1-2- تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئله‌ی پژوهش……………………………………………………. 3

1-3- سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش……………………………………………………………………. 4

1-4- پرسش‌های پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 7

1-5- فرضیه‌های پژوهش……………………………………………………………………………………… 7

1-6- اهداف و ارزش نظری پژوهش…………………………………………………………………………………… 7

1-7- روش‌ها و فنون اجرایی پژوهش………………………………………………………………………………… 8

1-8- محدودیت‌های پژوهش……………………………………………………………………………………. 8

فصل دوم- كلیاتی درباره تاریخچه موزه آستان قدس رضوی و بررسی نقش طرح درختی 9

2-1- تاریخچه موزه آستان قدس رضوی………………………………………………………………………… 10

2-2- موزه فرش آستان قدس رضوی……………………………………………………………………………… 12

2-3- بررسی نقش طرح درختی………………………………………………………………………………………. 14

2-3-1- نماد درخت…………………………………………………………………………………………………………. 14

2-4- نقش درخت در قرآن كریم…………………………………………………………………………………….. 16

2-5- نقش درخت در قالی و مفهوم تمثیلی آن از بهشت موعود…………………………………. 17

2-5-1- طوبی……………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-5-2- سدره المنتهی…………………………………………………………………………………………………….. 18

2-6- نقش درخت در قالی ایران……………………………………………………………………………………… 19

2-6-1- طرح درختی…………………………………………………………………………………….. 20

فصل سوم- معرفی قالی‌های درختی موزه آستان قدس رضوی…………………………………….. 28

3-1- قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار…………………………………………………………….. 31

3-2- قالی پرده‌ای دو رو، محرابی درختی………………………………………………………………………. 38

3-3- قالی محرابی درخت طوبی……………………………………………………………………………………… 47

3-4- قالیچه گلدانی درختی…………………………………………………………………………………………….. 52

3-5- قالیچه سروی طاووسی……………………………………………………………………………………………. 56

3-6- قالی گلدانی درختی سوف باف (برجسته باف)……………………………………………………… 62

3-7- قالیچه محرابی درختی جانوری……………………………………………………………………………… 67

3-8- قالیچه محرابی درختی……………………………………………………………………………………………. 74

3-9- قالیچه درختی…………………………………………………………………………………………………………. 78

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………….. 81

منابع…………………………………………………………………………………………………………. 83

مقدمه

طبیعت با همه زیبایی­اش همواره الهام بخش هنرمندان در عرصه­های مختلف هنری بوده و طبیعی است طراحان با ذوق قالی ایرانی با طبع لطیف و ژرف­نگری هنرمندانه­شان این همه زیبایی را که خالق بخشنده و مهربان در اختیار آنها نهاده و اطرافشان پراکنده است به دیده دل بنگرند و در آثار خویش از آنها بهره گیرند. نماد درخت یکی از قدیمی ترین نقوشی است که مورد توجه بشر قرار گرفته و آن را در آثار هنری خویش به کار برده است. این نماد که بیشتر آن را به عنوان درخت مقدس و یا درخت زندگی می­ستودند، از 3500 سال قبل از میلاد در نواحی بین النهرین و پس از آن ایران مورد توجه بوده است. حضور این نماد که با اشکال مختلف به کار گرفته می­شده است، تا پس از ظهور اسلام نیز همچنین در آثار هنری به چشم می­خورد، اما این باور نه به عنوان درخت زندگی و از دیدگاه اساطیری، بلکه در نقش آفریده با برکت خداوند، تسبیح کننده ذات اقدس الهی و نشانی از بهشت موعود است.

از این نقش به کرات در تمام شاخه­های هنری از جمله قالی استفاده شده است. در هنر قالی­بافی طرح­های درختی از جمله مهمترین و متنوع­ترین شاخه­های طراحی قالی است که در اشکال مختلف از جمله طرح محرابی درختی، طراحی شده است. اما به کارگیری نقش درخت در جایگاه محراب، مطمئناً از فلسفه­ای برخوردار بوده است که می­توان بعضی از اشکال آن را تمثیلی از بهشت دانست و بعضی دیگر را تمثیلی از موجودی تسبیح­گر یعنی انسان، چرا که  شكل  درخت علاوه بر آنکه برخلاف 

این مطلب را هم بخوانید :

 شكل  انسان، مشمول ممنوعیت نقاشی در مکان نماز نمی­باشد، در عین حال با توجه به آیات قرآنی، موجودی تسبیح­گر و مبارک است که می­تواند جانشین خوبی برای نقش انسان در مکان محراب باشد.

این نوشتار در پی آن است که به این سوالات پاسخ دهد که نقش درخت از چه جایگاهی در فرهنگ و هنر ایرانی برخوردار است؟ آیا طرح درختی در قالی­های موزه­ی آستان قدس از قداست خاصی برخوردار است و ارتباطی با مسائل مذهبی و فرهنگی حاکم بر آستان قدس دارد؟ و در نهایت آثار موجود در آستان قدس با سایر قالی­های همزمان خارج از آستان قدس تفاوتی دارد؟

1-2- تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئله­ی پژوهش:

طرح درختی، تاریخی به گستردگی بهره برداری از این نقش از دوره­ی پیش از تاریخ تا کنون دارد و هر دوره و هر طرحی نیز برآمده از برداشت­های ذهنی و فرهنگی صاحبان چنین طرح­هایی است که در