چکیده :

اهمیت نقش بکارگیری تکنولوژی اطلاعات در فعالیتهای کسب و کار ، امروزه بر هیچ کس پوشیده نیست و این مهم چه بصورت عملی و چه بصورت علمی در زمینه های مختلف به اثبات رسیده است. در عصر فعلی ، وجود امکانات بسیار زیاد در حوزه IT و همچنین وجود تکنولوژیهای مختلف در کسب و کار ، این سوال را در اذهان روشن می کند که بکارگیری این تکنولوژیها تا چه میزان با اهداف تجاری سازمان همسو خواهد بود؟

سازمانها برای رسیدن به اهداف بلند مدت ، برنامه استراتژیک تدوین می کنند و همواره سعی بر آن دارند که استراتژیهای مبتنی بر فناوری اطلاعات را نیز در نظر بگیرند و سرمایه گذاری و مدیریت فناوری اطلاعات خود را بعنوان یک استراتژی انتخاب نمایند. اما ضمانت  همسو بودن این استراتژیها با یکدیگر چگونه  قابل تشخیص و اندازه گیری است؟ موسسه  ITGI1  (موسسه حاکمیت فناوری اطلاعات)یکی از معتبرترین مراجع فعال در زمینه زیر ساختهای فناوری اطلاعات ابزاری بنام COBIT2 را ارائه نمود. این ابزار از طریق پایش و ارزیابی 34 فرآیند IT در چهار حوزه برنامه ریزی ، پیاده سازی ، پشتیبانی ، و ارزیابی ، برای ما توان رقابتی سازمان را به تصویر می کشد و هم راستایی استراتژیهای کسب و کار با استراتژیهای فناوری اطلاعات را که مهمترین هدف حاکمیت فناوری اطلاعات می باشد را ارزیابی و اندازه گیری می نماید .

در اینجا تعداد 42 شرکت از شرکتهای بورس اوراق بهادار مورد بررسی قرار گرفت و در وحله اول سطح بلوغ آنها اندازه گیری شد و برای شرکتهای تولیدی بورس اوراق بهادار تهران این رتبه 1.46 بدست آمد . این رتبه جایگاهی بین 0 تا 5 در مدل رتبه بندی کوبیت قرار می گیرد . همچنین بطور متوسط مشاهده شد که صنایع کشور در حوزه برنامه ریزی و سازماندهی دارای رتبه 1.87 و در حوزه پیاده سازی رتبه 1.59 را کسب  در حوزه ارائه و پشتیبانی رتبه 1.44 و در پایین ترین رتبه حوزه نظارت و ارزیابی با رتبه 0.95 قرار گرفت . این بررسی نشان داد صنایع تولیدی در ایران در جایگاه مناسبی از نظر طیف رتبه بندی کوبیت قرار ندارند و می توان نتیجه گرفت ،  حاکمیت مبتنی بر IT در شرکتهای ایرانی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست در مرحله بعد پس از جمع آوری داده های مربوط به دو متغیر ( بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و سوددهی ) رابطه همبستگی بین دو متغیر اندازه گیری شد . نتیجه آزمون همبستگی پیرسون برابر 0.575 بدست آمد .با توجه به بررسی های بوجود آمده در مورد تاثیر متغیر بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات بر سودآوری شرکت ها تایید می گردد. در ادامه این پژوهش نیز متغیرهای دیگری مورد آزمون قرار گرفت این متغیرها شامل استقلال واحد IT و حاکمیت فناوری اطلاعات بود که نشان داد به میزان  0.603 در بین آنها همبستگی مثبت وجود دارد و همچنین تعداد افراد با تحصیلات دانشگاهی به میزان 0.517 با افزایش سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات رابطه دارد.

