1-1-5. سوابق پژوهش… 18

1-1-6. اهداف پژوهش… 21

1-1-7. جنبه نوآوری و جدید بودن. 22

1-1-8. ساختار پایان نامه. 22

1-2. مفهوم شناسی.. 22

1-2-1. حق.. 22

1-2-1-1. معنای لغوی حق.. 22

1-2-1-2. معنای اصطلاحی حق.. 23

1-2-1-2-1. در قرآن. 23

1-2-1-2-2. دیدگاه فقهی.. 23

1-2-1-2-3. در علم حقوق.. 24

1-2-2. دادرسی منصفانه یا عادلانه. 26

1-2-2-1. دادرسی و انواع نظام های دادرسی.. 27

1-2-2-1-1. تعریف دادرسی.. 27

1-2-2-1-2. انواع نظام های دادرسی.. 27

1-2-2-1-2-1. نظام دادرسی اتهامی.. 27

1-2-2-1-2-2. نظام دادرسی تفتیشی.. 31

1-2-2-1-2-3. نظام دادرسی مختلط.. 34

1-2-2-1-2-4. نظام دادرسی اسلامی.. 35

1-2-2-1-2-5. نظام دادرسی حاکم بر حقوق ایران. 37

1-2-2-2. وصف منصفانه و عادلانه بودن. 39

1-2-2-2-1. مفهوم منصفانه. 39

1-2-2-2-2. انصاف در قرآن. 39

1-2-2-2-3. انصاف از دیدگاه روایات… 40

1-2-2-2-4. وصف منصفانه در دادرسی.. 40

1-2-2-3. تعریف نظام دادرسی منصفانه و شاخصه های آن. 41

1-2-3. حقوق متهم. 43

1-2-3-1. معنای لغوی متهم. 43

 

1-2-3-2. معنای اصطلاحی متهم. 43

1-2-3-3. حقوق متهم. 43

فصل دوم: اصول کلی در حمایت از حقوق متهم. 45

2-1. اصل برائت… 46

2-1-1. سابقه تاریخی.. 47

2-1-2. مبنای اصل برائت… 48

2-1-3. اصل برائت در اسناد بین المللی.. 51

2-1-3-1. اعلامیه جهانی حقوق بشر. 52

2-1-3-2. میثاق حقوق مدنی و سیاسی.. 52

2-1-3-3. اساسنامه دیوان کیفری بین المللی.. 53

2-1-3-4. اسناد منطقه‌ای.. 55

2-1-3-4-1. اعلامیه‌ حقوق بشر اسلامی.. 55

2-1-3-4-2. كنوانسیون اروپایی حقوق بشر. 55

2-1-4. اصل برائت در حقوق ایران. 56

2-1-4-1. قانون اساسی.. 56

2-1-4-2. قوانین جزایی و آیین دادرسی كیفری.. 57

2-1-5. استثنائات اصل برائت… 58

2-1-5-1. جرایم امنیتی.. 58

2-1-5-2. جرایم جنگی.. 59

2-1-5-3. مال اندوزی مشکوک.. 59

2-2. اصل قانونی بودن دادرسی کیفری.. 60

2-2-1. مفهوم شناسی اصل قانونی بودن دادرسی کیفری.. 61

2-2-2. مبنای پذیرش اصل قانونی بودن دادرسی کیفری.. 62

2-2-3. اصل قانونی بودن دادرسی در قوانین داخلی.. 63

2-3. اصل قانونی بودن جرم و مجازات… 64

2-3-2. مبنای پذیرش اصل قانونی بودن جرم و مجازات… 65

2-3-3. در اسناد بین المللی.. 66

2-4. تفسیر مضیق و تفسیر به نفع متهم قوانین کیفری.. 66

این مطلب را هم بخوانید :

2-4-2. معنای مضیق و موسع. 67

2-4-3. تعریف تفسیر مضیق و به نفع متهم و مبنای آن. 67

2-4-4. تفسیر مضیق در اسناد بین المللی.. 69

2-5. عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری.. 69

2-5-2. مبنای پذیرش عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری.. 72

2-5-3. عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری در اسناد بین المللی.. 74

