الف)دانش: اگر فرد درباره چیزی که می‌خواهد بیندیشد، ادراک یا دانشی نداشته باشد، قادر به تفکر و تجزیه و تحلیل آن موضوع نخواهد بود و به همین دلیل درباره ی هر موضوعی که می‌خواهیم در کلاس از این روش استفاده کنیم، باید دانش آموزان راجع به آن اطلاعاتی داشته باشند. در غیر این صورت لازم است این اطلاعات یا منابع و راه های کسب آن ها را به شاگردان بگوییم و با آن ها آشنا شویم.

ب) منش: باید دانش آموزان کم کم ‌به این روحیه و دید برسند که باید با تردید منطقی به مسائل نگاه کنند و درباره ی هر موضوعی بدون تعصب و گرایش خاصی عمل کنند.

ج) اقتدار گرایش انتقادی: معمولاً مورد توجه یا پذیرش قرار نمی گیرد، متفکران منتقد اهل مباحثه و پر سر و صدا هستند. آنان در واقع ماشین جامعه را به حرکت در می آورند و به سختی می‌توانند بین خطوط کاوشگری و خطر کردن گام بردارند.

امروزه دو نوع تفکر تحت عنوان تفکر انتقادی و خلاق مورد بحث روان شناسان و مربیان قرار گرفته و برنامه ریزان در تلاش هستند که برنامه های درسی را طرح کنند که این دو نوع تفکر را پرورش دهد(استرنبرگ و واگنر^[۸۱]، ۲۰۰۵).

الف – تفکر انتقادی: تفکر انتقادی را به عنوان تفکر منطقی و مستدلی تعریف می‌کنند که مرکز توجه آن تصمیم گیری و قضاوت ‌در مورد باورها یا اعمال است. وقتی یک نفر کوشش می‌کند تا مباحث را دقیقاً تحلیل کند، مدارک معتبری جستجو کند و به نتیجه گیری های معتبر برسد، تفکر انتقادی خواهد بود. و هدف تفکر انتقادی پرورش افرادی است که دارای ذهن معتدل، خالی از غرض، عینی و متعهد به وضوح و دقت داشته باشند(ژانگ و فانگ^[۸۲]، ۲۰۱۲).

ب- تفکر خلاق: خلاقیت، توانایی مرز شکنی یا توانایی سفر به فراسوی چهارچوب استانداردهای علمی، شغلی، حرفه ای و اجتماعی را در بر می‌گیرد. خلاقیت، هم درک و پذیرش الگوهای قبلی و هم تشکیل و ابداع الگوهای جدید را در حوزه های مختلف شامل می شود. ویژگی هایی از قبیل : استقلال، علاقه بیشتر، تنش کمتر، احساس عاطفی مثبت تر، عزت نفس بیشتر، توانایی تغییر رفتار بیشتر(انعطاف پذیری ) و سلامتی جسمی و روانی بهتر، جزء ویژگی های افراد خلاق ذکر شده است(ژانگ و فاگ، ۲۰۱۳).

۲-۳ سبک های حل مسئله

۲-۳-۱ تعاریف و مفاهیم سبک های حل مسئله

اگرچه تعاریف متعددی از مسئله ارائه شده است ولی اغلب آن ها اشاره می‌کنند که وقتی فردی چیزی را می‌خواهد و نمی داند که چگونه آن را به دست آورد، دچار مشکل می شود. ‌بنابرین‏ مشکل یا مسئله را می توان همانند یک خواسته تحقق نیافته ای که شیوه ی تحقق آن باید مشخص شود، مفهوم سازی کرد. این تعریف جامع قادر می‌سازد تا این مفهوم، مشکلاتی را که ویژه یا عمومی، مثبت یا منفی و عمده یا ناچیز از نظر اهمیت یا گستردگی هستند را در بر بگیرد(حمیدی زاد، ۱۳۸۲).

به طور کلی به کارگیری مدل های حل مسئله ‌در مورد مشکلاتی که عمده و ناچیز، مثبت و منفی و عمومی و ویژه هستند، به طور مساوی موفقیت آمیز خواهد بود، ما بر این مفهوم گسترده تاکیدمی کنیم، زیرا که مشکلات معمولاً به شکل یک چیز عمده، منفی، بیزار کننده و بد در نظر گرفته می شود. چنین درک ناقصی به کارگیری مهارت های اجتماعی انطباقی را که در این بحث ارائه می شود را به طور نامناسبی محدود می‌کند(زارعان وبخشی رودسری، ۱۳۸۶). برطرف ساختن مشکلات مثبت به اندازه رفع مشکلات منفی اهمیت دارد. درک این نکته که مشکلات می‌توانند مثبت باشند کمک می‌کند تا حالت نابهنجاری که به هنگام داشتن یک مشکل احساس می شود از بین برود. حذف قضاوت های ارزشی منفی ممکن است شخص را در پذیرش مشکل یاری نماید. احساس گناه و شرمساری و حالت دفاعی و انکاری را که این قضاوت ها ایجاد می‌کنند کاهش می‌یابد. پذیرش وجود مشکلات، پیش در آمد مهمی در حل مسئله مؤثر می‌باشد(سروقد ودیانت، ۱۳۸۸).