 1-1- مقدمه

سیستم های اطلاعاتی بعنوان ابزار اصلی در کسب و کار مطرح است . ولی چگونه استفاده نمودن از این ابزار شاید بسیار با اهمیت تر باشد و اینکه  سطوح بکارگیری از این سیستم ها چگونه تعریف می شود؟  تصمیم گیران برای استقرار این گونه ابزارات چه کسانی هستند؟ آیا صرف برخوردار بودن از  قدرت کاریزماتیک در نزد مدیران ارشد می توان این اختیار را به آنها در تصمیم گریهای مهم در حوزه IT را داد؟ آیا صرف اینکه مدیران مالی سازمانها و شرکتها به دلیل برخورداری از قدرت بازی با پول به آنها این اختیار را می دهد که در تعیین استراتژیهای IT اعمال نفوذ نموده و مسیر سازمان را به انحراف بکشانند؟ مدیران ارشد و مدیران عامل چگونه تحت تاثیر این موارد قرار میگیرند؟ اینها و چندین سوال دیگر همه به این موضوع اشاره دارد که حاکمیت در سازمان در حول کدام محور قرار دارد؟

سازمان ها ناگزیر از این هستند که محوریت خود را بر اساس IT قرار دهند ، وتا بدینوسیله مدیران عامل و مدیران ارشد و سهامداران بتوانند اطلاعات مورد نیاز خود را از سیستم های اطلاعاتی به تنهایی استخراج نمایند. شرکتهای موفق محوریت خود را حول IT قرار میدهند نه اشخاص ، مسیر آینده خود را بر اساس استنتاجات سیستم های اطلاعاتی و  بر اساس داده های ثبت شده قرار می دهند نه بر اساس گزارشات سلیقه ای مدیران و به منظور خوشایند نمودن آنها ! اما دستیابی به این محوریت چگونه صورت میگیرد؟ چگونه می توانیم سازمان خود را IT محور نمایم؟ پاسخ به این سوال در اوایل دهه 1990 میلادی با ارائه استانداردهای خاص در این حوزه  و همچنین معرفی و تدوین چارچوب های IT ارانه گردید . استقبال از این استانداردها و چارچوب ها به گونه ای بود که شرکتها و سازمانهای زیادی در همان سالهای اول آنرا در بکارگرفتند و از مزایایی آن برخوردار شدند . تا جاییکه شرکت مایکروسافت در سال 2000  از این چارچوب ها بعنوان پایه اصلی سیستم های مبتنی بر MOF1 استفاده نمود (مدیری  و همکاران  ,1389) .  سیر تکاملی این استانداردها و چارچوب ها، تا به اکنون همچنان ادامه دارد و هر سال آخرین ویرایش های این چارچوب ها با توجه به تکنولوژیهای جدید اطلاعاتی و

 1-Microsoft Office Framework

مسائل جدیدی که سازمانها با آن روبرو می شوند  ارائه می شود.

  1-2- بیان مساله   

تکنولوژی اطلاعات و سود آوری بنگاهها دو واژه نزدیک به هم هستند که بنگاهها از طریق بکارگیری این تکنولوژیها در پی حداکثر کردن منعفت خود هستند. در این رابطه بنگاهها و سازمانها اقدام به سرمایه گذاری در تکنولوژیهای اطلاعاتی می نمایند. اما اینکه بطور واقعی این سرمایه گذاری چگونه کنترل و ارزیابی می شود بدون داشتن یک نظام کنترلی صحیح ممکن نیست. از سوی دیگر همانطور که در مقدمه نیز بیان شد ، مسیری که IT حرکت می کند و مسیری که سازمان حرکت می کند چگونه است؟ آیا استراتژیهای که در IT تعریف می شود با استراتژیهای که سازمان برای کسب  درآمد و موفقیت تعریف می کند در راستای هم قرار دارند؟

انتخاب روش های صحیح استقرار نظام های اطلاعاتی از اهمیت ویژه ای در سازمانها برخوردار هستند ، چرا که بکارگیری این نظام ها در موفقیت سازمانها بسیار موثر می باشد و از طریق این موفقیت ها ، سازمانها به هدف اصلی خود یعنی بهره وری و سوده دهی می رسند. اما این نظام ها اغلب در شرکتهای ایرانی بصورت موفق به اجرا گذاشته نشده و یا بطور ناقص اجرا می شود . شاید بتوان به دلایل ذیل استقرار یک چارچوب مناسب همانند یک چتر حمایتی بر روی سازمان را ضروری دانست:

