1-6-1 سابقه تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 11

1-6-2 محدودیت‌های تحقیق. 13

1-6-3 روش تحقیق. 13

1-6-4 مدل مفهومی تحقیق. 15

1-7 جنبه نوآوری تحقیق. 16

فصل دوم- مبانی نظری

2-1 مقدمه 18

2-2 تعریف گردشگری. 20

2-2-1 انواع گردشگری. 21

2-2-2 آثار مثبت و منفی گردشگری. 23

2-2-2-1  اثرات گردشگری بر جوامع میزبان. 24

2-2-2-2 اثرات اقتصادی گردشگری. 25

2-2-2-3 اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری. 26

2-2-2-4 اثرات سیاسی گردشگری. 27

2-2-2-5 اثرات زیست محیطی گردشگری. 28

2-2-3 گردشگری روستایی. 28

2-2-3-1 قلمرو گردشگری روستایی. 29

2-2-3-2 انواع گردشگری روستایی. 29

2-2-3-3 گردشگری بوم زیستی. 33

2-2-3-4 اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری روستایی. 33

2-2-3-5 اثرات مثبت و منفی اقتصادی گردشگری روستایی. 34

2-2-3-6 اثرات مثبت و منفی اجتماعی گردشگری روستایی. 35

2-2-3-7 اثرات مثبت و منفی زیست محیطی گردشگری روستایی. 36

2-3 اکوتوریسم 36

2-3-1 اصول اکوتوریسم 41

2-4 توسعه پایدار. 44

 

2-4-1 مدل اکوتوریسم پایدار. 48

2-5 هدفهای زیست محیطی. 49

2-5-1 آثار و پیامدهای صنعت اكوتوریسم 49

2-6 معیشت پایدار. 50

2-7 جامعه محلی. 52

2-7-1 بوم گردی. 54

2-7-2 بوم گردی روستایی. 58

2-7-3 اقامتگاه‌های بوم گردی. 61

2-8 اکوکمپ.. 63

2-9 استانداردها و شرایط اکوکمپ‌ها و اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

2-9-1 الزامات و شرایط عمومی اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

2-9-2  اکوکمپ‌ها، معیارها و شاخص‌های احداث.. 67

2-9-3 گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست ISO–14001. 67

2-10 کدهای اخلاقی در صنعت گردشگری. 69

فصل سوم – روش شناسی و مطالعه وضع موجود

3-1 مقدمه 74

3-2 روش شناسی تحقیق. 74

3-2-1 روش‌های تحقیق. 74

3-2-2 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 75

3-2-3 سطوح اندازه‌گیری. 75

3-3 جامعه آماری و تعداد نمونه 77

3-3-1 متغیرهای تحقیق. 77

3-3-2 آزمون  پرسشنامه 78

3-3-3 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 79

3-3-4 مطالعات پایه 79

3-3-4-1 وضعیت عمومی استان مازندران. 79

این مطلب را هم بخوانید :

3-3-4-2 زبان مازندرانی. 80

3-3-4-3 وجه تسمیه مازندران. 81

3-3-4-4  وضعیت اقلیمی. 81

3-3-5 اقلیم استان مازندران. 83

3-4 وضعیت زمین شناسی. 85

3-4-1 وضعیت خاک شناسی. 87

3-4-2 وضعیت منابع آب.. 88

3-5 موقعیت جغرافیایی شهرستان ساری. 91

3-5-1 موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 92

3-6 اطلاعات روستای افراچال. 95

3-6-1 وجه تسمیه نام روستا 95

3-6-2 مردم روستا 95

3-6-3 محصولات كشاورزی. 96

3-6-4 سد شهید رجایی. 96

3-7 معیشت محلی روستای افراچال ساری. 96

3-7-1 معیشت جامعه محلی. 96

3-7-2 مشکلات مطرح شده توسط مردم روستا 97

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل

4-1 مقدمه 99

4-2 روش نمونه­گیری. 99

4-2-1 روایی و پایایی پرسش نامه­ها 100

4-2-1-1 روایی. 101

4-2-1-2 پایایی. 101

4-3  نتایج توصیفی پرسش نامه‌ها 104

4-3-1 پرسشنامه جامعه محلی. 104

4-3-1-1 اطلاعات عمومی پرسشنامه جامعه محلی. 104

4-3-1-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه جامعه محلی. 108

4-3-2 پرسش نامه گردشگران. 112

4-3-2-1  اطلاعات عمومی پرسشنامه گردشگران : 112

4-3-2-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه گردشگران : 115

4-3-3 اطلاعات پرسش نامه مسئولین و دست اندرکاران محلی. 124

4-3-3-1 اطلاعات عمومی پرسش نامه مسئولین محلی: 124

4-3-3-2 اطلاعات تخصصی و تکمیلی مسئولین محلی. 127

فصل پنجم – آزمون فرضیات و نتیجه‌گیری

5-1 مقدمه 142

5-2 فرضیه اول. 142

5-3 فرضیه دوم 149

5-4 فرضیه سوم 155

5-5 نتیجه­گیری. 162

5-6 ارائه پیشنهادات.. 163

منابع و مأخذ 164

منابع فارسی. 164

منابع لاتین. 167

سایتهای اینترنتی. 170

چکیده انگلیسی. 173

 

 

فهرست جداول

 عنوان                                                          صفحه

جدول 2- 1: هدفها و آثار نظریات و دیدگاههای مربوط به توسعه گردشگری روستایی. 32

جدول 2- 2-: شاخص‌های احداث اکوکمپ (حسنی اصفهانی،97،1387) 64

جدول 2- 3: شاخص‌های فعالیتی در اکوکمپ.. 65

جدول 3- 1: ابزار گرد آوری اطلاعات به طور خلاصه، مأخذ:یافته‌های پژوهش،1393. 75

جدول 3- 2: مقیاس ترتیبی یا طبقاتی لیکرت گردآوری و ترسیم : نگارنده 77

جدول 3- 3: متغیرهای مستقل و وابسته، مأخذ: یافته‌های پژوهش، 1393. 78

جدول 3- 4: نتایج آزمون آلفای کرونباخ، مأخذ : یافته‌های پژوهش، 1393. 79

جدول 3- 5: میانگین دمای دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

جدول 3- 6: میانگین بارش دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

جدول 4- 1: نتایج فرمول کوکران و تعداد نمونه‌های انتخاب شده برای توزیع پرسشنامه‌ها، ماخذ : محاسبات محقق. 100

جدول 4- 2:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 103

جدول 4- 3:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 103

جدول 4- 4:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

جدول 4- 5: توزیع جنسی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

جدول 4- 6: توزیع سنی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 105

جدول 4- 7: وضعیت تاهل جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

جدول 4- 8: وضعیت میزان تحصیلات جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

جدول 4- 9: وضعیت فعالیت عمده جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 107

جدول 4- 10: توزیع وضعیت شغلی جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

جدول 4- 11- توزیع جغرافیایی شهرستان محل سکونت جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

جدول 4- 12: توزیع جنسی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

جدول 4- 13:توزیع سنی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

جدول 4- 14:وضعیت تاهل گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 113

جدول 4- 15: وضعیت میزان تحصیلات گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

جدول 4- 16: وضعیت فعالیت عمده گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

جدول 4- 17: توزیع وضعیت شغلی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق وضعیت شغلی. 115

جدول 4- 18: ماتریس اولیه اولویت گذاری هزینه‌های سفر، ماخذ : محاسبات محقق. 122

جدول 4- 19:ماتریس نرمالایز هزینه‌های گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 123

جدول 4- 20: توزیع جنسی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 124

جدول 4- 21: توزیع سنی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق توزیع تاهل. 125

جدول 4- 22: توزیع تاهل مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 23: توزیع میزان تحصیلات مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 24: توزیع فعالیت اصلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 25:توزیع شغلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 127

جدول 4- 26: ماتریس اولیه قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 129

جدول 4- 27: ماتریس نرمالایز قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 28: ماتریس اولیه پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 29: ماتریس نرمالایز پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 30: ماتریس اولیه تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 139

جدول 4- 31: ماتریس نرمالایز تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ: محاسبات محقق. 139

