گذشته با مطالعه روند رشد و شکل­گیری افغان­آباد، نیروهای اجتماعی، طبیعی و اقتصادی تاثیر­گذار بر بافت­های خودانگیخته را معرفی می­کند و دست آخر مزایا، موانع و راهکارهای توسعه خودانگیخته هدایت شده را به اختصار تبیین می­کند.
کلید واژه ها: اسکان غیررسمی، کیفیت­های فضایی، گنبدکاووس، افغان­آباد، بهسازی، سرمایه اجتماعی.

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1 بیان مسئله………… 2
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش………… 4
1-2-1 ابعاد سکونتگاه­های غیررسمی در ایران………… 5
1-2-2 وظیفه دانش شهرسازی در سکونتگاه­های غیررسمی………… 6
1-3 پرسش­های پژوهش………… 7
1-4 فرضیه­های پژوهش………… 8
1-5 اهداف پژوهش………… 8
1-6 روش پژوهش………… 8
1-7 ساختار پایان­نامه………… 9
فصل دوم: اسکان غیررسمی، تعاریف، ویژگی­ها و ریشه­ها
2-1 واژه­شناسی………… 12
2-2 تعریف اسکان غیررسمی………… 13
2-3 انواع سکونتگاه­های غیررسمی………… 13
2-4 ویژگی­های کلی سکونتگاه­های غیر­رسمی………… 14
2-4-1 ویژگی­های کالبدی سکونتگاه­های غیررسمی………… 15
2-4-2 ویژگی­های اجتماعی سکونتگاه­های غیررسمی………… 15
2-5 ریشه­های پیدایش سکونتگاه­های غیررسمی………… 16
2-5-1 گسترش شهرنشینی………… 16
2-5-2 شهری شدن فقر………… 17
2-5-2-1 مفهوم فقر………… 18
2-5-3 سیاست­های ناکارآمد زمین و مسکن………… 18
2-6 روند پیدایش سکونتگاه های غیررسمی………… 19
2-6-1 تهاجم سازمان یافته………… 20
2-6-2 تصرف خزنده………… 20
2-6-3 بازتقسیم زمین (تفکیک غیر قانونی)………… 21
2-7 پیامدهای شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی………… 21
2-7-1 بر هم زدن پیش­بینی­های برنامه­های شهری………… 21
2-7-2 مشکلات و مخاطرات محیطی………… 22
2-7-3 ناهنجاری­ها و مسئله امنیت………… 23
2-7-4 تأمین نیاز اساسی مسکن برای اقشار تهیدست………… 23
2-7-5 پیشگیری از آسیب­های اجتماعی………… 23
2-7-6 توان و نیروی کار اقتصادی………… 23
2-8 جمع­بندی………… 24
فصل سوم: مبانی نظری
مقدمه………… 26
3-1 سیر تغییر رویکرد­های روبرویی با اسکان غیررسمی………… 26
3-1-1 نادیده گرفتن………… 26
3-1-2 تخریب و جابجایی………… 27
3-1-3 مسکن سازی عمومی………… 29
3-1-4خودیاری………… 31
3-1-5 زمین و خدمات………… 33
3-1-6 رسمیت­بخشی………… 35
3-2 بهسازی………… 35
3-2-1 مزیت­های بهسازی………… 37
3-2-2 هزینه­های بهسازی………… 39
3-2-3 نیاز به امنیت سکونت دربهسازی………… 39
3-2-4 کاستی­های طرح های بهسازی رایج………… 39

3-2-5 رویکردهای گوناگون بهسازی………… 40
3-2-5-1 تأمین زیرساخت های فیزیکی………… 41
3-2-5-2 طرح­ریزی عملیاتی اجتماع- مبنا ( یا طرح­ریزی خرد)………… 42
3-2-5-3 دگردیسی فیزیکی از طریق یک برنامه­یکپارچه………… 44
3-3 توانمندسازی………… 45
3-4 بهسازی و توانمندسازی………… 46
3-5  رویکرد توسعه دارایی­مبنا………… 48
3-5-1 سرمایه مالی………… 49
3-5-2 سرمایه انسانی………… 49
3-5-3 سرمایه فیزیکی………… 49
3-5-4 سرمایه اجتماعی………… 49
3-5-4-1 مفهوم سرمایه اجتماعی…………………………….. 51
3-5-4-2 نحوه پیدایش سرمایه اجتماعی…………………………….. 52
3-5-4-3 اهمیت سرمایه اجتماعی…………………………….. 53
3-5-4-4 انواع سرمایه اجتماعی…………………………….. 54……………………………..
