اهداف جزیی.. 9

فرضیه‌های تحقیق.. 9

تعاریف واژه‌ها و اصطلاحات تحقیق.. 10

فصل دوم: ادبیات تحقیق

مقدمه. 11

فشار روانی.. 12

انواع اثرات و علائم فشار در کارکنان. 13

مشکلات جسمانی.. 13

مشکلات رفتاری کارکنان. 14

عوامل به‌وجودآورنده فشار عصبی.. 15

عوامل فشارزای درونی محیط کار. 15

عوامل فشارزای خارج از محیط کار. 16

روش‌های مبارزه با فشار عصبی در محیط کار. 17

روش‌های مناسب سازمانی.. 17

استراتژی فردی.. 18

الف) تن آرامی یا آرامش عضلانی.. 19

ب) ورزش و تغذیه مناسب… 20

ج) استراحت و خواب… 21

د) بازرسی خود ازطریق رفتار و فرآیندهای شناختی.. 22

ه‍) شبکه‌کاری.. 23

شیوه‌های فردی و شیوه‌های بلندمدت کاهش فشار روانی.. 24

شیوه‌های فوری تخفیف فشار روانی.. 24

شیوه‌های بلندمدت تخفیف فشار روانی.. 25

فصل سوم: نوبت کاری

مقدمه. 28

نوبت‌کاری چیست؟. 29

انواع نوبت‌کاری.. 29

زمان‌های شیفت… 30

 

سرعت چرخش شیفت… 31

دلایل پیدایش نوبت‌کاری.. 32

مطالعه نوبت‌کاری.. 32

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

نتیجه‌گیری و پیشنهادات… 35

دلایل انتخاب موضوع. 36

نوبت‌کاری چیست؟. 37

فشارهای عصبی.. 37

فرضیه‌های اصلی.. 37

نوع و طرح تحقیق.. 37

روش تحقیق.. 38

جامعه آماری.. 38

تعیین حجم نمونه. 38

فرمول محاسبه حجم نمونه. 39

ابزار سنجش و گرداوری اطلاعات… 39

اجزای پرسشنامه. 40

سؤالات اصلی پرسشنامه. 40

معیارهای مقبولیت تحقیق.. 40

قابلیت اعتماد. 41

مراحل روش نمونه‌گیری.. 41

روش‌های آماری و تحلیل داده‌ها 41

تجزیه و تحلیل داده‌ها 42

آزمون فرضیه‌ها 42

فرضیه اول. 42

فرضیه دوم. 43

فرضیه سوم. 43

نتیجه‌گیری و پیشنهادات… 43

فرضیه اول. 44

این مطلب را هم بخوانید :

فرضیه دوم. 47

فرضیه سوم. 48

دلایل رد نشدن فرضیه‌های مورد بررسی در سازمان مورد مطالعه. 61

محدودیت‌های تحقیق.. 62

پیشنهادات… 62

پیشنهادات در ارتباط با روزکاران. 62

پیشنهادات در ارتباط با نوبت‌کاران. 63

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                      صفحه

جدول مقایسه میانگین امتیازات ارزشی نوبت‌کاران و روزکاران براساس فرضیه اول. 42

جدول مقایسه میانگین امتیازات ارزشی نوبت‌کاران و روزکاران براساس فرضیه دوم. 43

جدول مقایسه میانگین امتیازات  ارزشی نوبت‌کاران و روزکاران براساس فرضیه سوم. 43

جدول نتایج حاصل از سابقه خدمت… 45

جدول نتایج حاصل از تعداد فرزندان. 48

جدول آمار توصیفی فرضیه اول (مشکلات خانوادگی) 50

جدول آمار توصیفی فرضیه دوم (میزان فشار شغلی) 54

جدول آمار توصیفی فرضیه سوم (مشکلات بهداشتی) 58

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                      صفحه

نمودار سابقه خدمت پاسخگویان. 46

نمودار فراوانی تعداد پاسخگویان. 49

نمودار فشار روانی ناشی از مشکلات خانوادگی- نوبت‌کار. 51

نمودار فشار روانی ناشی از مشکلات خانوادگی- روزکار. 52

نمودار فشار روانی ناشی از فشار شغلی- نوبت‌کار. 55

نمودار فشار روانی ناشی از فشار شغلی- روزکار. 56

نمودار فشار روانی ناشی از خطرات بهداشتی- نوبت‌کار. 59

نمودار فشار روانی ناشی از خطرات بهداشتی- روزکار. 60

 