جدول 4- 32: تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 140

جدول 5- 1 جدول احتمال – احتمال ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال،  ماخذ : محاسبات محقق. 144

جدول 5- 2: جدول احتمال چارک – چارک ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 145

جدول 5- 3: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 146

جدول 5- 4: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 5: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 6: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 7: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 149

جدول 5- 8: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 150

جدول 5- 9: جدول احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

جدول 5- 10: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

جدول 5- 11: جدول چارک – چارک فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

جدول 5- 12:نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

جدول 5- 13: نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

جدول 5- 14:جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 155

جدول 5- 15: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

جدول 5- 16: جدول احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 157

جدول 5- 17 : جدول چارک – چارک فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

جدول 5- 18: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

جدول 5- 19: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

 

 

فهرست نمودارها

 عنوان                                                          صفحه

نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه 6

نمودار 1- 2: مدل مفهومی تحقیق. 15

نمودار 2- 1: مدل تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری. 25

نمودار 2- 2: گونه شناسی گردشگری روستایی (نگارنده) 30

نمودار 2- 3: مدل اکوتوریسم پایدار فنل، (فنل، 2003:23) 48

نمودار 2- 4: مدل اکوتوریسم پایدار. 49

نمودار 3- 1: نمودار سطوح اندازه‌گیری مقیاس‌ها، گردآوری و ترسیم : نگارنده 76

نمودار 4- 1: توزیع فصلی مسافرت گردشگران به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 2: میزان درآمد پیشبینی شده برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ: محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 3: رادار میزان ارزیابی جامعه محلی در مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ: محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 4: توزیع فراوانی تعداد روزهای مسافرت گردشگران در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 115

نمودار 4- 5-: درآمد متوسط ماهیانه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

نمودار 4- 6: مقایسه سطح تعداد مسافرت در سال و نوع وسیله نقلیه شخصی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

نمودار 4- 7-:نوع وسیله نقیله مسافرت گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 117

نمودار 4- 8: تعداد بازدید از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 117

نمودار 4- 9- : نحوه آشنایی با منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 118

نمودار 4- 10: رادار تیپولوژی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 118

نمودار 4- 11: نمودار سطح مقایسه تیپولوژی مسافرت گردشگران و تعداد بازدید آنها از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 119

نمودار 4- 12: مدت اقامت در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 119

نمودار 4- 13- میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 120

نمودار 4- 14: مقصد اولیه یا نهایی است ؟، ماخذ : محاسبات محقق. 120

نمودار 4- 15: سطح مقایسه میزان اقامت و نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 121

نمودار 4- 16: رادار مقایسه نوع اقامت گاه و میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 121

نمودار 4- 17: نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 122

نمودار 4- 18: رادار تمایل به بازدید مجدد گردشگران از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 123

نمودار 4- 19: تاثیر احداث اکوکمپ بر پایداری معیشت جامعه محلی ماخذ : محاسبات محقق. 131

نمودار 4- 20: تاثیر مشورت با جامعه محلی در موفقیت طرح احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 131

نمودار 4- 21: رادار تاثیر یک بازدید برنامه ریزی شده و مبتنی بر اصول بوم گردی بر شادابی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 132

نمودار 4- 22: سطح میزان آگاهی از جغرافیای منطقه ماخذ : محاسبات محقق. 132

نمودار 4- 23: سطح آگاهی از مزایای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 133

نمودار 4- 24: رادار آگاهی از اصول احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 133

نمودار 4- 25: رضایت بخشی از میزان تبلیغات برای جذب اکوتوریست به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 134

نمودار 4- 26- سطح قابلیت‌های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 134

نمودار 4- 27: قابلیت‌های روستای افراچال برای انتخاب به عنوان روستای هدف گردشگری ماخذ : محاسبات محقق. 135

نمودار 4- 28: ارزیابی میزان مشارکت جامعه محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 135

نمودار 4- 29: ارزیابی میزان مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

نمودار 4- 30: رادار میزان مشارکت گردشگران برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

نمودار 4- 31: رادار میزان مشارکت مسئولین بالاتر برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 137

نمودار 4- 32- میزان موفقیت در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات
محقق. 137

نمودار 4- 33: بیشترین فصل مسافرت گردشگران به روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 138

نمودار 4- 34:سطح تخمین قیمت هر شب اقامت در اکوکمپ روستای افراچال در صورت احداث ماخذ : محاسبات محقق. 138

نمودار 5- 1: رادار مقایسه نتایج جامعه محلی و مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 142

نمودار 5- 2: هیستوگرام جامعه محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

نمودار 5- 3: هیستوگرام مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

نمودار 5- 4:هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 144

نمودار 5- 5: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

نمودار 5- 6: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 153

نمودار 5- 7: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

نمودار 5- 8: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 158

نمودار 5- 9: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

 

فهرست نقشه­ها

 عنوان                                                          صفحه

نقشه 3- 1:  نقشه مطالعات خاک­شناسی نیمه تفصیلی و اجمالی غرب استان مازندران – علمده مازندران، ماخذ : سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1334. 87

نقشه 3- 2: عکس ماهواره­ای سد شهید رجایی، ماخذ: عکس‌های هوایی. 90

نقشه 3- 3: نقشه تقسیمات کشوری استان مازندران، 1391. 91

نقشه 3- 4: نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان ساری، استان مازندران. 92

نقشه 3- 5: نقشه موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 93

نقشه 3- 6 : نقشه راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 93

نقشه 3- 7: نقشه ماهواره ای روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

نقشه 3- 8: نقشه ترکیبی ماهواره ای و راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

 

 

 

 

 

چکیده

اكوتوریسم در مناطق روستایی در ایران كه جمعیت بالایی از مردم روستا را در خود جای داده است یكی از شاخص­های مهم توسعه پایداراست. مهم­ترین تاثیر مثبتی که اقامتگاه‌های بوم گردی (اکوکمپ) می­تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است و تاثیر منفی این اقامتگاه­ها می­تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. مهم­ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه­های بوم­گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت­های گردشگری اقامتگاه است. روستای افراچال در استان مازندران، شهرستان ساری، بخش کلیجان رستاق، دهستان تنگه سلیمان قرار دارد. با توجه کل خانوارهای روستایی که طبق آخرین سرشماری دارای 9 خانوار و 31 نفر جمعیت ثابت (سرشماری نفوس و مسکن استان مازندران، 1390) و 500 نفر و 100 خانوار (گزارش غیررسمی ادارت محلی)، نمونه از طریق  فرمول کوکران و در سطح اطمینان 95درصد (خطای 5 درصد) مبادرت به انتخاب نمونه نموده و تعداد 53 پرسشنامه برای گردشگران، تعداد 51 پرسشنامه برای روستائیان جامعه محلی و تعداد 34 پرسشنامه برای مسئولین و دست اندرکاران محلی به عنوان حجم نمونه انتخاب شده­اند. آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی 737/0، پرسش نامه مسئولین محلی 703/0 و پرسش­نامه گردشگران 949/0 به­دست آمده است. برای آزمون فرضیات از آزمون آماری تی تک نمونه­ای و آزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است. امکان سنجی قابلیت­های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ از دیدگاه جامعه محلی 2/81% و از دیدگاه مسئولین محلی 4/79% رضایت بخش ارزیابی شده است. همچنین در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال میزان موفقیت این طرح از دیدگاه جامعه محلی 8/56% و از دیدگاه مسئولین محلی 8/58% موفقیت­آمیز سنجش شده است.  از دید جامعه محلی و مسئولین محلی روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد و همچنین از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامت گاه بوم­گردی مناسب می­باشد و نیز از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه بوم­گردی مناسب می­باشد.

