موضوع:

نقش اخلاق حرفه‌ای در توسعه روزنامه‌نگاری

از دیدگاه سردبیران مطبوعات و سایت­های خبری و استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاری تهران

 

استاد راهنما:

دكتر سروناز تربتی

 

استاد مشاور:

دكتر یونس شکرخواه

 

زمستان 1391

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

چكیده 12

فصل اول. 13

كلیات پژوهش… 13

مقدمه. 1

بیان مسئله. 3

ضرورت پژوهش… 8

اهداف پژوهش… 12

فرضیه‌های پژوهش… 13

پرسش­های تحقیق.. 13

متغیرهای پژوهش… 14

نامگذاری متغیرها 14

تعریف متغیرها 14

تعریف نظری.. 14

تعاریف عملیاتی متغیرها 16

فصل دوم 18

ادبیات و پیشینه پژوهش… 18

اخلاق.. 19

اخلاق از دید سقراط.. 19

اخلاق از نظر ارسطو. 20

اخلاق از نظر كانت.. 21

انقلاب در اخلاق.. 21

داوری‌های اخلاقی و داوری‌های فارغ از اخلاق.. 22

مهمترین نظریه‌ها درباره اخلاق.. 23

عقل­گروی اخلاقی.. 23

نسبی­گرایی فرهنگی 25

نسبی­نگری اخلاقی.. 25

نظریه‌های اخلاقی ارزش‌نگر و تكلیف‌نگر. 27

دیدگاه‌های مشابه در اخلاق هندو 27

نظریه ذهنی­گرایی اخلاقی.. 28

نظریه عاطفه‌گرایی 29

مكتب فایده­نگری.. 29

نظریه اخلاق مبتنی بر قرارداد اجتماعی.. 30

چیرگی دو مكتب اخلاقی.. 31

نظریات اخلاقی و جامعه. 32

جامعه و انواع مسائل اخلاقی.. 34

اخلاق كاربردی.. 34

اخلاق‌شناسی حرفه‌ای.. 35

ورود اخلاقیات به روزنامه‌نگاری.. 36

اخلاق رسانه‌ای.. 40

چرا اخلاق حرفه‌ای به خطر می‌افتد؟. 41

1- عوامل اقتصادی: 41

2- موقعیت خاص: 41

3- منع قانونی: 42

4- نفع مالكان و ناشران: 42

5- خبر در برابر تبلیغ: 42

6- نگاه جامعه: 43

چهار نظریه مربوط به مطبوعات 43

نظریه اقتدارگرا 43

نظریه آزادی‌گرا 44

نظریه كمونیست شوروی.. 44

نظریه مسئولیت اجتماعی 45

نظریه مسئولیت اجتماعی مبنای نظرورزی درباره اخلاق‌رسانه‌ها 46

زمینه‌های مقررات اخلاق حرفه روزنامه‌نگاری.. 49

الف – آگاهی‌دهی عمومی.. 49

ب – آزادی مطبوعات، شرط اساسی فعالیت روزنامه‌نگاری.. 49

پ – بیان حقیقت، وظیفه بنیادی روزنامه‌نگار. 49

ت- احترام به حیثیت فردی و زندگی خصوصی.. 50

پیشینه ادبیات.. 50

اسرار حرفه‌ای و اصول اخلاقی روزنامه‌نگاران. 50

تجربه كشورهای دیگر در حوزه مقررات اخلاق حرفه‌ای.. 52

گزارش تحقیق یونسكو در سال 1980 با عنوان اخلاق‌شناسی رسانه‌ها 53

اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری در ایران. 55

توسعه. 57

تعریف توسعه. 57

نظریه رسانه‌های توسعه. 60

توسعه روزنامه‌نگاری و مطبوعات در ایران. 63

رویكرد برنامه‌های توسعه در زمینه ارتباطات در ایران. 64

پیشینه مطالعات.. 65

بررسی تحقیقات انجام شده در داخل ایران. 65

تحقیقات انجام شده در خارج از ایران. 68

جمع­بندی تحقیقات انجام شده در ایران و خارج از ایران. 69

فصل سوم 70

روش اجرای پژوهش… 70

روش كیو. 71

انتخاب گویه‌ها 72

انتخاب نمونه تحقیق.. 73

مقیاس تحقیق.. 73

ارزشیابی گویه‌های تحقیق.. 73

گویه‌های مورد توافق.. 73

گویه‌های مورد اختلاف: 74

استخراج نتایج. 74

گویه‌های این پژوهش… 74

گویه‌ها 74

فصل چهارم 81

یافته­های تحقیق.. 81

بررسی یافته­ها بر اساس آزمون Q.. 82

الف) گویه‌های مورد توافق استادان علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری و سردبیران مطبوعات و سایت­های خبری.. 83

تفاوت فاحش در نگاه به گویه‌های مرتبط با فلسفه اخلاق.. 85

این مطلب را هم بخوانید :