2-5-3. استثنائات… 74

2-5-3-1. قوانین تفسیری.. 74

2-5-3-2. قوانین خفیف… 74

2-5-3-3. قوانین شکلی.. 75

فصل سوم: حقوق متهم در مرحله کشف، تحقیق و تعقیب… 77

3-1. حقوق متهم در مرحله بازجویی و جمع آوری دلایل.. 78

3-1-1. حق دفاع متهم. 78

3-1-1-1. تدابیر مقدم بر استنطاق و بازجویی از متهم. 79

3-1-1-1-1. احضار متهم. 79

3-1-1-1-2. جلب متهم. 84

3-1-1-3.بازجویی متهم. 84

3-1-1-1-3. ورود به منزل و تفتیش منزل. 85

3-1-1-1-4. کنترل ارتباطات… 89

3-1-2. تفهیم اتهام. 91

3-1-2-1. جایگاه قانونی تفهیم اتهام. 93

3-1-2-2. تفهیم اتهام و اقدامات ضابطین.. 95

3-1-2-3. تفهیم اتهام دادرسی.. 96

3-2. حق سکوت متهم. 96

3-3. حق برخورداری از وکیل.. 99

3-3-1. نقش وکیل مدافع در مرحله کشف جرم. 103

3-3-2. نقش وکیل مدافع در مرحله تحقیق و تعقیب… 104

3-4. حق آزادی و حقوق متهم در مرحله بازداشت… 111

3-4-1. اصول‌ حاکم‌ قبل‌ از صدور قرار بازداشت‌ موقت‌… 112

3-4-1-1. استثنایی‌ بودن‌ قرار بازداشت‌ موقت‌… 112

3-4-1-2. اصل‌ عدالت‌محوری‌ در صدور قرار بازداشت‌ موقت‌… 112

3-4-1-3. اصل‌ قانون‌محوری‌ در زمان‌ صدور قرار بازداشت‌ موقت‌… 113

3-4-1-4. اصل‌ ضروری‌ بودن‌ یا محدود بودن‌ موارد صدور قرار بازداشت‌ موقت… 113

3-4-2. اصول حاکم بر پس از صدور بازداشت موقت… 114

3-4-2-1. محل نگهداری متهم. 114

3-4-1-2. حق ملاقات در دوران بازداشت… 114

3-4-1-3. مدت معقول برای بازداشت… 115

3-4-2-4. رسیدگی مجدد به قرار بازداشت… 116

3-4-2-5. بازداشت موقت در قانون آیین دادرسی کیفری 1392. 116

3-5. حق اعتراض از قرارها 118

3-5-1. حق اعتراض از قرارها 118

3-5-1-1. قرارهای نهایی در قانون داخلی.. 118

3-5-1-1-1. قانون آیین دادرسی کیفری فعلی.. 118

3-5-1-1-2. قانون آیین دارسی کیفری مصوب 1392. 119

3-5-1-1-3. سایر قرارها در قانون داخلی.. 120

3-5-1-1-3-1. قرار بازداشت موقت… 120

3-5-1-1-3-2. سایر قرارها 122

فصل چهارم: حقوق متهم در مرحله رسیدگی دادگاه و اجرای حکم. 125

4-1. حق دفاع متهم و تضمینات ناظر بر آن. 126

4-1-1. شرکت وکیل مدافع. 126

4-1-2. شرکت هیات منصفه. 130

4-1-3. علنی بودن دادرسی.. 131

4-1-4. استقلال و بی طرفی دادگاه 133

4-1-5. تساوی افراد در برابر دادگاه 134

4-1-6. مطالعه پرونده و تحصیل اطلاعات… 136

4-1-7. رسیدگی بدون تاخیر ناموجه. 136

4-1-8. فرصت دفاع و آخرین دفاع. 137

4-1-9. صدور رای.. 139

4-2. تجدید نظر از آرای کیفری.. 140

4-2-1. تضمین حق دفاع متهم در تجدید نظر از آرای کیفری.. 140

4-2-1-1. تجدیدنظر خواهی در اسناد بین المللی.. 140

4-2-1-2. تجدیدنظر خواهی در قانون آیین دادرسی کیفری.. 141

4-2-1-2-1. حق واخواهی یا اعتراض به حکم. 141

4-2-1-2-2. حق اعتراض به آرا و فرجام‌خواهی.. 141

4-2-1-2-3. پذیرش عذر موجه در تقاضای تجدیدنظر یا فرجام. 141

4-2-1-2-4. حق اعاده دادرسی.. 141

4-2-1-2-5. نپرداختن هزینه دادرسی در دعوای ضرر و زیان ناشی از جرم در تجدید‌نظرخواهی و فرجام‌خواهی متهم  142

