عنوان مطلب                                                                                                                             شماره صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 1

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 2

1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………. 3

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………….. 4

1-3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش از لحاظ نظری…………………………………………………………… 4

1-3-2- اهمیت و ضرورت پژوهش از لحاظ کاربردی………………………………………………………… 5

1-4- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………. 6

1-4-1- هدف اصلی…………………………………………………………………………………………… 6

1-4-2- اهداف فرعی………………………………………………………………………………………….. 6

1-5- سوال‏های پژوهش…………………………………………………………………………………………… 6

1-5-1- سوال اصلی……………………………………………………………………………………………. 6

1-5-2- سوال‏های فرعی………………………………………………………………………………………. 6

1-6- تعریف واژگان کلیدی پژوهش………………………………………………………………………………. 6

1-6-1- نظام اداری…………………………………………………………………………………………….. 6

الف) تعریف نظری……………………………………………………………………………………………… 6

ب) تعریف‏های عملیاتی………………………………………………………………………………………… 7

1-6-2- امپراتوری……………………………………………………………………………………………… 7

1-6-3- هخامنشیان…………………………………………………………………………………………….. 8

1-7- قلمرو پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 8

1-7-1-  قلمرو موضوعی……………………………………………………………………………………… 8

1-7-2-  قلمرو مکانی/ سازمانی……………………………………………………………………………….. 8

1-7-3-  قلمرو زمانی………………………………………………………………………………………….. 8

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………. 9

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2- نظام اداری و اجزای آن…………………………………………………………………………………….. 11

2-3- پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………… 20

2ـ 3ـ 1ـ مروری بر حفاری‏های انجام شده…………………………………………………………………… 22

 

2-3-2- پژوهش‏های خارجی………………………………………………………………………………… 23

2-3-3- پژوهش‏های داخلی………………………………………………………………………………….. 28

فصل سوم: روش‏شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………… 34

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 35

3-2- روش‏شناسی پژوهش………………………………………………………………………………………. 36

3-2-1- روش پژوهش……………………………………………………………………………………….. 36

3-2-2- چیستی تحلیل محتوا………………………………………………………………………………… 37

3-2-3- رویکرد‌های تحلیل محتوای کیفی…………………………………………………………………… 40

3-2-4- تحلیل محتوای جهت‌دار…………………………………………………………………………….. 40

3-3- شیوه گردآوری اطلاعات پژوهش………………………………………………………………………….. 43

3-4- ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 43

3-5- پژوهش کیفی………………………………………………………………………………………………. 43

3-6- پایایی و روایی در پژوهش کیفی……………………………………………………………………………. 44

3-6-1- پایایی و روایی پژوهش……………………………………………………………………………… 44

3-7- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 45

3-8- نمونه آماری………………………………………………………………………………………………… 45

3-9- شیوه تحلیل داده‏های پژوهش………………………………………………………………………………. 45

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‏ها و یافته‏های پژوهش…………………………………………………………. 46

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 47

4-2- گام‏های تجزیه و تحلیل در موضوع پژوهش حاضر………………………………………………………… 47

4-2-1- تعیین سوال‏های پژوهش…………………………………………………………………………….. 47

4-2-2- تعریف جنبه‏های تحلیل……………………………………………………………………………… 48

4-2-3- جمع‏آوری و رمزگذاری داده‏ها برای ایجاد مقوله‏ها………………………………………………… 48

4-2-4- بازبینی مقوله‏ها و برنامه مرزبندی……………………………………………………………………. 49

4-2-5- کار پایانی بر روی متن………………………………………………………………………………. 49

4-3- ارائه گزارش بر اساس سوال‏های پژوهش………………………………………………………………….. 49

4-4- سوال اول: نظام اداری امپراتوری هخامنشیان از چه اجزایی تشکیل شده است؟…………………………………………. 49

4-5- سوال دوم: هر یک از اجزای نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان چه ویژگی‏هایی داشته‏اند؟…………….. 51

این مطلب را هم بخوانید :