3-5-4-4-1 سرمایه اجتماعی محروم­کننده…………………………….. 54
3-5-4-4-2 سرمایه اجتماعی پیوند دهنده………… 55
3-5-4-5 مؤلفه­های تشکیل­دهنده سرمایه اجتماعی………… 56
3-5-4-5-1 اعتماد…………………………………………………………. 56
3-5-4-5-2 بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ…………………………………………………………. 57
3-5-4-5-3 نهادهای مدنی………… 58
3-5-4-6 نحوه استفاده از سرمایه اجتماعی………… 58
3-5-4-7 سرمایه اجتماعی در سکونتگاه­های غیررسمی………… 59
3-5-4-7-1 تهدیدهای موجود در برابر سرمایه اجتماعی سکونتگاه­های غیررسمی………… 61
3-6 رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران………… 62
3-6-1 بهسازی جامع مشارکت­محور………… 62
3-6-1-1 ضرورت و شیوه مشارکت………… 63
3-6-1-2 محور بقا………… 63
3-6-2 ویژگی­های یک رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران………… 64
3-6-2-1 پیروی از رویکرد توسعه­ای دارایی­مبنا………… 64
3-6-2-2 همکاری و هماهنگی  نهادهای عمومی و اجتماع………… 65
3-6-3-3 بهبود پیشرونده و افزایشی………… 66
3-6-3-4 توجه به افزایش میل به ادامه زندگی در سکونتگاه پس از توانمند شدن………… 66
3-7 سکونتگاه­های یأس و سکونتگاه­های امید………… 67
3-8 کیفیت­های فضایی در سکونتگاه­های غیررسمی………… 68
3-8-1 مفهوم فضا………… 69
3-8-2  مفهوم فضای همگانی (عرصه عمومی)………… 70
3-8-3 مفهوم کیفیت………… 70
3-8-4  کیفیت­های فضایی………… 71
3-8-4-1 تصویر پذیری ذهنی…………………………………………………………. 71
3-8-4-2خوانایی………… 72
3-8-4-3بستگی………… 72
3-8-4-4مردمواری………… 73
3-8-4-5 نفوذپذیری………… 73
3-8-4-6 قابلیت دسترسی برای همگان………… 74
3-8-4-7 پیچیدگی………… 74
3-8-4-8 هم­سازی………… 74
3-8-4-9پاکیزگی………… 75
3-8-5 فضای شهری و فعالیت………… 75
3-8-5-1 قرارگاه­های رفتاری………… 76
3-8-6 کیفیت فضای شهری در بافت­های ارگانیک………… 76
3-9 تجارب جهانی………… 78
3-9-1 سائوپائولو………… 78
3-9-2 سرمایه­های نهفته در سکونتگاه­های غیررسمی کابل و نحوه مواجهه با آن­ها………… 85
3-10 جمع بندی……… 94

این مطلب را هم بخوانید :

فصل چهارم: شناخت محله افغان­آباد
مقدمه………… 97
4-1 موقعیت جغرافیایی………… 97
4-2 تاریخچه ی پیدایش………… 100
4-3 الگوی رشد و شکل گیری محله………… 100
4-4 محیط طبیعی………… 102
4-4-1- آلودگی­های زیست محیطی………… 102
4-5 ساختار جمعیتی………… 103
4-5-1- ساختار سنی – جنسی………… 103
4-5-2- ویژگی های خانوار………… 104
4-6 ویژگی­های اجتماعی و اقتصادی………… 104
4-6-1- قومیت و مذهب………… 104
4-6-2- وضعیت سواد………… 105
4-6-3- مهارت­های شغلی………… 106
4-6-3-1 مهارت­های اشتغال خانگی………… 106
4-6-4- درآمد………… 107
4-7 فضا………… 108
4-7-1- سازمان فضایی………… 108…………
4-7-2- بررسی کیفیت­های فضایی در افغان­آباد………… 108
4-7-2-1- تصویر­پذیری ذهنی…………………………………………………………. 108
4-7-2-2- خوانایی…………………………………………………………. 109
4-7-2-3- بستگی…………………………………………………………. 109
4-7-2-4- مردم­واری…………………………………………………………. 109
4-7-2-5- نفوذپذیری…………………………………………………………. 110