روزنامه‌نگاران اشتباهات خود را می­پذیرند 86

ب) آرایه نزولی گویه‌های گونه اول (سردبیران مطبوعات و سایت­های خبری) 92

عدم پایبندی صدا و سیما به اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری.. 92

نقش ویرانگر آمیختگی تبلیغ بازرگانی با خبر. 93

موظف بودن رسانه به انعكاس نظر طرفی كه خبری بر علیه­اش منتشر می­كند 93

اهمیت اعتماد جامعه به یك رسانه. 94

حق جامعه برای رعایت استانداردهای حرفه‌ای توسط رسانه­ها 95

ترد رسانه‌ای كه اشتباه خود را اصلاح نكند 95

بی‌ارتباطی توقیف مطبوعات با رعایت اخلاق حرفه‌ای مطبوعاتی.. 95

ج) آرایه نزولی گویه‌های گونه دوم (استادان علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری) 102

نگاه فرهنگی به توسعه. 103

غیبت عالمان علوم اجتماعی و انسانی در برنامه‌ریزی‌های توسعه كشور. 103

رعایت استانداردهای حرفه‌ای.. 103

نقش ویرانگر آمیختگی تبلیغ بازرگانی با خبر. 104

موظف بودن رسانه به انعكاس نظر طرفی كه خبری بر علیه­اش منتشر می­كند 104

د) گویه‌های مورد اختلاف پاسخ‌گویان. 113

اختلاف نظر بر سر رعایت نكردن اخلاق حرفه‌ای در تشكل‌های مطبوعاتی از دلایل توسعه‌نیافتگی تشكل‌ها 113

اختلاف نظر برسر نبود نهاد ناظر بر اعمال رسانهها از جانب خود آنها 114

 

اختلاف نظر بر سر رعایت حقوق مولفان و مصنفان در صدا و سیما 114

بحث و نتیجه‌گیری.. 123

محدودیت‌های پژوهش… 128

پیشنهادها 129

فهرست منابع و مآخذ 131

فهرست منابع فارسی.. 132

فهرست منابع غیر فارسی.. 136

منابع اینترنتی.. 136

پیوست‌ها و ضمائم 137

چكیده انگلیسی.. 143

فهرست جداول

جدول شماره 1. آرایه نزولی گویه‌های مورد توافق سردبیران و استادان علوم ارتباطات درباره 60 گویه پژوهش… 88

جدول 2. آرایه نزولی پاسخ‌های پاسخ‌گویان گونه اول (27 نفر) به تمامی گویه‌ها به‌وسیله نرم‌افزار كوانل.. 98

جدول شماره 3. آرایه نزولی پاسخ‌های پاسخ‌گویان گونه دوم (13 نفر) به تمامی گویه­ها به‌وسیله نرم‌افزار كوانل.. 109

جدول 4. گویه‌های مورد اختلاف دو گونه پاسخ‌گویان در موضوع نقش اخلاق حرفه‌ای در توسعه روزنامه‌نگاری   116

جدول5. آرایه نزولی گروه‌های مورد مخالفت (بیشترین تشابه مخالفت  یا بیشترین عدم توافق) دو گونه پاسخ‌دهنده درباره نقش اخلاق حرفه‌ای در توسعه روزنامه‌نگاری.. 117

جدول 6. آرایه نزولی گروه های مورد توافق (بیشترین تشابه موافقت) دو گونه پاسخ‌دهنده درباره نقش اخلاق حرفه‌ای در توسعه روزنامه‌نگاری.. 118

جدول 7. ماتریس ضریب همبستگی پاسخ‌های پاسخگویان گونه اول. 119

جدول 8. ماتریس ضریب همبستگی پاسخ‌های پاسخ‌گویان گونه دوم. 120

جدول 9. جدول وزنی  پاسخ‌های پاسخگویان گونه اول(27 نفر). 121

جدول 10. جدول وزنی  پاسخ‌های پاسخگویان گونه دوم(13 نفر). 122

جدول شماره 11 نمونه گویه‌های ارسالی برای سردبیران مطبوعات و استادان علوم ارتباطات در تهران (1391)  138

چكیده

هدف از این پژوهش بررسی«نقش اخلاق حرفه‌ای در توسعه روزنامه‌نگاری‌ از دیدگاه سردبیران مطبوعات و استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاری تهران» بود. پژوهش حاضر با استفاده از روش آماری كیو و نرم‌افزار كوانل انجام شد.

بعد از تدوین پرسش­نامه­ای با 60گویه، پرسش­نامه­ها برای 20 استاد و مدرس ارتباطات و روزنامه‌نگاری و 20 سردبیر مطبوعات و سایت­ها ارسال شد. این پژوهش به دنبال  اثبات فرضیه خاصی نبود، بلکه قصد آن بود دیدگاه و نگرش سردبیران مطبوعات و استادان علوم ارتباطات در مورد اخلاق حرفه­ای روزنامه نگاری و نقش آن در رشد و  توسعه این حرفه به دست آید.