 

واژگان کلیدی: اکوتوریسم (طبیعت­گردی)، اقامتگاه­های بوم­گردی، معیشت پایدار، جامعه محلی، روستای افراچال شهرستان ساری

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه

گردشگری در قرن بیست و یکم با توجه به گسترش زیرساخت‌های اقتصادی، بهداشتی، امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپذیر بدل گشته است. سفر به دیگر نقاط برای گردشگری با انگیزه‌های مختلف جزء ملزومات زندگی در این قرن محسوب می شود و در واقع جریانی را شکل می دهد که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت ملت یافته است (سقایی، 7، 1385). بر این مبنا جریان گردشگری در جهان، به خصوص در ابعاد اقتصادی اهمیتی دو چندان یافته است. به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادارات در گردشگری در سال 2004 رشدی معادل 9/5 درصد و در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است (Chiang Lee , 2008:180). تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه‌هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه‌های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه‌های آن یا خلق راه‌ها و روش‌های جدیدند. یکی از این روش‌ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه‌های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیده ای از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، به عنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. از انواع مهم و در حال رشد تورسیم، توریسمی است که مربوط به روستا و مناطق روستایی می باشد. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد (Ashley & Goodwin , 2001). یکی از جدیدترین گونه‌های گردشگری، گردشگری سبز می باشد که در گفتمان جدید مطالعات گردشگری نمود یافته است. گردشگری سبز طبق آنچه تعریف شده است اگرچه در بعضی از كشورها اصطلاح «گردشگری سبز» به گردشگری روستایی اطلاق می‌شود(یعنی گردشگری در مناطق سبز)، اما اغلب برای توصیف نوعی از گردشگری به كار می‌رود، كه بیشتر طرفدار محیط زیست است. این نوع گردشگری با نام‌های مختلف مانند« گردشگری مسئول »، « گردشگری انعطاف‌پذیر »، « گردشگری سودمند » یا « گردشگری بدیل » شناخته شده است، گردشگری سبز بهترین روش برای توسعه ارتباط همزیستی بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی است. به عبارت دیگر، افزایش توجه به اثرات زیانباری كه برخی از انواع گردشگری در محیط زیست ایجاد می‌كند سبب شكل‌گیری نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری سبز شده است. در این میان روستاها به لحاظ داشتن شرایط وموقعیت طبیعی وتاریخی، مناطق ییلاق با چشم انداز زیبا، ویژگی زیست محیطی، ارتفاعات و… با برنامه ریزی و مدیریت صحیح همراه با سرمایه گذاری مناسب می تواند زمینه را برای توسعه اکوتوریسم فراهم کند. که اگر از این مواهب خدادای استفاده درست شود علاوه بر اینکه به توسعه صنعت توریسم و ایجاد اشتغال کمک می کند نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی خواهد داشت. رهیافتی که در گفتمان‌های مسلط توریسم و اکوتوریسم مطرح شده است رهیافت توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی در مناطقی است که پتانسیل‌ها و بسترهای توسعه این نوع از اکوتوریسم فراهم است. در این رهیافت توریست با اقامت در مکانهایی که با مشخصات و شاکله توسعه بوم آورد و منتج از محیط و رعایت محیط زیست و احترام به محیط زیست با لذت بردن از سفر و کسب تجربه ای جدید، تعریفی نو از توریسم و اکوتوریسم به دست می دهد.

1-2 بیان مسئله

نگرش توسعه پایدار در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970، هنگامی که مردم از پیامدهای منفی ناشی از رشد افسارگسیخته اقتصادی آگاه شده بودند، به وجود آمد. خسارت‌های هنگفت بر منابع پایه در سراسر جهان وارد شد و سایر منابع نیز در معرض نابودی قرار گرفتند. در اواخر دهه 1970 شوماخر مفهوم توسعه پایدار را در کتاب خود به نام کوچک زیباست معرفی نمود. وی در نوشته‌های خود مدلهای توسعه را در مقیاس کوچک و بر اساس تمرکززدایی و با استفاده از فنآوری‌های مناسب، جایگزین و ارائه می کند. بحث اصلی او این بود که توسعه در مقیاس کوچک آسانتر و قابل کنترل تر بوده و با روحیات توده مردم سازگارتر است (Schumacher , 1973). سیاست توریسم پایدار در دنیای امروزی، رهیافت جامعی است كه خواهان رشد بلندمدت صنعت توریسم بدون اثرات مخرب بر زیست بوم‌های طبیعی است و براین نكته تأكید دارد كه در قالب توسعه توریسم، بشر قادر خواهد بود كه جوانب خاصی از محیط درجهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستكاری نماید (شریف زاده، مرادی نژاد، 1381: 55). به همین خاطر، در طول چندین سال گذشته، مفهوم گردشگری پایدار تا حدی پیشرفت كرده و جا افتاده است تا بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد. گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی كرده و رابطه مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یك سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی و با صنعت گردشگری برقرار ساخته است.در کشورهای جهان از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اجتماعی نواحی یاد شده است (Sharply , 2002:233 ) تا جایی که سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. شکل شماره 1 برای درک بیشتر اهمیت سرمایه در گردشگری روستایی حومه شهرهاست که تمایزی روشن بین دارایی‌های سرمایه حومه شهر و منابع اقتصادی گسترده تر به کار گرفته شده توسط صنایع روستایی است.بسیاری از منابع اقتصادی همچون سرمایه سهام در کسب و کار گردشگری روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال ساختمانی دور افتاده در حومه شهر که به عنوان موزه کشاورزی بازسازی شده است در ابتدا سرمایه روستایی بوده اما اکنون به عنوان پایتخت جریان سرمایه گردشگری روستایی و حومه شهر ایفای نقش می نماید و به طور رسمی بخشی از مالکیت سرمایه حومه شهر محسوب می گردد (Brian Garrod , 2006:121 ).

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن وآلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری وکارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از چالش‌هایی است که جهان امروز با آن روبه رو می باشد. امروزه، نبود فرصت‌های شغلی، وجود بیکاری و همچنین فقر روستایی را نیز می توان از مشکلات اساسی روستاهای کشور برشمرد که به مهاجرت‌های روستا-شهری منجرشده و این امر مشکلاتی را هم برای شهرها و هم روستاها و در واقع، برای کل کشور فراهم آورده است.  گردشگری فرصت‌های بسیاری را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی ایجاد می کند که بیشتر آنها، روابط مستقیم و متقابل میزبان و میهمان را در خانه و املاک خانواده گردشگرپذیر در بردارند. این حضور و مشارکت از سوی خانواده، برای تجربه و رضایت گردشگر و همچنین برای توسعه پایدار مقصد و جامعه محلی، امری بسیار حیاتی است.

 

سرمایه طبیعی   سرمایه فیزیکی سرمایه حومه شهرسرمایه اجتماعی

صنعت گردشگری

منابع اقتصادی

تاثیرات سرمایه حومه شهر

سرمایه‌گذاری در روستاها

درآمدهای حاصل از محصولات گردشگری و تجارب

گردشگری و محصولات مرتبط

استفاده مستقیم و غیر مستقیم به عنوان:   جاذبه های بازدید کننده منابع حیات‌وحش پس زمینه برای تجربه تصویر قسمت

گردشگر

بازخورد رضایت گردشگران از تجارب گردشگری روستایی

نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه

یکی از کسب وکارهای کوچک گردشگری که از سال ۱۹۹۴ میلادی به جهانیان معرفی شد. اقامتگاه‌های بوم گردی برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی که در سال 1994 در خلیج ماهو در جزایر ویرجین در آمریکا برگزار گردید مطرح شد. اولین دستورالعمل بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی نیز نتیجه ی کنفرانس بین المللی کاستاریکا در سال 1995 و پنج سال تحقیق و بازبینی بود. تعریف ارائه شده منتج از این تحقیقات به شرح ذیل است :