4-7-2-6- قابلیت دسترسی برای همگان…………………………………………………………. 110
4-7-2-7- پیچیدگی…………………………………………………………. 111
4-7-2-8- هم­سازی…………………………………………………………. 112
4-7-2-9 پاکیزگی………… 112
4-7-3- گونه­شناسی مسکن و نحوه ارتباط فضاهای خصوصی………… 112
4-8 مورفولوژی………… 118
4-8-1- مورفولوژی در مقیاس بلوک………… 118
4-8-2- مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی………… 118
4-8-3- دانه­بندی………… 121
4-8-4- تعداد طبقات………… 121
4-8-5- کیفیت ابنیه………… 124
4-8-6- مالکیت………… 124
4-9 کارکرد………… 128
4-9-1- کاربری اراضی………… 128
4-9-2- دسترسی………… 128
4-9-3- تاسیسات………… 130
4-10 ادراک………… 134
4-10-1- تصویر ذهنی………… 134
4-11 منظر………… 138
4-11-1- خط آسمان………… 138
4-11-2 آستانه­ها ودیدهای متوالی………… 138
4-11-3 کفسازی………… 139
4-11-4 جداره­ها………… 139
4-12 قرارگاه­های رفتار………… 141
4-13 جمع­بندی………… 145
فصل پنجم: روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده­ها
5- روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده­ها………… 147
5-1- رویکرد پژوهش………… 147
5-2- نوع پژوهش………… 147
5-3- روش پژوهش و گرد­آوری اطلاعات………… 148
5-5- نمونه پژوهش، روش نمونه­گیری و حجم نمونه………… 148
5-6- پرسش های پژوهش………… 149
5-7- متغیرهای مورد بررسی در پژوهش………… 150
5-8- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش………… 151
5-8-1- حس تعلق………… 151
5-8-2- سرمایه اجتماعی………… 152
5-8-2-1- اعتماد درونی…………………………………………………………. 152
5-8-2-2- اعتماد بیرونی…………………………………………………………. 152
5-8-2-3- اعتماد به رهبر محله…………………………………………………………. 152
5-8-2-4- اعتماد نهادی…………………………………………………………. 153
5-8-2-5- بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ…………………………………………………………. 153
5-8-2-6 عضویت در شبکه­های اجتماعی………… 153
5-8-3- تعاملات اجتماعی………… 154
5-8-3-1- تعاملات اجتماعی درون محله­ای…………………………………………………………. 154
5-8-3-2- تعاملات اجتماعی بیرون محله…………………………….. 154
5-8-4 احساس امنیت در فضاهای همگانی………… 155
5-8-5- احساس امنیت سکونت………… 155
5-8-6- تمایل به مشارکت در بهسازی محله………… 156
5-8-7- همکاری در سطح محله………… 156
5-9- پردازش داده­ها………… 157
5-9-1- آزمون برازش داده ها………… 157
5-9-2- اعتماد (پایایی)………… 157
5-9-3- اعتبار (روایی)………… 158
5-10- روش­های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده­ها………… 159
5-10-1- روش تحقیق همبستگی………… 160
5-10-1-1 پژوهش­های رابطه­ای………… 160
5-10-1-2 تدابیر گردآوری داده­ها………… 160
5-11- تحلیل داده­ها………… 162
5-11-1- سنجش میزان اعتماد (پایایی) پرسشنامه………… 162
5-11-2- آمار توصیفی………… 163
5-11-2-1 آمار توصیفی ادراک ساکنان از محله………… 163
5-11-2-2 مشکلات محله از دیدگاه ساکنان………… 163
5-11-2-2-1 بدترین مکا­ن­های محله از دیدگاه ساکنان………… 165
5-11-2-2-2 بهترین مکان­های محله از دیدگاه ساکنان………… 166
5-11-2-2-3 تصویر ذهنی افراد از محله………… 167