4-5-1- خرده نظام مالی………………………………………………………………………………………….. 51

4-5-1-1-  مالیات‏ها…………………………………………………………………………………………. 52

4-5-1-2- امتیازهای مالیاتی…………………………………………………………………………………. 53

4-5-1-3- عوارض…………………………………………………………………………………………… 53

4-5-1-4- درآمدها…………………………………………………………………………………………… 54

4-5-1-5- سایر درآمدها…………………………………………………………………………………….. 54

4-5-1-6- هدیه و پیشکش………………………………………………………………………………….. 54

4-5-1-7- تعیین میزان مالیات، عوارض و هدیه یا پیشکش…………………………………………………. 55

4-5-1-8- محل مصرف مالیاتی……………………………………………………………………………… 57

4-5-1-9- تعیین میزان مالیات، عوارض و هدیه یا پیشکش بر اساس شاخص‏ها/ ملاک‏ها…………………. 57

4-5-2- خرده نظام منابع انسانی………………………………………………………………………………….. 58

4-5-2-1- جذب…………………………………………………………………………………………….. 59

4-5-2-2- آموزش…………………………………………………………………………………………… 60

4-5-2-3- جبران خدمات…………………………………………………………………………………… 61

الف) حقوق و دستمزد………………………………………………………………………………………… 61

ب) مزایا……………………………………………………………………………………………………….. 62

ج) هدیه و پاداش……………………………………………………………………………………………… 63

د) کمک درآمد………………………………………………………………………………………………… 64

4-5-2-4- ارزیابی……………………………………………………………………………………………. 65

4-5-2-5- خروج از خدمت…………………………………………………………………………………. 65

4-5-3- خرده نظام قوانین و مقررات…………………………………………………………………………….. 66

4-5-3-1- منبع قانون………………………………………………………………………………………… 67

4-5-3-2- گردآوری، تدوین پیش نویس اولیه و مشروعیت بخشی به قانون……………………………….. 67

4-5-3-3- ثبت و بایگانی و اطلاع رسانی……………………………………………………………………. 68

4-5-3-4- انواع قانون‏ها……………………………………………………………………………………… 69

4-5-4- خرده نظام پایش………………………………………………………………………………………… 71

4-5-4-1- مقام‏های دربار……………………………………………………………………………………. 71

4-5-4-2- مقام‏های مهم ساتراپی……………………………………………………………………………. 72

4-5-4-3- چشم‏های شاه و گوش‏های شاه…………………………………………………………………. 73

4-5-4-4- بازرس تام الاختیار……………………………………………………………………………….. 74

4-5-4-5- پایش ثبتی و بایگانی……………………………………………………………………………… 75

4-6- نظام اداری امپراتوری هخامنشیان…………………………………………………………………………… 76

4-7- خلاصه فصل………………………………………………………………………………………………. 80

فصل پنجم: یافته‏ها و پیشنهادها……………………………………………………………………………………. 81

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 82

5-2- یافته‏های پژوهش…………………………………………………………………………………………… 82

5-2-1- خرده نظام مالی……………………………………………………………………………………… 83

5-2-2- خرده نظام منابع انسانی……………………………………………………………………………… 86

5-2-3- خرده نظام قوانین و مقررات………………………………………………………………………… 89

5-2-4- خرده نظام پایش…………………………………………………………………………………….. 92

5-3- خروجی‏های نهایی نظام اداری امپراتوری هخامنشیان………………………………………………………. 94

5-4- یافته‏هایی برای خرده نظام‏های اداری……………………………………………………………………….. 95

5-4-1- یافته‏هایی برای خرده نظام قوانین و مقررات………………………………………………………… 95

5-4-2- یافته‏هایی برای خرده نظام منابع انسانی……………………………………………………………… 96

5-4-3- یافته‏هایی برای خرده نظام مالی……………………………………………………………………… 97

5-4-4- یافته‏هایی برای خرده نظام پایش…………………………………………………………………….. 97

5-5- پیشهادهایی برای پژوهش‏های آتی…………………………………………………………………………. 98

5-6- محدودیت‏های پژوهش……………………………………………………………………………………. 99

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………….. 100

منابع فارسی:………………………………………………………………………………………………….. 100

منابع لاتین:…………………………………………………………………………………………………… 103

 

فهرست نمودارها

عنوان مطلب                                                                                                    شماره صفحه

نمودار 2-1. نظام مدیریت دولتی…………………………………………………………………………………….. 13

نمودار2-2. نظام اداری به عنوان خرده نظامی در حال تعامل با نظام‏های و خرده نظام‏های دیگر………………….. 14