1. جلوگیری از هزینه های گزاف و بدون برنامه در حوزه IT .
2. جلوگیری از اعمال سلایق شخصی مدیران به جهت نفود در مدیران ارشد.
3. نظارت و ارزیابی برکلیه فرآیند های مبتنی بر IT در سازمان.
4. افزایش کارایی و اثربخشی سازمان .
5. تسریع در ارائه اطلاعات و تصمیم سازی.
6. ایجاد کانالهای ارتباطی و تبادل داده ها.
7. تجارت الکترونیک.
8. ایجاد دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک.
9. کنترل منابع سازمانی .
10. ایجاد کسب و کار موفق و کسب منافع مالی بیشتربرای سازمان.
11. همسو سازی فرآیندهای کسب و کار و فرآیندهای IT
12. ایجاد زبان مشترک بین سازمانها و ارتباطات برون سازمانی

به دلایل فوق ، استقرار یک حاکمیت مبتنی بر IT در شرکتها امری ضروریست .به همین منظور بررسی وضعیت حاکمیت IT در شرکتهای ایرانی دارای اولویت می باشد ، تا از این طریق به راهکارهای مناسبی برای استقرار آن رسید . و بر این اساس بتوان یک مدلی را برای شرکتهای ایرانی بومی سازی کرد تا بتوان بر اساس آن و ابزارهای مانند کوبیت این چارچوب ها را مستقر نمود. در اینجا برای درک بهتر از شرکت و سازمان ،  تعریفی از شرکت و سازمان بیان می شود منظور از سازمان پدیده ای اجتماعی است که آگاهانه هماهنگ شده و دارای حد و مرز به طور نسبی مشخصی بوده که وظیفه اساسی آن رسیدن به اهداف مشترک یا مجموعه اهداف می باشد. کلیه شرکتهای سهامی ، ارتش ، مدرسه ، بیمارستان ، دانشگاه ، کلیسا ، زندان همگی در این گروه قرار دارند ولی قوم و قبیله و خانواده از این گروه مستثنی هستند.(سید جوادین ، 1386 ؛  هال  ، 1384)

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

سرمایه گذاریهای زیاد در حوزه فناوری اطلاعات به امید بهبود در عملکرد سازمان و بهبود فرآیندهای کاری در برخی از موارد موفقیت آمیز نبوده و نتیجه معکوس از خود به جا می گذارد . اغلب پروژه های سازمان بدلیل عدم شناخت نیازهای واقعی سازمان و کافی نبودن سطح بلوغ فناوری اطلاعات در سازمان  ، موجب شکست این پروژه ها می گردد .

بکارگیری سخت افزار و نرم افزار به جهت تحقق اهداف استراتژیک سازمان و سرمایه گذاری در این خصوص بدون برنامه ریزی و کنترل دقیق و فراهم آوردن ملزومات آن میسر نمی باشد. بهره گیری مناسب از مزایای فناوری اطلاعات در سطوح مختلف بنگاه و صنعت ، نیازمند ملزومات و بسترهای مناسب است که بدون مهیا شدن این بسترها سرمایه گذاری هنگفت در بخش فناوری اطلاعات باعث تحقق اهداف راهبردی و استراتژی سازمان نخواهد شد.

اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق از این رو می باشد که نشان می دهد که بین سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و  افزایش کارایی و اثر بخشی شرکتها که دو عنصر اصلی سودآوری می باشد رابطه وجود دارد . در عصر کنونی سازمانهای که بتوانند اهداف فناوری اطلاعات را با اهداف کلان سازمان منطبق و هم راستا نمایند دارای مزایای رقابتی خواهند بود. شاید بتوان اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق را در موارد ذیل خلاصه کرد:

1-  یکسو سازی فناوری اطلاعات با تصمیمات استراتژیک سازمانی.