5-11-2-2-4حس مکان ساکنان………… 168
5-11-2-2-5 ویژگی­های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان………… 169
5-11-2-3 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش………… 170
5-11-3- آمار استنباطی………… 171
5-11-3-1 بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش  ………… 172
5-11-3-2 آزمون شدت همبستگی متغیرهای پژوهش………… 173
5-11-3-3 بررسی فرضیه­های پژوهش………… 174
فصل ششم: ارزیابی و طرح بهسازی سکونتگاه هدف
6-1- چشم­انداز اولیه ………… 180
6-2- ارزیابی محدوده مطالعه به روش SWOT…………………………….. 181
6-3-چشم انداز،اهداف، راهبرد ها و سیاست های طراحی………… 193
6-3-1- چشم­انداز نهایی………… 193
6-3-2- اهداف کلان………… 193
6-4- سند توافقنامه بهسازی گام به گام محله افغان­آباد………… 199
6-4-1- هدف از تهیه راهنما………… 200
6-4-2- مرحله نخست:نهادسازی و بسترسازی برای مشارکت و تعامل ساکنان و شهرداری………… 201
6-4-3- مرحله دوم: اعتمادسازی دوسویه………… 202
6-4-4- مرحله سوم: حذف عناصر آلوده کننده و مخاطرات زیست­محیطی………… 203
6-4-5- مرحله چهارم: کفسازی فضاهای همگانی………… 205
6-4-6  راهنمای کمی و کیفی ساخت و ساز………… 210
6-4-6-1- اصلاح نظام قطعه­بندی…………………………………………………………. 211
6-4-6-2- ساماندهی سطح اشغال و تراکم ساختمانی…………………………………………………………. 214
6-4-6-3- فعال­سازی و بهبود منظر جداره­های رو به فضای همگانی…………………………………………………………. 216
6-4-6-4 افزایش پوشش گیاهی در فضاهای همگانی………… 219
فصل هفتم: آموزه­های موجود در سکونتگاه­های غیر­رسمی
7-1- لزوم بازنگری در شیوه­های مدیریت و برنامه­ریزی………… 224
7-1-1-ناکارآمدی سیاست­ها و برنامه­های شهری………… 224
7-2-الگوبرداری از سکونتگاه­های غیررسمی برای هدایت توسعه­های جدید شهری………… 226
7-2-1- سکونتگاه­های غیر­رسمی خود­انگیخته– بافت­های زنده شهری………… 226
7-2-2- الگوی رشد سکونتگاه غیر­رسمی………… 226
7-2-3- کیفیت­های فضایی موجود در بافت­های غیر­رسمی………… 228
7-3- پیش زمینه­های بهره­گیری از الگوی توسعه سکونتگاه­های غیر­رسمی………… 229
7-3-1- زمین بدون خدمات………… 229
7-3-2- هدایت به جای طرح­ریزی………… 230
7-3-3- تدوین استانداردهای منعطف و متناسب با شرایط………… 231
7-3-4- آزادسازی فرآیند تغییر و توسعه شهری از سیطره اقتصاد………… 231
7-4- توصیه های پژوهش………… 233
7-5- سخن آخر………… 234
منابع………… 235
پیوست ها ………… 240

 
فهرست جداول
جدول (1-1) جمعیت سکونتگاه­های غیررسمی در بیست شهر نخست ایران از نظر ابعاد مسئله………… 6
جدول (2-1) عمده­ترین دسته­بندی­های اسکان غیررسمی………… 14
جدول (3-1) درصد خانه های پردازنده بهای خدمات بهداشتی و برق………… 87
جدول (3-2) شاخص­های استخراج شده از مبانی نظری………… 95
جدول (4-1) ترکیب قومیتی محله افغان آباد………… 105
جدول (5-1) ضریب آلفای کرونباخ شاخص­های مورد بررسی در پژوهش………… 163
جدول (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان………… 164
جدول (5-3) بدترین مکان­های محله از دیدگاه ساکنان………… 166