چکیده

هدف اصلی این تحقیق، بررسی و مقایسه‌ی فشار روانی در کارکنان روزکار و نوبتکار در بیمارستان حضرت فاطمه‌الزهرا (س) نجف‌آباد می‌باشد. روش تحقیق استنباطی و جامعه آماری شامل کلیه کارکنان روزکار و نوبتکار شاغل در بیمارستان حضرت فاطمه‌الزهرا (س) نجف‌آباد در سال 1388 با تعداد 450 نفر است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول محاسبه حجم نمونه، برابر 106نفر محاسبه گردید. انتخاب نمونه به شیوه تصادفی طبقه‌بندی شده (70درصد کارکنان نوبتکار و 30 درصد روزکار) انجام گرفت. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته با تعداد 27 سؤال ازنوع پنج گزینه‌ای استفاده شد. پایایی پرسشنامه از طریق فرمول آلفای کرونباخ برابر با 89% محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که در سطح معنی‌داری 5% میزان فشار روانی ناشی از مشکلات خانوادگی برای کارکنان نوبتکار بیشتر از کارکنان روزکار است. و نهایتاً میزان فشار روانی ناشی از شغل برای کارکنان نوبتکار بیشتر از کارکنان روزکار است. و نهایتاً میزان فشار روانی ناشی از خطرات بهداشتی در کارکنان نوبتکار بیشتر از کارکنان روزکار است.

کلید واژه‌ها: فشار روانی- فشار شغل- مشکلات خانوادگی- خطرات بهداشتی

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

مقدمه:

بدون‌شک نیروی انسانی به لحاظ توانایی بکارگیری دیگر عوامل تولید، مهمترین عنصر از عناصر سازمان در جهت رسیدن به اهداف بشمار می‌آید. ورود این عنصر مهم با ویژگی‌های خاص رفتاری و نیازهای پیچیده خود به درون سازمان مسئولیت‌های فراوانی را برای مدیریت به ارمغان خواهد آورد، که این مسئولیت به نوبه خود، لزوم تحقیق و تعمق در راستای شناخت انسان ایجاب می‌کند که درجهت تکامل قدم برمی‌دارد و دراین راه، اراده همه انسانها بکارگیری حداکثر توانایی درجهت کسب رفاه بیشتر و تلاش به‌منظور تطبیق و هماهنگی با محیط و شرایط کار می‌باشد. اما نیروی انسانی با یک سری عوامل بازدارنده در درون و بیرون از سازمان مواجه است که امکان تطبیق و هماهنگی در همه زمینه‌ها برای وی مقدر نخواهد بود. لذا مدیران می‌کوشند تا با ایجاد انگیزه در کارکنان موجبات میل و رغبت بیشتر آنها را درجهت افزایش بهره‌وری فراهم آورند. ازجمله این عوامل می‌توان به فشار روانی کارکنان در سازمان اشاره کرد و بدون‌شک یکی از عوامل ایجاد فشار، شرایط نامطلوب محیط کار  می‌باشد که مدیران و مسئولان را ملزم می‌نماید تا با ایجاد محیطی امن و مناسب موجبات بهبود وضعیت روحی و روانی کارکنان را فراهم نمایند. یکی از عوامل فشارزای روانی در کارکنان، فشار روانی ناشی از نوبتکاری[1] در کارکنان می‌باشد. بنابراین شناخت روحیه کارکنان و کوشش صمیمانه همراه با برنامه‌ریزی مؤثر به منظور ایجاد شرایط روحی و روانی مناسب در محیط کار می‌تواند عاملی مؤثر در افزایش فکر، انرژی و عواطف کارکنان گشته و موجب تغییراتی کیفی در سازمان گردد. دراین فصل ابتدا به بیان و تشریح مسأله و اهمیت موضوع پرداخته می‌شود، سپس به تعیین اهداف تحقیق و فرضیه‌ها و به دنبال آن قلمرو تحقیق مطرح و واژه‌ها و اصطلاحات نظری و عملیاتی تحقیق تعریف خواهد شد.

بیان مسئله

هر سازمان متشکل از عوامل مختلفی چون افراد، سازمان رسمی، نقش‌ها، موقعیت‌ها و عوامل فیزیکی است. از میان این عوامل، عامل انسانی مهمترین و مؤثرترین عامل در سازمان است. انسان بزرگترین دارایی است. که هرگز در ترازنامه و سود و زیان شرکت منعکس نمی‌گردد. درحالی که سودآوری سازمان در گروه کار کارکنان و انسان‌های شاغل در سازمان است. و همین انسان‌ها هستند که پشتوانه موفقیت اهداف سازمان می‌باشند. موفقیت یک سازمان در ابعاد اقتصادی، تکنولوژی و … مدیون کیفیت منابع انسانی است به همین دلیل عمده مشکلات هر سازمان نیز ناشی از همین منابع انسانی است.