نمودار 2-3. نظام اداری و خرده نظام‏های درون آن…………………………………………………………………. 15

نمودار 2-4. ارتباط بین ارکان نظام اداری……………………………………………………………………………. 19

نمودار 2-5. اجزای نظام اداری………………………………………………………………………………………. 20

نمودار 3-1: مدل مرحله کاربرد مقوله‌بندی قیاسی………………………………………………………………….. 43

نمودار 4ـ1: خرده نظام‏های نظام اداری امپراتوری هخامنشیان………………………………………………………. 51

نمودار 5 ـ 1 خرده نظام مالی امپراتوری هخامنشیان………………………………………………………………… 85

نمودار 5 ـ 2 خرده نظام منابع انسانی امپراتوری هخامنشیان…………………………………………………………. 88

نمودار 5 ـ 3 خرده نظام قوانین و مقررات امپراتوری هخامنشیان……………………………………………………. 91

نمودار 5 ـ 4 خرده نظام پایش امپراتوری هخامنشیان……………………………………………………………….. 93

نمودار 5 ـ 5 الگوی کلی نظام اداری امپراتوری هخامنشیان…………………………………………………………. 94

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نگاره‏ها

عنوان مطلب                                                                                                    شماره صفحه

نگاره 2ـ1. پژوهش‏های داخلی و خارجی صورت گرفته با موضوع هخامنشیان …………………………………… 21

نگاره 4ـ1 مقوله‏های اصلی و  زیرمقوله‏های نظام اداری امپراتوری هخامنشیان …………………………………….. 50

نگاره 5 ـ 1 ورودی، فرآیند و خروجی‏های خرده نظام مالی امپراتوری هخامنشیان………………………………… 83

نگاره 5 ـ 2 ورودی، فرآیند و خروجی‏های خرده نظام منابع انسانی امپراتوری هخامنشیان…………………………. 86

نگاره 5 ـ 3 ورودی، فرآیند و خروجی‏های خرده نظام قوانین و مقررات امپراتوری هخامنشیان……………………. 89

نگاره 5 ـ 4 ورودی، فرآیند و خروجی‏های خرده نظام پایش امپراتوری هخامنشیان……………………………….. 92

 

 

 

 

 

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

 

1-1- مقدمه

یکی از مبانی توسعه در هر جامعه‏ای، نظام داری[1] و مدیریت آن است. بدیهی است که نظام اداری مطلوب و کارآمد، می‏تواند تسهیل‏کننده و زمینه‏ساز تحقق هدف‏های برنامه‏های توسعه باشد. چرا که نظام اداری هر کشوری، سیستم تنظیم‏کننده کلیه فعالیت‏ها برای نیل به هدف‏های از پیش تعیین شده است. نظام اداری برای جامعه مانند چرخ برای وسیله نقلیه و دست و پا برای انسان است؛ همان طور که وسیله نقلیه بی‏چرخ نمی‏تواند حرکت کند و انسان بدون دست و پا قادر نیست نیاز‏های خود را بر طرف کند و به هدف‏ها و خواسته‏های خود برسد، جامعه نیز بدون داشتن نظام اداری سالم، نمی‏تواند در راه تامین نیازها و دستیابی به هدف‏های خویش که همان توسعه فراگیر است گام بردارد. متاسفانه موضوع بسیار مهمی که همواره در امور اداری کشور مورد غفلت قرار گرفته و می‏گیرد، نقش متقابل نظام اداری و توسعه است؛ در حالی که اگر این امر با دقت بررسی شود، مشخص خواهد شد که نظام اداری در توسعه هر جامعه‏ای نقش اساسی ایفا می‏کند؛ به نحوی که بدون داشتن نظام اداری سالم، دستیابی به توسعه ناممکن است. بسیار اتفاق افتاده که بهترین برنامه توسعه از سوی مجریان ناصالح و نظام اداری ناسالم دچار تباهی و شکست شده و مغایر با هدف‏های آن برنامه به اجرا در آمده است (حسن‏پور و میرمحمدی، 1390: 10).