4-2-1-2-6. معافیت زندانی از پرداخت هزینه دادرسی.. 142

4-2-1-2-7. تقاضای تخفیف مجازات پیش از پایان مهلت تجدیدنظرخواهی.. 142

4-3. حقوق متهم در مرحله اجرای احکام کیفری.. 142

4-3-1.بهره‌مندی از تسهیلات قانونی برای محکومان. 143

4-3-2.ممنوعیت اجرای علنی مجازات… 143

4-3-3.تعویق مجازات… 143

4-3-4.تحمل حبس در محل اقامت محکوم علیه. 144

4-3-5.اعلام آزادی زندانی در موعد مقرر. 144

4-3-6.حق استفاده از مرخصی.. 145

4-3-7. حق مادر محکوم به حبس نسبت به همراه داشتن طفل خود. 145

4-3-8.حق مداوای شخص محبوس در خارج از زندان. 145

4-3-9.تقسیط جزای نقدی.. 145

4-3-10.لزوم انجام مراسم مذهبی در مجازات‌های سلب حیات… 146

4-3-11.کاهش مدت تعلیق یا لغو تمام آن. 146

4-3-11.اجرای تعلیق مجازات، آزادی مشروط و تعویق صدور حکم در محل اقامت محکوم علیه. 146

4-4. جبران خسارت و اعاده حیثیت از متهم. 147

4-4-1. جبران خسارت در اسناد بین المللی.. 147

4-4-2. جبران ضرر مادی در قانون داخلی.. 148

4-4-3. جبران خسارت معنوی در قانون داخلی.. 150

4-4-3-1. تعریف خسارت معنوی.. 151

4-4-3-2. طرق جبران خسارت… 152

4-4-3-4. اعاده حیثیت و جبران خسارت معنوی و در حقوق ایران. 154

بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات… 156

منابع. 162

فصل اول: کلیات و مفهوم شناسی

1-1.کلیات

1-1-1.مقدمه

تلاش در جهت حفظ و یا اعاده نظم عمومی در مکاتب فکری قدیمی‌تر، هدف اولیه‌ و به عبارتی تنها هدف حقوق کیفری را تشکیل می‌داده است. اما امروزه به موجب آموزه‌های‌ جدیدتر حقوق کیفری، این هدف حقوق جزا حدّت و شدت خود را از دست داده و دیگر قانونگذار کیفری نمی‌تواند، به بهانه حفظ نظم عمومی تمام قیود را نادیده انگارد و آزادی‌های فردی و حقوق‌ انسانی متهم یا حتی محکوم را لگدمال سازد، بلکه باید شرایط را به گونه‌ای تنظیم کند، که از همان‌ ابتدای طرح دعوای کیفری، نماینده جامعه در تعقیب جرم (دادستان و سایر اعضای دادسرا) و فرد متهم، با سلاح‌های مساوی و شرایط برابر به نبرد قضایی بپردازند(امیدی، 1382: 9).

در گذشته های دور طی قرون متمادی توسل به اوردالی یا داوری ایزدی، دوئل یا پیکار قضایی برای اثبات گناهکار بودن یا بی گناهی کسی که دلیلی بر بزهکاری او وجود نداشت، مرسوم بوده است.

در سیستم دادرسی کیفری اسلامی که بر سیستم دادرسی کیفری در نظام حقوقی ایران بسیار تاثیر گذار بوده است، متهم از حاکمیت اصل برائت بهره‌مند است. برای اثبات وقوع هریک از جرایم منصوص، وجود دلایل معین و مشخص ضروری است.این سیستم دارسی دارای سه ویژگی اساسی بود؛

ویژگی نخست، عدم تفکیک مرحله تحقیق از مرحله محاکمه است. در این نظام قاضی خود عهده‌دار تحقیق، جمع‌آوری دلایل و محاکمه و صدور حکم نسبت به اتهام متهم است. به بیان دیگر «در این نظام