مطالعه رفتار در محیط کار به دلیل ارزش نیروی انسانی در مقایسه با سایر منابع درون سازمانی حائز اهمیت فراوان است. برنامه‌ریزی و اقدام جهت تحقق بیشتر کارایی، و بهره‌وری بالا در بخش نیروی انسانی که به عنوان ارزشمندترین و معتبرترین سرمایه سازمان محسوب می‌شود مستلزم شناخت همه‌جانبه‌ای از اعضاء و اجزای متشکله سازمان است و مهمترین عامل در این بین که نقش کلیدی در ارائه خدمات و تولید را برعهده دارد منابع انسانی است منابع انسانی به شیوه‌های مختلف روی کارایی و اثربخشی فرآیند مدیریت تأثیر مستقیم می‌گذارد.

امروزه دغدغه اصلی مدیران و کارفرمایان در این‌باره چگونگی ایجاد انگیزه در کارکنان است تا آنها بتوانند با میل و رغبت بیشتر وظایف خود را انجام دهند و دراین زمینه یکی از عواملی که باعث کاهش کارایی نیروی انسانی می‌شود فشار عصبی ناشی از نوبت کاری می‌باشد.

نوبت کاری عبارت است از انجام هرگونه فعالیتی خارج از ساعات معمولی کار روزانه زیرا در بعضی از سازمان‌ها نمی‌توان تولید یا ارائه خدمات را متوقف کرد و به ناچار تعدادی از افراد می‌بایست به صورت نوبت‌کار در شب‌ کار کنند که این امر می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی‌هایی روانی و جسمی و فشار شغلی برای کارکنان گردد که به‌دنبال آن کارایی را کاهش می‌دهد.

عدم هماهنگی بین نیازها با افراد و امکانات سازمان با آنچه که هر دوطرف در این‌گونه مواقع ارائه می‌گردد ممکن است موجب سرخوردگی و دلسردی شده و درنتیجه به زیان دوطرف سازمان و کارکنان تمام شود. همچنین مختل‌شدن زندگی اجتماعی و خانوادگی افراد از دیگر پیامدهای بسیار مهم نوبت‌کاری است. مثلاً شب‌کاری موجب می‌گردد که فرد نتواند در مهمانی‌های خانوادگی و دوستانه مثل عروسی، تولد، عیادت از بیمار و یا گفتن عرض تسلیت جهت خانواده افرادی که فردی را از دست داده‌اند و سایر فعالیت‌های اجتماعی، شرکت کنند.

نوبت‌کاری می‌تواند به دلیل خواب‌آلودگی و خستگی باعث افزایش حوادث گردد و به همین دلیل یکی از علل غیرمستقیم حوادث است. فجایع تلخ صنعتی نظیر انفجار کارخانه مواد شیمیایی پوپال هندوستان و نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل و بسیار حوادث دیگر که در شیفت شب رخ داده‌اند تنها گوشه‌ای از عوارض نوبت‌کاری‌های سخت و طولانی است.

در بسیاری از سازمان‌ها پدیده نوبت‌کاری به منظور بهره‌گیری بیشتر از دستگاه‌های گران‌قیمت و افزایش بهره‌وری امری اجتناب‌ناپذیر است. این موضوع در بین پزشکان و مخصوصاً پرستاران اورژانس‌ها بیشتر خود را نمایان می‌کند. چراکه پرستاران و پزشکان اورژانس‌ها علاوه بر انجام کار معمولی خود از وضعیت نامعلوم بیماران اورژانسی خود در رنج و اضطراب می‌باشند.

پرستاران بزرگترین گروه شب‌کاران در دنیا هستند. ازطرفی تا انسان است، حوادث و بیماری‌های سخت نیز گریبان‌گیر پرستاران و پزشکان کشیک مخصوصاً کشیک‌های شبانه می‌شود. خداوند شب را برای خواب موجودات آفریده حال اگر افرادی به صورت مستمر شیفت شبانه و طولانی داشته باشند دچار بیماری‌های سوماتیک و سایکوتیک فراوانی خواهند شد.

برطبق مطالعات انجام‌شده توسط وان ‌لون[2] (1381) در نوبت‌کاری فشار ناشی از شغل عمداً در اثر فعالیت سازوکار تطابق از یک طرف و عدم تطابق دستگاه سیر کادین ازطرفی دیگر بروز می‌کند و این بیشتر در شیفت‌های چرخشی نه‌چندان طولانی و نه چندان کوتاه که دراثر آن تطابق حاصل نمی‌شود بروز می‌کند ولی چرخش‌های سریع نوبت‌کاری باعث می‌گردد تا ناهماهنگی در عملکرد دستگاه سیر کادین به حداقل برسد.

باتوجه به بررسی‌های به عمل آمده 70 تا 80 درصد همه بیماری‌ها و ناخوشی‌ها با فشار و استرس در ارتباط است که ازجمله بارزترین آنها می‌توان به بیماری قلبی- عروقی، سرطان، سرماخوردگی، میگرن، انواع سردردها، زگیل (برخی از انواع نازایی، زخم معده، بیخوابی، فشارخون بالا) و غیره اشاره کرد.

