عنوان                                                                                                                صفحه

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1. مقدمه. 2

1-2. بیان مسأله. 3

1-3. سوابق مربوط.. 5

1-4. پرسش اصلی تحقیق (پرسش آغازین) 6

1-5. سوال­های تحقیق.. 6

1-6. اهداف تحقیق.. 6

1-7. استفاده کنندگان از نتایج تحقیق.. 6

1-8. نوع تحقیق.. 7

1-9. روش تحقیق.. 7

فصل دوم: مبانی نظری و تعاریف

بخش اول: روایت داستانی.. 9

2-1. روایت، داستان. 9

2-1-1.تعریف روایت.. 9

2-1-1-1. روایت شناسی.. 10

2-1-1-2. ویژگی­های روایت.. 11

2-1-2.  تعریف داستان. 11

2-1-2-1. داستان­های مدرن. 12

2-1-2-1-1. ویژگی­های مدرنیسم از لحاظ ادبی.. 12

2-1-2-1-2. مدرنیسم در ایران. 13

2-1-3. عناصر داستان. 13

2-1-3-1. تعریف پیرنگ.. 13

2-1-3-1-1. پیرنگ در داستان مدرن. 14

2-1-3-1-2. کشمکش… 14

2-1-3-1-3. گره افکنی.. 15

2-1-3-1-4. زمان در پیرنگ.. 15

2-1-3-2. شخصیت و شخصیت­پردازی.. 15

 

2-1-3-2-1. شخصیت ایستا 17

2-1-3-2-2. شخصیت پویا 17

2-1-3-3. راوی/ روایت گر. 19

2-1-3-3-1. زمانِ فعل. 20

2-1-3-3-2. منِ قهرمان (اول شخص درگیر) 23

2-1-3-3-2. منِ شاهد (اول شخص ناظر) 23

2-1-3-3-3. تک­گویی.. 24

2-1-3-3-4. تک­گویی درونی.. 24

2-1-3-3-5. تفاوت حدیث نفس با تک­گویی درونی.. 24

2-1-3-3-6. تک­گویی درونی مستقیم و غیرمستقیم. 24

2-1-3-3-7. جریان سیال ذهن.. 25

2-1-3-3-8. داستان غنایی.. 25

2-1-3-3-9. زمان و جریان سیال ذهن.. 26

2-1-3-3-10. تداعی.. 26

2-1-3-3-10-1. تداعی القایی یا مقید. 27

2-1-3-3-10-2. تداعی آزاد. 27

2-1-3-3-10-2-1. تداعی معانی.. 27

2-1-3-4. واقعیت داستانی یا روایت واقعیت.. 27

2-1-3-5.  گفت­وگو. 29

2-1-3-6. لحن.. 30

2-1-3-7-توصیف.. 30

2-1-3-8. صحنه. 31

2-1-3-9. مؤلفه­ی مکان. 31

2-1-3-10. فضا 31

2-1-3-11. مؤلفه­ی زمان روایت.. 32

2-1-3-11-1. زمان پریشی.. 33

2-1-3-11-1-1.  نظم و ترتیب.. 33

2-1-3-11-1-2. تداوم/ دیرش… 34

این مطلب را هم بخوانید :