“اقامتگاه بوم گردی، اقامتگاهی برای گردشگران هستند که دارای خصوصیاتی به این ترتیب  باشند : 1. آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازند 2. کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارند 3. مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند 4. از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند 5. سیستم کارآمد دفع زباله و فاضلاب داشته باشند 6. از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند 7. در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کنند 8. برنامه‌های آموزشی درباره ی محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند و 9. با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند ( http://ecotourism.ichto.ir) “. هدف اصلی ایجاد و توسعه این نوع از اقامتگاه‌ها که دارای هویت و ساختاری بومی هستند، رسیدن به توسعه پایدار است. بیشتر این اقامتگاه‌ها توسط یک خانواده محلی اداره شده و تنها جنبه اقامتی ندارند؛ بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی، تورها و فعالیت‌های بوم گردی به چشم می خورد. مکان فیزیکی اقامتگاه، به دلیل سبک معماری و مصالح ارگانیک به کار رفته در ساختمان اقامتگاه، طراحی داخلی و مبلمان بومی و همچنین فعالیت‌های تعریف شده در آن به نوعی یک اکوموزه بوده و یک جاذبه گردشگری محسوب می شود. مهم‌ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه‌های بوم گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت‌های گردشگری اقامتگاه است. از سال ۱۹۹۴ میلادی و در اولین سمینار بین المللی انجمن‌های تخصصی اکولوژ، گونه جدیدی از اقامتگاه‌ها با نام «اقامتگاه بومی یا اکولوژ» به صورت رسمی به دنیای گردشگری معرفی شد که ساختار خود اقامتگاه با هویت آن در هم تنیده بودند. بر اساس اولین تعریف رسمی در سال ۲۰۰۲ میلادی، اقامتگاه بومی یا اکولوژ امکانات اقامتگاهی گردشگری است که به معیارهای زیر پایبند است: حفاظت از محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ ایجاد کمترین اثر بر محیط طبیعی اطراف اقامتگاه در هنگام ساخت آن؛ استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هم آهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط؛ استفاده از سیستم‌های آبرسانی پایدار و کاهش مصرف آب؛ به کارگیری روش‌هایی برای بازیافت زباله‌های خشک و دفع دیگر انواع زباله بدون آسیب رسانی به محیط؛ استفاده از انرژی‌های پایدار به روش‌های سنتی و به کار‌گیری انرژی‌های نو با استفاده از وسایل مدرن؛ کار گروهی همراه با به کارگیری جامعه محلی؛ ارائه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه کارکنان، گردشگران و مالکان اقامتگاه‌ها درباره چگونگی حفاظت و برخورد با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ همکاری با برنامه‌های تحقیقاتی در جهت برنامه ریزی توسعه پایدار محلی. اقامتگاه‌های گروه خوشه سار بوم گردی در طول سال‌های گذشته، به گونه‌های مختلف با هم آشنا شده و به سرعت در سراسر ایران درحال گسترش هستند. افراد این شبکه که در سرتاسر ایران و در اکوسیستم‌های مختلف مشغول به کار و زندگی هستند، ارزش‌های میراث فرهنگی و زندگی بومی را فراتر از گفتار و نوشتار، کم و بیش در رفتار و زندگی شان وارد کرده اند؛ مانند محل زندگی، پوشش، خوراک، شغل، موسیقی و غیره. آنها به شکل ارگانیک تشکیل یک شبکه بومی داده اند، با یکدیگر همکاری دارند، تجاربشان را درمیان می گذارند و معرف یکدیگرند. تقریبا تمام این افراد در مراحل طراحی، تهیه مصالح و اجرای فضای معماری اقامتگاه‌های مورد نظرشان به صورت عملیاتی وارد شدند و مهارت و دانش کسب کردند. همین موضوع کم و بیش نسبت به تهیه پوشاک و به تبع، خوراکشان و نیز فعالیت‌ها و محصولاتی که ارائه می کنند، دخیل بوده است. افراد این گروه زندگی مفید نزدیک به طبیعت، در بافت‌های قدیمی شهری و روستایی را انتخاب کرده و ارزش‌های میراث فرهنگی و معنوی، صنایع دستی، محیط زیست و گردشگری را در حوزه فعالیت خود زنده نگه می دارند. براساس مرام نامه اعضای خوشه سار بوم گردی، برخی ارزش‌های هسته ای و مشترک اعضای این شبکه عبارت است از: انتخاب خانه ای بومی، مرمت و سکونت در آن؛ استفاده از معماری داخلی ساده محلی؛ پذیرایی با غذای اصیل بومی؛ درگیر کردن جوامع محلی در فعالیت‌های خود؛ احترام و زنده نگه داشتن فرهنگ و آیین‌های مردم بومی؛ معرفی هنرها و صنایع خاص منطقه؛ معرفی موسیقی ایرانی، عرفانی و تلفیق آن با موسیقی جهان. فعالان خوشه سار بوم گردی محیطی را برای استفاده گردشگران و مسافران آماده کرده اند تا میهمانان بتوانند علاوه بر اقامت در یک خانه روستایی یا سیاه چادر عشایری، ضمن تجربه یک محیط بومی بتوانند از نوشیدنی‌ها، غذاها، پوشاک محلی و فعالیت‌های سنتی منطقه استفاده کنند. ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی همراه با فعالیت‌ها و خدماتی که برای شناخت و معرفی بوم انجام می شود، در مناطق روستایی و بکر طبیعی یا بافت‌های تاریخی شکل می گیرد و توسط خانواده‌های کارآفرین و جامعه محلی علاقه­مند به گردشگری اداره می شوند. در اصل این شیوه میهمان پذیری و پذیرایی در روستاها، پاسخگوی دغدغه‌های فکری بسیاری بود؛ از یک سو برای روستاییان امکان حفاظت منابع و توسعه و بهره برداری پایدار از جاذبه‌های طبیعی را فراهم و از سوی دیگر با ایجاد درآمد مکمل، از مهاجرت مردم روستایی جلوگیری می کرد. همچنین برای شهرنشینان، امکان گذران تعطیلات با خانواده را با هزینه‌های قابل تحمل در محیطی که ویژه استراحت و آرامش است، فراهم می ساخت. بیشتر این نوع اقامتگاه‌ها منزلی با امکانات در منطقه روستایی بوده که این خانه‌ها در ساختمان‌هایی که کاربری نخستین خود را از دست داده اند، ایجاد یا سامان می یابند.

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری می تواند با تجزیه و تحلیل دقیق و آکادمیک در چهارچوب‌های نظری پارادایم اکوتوریسم، تاثیرات مثبت و منفی زیادی بر محیط و محاط خویش بگذارد. مهم‌ترین تاثیر مثبتی که این اقامتگاه‌ها می تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است. مراد از جامعه محلی الزاما ساکنان بومی و جغرافیایی در یک سرزمین مادری نیست بلکه شامل هر آن فعال اقتصادی می گردد که در یک محیط با پتانسیل اقتصادی به فعالیت اقتصادی می پردازد و بر طبق تعریف جهانی شغل، یک فعالیت اقتصادی از خود در یک محیط ثابت و در یک رابطه مثبت برنده – برنده انجام می دهد. و تاثیر منفی این اقامتگاه‌ها می تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. این تحقیق در پی یافتن به این سوالات و بررسی دقیق تاثیرات احداث اقامتگاه‌های بوم گردی بر معیشت جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری می باشد.

1-3 اهداف تحقیق (اهمیت و ضرورت تحقیق)

• شناخت پتانسیل‌های طبیعت گردی در روستای افراچال
• امکان سنجی احداث اقامتگاه‌های گردشگری در روستای افراچال
• بررسی میزان بهره مندی جامعه محلی از درآمد حاصل از گردشگری
• شناخت منابع اقتصادی در تثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال

 

 

1-3-1 کاربرد و نتایج تحقیق

• کلیه سطوح تصمیم‌گیری برنامه ریزی در سطح استان مازندران و نهادهای ذیربط شهرستان ساری
• مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی
• سازمان‌ها و ادارات مرتبط با گردشگری و طبیعت گردی
• شهرداری ساری
• شرکت‌ها و موسسه خصوصی و بنگاه‌های اقتصادی فعال در زمینه گردشگری و طبیعت گردی
• شرکت‌های مهندسان مشاور فعال در زمینه توریسم و اکوتوریسم
• پژوهشگران و محققان

1-4 سوالات تحقیق

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت بر روی معیشت پایدار جامعه محلی دارد؟

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت و منفی بر فرهنگ، اقتصاد، اجتماع و زیست محیطی منطقه مورد مطالعه دارد؟

نگرش اعضای جامعه محلی نسبت به احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری تا چه اندازه مثبت می باشد؟

چگونه می­توانیم با رعایت جنبه‌های توسعه بوم آورد به توسعه همه جانبه گردشگری به طور عام و اکوتوریسم به طور خاص در منطقه روستای افراچال دست یابیم؟

1-5 فرضیه‌های تحقیق

روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد.

موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه‌های بوم گردی مناسب می باشد.

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در ثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال نقش اساسی دارد.

1-6 پیشنیه تحقیق

سابقه مطالعات انجام شده در خارج از کشور :

برخی از محققان و نویسندگان در این زمینه همچون (Dahles & Bras , 1999) و (Thomas Jones & Haven Tang  , 2005) به دنبال جمع آوری نتایج پژوهش‌های تحقیقاتی بر روی این موضوع بوده اند و سعی بر ایجاد مسیری برای ادامه تحقیقات بعدی در این راستا داشتند. تحقیقی در سال 2008 میلادی در کشور انگلستان توسط Sherma Raberts & Jan Teraib انجام شد و بر اساس آن 4 شاخص اصلی برای ارزیابی پایداری کارآفرینی‌های کوچک گردشگری معین شد. Stephen Wanhill در سال 1999 در پژوهشی با عنوان “کارآفرینی‌های کوچک و متوسط گردشگری” به بررسی کسب و کارهای کوچک گردشگری در کشور ولز پرداخت که نتیجه آن ایجاد اشتغال و کارآفرینی در جوامع مختلف و گرایش به گردشگری جامعه محور بود. Rhodri Thomas در سال 2004 در پژوهشی با عنوان “کسب و کارهای کوچک در گردشگری” به بررسی مقالات مختلف پرداخت و به این نتیجه رسید که توسعه کسب و کارها راهی برای گردشگری پایدار در مناطق روستایی است. Rhodri Thomas , Gareth Shaw & Stephen J در مقاله ای با عنوان “درک کسب و کارهای کوچک در گردشگری، چالش‌ها و روندهای تحقیقاتی” به بررسی موج تحقیقاتی در زمینه کسب و کارهای کوچک گردشگری پرداختند و عنوان کردند که کمبود تحقیق در این زمینه وجود دارد و مسئله کسب و کارهای کوچک گردشگری و توسعه پایدار گردشگری اهمیت زیادی دارد و همچنین پیشنهاداتی برای تحقیقات بعدی نیز ارائه دادند.

1-6-1 سابقه تحقیقات انجام شده در داخل کشور

عبدالرضا رکن الدین افتخاری و اسماعیل قادری در سال 1381 در پژوهش خویش با عنوان “نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی”، با استفاده از روش کتابخانه ای وضعیت گردشگری روستایی را در جهان بررسی و به مقایسه آن با روستاهای ایران پرداخت و در نتیجه آن پژوهش، راهکارها و رهیافت‌هایی برای توسعه گردشگری روستایی در ایران ارائه داد. مینو حسنی اصفهانی در سال  1387 در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی استانداردهای ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت آن در پارک‌های ملی”، تجربیات کشورهای پیشرو را در توسعه اکوتوریسم در پارک‌های ملی نشان می دهد و نتیجه می گیرد که یکی از پایدارترین راه حل‌های مشکلات آنها را بهره برداری صحیح از زون تفرج (گردشگری) متمرکز در پارک‌های ملی می داد و معتقد است بهترین گزینه در این راستا احداث اقامتگاه‌های طییعت محور است که در کنار برآوردن تقاضاهای گردشگری فرصت‌های محافظتی پارک ملی را نیز توسعه بخشد. داوود مهدوی (1389) در رساله دکترای

1-3 اهداف تحقیق 8

1-3-1 هدف کلی 8

1-3-2 اهداف جزئی 8

1-4 سوالات تحقیق 8

1-5 فرضیات تحقیق 9

1-6محدوده مکانی تحقیق 9

1-6-1 ویژگی های استان خوزستان 9

1-6-1-1 جغرافیای طبیعی …………………………………………….. 9

1-6-1-2 پیشینه‌ی تاریخی…………………………………………….. 11

1-6-1-3 جمعیت…………………………………………….. 12

1-6-1-4 فعالیت های اقتصادی…………………………………………….. 15

1-6-1-5 صنعت…………………………………………….. 15

1-6-1-6 کشاورزی…………………………………………….. 16

1-6-1-7  فعالیت حمل و نقل …………………………………………. 18

1-6-1-8 اشتغال…………………………………………….. 20

1-6-1-9 سهم استان خوزستان در تولید ناخالص ملی …………………………………………….. 21

1-6-1-10 نقاط قوت و قابلیت های سازمان  فضایی استان …………………………………………….. 22

1-6-2 ویژگی های شهرستان شوشتر 23

1-7 تعاریف واژگان 28

1-7-1 تعریف مفهومی 28

1-7-2 تعریف عملیاتی 29

1-7-2 خصوصی سازی 29

 

فصل دوم : مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه …………………………………………….. 32

2-2 ادبیات تحقیق و مبانی نظری…………………………………………….. 32

 

2-2-1 خصوصی‌سازی…………………………………………….. 32

2-2-1-1 دلایل خصوصی‌سازی …………………………………………….. 33

2-2-1-2 فواید خصوصی‌سازی …………………………………………….. 34

2-2-1-3روش‌های خصوصی‌سازی…………………………………………….. 34

2-2-1-4 مشكلات، موانع و محدودیت‌های اجرای خطی‌مشی‌های خصوصی‌سازی…………………………………………….. 35

2-2-1-5 چارچوب اقتضایی خصوصی‌سازی …………………………………………….. 35

2-2-1-6رابطه ساختار و خصوصی‌سازی …………………………………………….. 36

2-2-1-7 ارایه مدلی عملی وموثر برای خصوصی سازی سازمان  های دولتی…………………………………………….. 37

2-2-2 واگذاری فعالیت‌ها…………………………………………….. 38

2-2-2-1 فرآیند واگذاری…………………………………………….. 38

2-2-3 واژه واگذاری …………………………………………….. 39

2-2-3-1 تاریخچه واگذاری…………………………………………….. 40

2-2-3-2 واگذاری چیست؟ …………………………………………….. 45

2-2-3-3 سطوح واگذاری…………………………………………….. 47

2-2-3-4 اهمیت واگذاری…………………………………………….. 47

2-2-3-5 انواع فعالیت‌های قابل واگذاری …………………………………………….. 48

2-2-3-6 ماهیت فعالیت ها در واگذاری…………………………………………….. 49

2-2-3-7 دلایل عمده واگذاری …………………………………………….. 49

2-2-3-8 سطوح واگذاری …………………………………………….. 49

2-2-3-9 سئوالات اساسی در واگذاری …………………………………………….. 50

2-2-3-10 واگذاری استراتژیك چیست؟…………………………………………….. 50

2-2-3-11 تولد واگذاری در کسب و کار…………………………………………….. 51

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-3-12 شرایط و ضرورتها برای واگذاری…………………………………………….. 52

