مقدمه   

پویایى شگرف علمى در شناخت جهان هدفدار و قانونمند، با اتکا به خلّاقیت‌هاى نهفته الهى و قوّه فعال اندیشه و ارزش بخشیدن به مرتبه تفکر و تعلیم و تعلم، به نوآفرینى و پیشرفت فضاى عمومى زندگى و ارتقاى تمدن بشر منجر شده است. این پیشرفت، حاصل تلاقى و تلفیق فرهنگ‌ها و تمدن‌هاى گوناگون و نتیجه فرایند رشد یابنده‌اى در ابعاد مختلف است که توانمندى، توسعه و استقلال واقعى کشورها را ـ که با توانایى آنها در تولید علم و تحقیقات نسبت مستقیم دارد ـ در بر مى‌گیرد. (ملکیان1389)

ارتقاى شناخت و معرفت جامعه در تمام زمینه‌ها، بیش از پیش در گرو توسعه علمى است. براى تحقق توسعه علمى باید بسترهاى مناسب علمى فراهم شود؛ چراکه تولید علم از نشانه‌هاى آفرینش فرهنگى است که فقط در یک مجموعه منظم و خلّاق صورت مى‌گیرد. باید توجه داشت که تولید علم بدون توجه به زمینه‌هاى فرهنگى و منزلت اجتماعى و تحول فکرى و نهادینه و نظام‌مند کردن و به عبارتى، مدیریت منطقى و مؤثر امکان‌پذیر نیست. بدون تردید، هم سرچشمه دردها و هم آغاز درمانشان در توسعه‌یافتگى علمى است.

توجه به تجدید ساختار علمى کشور، رفع اقدامات موازى و توجه به حرمت و منزلت نهاد دانشگاه، دانشگاهیان و دانشجویان از بدیهى‌ترین لوازم و مقتضیات تحرّک و توسعه علمى هستند که با مدیریت و برنامه‌ریزى مؤثر مى‌توان در تولید علم مورد تأکید مقام معظم رهبرى گامى بلند برداشت تا شاهد ارتقاى جایگاه واقعى کشورمان در عرصه علمى و بین‌المللى و تولید علم به جاى ترویج آن بود. (عاملی1383)

بررسی سیاست ها و برنامه­های توسعه کشورهای صنعتی گویای این واقعیت است که این کشورها به اهمیت و جایگاه علم و فناوری واقف بوده و این دو را محور توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود تلقی کرده­اند. بدون شک کشور ما نیز باید برای تحقق اهداف سند چشم انداز 1404 توسعه علمی را محور توسعه قرار دهد؛ زیرا دانش بنیان توسعه همه جانبه­ای است که رکن و اساس آن دانایی است.

هدف این پژوهش، شناسایى فرصتها و چالشهای پیش­ ‌روى تولید دانش مدیریت در راستاى توجه دادن سیاست‌گذاران، مسئولان، برنامه‌ریزان و رؤساى دانشگاه‌ها به این مهم و برنامه‌ریزى براى مدیریت مؤثر آن مى‌باشد.

• بیان مساله

ضرورت ارتقای علمی جوامع اسلامی در جهان کنونی، امری غیرقابل انکار است. ایجاد زمینه‎های تبادل علمی با سایر جوامع به منظور بهره­برداری بجا از دست‎آوردهای آنها و نیز ترویج آرا و اندیشه‎های علمی خویش در محافل علمی جهان، یکی از گزینه‎های ضرورت بخشی به تولید اندیشه است. رکود علمی حاکم بر جوامع اسلامی که پس از دوران شکوفایی تمدن اسلامی اتفاق افتاد،‌ زمینه را برای پیشرفت و استفاده جوامع غربی از پتانسیل‎های علمی مسلمین فراهم آورد، به گونه‎ای که بلافاصله پس ازا ین رکود، شاهد بالا گرفتن پیشرفتهای علمی در غرب بودیم از این روی بی‎جا نیست اگر بگوییم رکود مسلمین در حوزه‎های علمی، یکی از علل عمده تسلط جوامع غربی بر آنها بود. (همتی،1386)

بدیهی است نجات از این وضعیت به گونه‎ای که ملل اسلامی بتوانند در پیشرفت جهان علم و اندیشه، دخیل بوده و نقش بسزا داشته باشند و بلکه بسان دوران شکوفایی تمدن اسلامی، دیگران را سفره‎نشین علم خویش کنند، در گرو بها دادن به علم و اندیشه در حوزه‎های مختلف آن و در یک کلام تحقق یک نهضت و خیزش عمومی در راستای تولید علم است.