در این فصل، ابتدا به بیان مساله، اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف پژوهش و سوال‏های پژوهش پرداخته می‏شود و سپس متغیرهای پژوهش، بطور مختصر، از لحاظ مفهومی و عملیاتی مورد ارزیابی قرار داده شده است و در نهایت، قلمرو تحقیق از لحاظ موضوعی، مکانی و زمانی بیان شده است.

 

 

 

1-2- بیان مساله

مدیریت زاده‏ی جامعه است؛ همراه با جامعه حرکت می‏کند، در آن اثر می‏گذارد و از آن اثر می‏پذیرد. اگر جامعه، جامعه‏ای زراعی، صنعتی و تجاری باشد، مدیریت هم باید مجهز به این عوامل باشد؛ وگرنه ناهمگونی پیش می‏آید و مدیریت از جامعه‏ی در حال حرکت عقب می‏ماند.

هرچه به تاریخ گذشتگان نظر ‏کنیم، مردمی نمی‏یابیم که بدون سرپرست زندگی کرده باشند؛ گواه تاریخ بر این ادعا کافی به نظر می‏رسد. این سخن که آیا مدیریت برای جامعه لازم است یا خیر؟ مانند این است که بپرسیم آیا جامعه به مسکن نیاز دارد یا خیر؟ مردم به همکاری با یکدیگر احتیاج دارند یا خیر؟ همین‏که مردمی دور هم جمع شدند و جامعه را تشکیل دادند، به مدیریت، نوع و کیفیت آن احتیاج دارند. امیرالمومنین(ع) در خطبه 40 نهج‏البلاغه می‏فرماید: «مردم از مدیر ناگزیرند؛ چه خوب، چه بد…». شخصی از امام رضا(ع) در باره‏ی ضرورت مدیریت پرسید و آن حضرت فرمود: «ندیدم گروهی از مردم و ملتی از ملت‏ها، زندگی با دوام داشته باشند، مگر این‏که سرپرست و قیم داشته‏اند؛ به دلیل این‏که در امر دین و دنیا، چاره‏ای جز وجود سرپرست و پیشوا نیست» (ابراهیمی، 1375: 23- 25).

سازمان‏های اداری پدیده‏ای نو ظهور نیستند. تجربه‏های حال و گذشته ثابت کرده است که زندگی اجتماعی انسان، نیازمند وجود نوعی سازمان اداری است. این تصور که عده‏ای از افراد بشر به دور هم جمع شوند و جامعه‏ای را بنیان‏گذاری کنند، بدون این‏که نظام اداری به خصوصی ایجاد شود، تصوری بعید و دور از ذهن است. صرف‏نظر از این‏که بشر اولیه، بنا به غریزه اجتماعی، به حکم ضرورت و احتیاج یا بر مبنای زور و غلبه، حیات اجتماعی را پی ریزی کرده است یا نه، شالوده زندگی دسته جمعی، بدون وجود نظام اداری، پایدار به نظر نمی‏رسد (بشارت، 1352: 154- 157).

اگر از دوران ابتدایی بشر بگذریم، پا به مرحله‏ای از تاریخ می‏گذاریم که مدارک تاریخی قاطع‏تری از زندگی جامعه‏های اولیه و سازمان‏های اجتماعی و نحوه تفکر، تصمیم‏گیری، رهبری و مدیریت این جامعه‏ها و سازمان‏ها وجود دارند. متاسفانه تاریخ اداره امور سازمان‏های اجتماعی در دوره‏های حیات ملت‏ها، آن قدرها که باید و شاید نوشته و ضبط نشده است. مورخان از دریچه‏ای به تاریخ نظر انداخته‏اند که احتیاج و انتظار دانشجویان علوم اداری نیست. آنان شرح حال مردان بزرگ، افسانه‏های ملت‏ها، اتفاق‏های اقتصادی و مباحثی این چنین را نگاشته‏اند. در میان نوشته‏های آنان، غیرمستقیم و تا حدودی می‏توان به مسائل اداری پی برد (همان، 154 ـ 157).