2-1-3-11-1-3. بسامد. 34

بخش دوم: روایت خاطره­ای.. 35

2-2. زندگی­نامه. 35

2-2-1. زندگی­نامه خودنوشت(اتوبیوگرافی) 35

2-2-2. زندگی­نامه و خاطره 37

2-2-3. زندگی­نامه داستانی.. 37

2-2-4. تفاوت و شباهت زندگی­نامه و داستان. 38

2-2-5. خصوصیات زندگی­نامه داستانی.. 39

2-2-6. تاریخ، داستان، خاطره و زندگی­نامه. 40

2-2-6-1. فرق تاریخ و خاطره 40

2-2-6-2. تاریخ و داستان. 41

2-2-6-3. حقیقت­مانندی در تاریخ و داستان. 41

2-2-6-4. تفاوت تاریخ و داستان. 42

2-2-7. نوستالژی.. 43

2-2-7-1. نوستالژی و خاطره 44

2-2-8. خاطره 44

2-2-8-1. اصطلاح و ریشه واژه خاطره 45

2-2-8-2. تعریف خاطره 45

2-2-8-3. خاطره­نویسی.. 46

2-2-8-4. کارکرد خاطره 47

2-2-8-5. پیشینه خاطره نویسی.. 49

2-2-8-6. ویژگی­های خاطره 51

2-2-8-7. فواید خاطره 53

2-2-8-8. علل روی­آوری به خاطره­نویسی.. 54

2-2-8-9. زبان خاطره 54

2-2-8-10. انواع خاطره 54

2-2-8-11. شباهت و تفاوت خاطره و داستان. 55

2-2-8-11-1. عینیت و تخیل. 57

2-2-8-11-2. روایت خلاقه یا مستند. 58

2-2-8-11-3. شخصیت یا شخصیت­پردازی؟. 58

2-2-8-11-4. زاویه دید. 59

2-2-8-11-5. گزینش و حذف.. 60

2-2-8-11-6. زمان و مکان. 60

2-2-8-11-7. حوادث.. 61

فصل سوم: نگاهی به زندگی و آثار گلی ترقی

3-1. گلی ترقی.. 63

3-2. آثار 63

3-2-1. درباره خاطره­های پراکنده 63

3-2-2. درباره دو دنیا 64

3-3. ویژگی­های داستان­های ترقی.. 66

3-3-1. زبان. 66

3-3-2. طنز. 66

3-3-3.زمان. 68

فصل چهارم

بررسی گونه­ی روایی«خاطره-داستان» درآثار گلی ترقی

بخش اول: بررسی کتاب«خاطره­های پراکنده». 70

4-1-1.  اتوبوس شمیران (2-22) 70

4-1-1-1. مؤلفه­های داستانی در روایت «اتوبوس شمیران»  70

4-1-1-1-1. پیرنگ.. 70

4-1-1-1-2. شخصیت­پردازی.. 72

4-1-1-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 76

4-1-1-1-4. توصیف.. 77

4-1-1-1-4-1. حس آمیزی.. 78

4-1-1-1-4-2. تشبیه. 79

4-1-1-1-5. زبان. 80

4-1-1-1-5-1. نام آواها 81

4-1-1-1-5-2. طنز. 81

4-1-1-1-6. زمانِ روایت.. 82

4-1-1-2. مؤلفه­های خاطره در روایت «اتوبوس شمیران»  83

4-1-1-2-1. عینیت.. 83

4-1-1-2-2. زمان. 84

4-1-1-2-3. مکان. 85

4-1-1-2-4. شخصیت.. 86

4-1-1-3. تحلیل نهایی این روایت.. 86

4-1-2. دوست کوچک (23-47) 87

4-1-2-1.  مولفه­های داستانی در روایت «دوست کوچک»  87

4-1-2-1-1. پیرنگ.. 87

4-1-2-1-2. شخصیت­پردازی.. 88

4-1-2-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 91

4-1-2-1-4. زمانِ روایت.. 92

4-1-2-1-5. نوستالژی.. 93

4-1-2-2. مولفه­های خاطره در روایت «دوست کوچک». 93

4-1-2-2-1. عینیت.. 93

4-1-2-2-2. زمان. 93

4-1-2-2-3. مکان. 94

4-1-2-2-4. شخصیت­ها 94

4-1-2-3. تحلیل نهایی این روایت.. 95

4-1-3.  خانه­ی مادربزرگ (48-75) 96

4-1-3-1. مولفه­های داستانی در روایت «خانه­ی مادربزرگ»  96

4-1-3-1-1. پیرنگ.. 96

4-1-3-1-2. شخصیت­پردازی.. 97

4-1-3-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 100

4-1-3-1-4. توصیف.. 101

4-1-3-1-4-1. حس آمیزی.. 103

4-1-3-1-5.  زبان. 104

4-1-3-1-5-1. طنز. 104

4-1-3-1-6. زمانِ روایت.. 105

4-1-3-2. مولفه­های خاطره در روایت «خانه­ی مادربزرگ»  106

4-1-3-2-1. عینیت.. 106

4-1-3-2-2. مکان. 106

4-1-3-1-3. شخصیت.. 107

4-1-3-3.  تحلیل نهایی این روایت.. 107

4-1-5. خدمتکار(98-138) 108