تحقق تحول علمی و ایجاد علم برای جوامع اسلامی خصوصاً جامعه دینی ایران از جهاتی به شرح ذیل ضرورت دارد: (عاملی،1383)

1-  جهانی شدن اسلام که هدف عالیه حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه هدی ـ علیهم السلام ـ است، متوقف بر اموری است. یکی از مهمترین آنها، آن است که جوامع اسلامی بتوانند در حوزه‎های مختلف علمی از غرب سبقت گرفته و در علوم مختلف، صاحب رأی و نظر نوین گردند. بدیهی است یکی از نتایج عمده این توسعه علمی در سطح بین‎المللی، جهانی شدن اسلام است. زمانی مسلمین می‎توانند در محافل علمی جهان خود را نشان دهند و توجه جهان غرب را به خود جلب کنند که از یک نشاط علمی به روز و کارآمد برخوردار باشند و نیازمندی جهان غرب به علم و فکر مسلمین احساس گردد. آنجاست که اسلام می‎تواند به عنوان دین جامع و پیشرو در تمام شؤونات بشری، خود را جاودانه به دنیا معرفی کند و شاهد قدرت واقعی خود در جذب انسان‎ها به سوی خود، باشد در غیر این­صورت در بر پاشنه سابق (یعنی دوران رکود تمدن اسلامی) خواهد چرخید.  (عاملی1383)

2- فرهنگ مدرن غرب بر بنیادهای اومانیستی و سکولاری مبتنی بوده و به دنبال ساختن تمدنی با همان صبغه و نگاه خاص خویش است. بدیهی است جهانی سازی این فرهنگ و تمدن که الآن غرب در پی آن است، و لازمه‎اش ورود به جامعه دینی ما نیز هست، چه بسا هویت دینی و فرهنگی ما را تحت الشعاع قرار داده و باعث جذب نخبگان به سوی این فرهنگ شود. قهراً‌ نتیجه چنین بحران هویتی که متوجه جامعه ما می‎شود از دو حال خارج نیست یا موجب استحاله نخبگان در این فرهنگ وارداتی است و یا گرفتار آمدن آنها در دام تردید و انزوا نسبت به فرهنگ دینی و ملی خود است. از این رهگذر است که ارتقاء کیفی علم و اندیشه و غنی سازی فرهنگ و تمدن اسلامی جهت صیانت مسلمین از انفعال‎پذیری نسبت به فرهنگ و تمدن غرب، در قالب نهضت تولید علم که منتهی به احیاء تمدن فراگیر اسلامی باشد، امری ضروری خواهد بود. بدیهی است هرگاه یک خیزش عمومی در راستای توسعه علمی و فرهنگی به وقوع بپیوندد و در سایه آن اندیشمندان و نخبگان به جای پرداختن به شرح و بسط مطالب وارداتی و تقلید از آنها به تولید علم و نظریه جدید بیندیشند و از ساحت گزاره‎ها به ساحت نظریه‎پردازی و تولید گزاره پیش بروند، شاهد انقلابی عظیم در حوزه‎های مختلف علمی خواهیم بود.

(رفیع پور1381)

در سند چشم­انداز هر کشوری نقش برجسته­ای به حوزه علوم انسانی در ارتقای زندگی ملی آن کشور داده شده است. بی­تردید ارتقای تولیدات این حوزه از دانش می­تواند مسیر پیشرفت عالمانه کشور را به سمت اهداف عالی آن هموار سازد اما خلق این نوع دانش در کشور ایران دچار نوعی کندی است اگرچه دیرینگی این حوزه به قدمت حضور آدمی بر روی کره خاکی است. تمدن افزون بر 2500 ساله ایران نیز تجلی پیشینه این حوزه از دانش بشری است اما با وجود این در مقایسه با علوم تجربی و طبیعی تولیدات حوزه علوم انسانی و اجتماعی چشمگیر نیست. (دانایی فرد1388)

