بند ششم  : سوالات تحقیق. 23

بند هفتم  : فرضیات تحقیق. 24

بند هشتم  : واژگان کلیدی.. 24

بند نهم  : روش تحقیق. 25

الف  : ابزار گردآوری اطلاعات.. 25

ب  : روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 25

گفتار دوم : مفاهیم. 26

بند اول   : وقف  و تعریف آن. 26

الف  : وقف از منظر  لغوی.. 26

ب  : وقف از منظر اصطلاحی.. 26

ج  : وقف از منظر فقهی.. 27

بند دوم  : تعریف و مفهوم پول. 29

الف   : معنای پول. 29

ب    : معنای لغوی پول. 30

ج : معنای اصطلاحی پول. 30

د  : معنای فقهی پول. 31

ذ   : سابقه تاریخی وقف پول. 32

بند سوم   : سهام و تعریف آن. 33

الف : ماهیت حقوقی سهام. 33

گفتار سوم : مبانی نظری.. 37

بند اول  : ارکان وقف و پیشینه تاریخی آن. 37

الف : پیشینه تاریخی وقف… 37

1  : قبل از اسلام. 37

2 : بعد از اسلام. 39

2 -1 :  جایگاه وقف در قرآن. 39

2 -2 :  جایگاه وقف در سنت و سیره معصومین.. 42

2 -3 : وقف  در کشورهای غیر اسلامی.. 43

بند دوم : ارکان وقف… 44

 

1  : صیغه وقف… 44

2 : موقوف.. 45

3  : واقف… 45

4 : موقوف علیه. 46

بند سوم  : تاریخچه قانونگذاری نهاد وقف در ایران. 49

بند چهارم  : ویژگی ها و انواع وقف… 52

الف  : ویژگی‌های وقف… 52

1 : حبس کامل. 52

2 : دوام وقف (تابید ) 52

3 : تسبیل منفعت.. 54

ب  : انواع وقف… 54

1 : تقسیم وقف به اعتبار موقوف علیهم. 54

2 :  تقسیم وقف به اعتبار نوع استفاده از مال موقوفه. 54

3 : تقسیم وقف به اعتبار نوع مدیریت موقوفه. 55

ج : مدیریت وقف… 55

بند پنجم  : ماهیت و ملکیت وقف… 59

بند ششم   : خصوصیات مال قابل وقف… 61

الف   : شرایط عمومی مال موقوفه. 61

ب : شرایط اختصاصی مال موقوفه. 64

بند هفتم : لزوم قبض موقوفه. 67

فصل دوم. 69

وقف پول در حقوق ایران. 69

و مقایسه آن با فقه امامیه. 69

گفتار اول : بررسی فقهی وقف پول. 69

بند اول  : وقف پول از دیدگاه فقهای امامیه. 70

بند  دوم : دلایل فقهای شیعه در عدم جواز وقف پول. 70

گفتار دوم : وقف پول و چگونگی آن. 73

بند اول : بانک وقف پول. 73

این مطلب را هم بخوانید :