4-1-5-1. مولفه­های داستانی در روایت «خدمتکار». 108

4-1-5-1-1. پیرنگ.. 108

4-1-5-1-2. شخصیت­پردازی.. 109

4-1-5-1-3. گفت­وگو. 109

4-1-5-1-4. راوی وشیوه­ی روایت.. 111

4-1-5-1-5. توصیف.. 112

4-1-5-1-6. زمانِ روایت.. 113

4-1-5-2. مولفه­های خاطره در روایت «خدمتکار». 113

4-1-5-2-1. عینیت.. 113

4-1-5-3. تحلیل نهایی این روایت.. 114

4-1-6. مادام گرگه(140-156) 115

4-1-6-1. مولفه­های داستانی در روایت «مادام گرگه». 115

4-1-6-1-1. پیرنگ.. 115

4-1-6-1-2. راوی و شیوه­ی روایت.. 115

4-1-6-1-3. توصیف.. 116

4-1-6-1-4. زبان. 117

4-1-6-1-5. زمانِ روایت.. 118

4-1-6-2. مولفه­های خاطره در روایت «مادام گرگه». 118

4-1-6-2-1. عینیت.. 118

4-1-7.  خانه­ای در آسمان (158-179) 119

4-1-8. عادت­های غریب آقای «الف» در غربت (182-231) 120

بخش دوم: بررسی کتاب «دو دنیا». 121

4-2-1. اولین روز (9-27) 121

4-2-1-1. مولفه­های داستانی در روایت «اولین روز». 121

4-2-1-1-1. پیرنگ.. 121

4-2-1-1-2. راوی و شیوه­ی روایت.. 122

4-2-1-1-3. توصیف.. 124

4-2-1-1-4. زمانِ روایت.. 125

4-2-1-2. مولفه­های خاطره در روایت «اولین روز». 125

4-2-1-2-1. عینیت.. 125

4-2-1-3. تحلیل نهایی این روایت.. 126

4-2-2. خانم­ها (29-61) 127

4-2-2-1. مولفه­های داستانی در روایت «خانم­ها». 127

4-2-2-1-1. پیرنگ.. 127

4-2-2-1-2. شخصیت­پردازی.. 129

4-2-2-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 132

4-2-2-1-4. توصیف.. 132

4-2-2-1-5. نمادپردازی اسمی.. 133

4-2-2-1-6.زبان. 133

4-2-2-1-6-1. نام آواها 133

4-2-2-1-6-2. طنز. 134

4-2-2-1-7. زمانِ روایت.. 134

4-2-2-2. مولفه­های خاطره در روایت«خانم­ها». 134

4-2-2-2- 1. عینیت.. 134

4-2-2-2-2. زمان. 135

4-2-2-3. تحلیل نهایی این روایت.. 135

4-2-3. آن سوی دیوار(65-92) 136

4-2-3-1. مولفه­های داستانی در روایت «آن سوی دیوار»  136

4-2-3-1-1. پیرنگ.. 136

4-2-3-1-2. شخصیت­پردازی.. 137

4-2-3-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 138

4-2-3-1-4. توصیف.. 138

4-2-3-1-4-1. تشبیه. 139

4-2-3-1-4-2. تشخیص… 139

4-2-3-1-5. نمادپردازی اسمی.. 140

4-2-3-1-6. زبان. 140

4-2-3-1-6-1. نام آواها 140

4-2-3-1-6-2. طنز. 140

4-2-3-1-7. زمانِ روایت.. 142

4-2-3-2. مولفه­های خاطره در روایت «آن سوی دیوار». 142

4-2-3-2-1. عینیت.. 142

4-2-3-3. تحلیل نهایی این روایت.. 142

4-2-4. گل­های شیراز(93-126) 143

4-2-4-1. مولفه­های داستانی در روایت «گل­های شیراز»  143

4-2-4-1-1. پیرنگ.. 143

4-2-4-1-2. شخصیت­پردازی.. 144

4-2-4-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 146

4-2-4-1-4. توصیف.. 147

4-2-4-1-5. زمانِ روایت.. 148

4-2-4-2. مولفه­های خاطره در روایت «گل­های شیراز». 149

4-2-4-2-1. عینیت.. 149

4-2-4-2-2. زمان. 149

4-2-4-2-3. مکان. 150

4-2-4-3. تحلیل نهایی این روایت.. 150

4-2-5. فرشته­ها (127-170) 151

4-2-5-1. مولفه­های داستانی در روایت «فرشته­ها». 151

4-2-5-1-1. پیرنگ.. 151

4-2-5-1-2. شخصیت­پردازی.. 152

4-2-5-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 154

4-2-5-1-4. زبان. 155

4-2-5-1-5. طنز. 156

4-2-5-1-6. زمانِ روایت.. 156

4-2-5-2. مولفه­های خاطره در روایت «فرشته­ها». 157

4-2-5-2-1. عینیت.. 157

4-2-5-2-2. مکان. 158