مدیریت به عنوان شاخه­ای از علوم انسانی در توسعه جوامع بویژه کشورهای در حال توسعه نقش کلیدی و موثر دارد. جوامع در حال توسعه و از جمله ایران به منظور بهره­گیری موثر از امکانات و منابع خود به انتقال تئوریها و دانش مدیریت کشورهای غربی و دیگر جوامع پیشرفته اقدام می نمودند بعد از گذشت زمان متوجه شدند که این روش نه تنها به بهبود وضع کشورشان کمکی نکرده است بلکه مشکلی بر مشکلات قبلی اضافه شده است. به عبارت دیگر کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما میوه­های تمدن جدید را به وفور و سیل­آسا وارد کرده­اند، از محصولات تکنولوژیکی گرفته تا نهادهای سیاسی و اقتصادی اما چون قالبهای حقوقی، اخلاقی، فلسفی مناسب این محصولات که باید حول آنها وجود داشته باشد همراه آن انتقال نیافته و چون جایگاه و اقلیم یا محیط زیست مناسبی نتوانسته­اند در این جوامع پیدا کنند لذا نقش­شان بیشتر تخریبی بوده است تا سازندگی و جهت­گیری و چارچوب ذهنی این تئوریها قطعا جوابگوی مسائل مدیریت کشورها نبوده است هرچند ممکن است برخی از فنون و تکنیک­های موجود مدیریت در اداره سازمانها کاربرد داشته باشد و ضوابط منظمی را برای بهره­وری موثر در اختیار بگذارد اما حتی اقتباس و اتخاذ تعدیل شده این فنون زمانی موثر خواهد بود که در چارچوب تئوری بومی مدیریت که بر پایه ویژگی­های جامعه تنظیم و تدوین شده باشد، به کارگرفته شوند. (ایران زاده 1381)

تحولات سریع و شگرف در تمامی ابعاد زندگی فردی، اجتماعی و حرفه­ای، مدیران امروز را با چالشها و فرصت­های متعددی روبرو ساخته است مواجهه خردمندانه با این چالشها و بهره­برداری از فرصتها جز با یک نگاه تیزبین، موشکافانه و عالمانه ممکن نیست. زیرا پا به عصری نهاده­ایم که نظریه و نظریه­پردازی و به ویژه دانش حاصل از آن اهمیت ویژه­ای در حل مسائل بشری یافته و کلید کامیابی فرد، سازمان و ملت­ها گشته است لذا آموزش و نظامهای آموزشی و تولید کننده دانش اهمیتی بیش از پیش یافته و مدیریت آنها از عوامل تایین کننده کیفیت آموزش به طور اخص وکامیابی ملتها در دستابی به توسعه به طور اعم می­باشد بدیهی است مدیرانی در این عرصه موفق­ترند که از دانش بیشتر و متناسب با جامعه خود برخوردار باشند. (حیدری 1389)

تعیین دقیق و درست چالشهای تولید دانش در کشور ما ضرورتى اکید دارد. چرا که هرگونه تحرکى در عرصه تولید دانش پیشاپیش مستلزم شناخت درست چالشهای آن است.

با توجه به اینکه در کشور ما میزان تولید دانش در حوزه مدیریت در مقایسه با حوزه علوم تجربی و طبیعی بسیار کند است و این در حالی است که در سالهای اخیر به علت استقبال بخشهای مختلف جامعه تقاضا برای تحصیل در این عرصه افزایش یافته و شماری از دانشگاهها به گسترش دوره تحصیلات تکمیلی (ارشد، دکتری) در حوزه مدیریت روی آورده اند براین اساس پژوهش حاضر در صدد است ، ضمن تاکید برضرورت مشارکت و فعال شدن نهضت تولید دانش مدیریت در کشور که شرط حیاتی برای حفظ و تقویت موجودیت، هویت و استقلال و اقتدار کشور است، تحلیلی بر فرصتها و چالشهای موجود درفرایند تولید و توسعه دانش مدیریت در نظام آموزش عالی کشور داشته باشد.