2- به شرکتها و سازمانها نشان میدهد که سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات به گونه ای که بتوان کلیه فرآیندهای سازمانی را کنترل و نظارت کرد نه تنها هزینه نخواهد بود بلکه بعنوان یک سرمایه گذاری محسوب میشود و آنها را در مسیر افزایش نرخ سود دهی و بهره وری هدایت نماید.

3- ضرورت حسابرسی و ممیزی فناوری اطلاعات بعنوان پایه ممیزی کلیه فرایندها از طریق ایجاد حاکمیت فناوری اطلاعات .

فقر دانش لازم در بکارگیری فناوری های نوین در بین برخی از  مدیران ارشد سازمانها منجر به پیدایش و  قدرت در بالای سلسله مراتب اداری در بین افرادی می شود که  خوراکهای اطلاعاتی را برای مدیران ارشد تهیه می کنند. ولی این خوراکهای اطلاعاتی ممکن است خالص و مبتنی بر اطلاعات شفاف نباشد . مدیران بر اساس این اطلاعات تصمیم گیری میکنندو اینجاست که مسیر یک سازمان بوسیله تصمیم غلط و نادرست از مسیر و  هدف اصلی کسب و کار خود به انحراف میرود و این ضرورت در ذهن محقق شکل میگیرد که آیا وجود یک واحد مستقل IT در سازمان می تواند در بلوغ حاکمیت مبتنی بر فناوری اطلاعات موثر است؟ آیا وجود پرسنل با تحصیلات دانشگاهی در  یک سازمان می تواند در بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات موثر باشد؟ آیا وجود این پارامترها می تواند سازمان را در کسب اهداف استراتژیکی خود کمک نماید؟

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

اینکه در تمام سازمانها از فناوری اطلاعات بهره می برند جای هیچ شک و شبه ای نیست ولی اینکه آیا این مهم در راستای استراتژیهای سازمان می باشد و هم راستایی با یکدیگر دارند از اهمیت بالاتری برخوردار می باشد. بکارگیری هر یک از روشها و چارچوب های حیطه فناوری اطلاعات که بتواند کلیه فرآیندهای سازمان را تحت کنترل خود قرار دهد و بعنوان یک ابزار کنترلی در اختیار مدیران ارشد سازمان قرار گیرد از اهمیت بالای برخوردار می باشد .

از آنجایکه در کشور ما ، موضوع دولت الکترونیک مطرح می باشد ، یکی از زیر ساختهای اصلی حضور در دولت الکترونیک ، ایجاد و استقرار استانداردهای لازم در

این مطلب را هم بخوانید :

دانلود پایان نامه همه رشته ها - همه گرایش ها حوزه فناوری اطلاعات می باشد . وجود این زیر ساخت های استاندارد از قبیل کوبیت می تواند این خواسته را تحقق بخشد . کوبیت ، با تحت کنترل قرار دادن کلیه فرایندهای مرتبط با فناوری اطلاعات ، می تواند موثر باشد . همچنین می توان با اندازه گیری بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات ( بوسیله کوبیت) در شرکتها ، به آنها نشان داد که برای کسب مزیتهای رقابتی، وضعیت فرآیندهای مرتبط با فناوری اطلاعات سازمان آنها در چه شرایطی می باشند و برای تحقق اهداف خود می بایست بر روی  کدامین فرآیندهای  خود متمرکز باشند.

در کشور ما بکارگیری این چارچوب و حتی استانداردهای ازقبیل ITIL ویا ISO 27000  هنوز جایگاهی در میان شرکت ها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی برای خود پیدا ننموده اند و ضروریست که در اینجا عنوان شود همانطور که برای یک سازمان تولیدی ارائه استاندارد برای تولید محصولات لازم و اجباری می باشد ، پیاده سازی استاندارهای لازم برای فناوری اطلاعات نیز به همان اندازه و شاید بیشتر لازم و ضروری باشد.