همه افراد به طور مداوم با مسائل مختلف وتصمیم گیری ‌در مورد چگونگی آن ها روبرو هستند. به لحاظ ماهیت پیچیده و تغییر یابنده جوامع کنونی تمرکز به روی مشکلات و مسائل ریز و درشت فزونی یافته است. بیشتر اوقات فرایند حل مسائل روزمره به قدری خود کار انجام می‌گیرد که افراد از چگونگی انجام دقیق آن ها مطلع نمی شوند. با وجود این باید ‌به این نکته توجه کرد که بدون توانایی شناسایی مشکلات و رسیدن به راه حل های قابل اجرا، زندگی روزمره مردم از هم پاشیده خواهد شد. حل مسئله دربرگیرنده ی حوزه های عاطفی، شناختی و رفتاری است(شریفی، ۱۳۸۴). افرادی که از توانایی حل مسئله بیشتری برخوردارند، بهتر می‌توانند با استرس ها و مشکلات زندگی مقابله کنند و آن هایی که حل مسئله را یاد می گیرند احتمالاً به طور مؤثری با استرس مقابله می‌کنند و نداشتن قدرت حل مسئله بیشتر با مشکلات روانشناختی و اجتماعی همراه است (قلتاش، صالحی و خادم کشاورز، ۱۳۸۸).

حل مسئله فرایند رفتاری شناختی آشکاری است که:

۱٫پاسخ های بالقوه مؤثر برای موقعیت دشوار را فراهم می‌سازد.

۲٫ احتمال انتخاب موثرترین پاسخ را از بین پاسخ های متعدد افزایش می‌دهد (محمودی و واحدی، ۱۳۸۶).

افرادی که از توان حل مسئله بالایی برخوردارند احتمال زیادی دارد که در مقابله مؤثر با طیف وسیعی از موقعیت ها موفق باشند و جهت گیری فرد نسبت به موقعیت تاثیر قطعی و قاطعی بر نحوه پاسخ او دارد. جهت گیری که رفتار مستعد حل مسئله را ترغیب می‌کند شامل آمادگی یا نگرش فرد ‌به این فرض است که موقعیت های مشکل، بخشی از زندگی معمول است و لذا می توان از عهده آن برآمد. همین طور هرگاه موقعیت مشکل زا روی می‌دهد می توان آن ها را مشخص کرد و مانع از گرایش بلافصل پاسخ به نخستین تکانش شد و توقع فرد از توانایی اش در کنترل محیط تا حد زیادی موفقیت او را در کوشش برای مواجه با مشکلات به وجود آمده افزایش می‌دهد(محمدی، ۱۳۷۷).

مفهوم حل مسئله توسط محمدی و حاجی علیزاده(۱۳۸۷) چنین تعریف شده است: فرایند شناختی- رفتاری خود رهنمون که فرد با بهره گرفتن از آن تلاش می‌کند، راه های مقابله ای مؤثر یا انطباقی با مشکلات زندگی روزمره را بیابد و نیز می‌گویند حل مسئله یک فرایند مقابله هشیار، عقلانی، پر تلاش و هدفمند است که می‌تواند، توان فرد را برای درگیری مؤثر با طیف وسیعی از موقعیت های فشار زا بالا ببرد.

‌بر اساس تعریف های موجود می توان نتیجه گرفت که سازه وسیع مقابله، فعالیت های حل مسئله را در بر می‌گیرد، ولی هر مقابله ای حل مسئله نیست. شاید بعضی فعالیت های مقابله ای به طور معناداری با فعالیت های حل مسئله همپوشی دارند. از یک سوی دیگر ممکن است روابط علی با حل مسئله داشته باشند و شاید بعضی دیگر نیز مستقل از حل مسئله باشند. اما توانایی حل مسئله با شیوه مقابله درگیر با مسئله انطباقی ارتباط می‌یابد و حل مسئله ناکارآمد نیز با راهبردهای مقابله ای غیرانطباقی ارتباط دارند(بدل و لننوکس^[۸۳]،۲۰۱۲).

۲-۳-۲ دیدگاه نزو در رابطه با حل مسئله

نزو(۱۹۷۸؛ به نقل از لانگ و کسیدی، ۱۹۹۶) یک فرایند ۵ مرحله ای را پیشنهاد می‌کند، که اگر به نحو سودمندی به کار گرفته شود، فرد را نسبت به فشار های بیرونی مقاوم و در برابر مشکلات کمتر آسیب پذیر می‌سازد

جهت یابی مشکل^[۸۴]، دانستن این که مشکل وجود دارد.

1. 1. تعریف و ضابطه بندی مشکل^[۸۵]، ارزیابی حوزه مشکل و وضع اهداف واقعی.

1. 1. ایجاد راه حل های متنوع^[۸۶]

1. 1. تصمیم گیری^[۸۷]

1. 1. اجرای راه حل و تأیید آن، انجام راه حل های انتخاب شده، نظارت و ارزیابی موفقیت آن