• اهمیت و ضرورت پژوهش

بررسی روند توسعه کشورهای پیشرفته نشان دهنده آن است که این کشورها به اهمیت و جایگاه تولید علم کاملاً واقف بوده­اند و برای تحقق آن به برنامه­ریزی­های استراتژیک متوسل شده­اند. بدون تردید کشور ما نیز باید برای تحقق اهداف سند چشم­انداز، تولید علم را در محور برنامه­های توسعه خود قرار دهد. در حقیقت، علم محوری و دانایی مداری بعنوان ستاره راهنمای حرکت دستگاههای اجرایی کشور محسوب می­شوند و البته اتخاذ این رویکرد با توجه به مجموعه تحولات بین­المللی کاملاً منطقی به نظر می­رسد؛ چرا که برخورداری از روش­ها، نظریه­ها و اندیشه­های جدید، کلید حل مشکلات و زمینه­ساز تبدیل تهدیدها به فرصت­ها می­باشد. از آنجایی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز به این مهم توجه کرده­اند ضرورت توجه به علم و خط­مشی­های رسیدن به آن در کشورمان به شدت احساس می­شود. ایران کشوری عظیم و در منطقه­ای حساس و ژئوپلیتیک واقع شده و از این­رو از داخل و خارج با چالش­هایی مواجه است که از جمله پیامدهای آن مطرح شدن مسئله ضرورت توانمندی برای ایران اسلامی می­باشد. از آنجا که حرکت لازمه رشد و حیات بوده و بحث از لزوم قدرتمند شدن جدیدی به نظر می­رسد، شاید پرداختن به تولید علم ضرورت توانمندی باشد. رشته مدیریت از جمله رشته­های علوم انسانی است که بخاطر اهمیت آن در مسایل مدیریتی و رهبری سازمانها و جوامع از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و توجه صاحبنظران و دانشمندان زیادی را به خود جلب کرده است. در این میان تولید دانش در ایران همواره با موانعی روبرو بوده است که رشته مدیریت از این حیث مستثنی نبوده است. اهمیت رشته مدیریت در امر زمامداری و نیز در امر مدیریت سازمانها و لزوم بازنگری در مبانی مدیریت غربی و همخوانی با ایده­های اسلامی موجب گردیده است تا تولید دانش در رشته مدیریت از اهمیت ویژه­ای برخوردار شده و شناسایی فرصت­ها و موانع تولید دانش مدیریت ضرورت یابد. امروزه ضرورت پالایش رشته­های علوم انسانی و اجتماعی بویژه مدیریت در ایران از طریق تولید دانش از مسائل اساسی محسوب می شود و نظام آموزش عالی کشور که متصدی تولید دانش است بایستی اهمیت خود را بر تولید دانش در این زمینه قرار دهد. (جاوید 1389) تحقیقات زیادی در زمینه تولید دانش انجام شده است لیکن تحقیق جامعی که

این مطلب را هم بخوانید :

ویژگی های رفتاراجتماعی - نامور | مرکز نوآوري های آموزشی

 به بررسی چالشها و فرصت­های تولید دانش در رشته مدیریت و با استفاده از روش دلفی و اجماع نظر خبرگان صورت گیرد در میان تحقیقات مشاهده نشد و لذا این  مورد می تواند وجه تمایز این تحقیق با تحقیقات دیگر در این موضوع باشد.

• پرسشهای پژوهش

پرسش 1: فرصت ها و چالشهای تولید دانش در حوزه مدیریت در کشور ایران کدامند؟

پرسش 2: تولید دانش مدیریت درنظام آموزش عالی  ایران چگونه است؟

پرسش 3: موانع ذاتی و عرضی تولید دانش در کشور ما چیست؟

501 اهداف پژوهش

1-5-1 هدف کلی: شناخت و تبیین فرصت­ها و چالش­های موجود در زمینه تولید دانش مدیریت در نظام آموزش عالی ایران.