جنبه جدید بودن و نوآوری در این تحقیق از این رو است که به موضوع اندازه گیری بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در شرکتهای ایرانی می پردازد واینکه آیا بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در سازمانها با میزان سود دهی آنها نسبتی دارد یا خیر. آیا استقلال واحد IT در میزان بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات موثر است و بین آنها یک رابطه معناداری وجود دارد؟ آیا می توان وجود پرسنل با تحصیلات دانشگاهی را با سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات مرتبط دانست؟   اگر چه معرفی شدن و بکارگیری این چارچوب ها در کشورهای پیشرفته همانند یک استاندارد ضروریست ، اما در کشور ما حتی به درستی روی آن تحقیق نشده است و این تحقیق در نوع خود کم نظیر می باشد .

1-5 – سوالات تحقیق

سوالات اصلی تحقیق:

• وضعیت بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در بین شرکتهای بورس چگونه است ؟
• آیا شرکتهای که در سطح بالاتری در بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات هستند نسبت به سایر شرکتها از سودآوری بیشتری برخوردارند؟ یا به عبارتی آیا بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات سازمانها و میزان سود آوری آنها رابطه معناداری وجود دارد؟

سوالات فرعی تحقیق:

• آیا می توان گفت که تقاوت معناداری بین صنایع مختلف در بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات وجود ندارد؟
• آیا شرکتهای که مدیریت واحد IT آنها بصورت مستقل و تحت مدیریت مستقیم مدیریت عامل یا مدیریت ارشد سازمان اداره می شوند در مقایسه با سایر شرکتها که مدیریت IT ندارند یا تحت مدیریت سایر واحدها هستند از سطح بلوغ بالاتری برخوردارند؟ یا به عبارتی آیا بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و استقلال واحد IT رابطه معناداری وجود دارد؟
• آیا تعداد پرسنل تحصیل کرده می تواند در بالا بودن سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات موثر باشد؟ و یا به عبارتی آیا بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و تعداد پرسنل با تحصیلات دانشگاهی رابطه معناداری وجود دارد؟

1-6- فرضیه‏های تحقیق

• بلوغ حاکمیت فناوری در بین شرکتهای ایرانی در جایگاه کمتر از متوسط قرار دارد.
• بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات سازمانها و میزان سود آوری آنها رابطه معناداری وجود دارد.
• بین صنایع مختلف در بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات تفاوت معناداری وجود ندارد.
• بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و استقلال واحد IT رابطه معناداری وجود دارد.
• بین بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و تعداد پرسنل با تحصیلات دانشگاهی رابطه معناداری وجود دارد.

1-7- اهداف مشخص تحقیق

هدف اصلی از این پژوهش بررسی و اندازه گیری و مقایسه بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در بین شرکتهای حاضر در بورس با استفاده از چارچوب کوبیت  4.1 می باشد. که  در این بین حصول موارد ذیل نیز از اهداف پژوهشگر می باشد.

• اندازه گیری و بررسی و شناخت سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در شرکتهای حاضر در بورس اوراق بهاردار تهران و همچنین مقایسه آن در بین صنایع مختلف بورس.
• بررسی وجود تفاوت در بین صنایع مختلف در بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات .
• بررسی وجود رابطه بین سطح بلوغ حاکمیت فناروی اطلاعات و سودآوری شرکتها.
• بررسی سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در بین شرکتهای حاضر در بورس و استقلال واحد IT .
• بررسی سطح بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در بین شرکتهای حاضر در بورس و تعداد پرسنل با تحصیلات دانشگاهی.

1-8 – اهداف کاربردی

اندازه گیری و مقایسه ی بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات در بین شرکتهای حاضر در سازمان بورس و اوراق بهادار تهران  و اندازه گیری میزان حاکمیت آنها از مهمترین اهداف این پژوهش می باشد همچنین می توان از موارد ذیل بعنوان اهداف کاربردی نام برد.

• مقایسه و تحلیل میزان سودآوری شرکتها با توجه به رتبه و ارزیابی بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات .
• ارائه راهکارهای مناسب به شرکتها در خصوص بهبود فرآیندها .
• ایجاد معیاری مناسب جهت حسابرسی IT .