بند دوم : صندوق قرض الحسنه وقف… 75

گفتار سوم : دلایل تائید و بطلان وقف پول. 77

بند اول : دلایل تائید وقف پول. 77

1  : یکسان بودن حکم ” وقف پول ” و ” قرض ,عاریه و اجاره پول “. 77

2  : وقف مالیت به جای وقف پول. 79

3  : عدم منافات بین  وقف پول و بقای آن. 80

4 : بنای عقلاء و تصدیق عرف.. 80

5  : ماهیت مثلی پول. 81

6 : داشتن منفعت محلله. 82

7  : عدم منافات وقف پول با ماهیت و شروط وقف نزد شارع و اطلاق ادله. 83

بند دوم : دلایل بطلان وقف پول. 84

1  : عین بودن مال موقوفه. 84

2 : منافات با ماهیت وقف… 86

3 : منافات داشتن با شرط تائید. 89

4  : اجماع. 90

5 : منقول بودن پول. 91

گفتار چهارم   : تحلیل امکان سنجی وقف پول. 92

گفتار پنجم : جلوگیری از سقوط ارزش پول وقفی.. 95

فصل سوم. 97

وقف سهام از منظر حقوق و فقه امامیه. 97

گفتار اول : شناخت سهام شرکت‌ها و امکان سنجی وقف آنها 99

بند اول  : شرکتهای سهامی.. 99

بند  دوم: مفهوم سهم. 100

بند سوم : مالیت داشتن سهام شرکت‌ها 101

بند چهارم : ویژگی های سهام شرکت‌ها 104

الف: عینی یا دینی بودن حق سهامدار. 104

گفتار دوم : ضرورت و امکان وقف سهام. 105

بند اول: ضرورت وقف سهام. 105

بند دوم: امکان وقف سهام. 107

گفتار سوم : شرایط وقف سهام از دیدگاه حقوقدانان و رویه قضایی.. 108

گفتار  چهارم : شناخت اوراق سهام و امکان سنجی وقف آن ها 114

بند  اول: ادله بطلان وقف اوراق سهام. 115

بند  دوم: امکان سنجی وقف اوراق سهام. 116

بند اول: عدم منافات وقف اوراق سهام با ماهیت و شروط وقف… 116

ب : وقف از معاملات امضایی است.. 117

بند سوم: گستردگی دایره وقف  و صحت وقف سهام. 117

بند چهارم: تصحیح وقف اوراق سهام با عمومات امضایی.. 118

گفتار پنجم : راهکارهای عملی وقف اوراق سهام. 118

بند اول : تفاوت وقف سهام با وقف اوراق سهام. 120

فصل چهارم. 121

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 121

گفتار اول : نتیجه گیری.. 122

نتیجه گیری.. 122

گفتار دوم : پیشنهادات.. 126

گفتار سوم : منابع و ماخذ. 129

بند اول : کتب فارسی.. 129

بند دوم : کتب عربی.. 131

ج : مقالات.. 134

د : پایان نامه ها 137

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

یکی از اموری که لازم است دربنای جامعه اسلامی مورد توجه خاص قرار بگیرد ،احیای سنت های اسلامی است که یکی از بهترین سنت ها وقف است .وقف از زمره نهادهای حقوقی و اقتصادی مهم به شمار می رود .قدمت نهاد وقف به تاریخ اسلام و زمان پیامبر اکرم (ص ) مربوط می شود .در حال حاضر به نظر می رسد با توجه به مقتضیات زمان و مکان ، شرایط و اوضاع و احوال روز باید در گسترش محدوده موقوفات تلاش کرده و دایره موقوفات را به سوی ابزارهای جدید سوق داد .یکی از این موقوفه ها پول و سهام است و به واقع سهام تنها برگه بهادار است که با توجه به هدف و مبنای وقف ،شرایط مال قابل وقف را دارا می باشد .امکان وقف پول و سهام با توجه به مفهوم مالیت و قصد واقف از وقف آن قابل تائید است .مهم ترین هدف محقق در انجام پژوهش تاکید بر وقف پول و سهام است و با توجه به اهمیت این موضوع پژوهش را تحت عنوان وقف پول و سهام در حقوق ایران و فقه امامیه به رشته تحریر در آورده است .

واژگان کلیدی : وقف ، پول ، سهام ، حقوق ایران ، فقه امامیه

 

 

 

 

 