 1-5-2  هدفهای فرعی:

• بررسی فرصت­های موجود در زمینه تولید دانش مدیریت
• بررسی چالش­های موجود در زمینه تولید دانش مدیریت
• بررسی موانع ذاتی تولید دانش در عرصه تولید دانش
• بررسی موانع عرضی تولید دانش در حوزه مدیریت
• ارائه راهکار به منظور بهره برداری از فرصتها و تبدیل چالشها به فرصتها

6.1  تعریف مفاهیم و اصطلاحات

دانش

بکمن (1998) دانش را اینگونه تعریف می کند. 1- اطلاعات قابل کاربرد برای حل مشکل 2- اطلاعات سازماندهی وتحلیل شده برای قابل فهم ساختن اطلاعات. 3- دانش از حقایق،

 اعتقادات، چشم­اندازها، مفاهیم، قضاوت­ها، انتظارات، روشها و دانش تجربی تشکیل شده است.. (حیدری،1389)

از نظر رابطه منطقی می‌توان گفت که دانش معادل (Knowledge) در فلسفه و شناخت‌شناسی حوزه زبان انگلیسی مجموعه جامع‌تر و کلّی‌تری نسبت به علم فقط معادل (Science) بوده و علم می‌تواند به نحوی زیر مجموعه دانش به عنوان تمامی آگاهی‌های انسانی تلقی شود.

در حوزه زبان فارسی، دانش[1] یا علم[2] باز هم دربرگیرنده تمامی گونه‌ها و حوزه‌های شناخت و آگاهی در عام‌ترین معنای خویش‌ است.(همتی،1386)

مدیریت

• تعریف مفهومی

استونر مدیریت را فرایند برنامه­ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل کوششهای اعضای سازمان و استفاده از تمام منابع سازمان برای دستیابی به اهداف معین سازمانی تعریف کرده است. (قرائی مقدم 1382)

• تعریف عملیاتی

در این پژوهش منظور از مدیریت، مدیریت دانش می­باشد به عبارت دیگر خلق دانش و بکار بستن اصول مدیریت دانش نظیر سرمایه­گذاری بالا یرای دانش، استفاده از مدیران دانش، و استفاده از راه حل­های چندگانه و……

    فرصت

• تعریف مفهومی

به شرایط و موقعیت­هایی اطلاق می­گردد که می­تواند به پیشرفت توسعه منجر گردد. به عبارت دیگر فرصت به موقعیت­هایی اطلاق می­شود که اولا قابل کنترل باشند ثانیا این موقعیت­ها پیامدهای مثبتی برای فرد به همراه داشته باشند. (علی احمدی،1382)

• تعریف عملیاتی

در این تحقیق منظور از فرصت: وجود نیروی جوان و مستعد در حوزه مدیریت، حمایت رهبر معظم انقلاب از تولید دانش بومی، پذیرش زیاد دانشگاهی در رشته مدیریت، سرمایه­گذاری دولت در بخش تولید علم، سیاستهای دولتی وزارت علوم محرک تولید دانش، ارزشهای دینی اسلامی در ایران.

   تهدید

• تعریف مفهومی

تهدید به هر موقعیت غیرقابل کنترل با پی­آمدهای منفی اطلاق می­شود. به عبارت دیگر تهدید به موقعیت­های برونی و محیطی اطلاق می­شود که می­تواند به عنوان مانعی در برابر پیشرفت و توسعه قرار گیرند. (علی احمدی1382)

• تعریف عملیاتی

در این تحقیق منظور از تهدید موانع بیرونی است که بر فرایند تولید دانش تاثیر می گذارد نظیر تحریم­های بین­المللی و محدودیت در دسترسی به منابع مختلف،عدم همخوانی تئوریهای غربی با جهان­بینی اسلامی.

موانع ذاتی تولید دانش

• تعریف مفهومی

موانعی که ناشی از ویژگی­ها و خصایص پژوهشگر و موضوع پژوهش ناشی می­شوند. این موانع می­توانند از وضعیت معرفتی، روحی و خلقی پژوهشگران ناشی شوند یا در اثر ویژگیهای درونی موضوع پژوهش باشند.

• تعریف عملیاتی

در این تحقیق این موانع شامل : تغیر رفتارو تغیرات مداوم در حوزه علوم انسانی، وجود موانع زیاد بوروکراسی در تحقیق و توسعه در علوم مدیریت در ایران، عدم ثبات رویه در رفتارهای انسانی در حوزه