4-2-5-2-3. شخصیت.. 158

4-2-5-3. تحلیل نهایی این روایت.. 159

4-2-6. پدر (171-202) 160

4-2-6-1. مولفه­های داستانی در روایت«پدر». 160

4-2-6-1-1. پیرنگ.. 160

4-2-6-1-2. شخصیت­پردازی.. 161

4-2-6-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 162

4-2-6-1-4. توصیف.. 162

4-2-6-1-4-1. تشبیه. 163

4-2-6-1-4-2. فضاسازی.. 164

4-2-6-1-5. زمانِ روایت.. 165

4-2-6-2. مولفه­های خاطره در روایت «پدر». 165

4-2-6-2-1. عینیت.. 165

4-2-6-2-2. مکان. 166

4-2-6-3. تحلیل نهایی این روایت.. 166

4-2-7. آخرین روز (203-215) 167

فصل پنجم: نتیجه­گیری

پیوست.. 172

منابع و مآخذ. 176

1. مقدمه

«روایت­های جهان بیرون از شمار است… این روایت­ها به هر زبانی بازگو می­شوند: زبان شفاهی یا مکتوب، تصاویر ثابت یا متحرّک، ایماها و اشاره­ها و غیره. روایت، همه جا حضور دارد: در اسطوره، افسانه، قصّه، مَثَل، رمان کوتاه، حماسه، تاریخ، درام، کمدی، پانتومیم، نقّاشی، سینما، گزارش­های خبری، مکالمه و غیره. روایت از آغاز زندگی همراه و هم­نشین بشر بوده است و نیست و نبوده است مردمانی که با روایت آشنا نباشند…روایت در یک کلام، همه جا حضور دارد مثل خود زندگی»(آبوت،1391: 92). «روایت نه تنها در داستان، بلکه در اسطوره، افسانه، حکایت اخلاقی، قصّه، تراژدی، کمدی، حماسه، تاریخ، پانتومیم، نقاشی، کتاب مصور، خبر و مکالمه حضور دارد» (آسابرگر، 1380 :32).

هر انسانی از نخستین لحظه­ی زندگی تا واپسین دقایق آن، به نوعی با روایت سر و کار دارد. از قصه­های ساده­ی کودکانه گرفته تا پیچیده­ترین رمان­ها، فیلم­های سینمایی و حتّی آگهی­های تبلیغاتی نیز به نوعی روایت به شمار می­آیند.

یکی از این روایت­ها، به صورت خاطره بیان می­شود. خاطره در زندگی همه ما وجود دارد. بعضی­ها خاطرات خوش یا تلخ خود را برای دیگران تعریف می­کنند و بعضی هم آن­ها را در دفتر خاطرات خود مکتوب می­کنند. در ادبیّات نیز خاطره به صورت مستقل نوع ادبی محسوب نمی­شود اما گونه­ی ادبی با عنوان خاطره و خاطره گفتار امروز به دیگر گونه­های ادبی پیوسته است. از این رو جای خالی تحقیق درباره خاطره را مهم دانستیم و به اهمیّت آن و تأثیر آن در داستان و برعکس تأثیر داستان­نویسی بر خاطره­گویی را بررسی می­کنیم.

اگر بخواهیم به­طور اجمالی به اهمیت خاطره پی ببریم، اندک توجهی کافیست که بدانیم هیچ انسانی خالی از «خاطره» و دور از تأثیرات شگفت و شگرف آن نیست. فردی که هیچ خاطره­ای ندارد یا ذهن و حافظه­ای ندارد، و یا در ظرف زمان و مکان و حوادث ایام نبوده است و در هر دو صورت «هویّت و شخصیّت» ندارد و این ممکن نیست. هم­چنین همگان به شنیدن و خواندن  و داشتن «خاطرات» علاقه­مندند و هر کس به نوعی تحت تأثیر خاطرات خود و بستگان خود و یا دیگران قرار دارد. خاطرات هر کس نه تنها بخشی از شخصیت و هستی او را تشکیل می­دهد بلکه می­توان گفت که اساساً زندگی و سرگذشت هر فرد، مجموعه­ی به هم پیوسته­ای از خاطراتش می­باشد.

با این­که خاطره مانند ذرّات هوا در پیرامون ما و هم­چنین خون در رگ­های فرد و اجتماع، ساری و جاریست، ولی با این همه، متأسفانه هنوز در زبان فارسی و آثار مطبوعه و منتشر شده­ی آن، کتاب و نوشته­ی مستقلی که بحث و بررسی درباره­ی خاطره و خاطره­نویسی را عهده­دار باشد، فراهم نیامده است. بدین ترتیب فقر و کمبود عجیبی درباره­ی این شاخه­ی مهم از معارف تاریخی و ادبی – به­خصوص درمیان مسلمانان- وجود دارد که باید به­شایستگی برطرف گردد.