2-2-3-13 دسته بندی های واگذاری…………………………………………….. 53

2-2-3-14 واگذاری و دوره عمر سازمان …………………………………………….. 54

2-2-3-15 عوامل موثر بر واگذاری…………………………………………….. 55

2-2-3-15-1 مشتری …………………………………………….. 56

2-2-3-15-2 فرایندهای داخلی…………………………………………….. 57

2-2-3-15-3 منابع انسانی…………………………………………….. 58

2-2-3-15-4 مالی…………………………………………….. 59

2-2-3-15-5 همسویی راهبردی…………………………………………….. 59

2-2-3-15-6 محیط بیرونی…………………………………………….. 59

2-2-3-16 رویكرد های مهم واگذاری…………………………………………….. 60

2-2-3-17ضرورت واگذاری…………………………………………….. 60

2-2-3-18 شیوه‌های واگذاری…………………………………………….. 61

2-2-3-19 مدل تصمیم گیری منبع یابی استراتژیك…………………………………………….. 62

2-2-3-20 فرایند اجرایی…………………………………………….. 63

2-2-3-21 ملاحظات سازمانی…………………………………………….. 66

2-2-3-22 منافع و چالش ها…………………………………………….. 66

2-2-3-23 مشکل عدم مهارت کافی…………………………………………….. 67

2-2-3-24 ملاحظات سازمانی در واگذاری …………………………………………….. 67

2-2-3-25 معیارهای طبقه بندی در واگذاری …………………………………………….. 67

2-2-3-26 مزایای واگذاری…………………………………………….. 68

2-2-3-27 معایب واگذاری…………………………………………….. 69

2-2-3-28تفاوت پیمانكاری فرعی با واگذاری…………………………………………….. 70

2-2-3-29 روند واگذاری …………………………………………….. 70

2-2-3-30 دلایل عمده واگذاری…………………………………………….. 70

2-2-3-31 فرآیند واگذاری استراتژیك…………………………………………….. 71

2-2-3-32 مراحل اجرای یك سیستم مدیریت واگذاری موفق …………………………………………….. 71

2-2-3-32-1 تعریف شاخص‌ها و فرآیندهای كلیدی سازمان  …………………………………………….. 71

2-2-3-32-2 شناسایی ریسك‌ها و دسته‌بندی مربوط به آنها …………………………………………….. 72

2-2-3-32-3 تعیین حدود واگذاری در شركت …………………………………………….. 73

2-2-3-32-4 برنامه‌ریزی در خصوص اولویت‌بندی در واگذاری و كنترل ریسك‌ها …………………………………………….. 73

2-2-3-32-5 ارائه برنامه جهت كاهش اثرات ریسك‌های واگذاری  …………………………………………….. 73

2-2-3-32-6 تدوین برنامه واگذاری …………………………………………….. 74

2-2-3-32-7 فرهنگ سازی سازمان ی در خصوص واگذاری فعالیت‌ها …………………………………………….. 74

2-2-3-32-8 تعریف صحیح و تشریح جامع فعالیت های انجام شده درون سازمان …………………………………………….. 74

2-2-3-32-9 جذب و ایجاد تأمین کنندگان با صلاحیت…………………………………………….. 75

2-2-3-32-10 انتقال اطلاعات تخصصی مربوط به فعالیت ها و تجارب خاص…………………………………………….. 75

2-2-3-33 منابع واگذاری…………………………………………….. 75

2-2-3-34 واگذاری با روش ISPDE برای کاهش مخاطرات…………………………………………….. 76

2-3 تحقیقات پیشین …………………………………………….. 81

2-3-1 تحقیقات خارجی …………………………………………….. 81

2-3-2 تحقیقات داخلی…………………………………………….. 82

2-4 توضیح در خصوص مدل تحقیق …………………………………………….. 87

2-4-1 مدل مفهومی تحقیق …………………………………………….. 90

 

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

مقدمه…………………………………………….. 92

3-1 نوع تحقیق…………………………………………….. 92

3-2 روش تحقیق…………………………………………….. 92

3-3 ابزار سنجش…………………………………………….. 93

3-4 جامعه آماری…………………………………………….. 93

3-5 حجم نمونه و روش نمونه گیری…………………………………………….. 94

3-6 روش سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق…………………………………………….. 95

3-6-1 روایی…………………………………………….. 95

3-6-2 اعتبار یا پایایی…………………………………………….. 95

3-7 روش های آماری تجزیه وتحلیل اطلاعات …………………………………………….. 96

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه …………………………………………….. 98

4-2 نتایج حاصل از تحلیل توصیفی …………………………………………….. 98

4-2-1 جنسیت…………………………………………….. 98

4-2-2 تحصیلات…………………………………………….. 99

4-2-3سن…………………………………………….. 100

4-2-4 میزان رضایت از خدمات شهرداری…………………………………………….. 101

4-3 نتایج حاصل از تحلیل استنباطی  …………………………………………….. 102

4-4 آزمون فرضیه های تحقیق…………………………………………….. 103

4-4-1آزمون کولموگروف اسمیرنف (KS) :…………………………………………….. 103

 

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

5-1مقدمه …………………………………………….. 112

5-2 نتیجه گیری مبتنی بر یافته های تحقیق…………………………………………….. 112

5-2-1 نتیجه گیری فرضیات…………………………………………….. 112

5-3 پیشنهادات تحقیق…………………………………………….. 114

5-4 محدودیتهای تحقیق…………………………………………….. 116

 

منابع و مأخذ

منابع فارسی…………………………………………….. 119

منابع غیر فارسی …………………………………………….. 122

ضمائم

پرسشنامه …………………………………………….. 125

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

شکل 2-1 : شرایط کلی سازمان 36

شکل 2-2 خصوصی سازی سازمان دولتی 37

شکل 2-3 عوامل موثر بر واگذاری 56

شکل 2-4 فرآیند واگذاری استراتژیک 71

شکل 2-5 متدولوژی واگذاری راهبردی 77

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

جدول شماره 1-1 جمعیت استان خوزستان  برحسب سن و جنس- 1385 توزیع نسبی 12

جدول شماره 1-2 میزان تولید بعضـــــــی از اقلام محصولات کشاورزی و سهم و رتبه استان

نتایج سرشماری کشاورزی 1382 16

جدول شماره 1-3 : ارزش افزوده به قیمت‌های جاری  سال 1385  18

جدول شماره 1-4 : رتبه استــــــان خوزستان از نظر سهم ارزش افزوده فعالیت  “حمل و نقل،

انبارداری و ارتباطات ” در کل کشور سال 1385 20

جدول شماره 1-5 : نرخ اشتغال مردان وزنان 29-15ساله استان 21

جدول 2-1 معیارهای طبقه بندی در واگذاری 68

جدول شماره (4-2-1) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب جنس 98

جدول شماره( 4-2-2 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب تحصیلات 99

جدول شماره (4-2-3) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سن 100

جدول شماره (4-2-4 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سابقه مدیریت 101

جدول شماره (4-3-1 ) توزیع فراوانی شاخصهای مربوط به استراتژی واگذاری  در سطح

کل شهرداری 102

جدول شماره (4-4-1) نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن

توزیع متغیرها 104

جدول شماره (4-4-2) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری  در

سطح کل 105

جدول شماره (4-4-3) نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 105

جدول شماره (4-4-4) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری  در

سطح وظیفه ای 106

جدول شماره (4-4-5)نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 106

جدول شماره (4-4-6)نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری

در سطح واحدهای 107

جدول شماره (4-4-7) نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 107

جدول شماره (4-4-8) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری   108

جدول شماره (4-4-9 )نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 108

جدول شماره (4-4-10) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری   108

جدول شماره (4-4-11)نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 109

جدول شماره (4-4-12)نتایج میانگین رتبه آزمون فریدمن 109

جدول شماره (4-4-13) نتایج تحلیلی آزمون فریدمن 109

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

نمودار شماره (4-2-1) فراوانی پاسخ دهندگان برحسب جنس 99

نمودار شماره( 4-2-2 ) فراوانی پاسخ دهندگان برحسب تحصیلات 100

نمودار شماره (4-2-3) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سن 101

نمودار شماره (4-2-4 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سابقه مدیریت 102

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

نقشه 1-1 : نقشه استان خوزستان 23

نقشه 1-2 : نقشه شهرستان شوشتر 28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده :

امروزه سازمان ها در دنیایی به سر می برند که پویایی،تغییر و پیچیدگی جزء عناصر اصلی آن است و برای بهره وری از فرصت های زودگذر عصر حاضر ناچار به ایجاد ساختار منعطف و بهره مندی از امکانات بیرون از سازمان  هستند .در این راستا دیدگاه غالب در مدیریت ،کاهش فعالیت های دولتی و حرکت به سمت کوچک سازی، مهندسی مجدد، واگذاری و خصوصی سازی می باشد. واگذاری به عنوان یکی از ابزارهای توسعه و بهبود عملکرد سازمان  ها در سنوات اخیر مورد توجه مدیران ومسئولان                  سازمان  ها قرارگرفته و به صورت های مختلف به اجرا درآمده است. این پژوهش به بررسی تأثیر استراتژی واگذاری بر عملکرد شهرداری شوشتر می پردازد. در این تحقیق تأثیر واگذاری در سه سطح کل، وظیفه (پروژه) و واحدهای شرکت، بر مؤلفه های عملکرد ،شامل اثربخشی،کارآیی،کیفیت و کمیت مورد بررسی قرار می گیرد. جامعه آماری تحقیق ، شامل تمامی مدیران، کارکنان و افراد مراجعه کننده به شهرداری بوده است که به شیوه تصادفی انتخاب شدند .روش این تحقیق از نوع توصیفی و از نظر زمانی پیمایشی و به جهت استفاده از نتایج تحقیق در شهرداری، کاربردی می باشد. ابزار  گردآوری اطلاعات،  پرسشنامه است. جهت آزمون روایی سوالات  ، از اعتبار محتوایی و برای پایایی سوالات از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که استراتژی واگذاری در بر عملکرد شهرداری و تمامی مؤلفه های آن تأثیر مثبت دارد.