متغیر وابسته این پژوهش «توسعه روزنامه‌نگاری» بود و متغیر مستقل «اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری» كه در 60 گویه مورد پرسش در دو گروه یادشده اجرا شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار كوانل تحلیل شد و ضریب همبستگی پیرسون 624/0 به دست آمد.

نتایج نشان داد كه  دو گروه یاد شده در مورد ارتباط بین مسائل کمی مرتبط بین توسعه مطبوعات  و ارتباط آن با اخلاق حرفه­ای روزنامه­نگاری نظر موافقی ندارند،اما درباره مسائل کیفی مرتبط با توسعه روزنامه­نگاری و ارتباط آن با اخلاق حرفه­ای و اهدافی که برای این پژوهش در نظر گرفته شده بود تا حدودی نظر موافق دارند.

كلید واژه‌ها: اخلاق، اخلاق حرفه‌ای، اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، توسعه روزنامه‌نگاری و مطبوعات،صدا و سیما

– مقدمه

«ارتباط اجتماعی از طریق نوشتار چاپی، مدت­های طولانی تنها در پرتو یك آزادی پرجاذبه، موسوم به آزادی بیان[1] صورت می­گرفت و به همین لحاظ، روزنامه‌نگاران غربی به خود می­بالند كه همكاران پیشین آنان در قرون 17 و 18 میلادی در راه تامین و تضمین این آزادی و تبدیل مطبوعات به ركن چهارم دموكراسی نقش مهمی‌ایفاء كرده­اند.

اما از اواسط قرن نوزدهم، به دنبال پیشرفت­های سریع تكنیك­های جدید ارتباطی و جایگزینی آتلیه­های چاپی كوچك مورد استفاده روزنامه­های عقیدتی و سیاسی قبلی با یك صنعت جدید مطبوعاتی كه همزمان با افزایش پرجهش شهرنشینی و مخصوصا توسعه سریع آگهی­های بازرگانی و سهم بیش از پیش و رو به رشد آنها در تامین مالی روزنامه­ها و پاسخگویی به مقتضیات سودآوری موسسات بزرگ انتشاراتی صورت گرفت، مسائل جدیدی در مورد كیفیت كار روزنامه‌نگاری پدید آمدند. به گونه­ای كه از آن پس دیگر برای حل مسائل، تكیه بر نقش حیاتی آزادی بیان و مخصوصا آزادی مطبوعات[2] برای پیشرفت و توسعه روزنامه­ها كفایت نمی­كرد و روزنامه‌نگاران[3] ناچار بودند برای مقابله با مسائل مذكور، راه حل­های مناسب بیابند.

روزنامه‌نگاران­در این میان، به ویژه توجه پیدا كردند كه اكنون در جامعه­ای فعالیت می­كنند كه پیام­های ارتباطی آنها به شكل انبوه و نامشخص، پخش و منتشر می­شوند و الزاما با شرایطی روبرو می­گردند كه دیگر تنها اتكای به آزادی بیان برای انجام صحیح كار حرفه‌ای آنان كافی نیست و در این زمینه مسئولیت[4] آنها نیز باید طرف توجه قرار بگیرد.

ضرورت چاره­جویی برای مسائل مذكور، سبب شد كه در میان روزنامه‌نگاران و مدیران مطبوعات به تدریج گرایش­های تازه­ای برای تدوین و تصویب مجموعه­های اصول و مقررات اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری و تاسیس نهادهای غیر دولتی مستقل و نوینی، موسوم به شورای مطبوعات[5]، به منظور حراست از آزادی مطبوعات و نظارت بر اجرای اصول و مقررات مذكور پدید آیند.» (معتمدنژاد، معتمدنژاد، 356- 7:1386)

از سوی دیگر و به دنبال رشدو توسعه مطبوعات و گسترش فراوان آن و مشكلاتی كه در حوزه عمومی‌نسبت به نحوه انعكاس اخبار و رویدادها رخ می­داد«ضرورت تدوین و تصویب اصول و مقررات اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری[6]، همراه باتوسعه مطبوعات خبری تجارتی، از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، ابتدا از سوی انجمن­ها و اتحادیه­های صاحبان مطبوعات و روزنامه‌نگاران كشورهای غربی وسپس در سطح جهانی از طرف سازمان­های حرفه‌ای بین­المللی، منطقه­ای و همچنین «جامعه ملل» [7]و «سازمان ملل متحد»[8] مورد توجه قرار گرفت.» (انتظامی، 257: 1388)

از جانبی و «با آغاز شكل­گیری مطبوعات نوین، همراه با ظهور نظریه مردم­سالاری، بازگوكردن حقایق و پای­بندی به صحت مطالب به سرعت به یكی از اجزای مهم روزنامه‌نگاری تبدیل شد.» (كواچ[9] و روزنتسیل[10]، ترجمه حیدری،10: 1385)

1-2- بیان مسئله

از نظر كانت[11] «اخلاق این است كه انسان راست بگوید، نه برای اینكه راست گفتن را وسیله رسیدن به هدف دیگری می­داند، خدمت به مردم بكند نه برای اینكه این كار برای او سعادت می­آورد بلكه برای