در سراسر سازمان‌های آمریکایی تحقیقی برروی 600 نفر انجام شد و به این نتیجه رسیدند که 46 درصد افراد تحت‌فشار روانی بسیار زیاد بودند و 34 درصد گفتند که تنش و فشار روانی بیش از حد (استرس) باعث شده است که به فکر ترک سازمان بیفتند.

بسیاری از حادثه‌های ضمن کار براثر استرس شغلی اتفاق می‌افتد بگونه‌ای که طی مطالعات انجام شده هر ساله قریب به دومیلیون شاغل براثر حادثه‌های ناشی از کار دچار آسیب‌های معلولیت‌زایی شوند و هرسال 15000 نفر دراثر حادثه‌های ناشی از کار، جان خود را از دست می‌دهند.

اکثر افرادی که کشیک شبانه دارند بیشتر جزء کسانی هستند که علاوه بر ساعات موظفی خود، اضافه‌کاری نیز انجام می‌دهند. نوبت کاری در فضای بسته و شبانه از قدرت تمرکز افراد می‌کاهد. بی‌شک رعایت‌کردن مسائل دقیق نوبت کاری از بروز حوادث جانی تأسف‌بار خواهد کاست. هدف تحقیق حاضر بررسی و مقایسه‌ی فشار روانی کارکنان روزکار و نوبت‌کار در بیمارستان حضرت فاطمه‌الزهراء (س) نجف‌آباد بوده تا به راه‌حل‌ها و پیشنهاداتی جهت کاهش میزان فشار روانی کارکنان دست پیدا کند.

ضرورت تحقیق

ارتباط مستقیم موضوع تحقیق با عامل انسان به عنوان مهمترین منبع از منابع سازمان و لزوم شناخت متغیرهای  تأثیرگذار بر رضایت شغلی از یک طرف و نقش مؤثر رضایتمندی کارکنان در روحیه کاری، تعهد سازمانی، دلبستگی به کار، بازدهی بالا و نهایتاً موفقیت هرچه بیشتر سازمان از طرف دیگر، عمده‌ترین دلایل پراهمیت قلمدادشدن این تحقیق به‌شمار می‌آید.

نگاهی به تاریخچه کار وضعیت آشکارا بیانگر این واقعیت است که هدف همه صاحبان حرف و صنایع درآمدزایی و کسب سود بیشتر می‌باشد. و دراین رابطه با روش‌ها و وسائل گوناگون از سرمایه انسانی بهره می‌گیرند. لذا برنامه‌ریزی و اقدام جهت تحقق بیشتر کارایی و بهره‌وری بالاتر در بخش نیروی انسانی که به عنوان ارزشمندترین و معتبرترین سرمایه سازمان محسوب می‌شود مستلزم شناخت گسترده و همه جانبه‌ای از اعضاء و اجزای متشکله سازمان است و مهمترین عامل کلیدی، منابع انسانی می‌باشد که به شیوه‌های مختلف بر کارایی و اثربخشی فرآیند مدیریت اثر مستقیم دارد.

زمانی تصور غالب بر این بود که کار بیشتر کارکنان، سود بیشتری را نصیب کارفرمایان می‌کند، لیکن اطلاعات علمی و نتایج پژوهش‌ها از سویی و پیچیده‌ترشدن مؤسسات و شرکت‌های تولیدی و خدماتی و نیاز به آموزش از سوی دیگر این فرضیه را باطل نمود.

واقعیت آن بود که فشار زیاد کارفرمایان در زمینه افزایش ساعات کار جهت میل به تولید و خدمات بیشتر نتایج معکوس به‌همراه داشت، بازدهی کارکنان کمتر شده غیبت و کم‌کاری‌ها افزایش یافته و بیماری‌های شغلی دربین آنها شیوع بیشتری پیدا کرده و به‌دنبال آن ناخشنودی شغلی افزایش یافته است.

همچنین نیاز به مهارت در کار، به‌ویژه با پیچیده‌تر شدن شرکت‌ها و مؤسسات تولیدی و خدماتی کارفرمایان را برآن داشت تا درجهت تولید و خدمات بیشتر به شناسایی بیشتر کارکنان و محیط کار بپردازد. این عوامل موجب شد تا پای محققان علوم رفتاری و پزشکی به درون شرکت‌ها و مؤسسات باز شود بطوری‌که امروزه سعی می‌شود رابطه بین کارفرما و کارکنان به گونه صحیح تنظیم شود.[3]

لذا شناسایی فشارهای شغلی و نارضایتی‌های شایع و کوشش به‌منظور شناسایی علل و عوامل ایجاد آنها و همچنین شناسایی عوارض آنها مانند کم‌کاری‌ها، غیبت از کار، کاهش کارایی و اثربخشی، اختلالات