبت‌اند و هم جنبه‌ منفی. یکی از این ویژگی‌ها غرور است که در آثار فیلسوفان و تعابیر اجتماعی گاه به عنوان ویژگی مثبت، مورد تحسین قرار می‌گیرد، و گاه به عنوان ویژگی منفی مورد تقبیح.

نوشتار حاضر با عنوان «غرور در اخلاق؛ گزارش تحلیلی آراء فیلسوفان اسلامی و غربی» در سه فصل تنظیم شده که در فصل اول به کلیاتی درمورد موضوع، پرداخته شده است. در این فصل تعاریف و اصطلاحات مربوط به غرور و واژه‌های مرتبط با غرور مطرح شده و تاریخچه مبحث غرور در فلسفه اسلامی و غربی بیان شده است.

در فصل دوم نیز موضوع غرور از نظر فیلسوفان اسلامی مطرح شده است. با توجه به اینکه مباحث اخلاق اسلامی و بحث از فضائل و رذئل اخلاقی ارتباط مستقیم با آیات و روایت و مذهب دارد، لذا این فصل به دو بخش اخلاق دینی و اخلاق فلسفی تقسیم شده است، که در بخش اخلاق دینی مباحث مربوط به غرور در آیات و روایات بیان شده و در بخش اخلاق فلسفی نظرات فیلسوفان مسلمان مطرح شده است.

اما مراد از فیلسوفان مسلمان نیز، فیلسوفان و متفکرانی است که در حوزه اخلاق کار فلسفی کرده و در مورد غرور نظراتی ارائه کرده‌اند. در کتاب ماجد فخری رویکردهای اخلاق اسلامی بیان شده است. با توجه به اینکه این رویکردها کلامی، فلسفی، دینی و تلفیقی هستند، به لحاظ منطقی باید بحث محدود به رویکرد فلسفی می‌شد، اما از آن‌جا که بحث غرور در اخلاق اسلامی محدود به رویکرد فلسفی نیست، حتی رویکردهای دینی، تلفیقی و کلامی مباحث غرور را بیشتر مطرح کرده‌اند، بنابراین در این فصل از هر رویکرد نظریه یک فیلسوف یا متفکر بیان شده است.

به این دلیل که بحث ما در حوزه فلسفه اخلاق است، لذا مباحث مربوط به غرور را محدود به فیلسوفان اخلاق می‌کنیم؛ اولاً به این علت که به لحاظ تقدم، حق با کسانی است که در حوزه فلسفه اخلاق کار