واژه های کلیدی: برنامه ریزی، استراتژی، واگذاری، عملکرد، خصوصی سازی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه :

روند سریع تغییرات در دنیای کسب وکار امروز و ضرورت همگامی سازمان ها با این روند موجب تغییرات اساسی در ساختار و رفتار آن ها به منظور واکنش سریع در بهره گیری از فرصت های زود گذر شده است.در این میان برنامه ریزی وتعیین استراتژی مناسب توسط مدیران سازمان، همگام با تحولات جوامع بشری و در پاسخگویی به نیاز های موجود نقش کلیدی جهت دسترسی به اهداف سازمانی ایفا می نماید، به طوری كه بسیاری از دانشمندان و تحلیل‌گران اظهار می‌دارند. كه اگر تنها یك عامل وجود داشته باشد كه وجه افتراق بین سازمان ‌های موفق و ناموفق را مشخص می‌كند، آن عامل برنامه‌ریزی صحیح در سازمان  است كه می‌بایست توسط سیستم به صورت مناسب صورت پذیرد(الوانی،10:1387).

هر چند برنامه‌ریزی نوع ویژه‌ای از تصمیم‌گیری است كه مدیر، برای سازمان، آینده خاصی را مورد توجه قرار می‌دهد،لیکن باید توجه نمود که یك رویداد منحصر به فرد نیست كه دارای یك ابتدا و انتهای مشخص باشد بلكه یك فرآیند مستمر و دائمی است كه منعكس كننده تغییرات است. (استونر، 1379: 135).

یكی از مهمترین ویژگی‌های یك رهبر و مدیر اثربخش در سازمان ، به كارگیری مناسب یك استراتژی و شیوه برخورد در رقابت است كه البته می‌بایست این استراتژی توسط منابع اقتصادی و فنی آن سازمان  و نیز به وسیله عوامل محیطی تعیین شود. (استونر، 139:1379).

كشورها برای دستیابی به فاكتورهای اقتصاد توسعه یافته، نیازمند بهره‌مندی از مزیت‌های استراتژی‌های رقابتی هستند. این استراتژی‌ها در دنیای كسب و كار جدید به وسیله مكانیزم بازار اعم از(بازار داری،بازار سازی وبازار گردانی) حاصل می‌شود.

از جمله استراتژی های نوین، شبکه ای شدن فعالیت سازمان  ها می باشد. به گو نه ای که سازمان  ها فعالیتهایی که در آن ها قابلیت کلیدی دارند واز آن در مقایسه با رقبا ارزش آفرینی می کنند خود انجام           می دهند و سایر فعالیت هارا به کسب وکارهایی واگذار می نمایند که در آن فعالیت ها قابلیت کلیدی داشته باشند. این استراتژی واگذاری[1] نام دارد.(الوانی،1387 : 12).

واگذاری موجب کوچک شدن سازمان همراه با کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری ،سرعت وکیفیت خدمات، انعطاف پذیری،انتقال تکنولوژی و فن آوری ،جذب سرمایه گذاری خارجی،تقسیم خطر پذیری ودر مجموع عملکرد بهینه سازمان می­گردد.

با توجه به اهمیت سیستم شهرداری كه در تأمین نیازهای جامعه نقش اساسی دارد ، به كارگیری سیاستهای خصوصی سازی و واگذاری امور در راستای عملكرد بهینه و تأمین خواسته‌های جامعه می تواند شتاب تحولات محیطی و عدم اطمینان را برای سازمان  تا حدودی بهبود  بخشد لذا با توجه به ضرورت هماهنگی سازمان با تحولات بیرونی و دستیابی به مزیتهای رقابتی در دنیای كسب و كار كنونی، محقق امیدوار است این پژوهش بتواند پایه ای برای تحقیقات بعدی در آینده باشد و توسط پژوهشگران دیگر تكمیل گردد ، تا گامی كوچك در تحقق هدف دیرینه یعنی بهبود عملكرد در سازمان ‌های خدماتی و به خصوص شهرداری كه در ارائه بخش عظیمی از خدمات به جامعه سهیم هستند، برداشته شود

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 بیان مساله تحقیق

توجه جدی به مفهوم بهره وری و استفاده بهینه از امكانات و منابع سازمان ها امری روشن و بدیهی است و برای افزایش نرخ بهر ه وری، بازبینی در روش ها ی اداره سازمان  و در صورت لزوم تجدیدنظر در آنها اجتناب ناپذیر می باشد. از نظر علمی، روش ها ی متعددی وجود دارد كه مدیران می توانند در انتخاب راه حل های استفاده مناسب و عقلایی از منابع از آنها كمك بگیرند. سازمان ها در سراسر جهان به دنبال تكنیك ها و روش هایی برای حفظ و توسعه مزایای رقابتی خود هستند. استفاده از روش های نوین مدیریت خدمات، از جمله واگذاری  كه در آن تمام یا بخشی از فعالیت های سازمان  به افراد یا                        سازمان های بیرونی واگذار می شود، یكی از روش های بهره وری است كه در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است.  واگذاری  در سال های اخیر خود را به عنوان یكی از این رویكردها ی پراهمیت معرفی كرده است . بعضی از شركت ها به منظور بهبود كیفیت خدمات و محصولات، كاهش هزینه و زمان تولید، تمركز بر روی مزیت ها ی اصلی رقابتی و به طور كلی افزایش اثربخشی سازمان ، اقدام به واگذاری  برخی فعالیت ها نمود ه اند و چنین به نظر می رسد كه شركت ها با واگذاری  فعالیت های خود به سازمان  های تخصصی دیگر، بهتر می توانند بر روی فعالیت هایی كه ارزش افزوده بیشتری ایجاد می كنند، تمركز كرده و بدین طریق اثر بخشی فعالیت های خود را به حداكثر برسانند .

از نظر کلی[2] و راشید[3] (2000) واگذاری  عبارت است از عقد قرارداد با عرضه كننده بیرونی برای انجام فعالیت هایی كه قبلاً در شركت انجام می شد، یا انجام فعالیت هایی كه كاملاً جدید هستند. بنابراین، تصمیم گیری برای واگذاری از جمله مسائلی است كه باید كلیه ملاحظات سازمانی، موارد پیش نیازی و شرایطی آمادگی سازمان  و مراحل بكارگیری و مدیریت و كنترل فرآیند در مورد آن در كانون توجه قرار گیرد .

امروزه، بسیاری از شركت ها با تمركز بر یك تخصص و یا مهارت ویژه فقط برای ارائه خدمات به مجموعه ای بیرون از خود فعالیت می كنند. تحقیقات نشان می دهد منافع حاصل از واگذاری  برای بسیاری از شركت ها، زیاد بوده و مهمترین آنها صرفه جویی در وقت و هزینه و ارتقای كیفیت و آزادسازی منابع داخلی به منظور استفاده بهینه از آنها بوده است.

در كشور ما به دلایل مختلف، واگذاری به مفهوم وسیع و گسترده خود مورد استفاده و توجه مدیران و مسئولان قرار نگرفته است . از این رو لازم است محققان و مدیران صنعتی در جهت بكارگیری آن و نیز بایدها و نبایدها در انجام آن به مطالعه و تحقیق بپردازند تا طبق شرایط مشخص علمی و روشن بدانیم چه چیز را، چه وقتی و به چه طریقی و به چه كسی بسپاریم.

