1. بازبینی خواص آنتی میکروبی و آنتی اکسیدانی روغن های اسانسی و ترکیبات آن ها و کاربردهای اخیرشان در فرآورده های آبزیان

1-2- کلیات
                 
1-2-1- تعریف
بیماری های ناشی از غذا در نتیجه مصرف غذاهای آلوده به باكتری های عامل فساد و بیماری زا به طور مستقیم در سلامت جامعه نقش دارد (رهنما و همکاران،1388). فساد مواد غذایی می­تواند در ماده غذایی خام تا ماده فرآوری و توزیع شده رخ دهد و منابع فساد نیز ممکن است شیمیایی، فیزیکی و میکروبیولوژیکی باشد. تکنیکهای نگهداری از فساد میکروبیولوژیکی در سالهای اخیر به طور چشمگیری به بهبود به حداقل رساندن هر گونه رشد میکروارگانیسم­ها از جمله میکروارگانیسم­های پاتوژن کمک کرده است. (برت، 2004). استفاده از مواد شیمیایی به منظور جلوگیری یا به تاخیر انداختن فساد مواد غذایی امروزه دارای كاربرد وسیعی می­باشد، اما در ارتباط با اثرات سوء استفاده از مواد شیمیایی صنعتی بحث­های قابل قبولی در خصوص سرطان­زایی و سمیت آنها برای انسان صورت گرفته است. به این دلیل تولیدكنندگان مواد غذایی و مصرف كنندگان آن بایستی در استفاده از این گونه مواد نگهدارنده احتیاط نمایند (اسکاندامیس[11] و همکاران،2001). در نتیجه بالا رفتن سطح آگاهی مصرف­كنندگان در سطح جامعه جهانی علاقه روزافزونی به استفاده از مواد نگهدارنده نظیر اسانس­ها و آنتی­بیوتیک­های طبیعی وجود دارد (رهنما و همکاران، 1388).
تحقیق در مورد روغن­های اسانسی محافظت کننده مواد غذایی با منشا گیاهی از دهه 1990 با استفاده بیشتر ادویه­ها و روغن­های اسانسی آنها به عنوان نگهدارنده­های زیستی طبیعی برای افزایش عمر انبارداری و کیفیت کلی محصولات غذایی و کاهش یا از بین بردن میکروارگانیسم­های بیماری زا افزایش یافته است (برت، 2004).
امروزه در خصوص اثرات بازدارندگی آنتی بیوتیك های طبیعی و اسانس های گیاهی مطالعات زیادی صورت می گیرد كه نشان دهنده تلاش درخصوص حذف نگهدارنده های شیمیایی و به كارگیری نگهدارنده های طبیعی می باشد. اسانس های گیاهان از منابع مفید تركیبات ضدمیكروبی می باشند (باگامبولا[12] و همکاران، 2004) و یکی از سریع ترین روندهای رو به رشد در تمامی درمانهای طبیعی روند استفاده از روغن های اسانسی است (رایبرن[13]،2010).
روغن های اسانسی چه هستند ؟
روغن­های اسانسی خالص­ترین شکل یک گیاه، روغن فرّار بدست آمده از طریق تقطیر یا فشار می باشند. روغن­های اسانسی مواد گیاهی بسیار قوی تغلیظ شده هستند بطوری که مثلاً یک قطره روغن نعناع معادل تقریبا 26فنجان چای نعناع می باشد. مثلا 5000پوند گلبرگ رُز فقط یک قطره روغن خالص رُز می­دهد. به گفته دکتر پنوئل[14] این ملکولها توسط بدن ما برای پشتیبانی، تعمیر و نگهداری و بازسازی استفاده می­شوند (رایبرن،2010).
روغن های اسانسی (روغن های فرّار یا روغن های اتری نیز نامیده می شوند) مایعات روغنی معطری هستند که از مواد گیاهی (گل ها، جوانه ها، دانه ها، برگ­ها، شاخه­ها، پوست درختان، علف­ها، چوب­ها، میوه­ها وریشه­ها) بدست می آیند (گاستافسون[15]، 1948).
روغن­های اسانسی به عنوان جایگزین­های طبیعی افزودنی­های شیمیایی در نظر گرفته شده و استفاده از آنها در مواد غذایی مطابق خواسته­های مصرف­کنندگان برای محصولات با فرآوری کمتر و یا طبیعی می باشد که در صنایع غذایی مدرن پروسه­های خفیف به منظور بدست­آوردن فرآورده­های سالم که برچسب طبیعی یا سبز دارند مورد استفاده قرار می­گیرد(برت، 2004). با این حال کاربرد علمی روغن­های اسانسی بدلیل ملاحظات طعم محدود است و همچنین اثرشان با توجه به فعل و انفعالات آنها با مواد و ساختار غذایی در حد میانه است (اسکاندامیس و همکاران،2001). روغن­های اسانسی گیاهان و ترکیبات آنها و فرآورده هایی از متابولیسم ثانویه گیاهان کاربردهای بسیاری در داروهای محلی، طعم غذا، محافظت و همچنین عطر و صنایع دارویی دارند (فابیان[16] و همکاران، 2006).
لغت روغن­های اسانسی در قرن 16 از نام Quinta توسط اصلاح­طلب داروی سویسی به نام پاراسلسوس وون هوهنهیم[17] مشتق شده است، او ترکیبات موثر یک دارو را کواینتا اسنشیال[18] نامید (گاستافسون، 1948). 3000نوع روغن اسانسی شناخته شده است که در حدود 300 مورد آنها مخصوصاً به عنوان عطر و ادکلن اهمیت تجاری دارند. همچنین مدت مدیدی است که مشخص شده برخی از روغن های اسانسی خواص آنتی­میکروبی دارند که در گذشته به عنوان خواص آنتی میکروبی ادویه جات بررسی شده بود اما افزایش اخیر میل مصرف کننده ی سبز منجر به تجدید مطالعه ی علمی این مواد شد. علاوه بر این مشخص شده است که روغن­های اسانسی و ترکیبات آنها خواص ضد ویروس، ضد مخمر، ضد میکروب، ضد توکسین، ضدانگل و ضد­قارچ دارند که شاید این خواص به عملکرد ترکیبات آنها در گیاهان بستگی دارد (برت، 2004)