جدول (5-4) بهترین مکان­های محله از دیدگاه ساکنان، تعداد و درصد پاسخ­دهندگان………… 167
جدول (5-5) حس ساکنان نسبت به محله بر اساس نتایج پرسشنامه­ها………… 168
جدول(5-6) ویژگی­های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان………… 169
جدول (5-7) درصد فراوانی و میانگین متغیرهای تحقیق در طیف لیکرت………… 170
جدول (5-8) جدول مربوط به آزمون کولموگرف اسمیرنف………… 172
جدول (5-9) ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش………… 173
جدول (5-10) درصد فراوانی و میانگین متغیر­ها در طیف لیکرت………… 174
جدول (5-11) همبستگی میان سرمایه­اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت………… 175
جدول (5-12) رابطه تمایل به مشارکت در بهسازی محله با سایر متغیرهای پژوهش………… 176
جدول (5-13) همبستگی میان سرمایه اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت………… 178
جدول (6-1) ارزیابی محله افغان­آباد با استفاده از تکنیک SWOT………… 181

فهرست اشکال
شکل (1-1) ساختار پژوهش………… 10
شکل (3-1) ترازوی بهسازی و توانمند­سازی: نیاز به برقراری تعادل میان بهسازی و توانمندسازی برای برون رفت از چرخه­های معیوب………… 48
شکل (3-2) شبکه بدون بستگی (الف) و شبکه با بستگی (ب)، (کلمن، 1384، 66)………… 58
شکل (3-3) سمت چپ:بافت پیرامون میدان دل کامپو سی ینا، سمت راست: بخشی از بافت محله افغان آباد………… 77
شکل (3-4) بخشی از پروژه بلو هوریزنته در سائوپائو………… 78
شکل (3-5) موقعیت،جمعیت وتولیدناخالص ایالت سائوپائولو………… 79
شکل (3-6) نمونه ای از بهسازی زاغه در سائوپائولو،………… 80
شکل (3-7) Jardim Olinda, Sao Paolo، (The Cities Alliance, 2008, 55)………… 83
شکل (3-8) بهسازی زاغه در سائوپائولو………… 84
شکل (3-9) سکونتگاه غیر­رسمی بر روی زمین کشاورزی در کابل،………… 88
شکل (4-1) الگوی مکان گزینی ساکنان آغازین محله با توجه به موانع و محدودیت های طبیعی………… 101
شکل (4-2) ترکیب سنی جمعیت محله افغان آباد، (نقش کلیک، 1389، 26)………… 103
شکل (4-3) هرم سنی- جنسی جمعیت محله افغان­آباد در سال 1385………… 104
شکل (4-4) توزیع سطح سواد در میان با سوادان 6 ساله و بیشتر جمعیت نمونه بررسی (نقش کلیک، 1388، 68)………… 106
شکل (4-5) قالیبافی درون منازل در محله افغان­آباد………… 107
شکل (4-6) محصوریت کوچه­ها در محله افغان­آباد………… 110
شکل (4-7) نمونه­ای از مقیاس انسانی موجود در فضاهای همگانی محله افغان­آباد………… 110…………
شکل (4-8) پیچیدگی به دلیل تنوع هندسی فضاها و تنوع ساخت و سازها در محله افغان آباد………… 111
شکل (4-9) نمونه­ای از خانه­های قدیمی­تر، گونه نخست در دسته­بندی مسکن در محله افغان­آباد………… 113
شکل (4-10) پلان و کروکی دو واحد نوساز با یک اتاق در طبقه دوم در محله افغان آباد………… 114
شکل (4-11) ارتباطات درونی سه خانه، دو نمونه نخست از خانه­های قدیمی و گونه غالب خانه­های محله است و گونه سوم ساختمانی نوساز در محله افغان­آباد………… 115