مقدمه

سنت حسنه وقف همواره از جمله مباحث ثابت در کتب فقهی بوده و در طول سالیان متمادی منشاء اثرات بسیار ارزشمندی در عرصه های مختلف اجتماع بوده است، اگرچه اصل موضوع وقف مورد پذیرش بیشتر جوامع بوده لیکن امروزه از مهمترین مسایل ، اختلاف در حوزه اموال وقفی است که ضرورت بازنگری در مسایل فقهی-حقوقی و اقتصادی آن برکسی پوشیده نیست.از سوی دیگر،تعریف ارایـه شـده از سوی فقها و اندیشمندان شیعی و به پیروی از آنها در قانون مدنی از وقف مبنی بر« حبس عین مال » موجب شده است تا موضوع منحصر در اعیان شود، لیـکن با لحـاظ تحـولات اقـتصادی و اینکه امـروزه در عرصه‎های اقتـصادی، مـال معـانی بسـیار گسـترده‎تر از آنچه پیـش از این می‎دانسـتیم یافته است با چنین هدفی می توان اذعان داشت تحدید وقف به اعیان قابل بازنگری است.شایان ذکر است که دو عنصر زمان و مکان همواره مطمح نظر فقها و اندیشمندان اسلامی بوده و لحاظ همین دو عنصر موجبات تغییر در اصل یا موضوع حکم را در پی داشته است.و از طرفی، نیاز، در طول زندگی بشر موجب تحرک و پیشرفت انسان ها شده است.

همواره تنش برای رفع یک نیاز و یا حل یک مساله و یا رد کردن یک مانع او را به سوی خلاقیت و نوآوری برای روش ها و ابزارهای جدید سوق داده است. از طرف دیگر روح برتری طلبی و آرمانی انسان همواره او را به خلق روش‌هایی برای ارتقای کارایی و بهره‌وری تحریک می‌نماید.

امروزه روش تامین مالی با نرخ بهره ثابت در نظام مالی سرمایه داری رایج است و در سطح بسیار گسترده ای از ابزارهای بدهی تامین مالی که مهمترین آن، اوراق قرضه است، استفاده می شود. استفاده از این ابزار در نظام مالی اسلامی ربوی بوده و مردود شمرده شده است. قانون اسلام (شریعت)، مسلمانان را از دریافت و پرداخت ربا منع نموده است. بنابراین در کشورهایی که جمعیت مسلمان زیادی دارند، استفاده از ابزارهای مالی متعارف مانند انواع اوراق قرضه، چندان کاربرد، کارایی و مقبولیتی ندارد. با این حال دولت ها و شرکت های اسلامی و یا شرکت های غیر اسلامی فعال در کشورهای اسلامی که بدنبال تامین مالی و مدیریت بدهی خود هستند نیازمند یافتن جایگزین هایی مطابق با اصول اسلامی می باشند.بنابراین با توجه به اینکه،وقف از جمله نهادهای حقوقی و اقتصادی مهم به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد با توجه به مقتضیات زمان و مکان، شرایط و اوضاع و احوال روز باید در تعاریف و مصادیق و همچنین، قوانین موضوعه راجع به آن، بازنگری لازم صورت گیرد که بدین‌وسیله بتوان پیرامون مسائل مستحدثه‌ای همچون وقف پول و اوراق بهادار نظیر سهام شرکت‌ها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه یا مشرف به خرابی و یا از حیز انتفاع خارج شده و تبدیل آن به سهام و… ارائه طریق کرد.در این پژوهش سعی کرده ایم که وقف پول و سهام را از منظر فقه امامیه و حقوق مورد بررسی قرار دهیم .

لازم به ذکر است محقق پژوهش خود را در چهار فصل به رشته تحریر در آورده است .در فصل اول به ذکر بیان مساله ، سوالات ، فرضیات ، اهداف و به مفاهیم و مبانی نظری پژوهش اختصاص داده است و واژگان اصلی تحقیق تعریف و بررسی می شوند .در فصل دوم  به وقف پول از منظر فقه امامیه و حقوق پرداخته شده و مواردی مانند دلایل تایید و بطلان وقف پول و سایر موارد در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است .در ادامه ، فصل سوم  به وقف سهام از مناظر مذکور اختصاص یافته و این وقف اجمالا مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است .فصل چهارم  تحقیق نیز شامل نتیجه گیری ، ارائه پیشنهادات و ذکر پیوست ها و جمع آوری منابع و ماخذ است .

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات و مبانی نظری