مطالعه، بحث و اظهار نظر چندانی درباره‏ی مشکل‏های اداریِ سازمان‏های اجتماعیِ اولیه صورت نگرفته است. بر ما پوشیده است که سازمان‏ها آن زمان، برای دستیابی به هدف‏های خود، چگونه از منابع انسانی، مادی و فیزیکی استفاده می‏کردند؟ چگونه و با چه سلسله‏مراتبی کارها را انجام می‏دادند و حداکثر کارایی را تامین می‏کردند؟ فقط در چند قرن اخیر است که توجه دانشمندان به این موضوع‏ها جلب شده است؛ با این حال، در این زمینه، کم کاری‏های بسیار مشاهده می‏شود و خلاهای علمی فراوانی وجود دارد. با همه‏ی این توضیح‏ها، دیگر نمی‏توان نظام‏های اداری و تئوری‏های رهبری و مدیریت را به دوران معاصر یا به دوره‏ای مخصوص از تاریخ منحصر ساخت؛ در حقیقت، آغاز نظام‏های اداری، از هنگامی است که بشر، شالوده کار دسته جمعی را بنا نهاده است. اسناد و منابع نشان می‏دهند که ترکیب قومی، دینی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی در قلمرو امپراتوری هخامنشیان،[2] آن‏چنان متنوع و گوناگون بوده که تا آن زمان، در تاریخ دیده نشده است.

با توجه به مطالب مطرح شده، در این پژوهش با بررسی نظام‏های اداری در دوره‏ی هخامنشیان، در پی پاسخ به سوال زیر هستیم: «نظام‏های اداری در امپراتوری هخامنشیان کدامند؟» و «ویژگی‏های هر یک از این نظام‏های اداری چگونه بوده است؟».

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش

در این پژوهش، اهمیت و ضرورت از دو جنبه «نظری» و «کاربردی» مورد توجه است و به اختصار با استفاده از عبارت‌های کوتاه و گویا بیان می‏شود.

1-3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش از لحاظ نظری

الف) درک ضرورت اداره کردن مربوط به دوران اخیر نیست؛ بلکه از دیرباز، بشر متوجه شده که برای رسیدن به هدف، لازم است به سازماندهی امکانات و رهبری آن‏ها برای تحقق هدف اقدام کند. باید توجه داشت که شیوه رهبری و مدیریت هر جامعه، بستگی به ساخت و فرهنگ آن جامعه دارد (رضائیان، 1388: 7)؛ شاید علت ناکامی بسیاری از مدیران ما همین ناآگاهی از شالوده فرهنگی پیچیده و دور و دراز ما باشد (گزنفون، 1387: 19)؛ بنابراین، آشنایی با دانش و فرهنگ جامعه‏مان ضروری است.

ب) آشنایی با شیوه‏ی مدیریت کوروش [و داریوش] که به گفته‏ی ویل دورانت، اداره‏ی «یکی از خوش‏اداره‏ترین دولت‏های همه‏ی دوران‏های تاریخ» را بر دوش داشته است، از هر نظر آموزنده است:

1. او نخستین مدیر برجسته‏ی دیوانی ماست؛
2. در هر سازمانی که بخواهیم کار کنیم، نخست باید بفهمیم که آن سازمان چگونه فرهنگی دارد و چگونه پا گرفته است. به گفته‏ی ادگار شاین، فرهنگ هر سازمان، در نهایت ریشه در فرهنگ جامعه‏ای دارد که سازمان در بستر آن فعالیت می‏کند. فرهنگ جامعه‏ی ما نیز در طی سده‏‏های دراز، از آیین‏ها، رفتارها و باورهای پیشینیان ما سرچشمه گرفته است و مدام بر مدار آن گردش می‏کند؛ بنابراین، آشنایی با تاریخ و شیوه مدیریت پیشینیان ما، دانش ارزنده‏ای برای مدیریت در روزگار کنونی فرا روی ما می‏آورد؛
3. هر مدیری به دنبال الگو است و این، چندان ربطی به گذر زمان ندارد. به گواه دوست و دشمن، کوروش [و داریوش] نبوغ رهبری بی‏همتایی داشته و از این رو، الگوی مناسبی برای پژوهش است (همان، 16).

ج) به کارگیری روش‏ها و ابزارهای مدیریت امروزی با آشنایی با پیشینه‏ی ایران باستان؛

د) افزودن بر دانش و شناخت مدیران در زمینه شناخت نظام اداری و اجزای آن با پیشینه ایران باستان؛

ه) افزودن بر دانش موجود در این زمینه.