شکل (4-12) درختان و سردر بلند مسجد جامع در خط آسمان محله محله افغان­آباد………… 138
شکل (4-13) کیفیت جداره­ها در محله افغان آباد………… 139
شکل (4-14) بازی کودکان در فضای باز ورودی محله افغان آباد………… 141
شکل (4-15) نمونه­ای از قرارگاه­های رفتاری در کنار مسجد هجرت در محله افغان­آباد………… 142
شکل (4-16) نمونه ای از قرارگاه­های رفتاری در کنار مغازه در محله افغان­آباد………… 143
شکل (4-17) تجمع افراد در کنار دستفروشی در فضای باز ورودی محله افغان­آباد………… 143
شکل (5-1) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ­دهندگان به هر یک از مشکلات………… 164
شکل (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و امتیاز هر مشکل………… .165
شکل (5-3) درصد هر یک از بدترین مکان­های محله از دیدگاه ساکنان………… 166
شکل (5-4) درصد بهترین مکان ها از دیدگاه ساکنان………… 167
شکل (5-5) ویژگی­های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ­دهندگان به هر ویژگی………… 170
شکل (5-6) میانگین متغیرهای تحقیق برای محله در طیف لیکرت………… 171
شکل (6-1) طرحی از نتیجه بهسازی پیشنهادی محله افغان آباد………… 200
شکل (6-2) روند اصلاح قطعات تفکیکی و افزایش هدایت­شده تراکم ساختمانی در محله………… 210
شکل (6-3) عقب نشینی­های پیشنهادی و قطعات جای گرفته در عمق بلوک ها………… 212
شکل (6-4) یکی از الگوهای ممکن اصلاح قطعات به همراه معابر اصلاح شده و شبکه دفع آب­های سطحی………… 212
شکل (6-5) الگوی اصلاح هندسی قطعات تفکیکی و جابجایی قطعات جای­گرفته در عمق بلوک­ها………… 213
شکل (6-6) الگوی پیشنهادی سطح اشغال و تراکم ساختمانی………… 215
شکل (6-7) نمودی از طرح پیشنهادی در راستای فعال­سازی و بهبود منظر جداره­ها………… 216
شکل (6-8) الگوی مناسب موجود برای دیوار حیاط………… 217
شکل (6-9) الگوی فعال­سازی جداره­های فضاهای همگانی………… 218
شکل (6-10) الگوی گیاهان بالارونده بر روی دیوار و در حیاط………… 219
شکل (6-11) نمودی از نتیجه ی پیروی از سند راهنما در بازسازی خانه ها و بهسازی فضاهای همگانی………… 220
شکل (6-12) دید پرنده پیشنهادی میدان ورودی افغان آباد………… 221
شکل (6-13) دید ناظر از ورودی پیشنهادی محله………… 222
شکل (7-1) تأثیر الگوهای همجواری جوامع بر نحوه گزینش مکان زندگی………… 228

 
فهرست نقشه ها
نقشه (4-1) موقعیت محله افغان آباد در شهر گنبد کاووس………… 99…………
نقشه (4-2) سازمان فضایی محله افغان آباد………… 116
نقشه (4-3) ساختار فضایی محله افغان آباد………… 117
نقشه (4-4) مورفولوژی در مقیاس بلوک………… 119
نقشه (4-5) مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی………… 120
نقشه (4-6) دانه بندی محله افغان آباد………… 122
نقشه (4-7) تعداد طبقات محله افغان آباد………… 123
نقشه (4-8) تراکم ساختمانی در محله افغان آباد………… 125
نقشه (4-9) نوع مصالح در محله افغان آباد………… 126
نقشه (4-10) سه بعدی ایزومتریک پر و خالی از محله افغان آباد………… 127
نقشه (4-11) کاربری اراضی محله افغان آباد………… 130
نقشه (4-12) سلسله مراتب دسترسی در محله افغان آباد………… 131