1-2-2- تاریخچه استفاده از روغن­های اسانسی

عوامل آنتی میکروبی طبیعی، مشتق شده از منابعی همچون روغن­های گیاهی شناخته شده بوده که برای قرن ها در نگهداری غذا استفاده می شدند. روغن های اسانسی و ادویه ها توسط مصریان اولیه استفاده می­شده و قرن­ها در کشورهای آسیایی همچون چین و هند مورد استفاده قرار می­گرفته است. برخی از ادویه ها همچون میخک، دارچین، خردل، سیر، زنجبیل و نعناع هنوز هم به عنوان درمان جایگزینی در هند استفاده می شود. عصاره های گیاهی و ادویه ها علاوه بر اینکه در عطر و طعم شرکت می­کنند می تواند بر ضد پاتوژن های گرم مثبتی همچون لیستریامونوسیتوژنز عمل کنند. آنها همچنین با استفاده از اجزای فعالی همانند فنل ها، الکل ها، آلدهیدها، کتون ها، اترها، و هیدروکربن ها که مخصوصاً در ادویه هایی همچون دارچین، میخک، سیر، خردل و پیاز وجود دارد می توانند ثبات ذخیره سازی را افزایش دهند (برت،2004).
روغن های اسانسی از زمان آغاز بشر وجود داشتند؛ باستان شناسان6500 سال پیش در پاکستان یک دستگاه تقطیر کشف کردند. در مصر در آرامگاه کینگ توت[19] (1932)350 لیتر روغن اسانسی مشاهده شد. بیش از 200کتاب مقدس به روغن­های اسانسی کندور، مر، زوفا و … اشاره کرده­اند (رایبرن،2010).
مصریان باستان از 3000 تا 14700 سال پیش یک مجموعه ی فارماکولوژیکی بسیار دقیق، موثر و معتبری از مواد متعدد بدست آمده از منابع طبیعی تهیه کردند (کاست[20]، 2003).
اگر چه ادویه ها به خاطر عطر خوبشان ،گلها وخصوصیات محافظتی از دوران باستان استفاده می شدند اما از روغن های اسانسی شناخته شده فقط روغن تورپنتین[21] توسط مورخان رومی و یونانی نامبرده شده بود. تقطیر به عنوان روش تولید روغن­های اسانسی اولین بار در شرق (مصر، هند و ایران) استفاده می­شد و بیش از 2000سال پیش بهبود یافته و با آغاز تکنولوژی­های مدرن­تر در قرن 9 توسط عربها گسترش یافت. اولین نوشه معتبر در مورد تقطیر روغن­های اسانسی بوده که توسط یک پزشک کاتالانی بنام ویلانوا[22] نوشته شده بود. در قرن 13 روغن­های اسانسی توسط داروخانه ها تولید شده و اثرات دارویی آنها در کتاب­های داروشناسی توضیح داده شد (بوئر[23] و همکاران، 2001)؛ اما به نظر می رسد استفاده از آنها در اروپا گسترش نیافته بود؛ تا اینکه در قرن16در لندن مورد داد و ستد قرار گرفت. در همان قرن مطالبی در مورد تقطیر و استفاده از روغن­های اسانسی منتشر شد اما تنها به تعداد نسبتا کمی از روغن­های اسانسی همچون رزماری، اسطوخودوس، میخک، جوز، دارچین و رازیانه اشاره شد. در قرن 17 آماده سازی روغن های اسانسی به خوبی شناخته شده بود و در داروخانه ها عموماً 15 الی 20 روغن مختلف وجود داشت. در قرن 18 از روغن چای به منظور اهداف پزشکی در استرالیا استفاده می شد اما احتمالاً قبل از آن هم توسط استرالیایی­های بومی این

این مطلب را هم بخوانید :

 روغن استفاده می­شده است. به هر حال استفاده از روغن­های اسانسی در پزشکی در قرن 19 و20 عموماً به استفاده ثانویه آنها بخاطر عطر و طعمشان تبدیل شد (کاربردهای پزشکی پس از عطر و طعم دومین کاربرد روغن های اسانسی شد) (گاستافسون، 1948 و بوئر و همکاران، 2001).

اولین مطالعات علمی پتانسیل نگهداری ادویه ها توصیف فعالیت آنتی میکروبی روغن دارچین بر ضد اسپورهای باسیل سیاه زخم در دهه1880 گزارش شد و همچنین اولین آزمایش اندازه­گیری خواص باکتریوسیدی بخارات روغن­های اسانسی توسط دلاکرایکس[24] در سال 1881 انجام گرفت (برت،2004)؛ علاوه بر این میخک به عنوان نگهدارنده در برابر فساد تغییردهنده گوشت، شربت­ها، سس­ها و شیرینی­جات مورد استفاده قرار گرفت. از آن به بعد دیگر ادویه ها همچون فلفل شیرین، برگ خشک بو، زیره سیاه، گشنیز، زیره سبز، پونه کوهی، رزماری، مریم گلی و آویشن گزارش شد که خواص