نقشه(4-13) کیفیت دسترسی در محله افغان آباد………… 132
نقشه (4-14) برآیند نقشه های تصویر ذهنی برداشت شده به همراه درصد اشاره پاسخ دهندگان………… 136
نقشه (4-15) بررسی عناصر پنج گانه لینچ در محله افغان آباد………… 137
نقشه (4-16) سازمان بصری محله افغان آباد………… 140
نقشه (6-1) فاز نخست مداخله، کاهش مخاطرات زیست محیطی………… 204…………
نقشه (6-2) فاز دوم مداخله، کفسازی و تکمیل شبکه دفع آبهای سطحی…………………………………………………………………………………. 206
نقشه (6-3) فاز سوم مداخله، اصلاح شبکه معابر………… 207
نقشه (6-4) ارتقای کیفیت های محیطی در فضاهای همگانی محله………… 208
نقشه (6-5) پلان پیشنهادی فضای باز ورودی………… 209

مقدمه
هنگامی که به سکونتگاه­های بشر در آینده می­اندیشیم ناخودآگاه تصویر شهرهایی زیبا و پیشرفته در ذهن ما شکل می­گیرد. اما با نگاهی به رشد شتابان شهرنشینی در کشورهای جهان سوم و بررسی روند گسترش کلانشهرها، وارد دنیای واقعی می­شویم. جهانی را پیش رویمان می­بینیم که به واسطه ساختارهای اقتصادی و اجتماعی موجودش بخشی از جوامع را از دستیابی به حقوق و نیازهای اولیه­اشمحروم می­سازد. دولت­ها و مردم این بخش جامعه را طرد کرده و از آن دوری می­گزینند تا درگیر گرفتاری­های خاص آن نشوند. و بدین ترتیب این بخش رها شده که ساختارها و قوانین را در تضاد با نیازهای حیاتی­اش می­یابد، می­کوشدحقوق خویش را با گریز از قانون بازیابد و نیازهایش را برآورده سازد. سرپناه و مسکن یکی از همان نیازهایی است که طبقات تهیدست اجتماعی در کشورهای جهان سوم برای برآورده شدنش چاره­ای جز نادیده گرفتن قانون نمی­یابند و اینجاست که اسکان غیررسمی آغاز می­شود.
با گسترش سکونتگاه­های غیررسمی و بروز مشکلات و آسیب­های برآمده از آن­ها است که نهادهای متولی شهر دست به کار می­شوند و در آغاز می­کوشند با از میان برداشتن آن­ها صورت مسئله را پاک کنند. اما چون ریشه­های اقتصادی و اجتماعی مسئله پابرجاست، دیر یا  زود با این واقعیت روبرو می­شوند که بسیاری از این سکونتگاه­ها آمده­اند که بمانند. دیری نمی­گذرد که راه­حل­های تسکین دهنده­ای نظیر جابجایی نیز به دلیل تأمین نشدن منابع کنار گذاشته می­شوند. از این پس کوشش نهادهای برشمرده بر تأمین حداقل خدمات با نگاهی کمی و از بالا به پایین متمرکز می­شود. محدودیت منابع و ضعف­های ساختاری باعث می­شود که پروژه­های خدمات رسانی به کندی پیش روند و در بهترین شرایط می­توان امیدوار بود که بخشی از نیازهای کمی ساکنان برآورده شود. اما هنوز این اجتماعات چه از نظر کالبدی و چه اجتماعی به عنوان تکه­ای جدامانده از شهر مادر باقی می­مانند.
با این مقدمه می­توان دریافت که چرا رویکردهای تازه روبرویی با سکونتگاه­های غیررسمی، بر توانمند­سازی و بهبود کیفیت­های محیطی این اجتماعات با بهره­گیری از دارایی­ها و ظرفیت­های فیزیکی، انسانی و اجتماعی آن­ها تاکید دارند. رویکردهایی که می­کوشند این اجتماعات را هم از دیدگاه اجتماعی و هم کالبدی به شهر مادر پیوند دهند.

فصل اول:
کلیات پژوهش