 

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

در گذشته، واگذاری زمانی مورد استفاده قرار می گرفت كه سازمان ها نمی توانستند خوب عمل كنند. در رقابت ضعیف بودند، كاهش ظرفیت داشتند، با مشكل مالی روبرو بودند و یا از نظر فناوری عقب و شكست خورده بودند.

امروزه سازمان هایی كه كاملاً موفق هستند نیز از این ابزار برای تجدید ساختار سازمان  هایشان استفاده می كنند و مدیران این سازمان ها به عنوان یك موضوع حیاتی این موضوع را درك كرده اند كه ایجاد قابلیت های كلیدی برای برآورده نمودن نیازهای مشتری ضروری است و باید دراین راه تلاش نمایند.

تحقیقات نشان می دهد كه افزایش واگذاری می تواند منجر به كاهش هزینه ها شده و نیاز به           سرمایه گذاری در زمینه تسهیلات، تجهیزات و نیروی انسانی را پایین بیاورد. از سوی دیگر شواهدی نیز حاكی از این است كه افزایش واگذاری  می تواند نوآوری و كنترل برروی كارها را كاهش دهد . واگذاری  را شكلی از فعالیت پیمانكاری می دانند كه قبلاً در شركت انجام می شده است و اكنون انجام آن امور به دیگران واگذار شده است.

برای سپردن كار به بیرون متاسفانه بنگاه ها و سازمان های ما به وظایف دیگری كه برعهده آنها گذاشته می شود، توجهی ندارند در صورتی كه باید در هنگام واگذاری  به برقراری مكانیزم های واگذاری  بپردازند و با مدیریت صحیح، توانایی مانیتور كردن شركتی را كه كار به او واگذار شده، داشته باشند و به گزارش مداوم بپردازند.

همچنین شركتی كه تمایل به دریافت خدمات واگذاری دارد، باید متخصص انجام آن كار باشد و فعالیت هایش منحصر به خدمت گرفته شده باشد . همچنین شركت خدمت گیرنده باید بتواند فعالیت خود را طوری تنظیم كند تا قابلیت كنترل شدن را داشته باشد و امكاناتی را به منظور مانیتور كردن امور فراهم كند.

فعالیت هایی كه در محور فعالیت های اصلی سازمان  قرار ندارند، باید واگذاری  شوند و فقط كارهایی كه به موضوع اصلی فعالیت سازمان  مربوط بوده یا قیمت و شرایط انجام آن بهتر باشد، می توانند در داخل مجموعه انجام شوند . متأسفانه نگاه مدیران ما در مورد واگذاری  با ناآگاهی همراه شده و دیدگاه مناسب در این زمینه كمتر وجود دارد، چنانچه بخشی فكر می كنند در صورتی كه كار را به بیرون واگذار كنند، آن كار به طور صحیح انجام نشده و با كیفیت پایین تر و هزینه بیشتر انجام می پذیرد . در حالی كه اگر كارفرما، كار را صحیح مطرح و بر آن كنترل داشته باشد، كیفیت خدمات افزایش می یابد.

رویكرد سیستماتیك در واگذاری  امری حیاتی است و به عنوان یكی از عوامل بحرانی موفقیت در مدیریت تداركات و مشاركت های پروژه های تحیقاتی، به این مساله پرداخته شده است . مساله واگذاری در سازمان  ها موضوعیت دارد . اما در پروژه های تحقیقاتی بواسطه وجود ریسك از دست رفتن دانش انحصاری سازمان  اهمیت دو چندانی می یابد. نتیجه این امر افزایش آگاهی نسبت به اهمیت تصمیمات واگذاری شده است .

تصمیمات واگذاری  مقداری از منابع و سرمایه را جهت صرف در موارد دیگر آزاد می سازد. واگذاری  به این صورت سبب كاهش هزینه ها حتی تا 39% شده است، جدا از اینكه منافعی مثل وارد شدن به بازارهای كلیدی نیز به این ترتیب و با این مشاركت ها تسهیل شده است . اولین موج واگذاری  فعالیت ها به فعالیت هایی كه مستلزم مهارت ها ی سطح پایین بودند محدود می شد، مثل مشاغل صنعت نساجی یا صنعت اسباب بازی .

دومین موج شامل صنایعی مثل تهیه نرم افزارها، پردازش كارت های اعتباری و مواردی از این دست بود . سومین موج یا موجی كه الان در جریان است شامل فعالیت هایی می شود كه دارای دستمزد بالایی هستند و نیاز به مهارت های سطح بالا دارند كه از جمله آنها می توان به طراحی تراشه، مهندسی،             تحلیل های مالی، داروسازی و تحقیق و توسعه اشاره نمود.

با بررسی ساختار هزینه شركت های تولیدی در كشورهای مختلف نتایج مشابهی گزارش شده است . همه آنها بیان می كنند كه مو اد و قطعات /فرآیندهای خریداری شده از تأمین كنندگان به طور متوسط50%  كل هزینه ها ی تولیدی را تشكیل می دهد . بنابراین هزینه های مدیریت زنجیره تأمین، یك عنصر اصلی در مدیریت هزینه كل و افزایش سودآوری شركت می باشد. شواهد حاكی از آن است كه در گذشته رابطه تأمین به صورت سیستماتیك انجام نمی شده است . اما در سال ها ی اخیر مدل ها یی در این رابطه ارائه شده است.

تصمیمات تأمین تنها به مواد و قطعات / فرآیندهای محصول ، محدود نمی شود و در رابطه با              فعالیت های غیر تولیدی از قبیل خدمات پشتیبانی نیز قابل كاربرد است. در اكثر سازمان ها، تصمیمات تأمین بالقوه زیادی وجود دارد . به طور مثال، شركت های تولیدی صدها قطعه دارند كه می تواند از داخل یا خارج سازمان تأمین گردد.

نتیجه تصمیمات كاملاً متأثر از كیفیت اطلاعات در دسترس و فرضیات استفاده شده در تحلیل                  می باشد. در كنار ملاحظات هزینه و سود، در تصمیمات تأمین، مسائل استراتژیك، ارزیابی مالی، ابعاد كارایی و ریسك در رابطه با كیفیت تأمین كننده ، قابلیت اطمینان، زمان های پیشبرد و تحویل مد نظرقرار می گیرند. زمانیكه تمام این فاكتورها با هم در نظر گرفته می شوند، تصمیم تأمین می تواند یك تصمیم بسیار پیچیده و حساس باشد كه بر سودآوری، سرمایه گذاری و موقعیت رقابتی تأثیر می گذارد. یك تصمیم اشتباه می تواند منجر به هزینه های محصول بالاتر، حیف و میل و از دست دادن فرصت ها، مشتریان و سهم بازار شود.

 

1-3 اهداف تحقیق

1-3-1 هدف کلی :

تجزیه و تحلیل آثار ناشی از واگذاری كارها به پیمانكاران بر عملكرد شهرداری شهرهای با تاکید بر شهر شوشتر و ارائه پیشنهادات لازم به منظور بهبود آنها.

1-3-2 اهداف جزئی :

1)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر کیفیت ارائه خدمات به شهروندان

2)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر زمان انجام تعهدات به شهروندان

3)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر بالا بردن درآمدها

4)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر کنترل هزینه ها

1-3 اهداف تحقیق 8

1-3-1 هدف کلی 8

1-3-2 اهداف جزئی 8

1-4 سوالات تحقیق 8

1-5 فرضیات تحقیق 9

1-6محدوده مکانی تحقیق 9

1-6-1 ویژگی های استان خوزستان 9

1-6-1-1 جغرافیای طبیعی …………………………………………….. 9

1-6-1-2 پیشینه‌ی تاریخی…………………………………………….. 11

1-6-1-3 جمعیت…………………………………………….. 12

1-6-1-4 فعالیت های اقتصادی…………………………………………….. 15

1-6-1-5 صنعت…………………………………………….. 15

1-6-1-6 کشاورزی…………………………………………….. 16

1-6-1-7  فعالیت حمل و نقل …………………………………………. 18

1-6-1-8 اشتغال…………………………………………….. 20

1-6-1-9 سهم استان خوزستان در تولید ناخالص ملی …………………………………………….. 21

1-6-1-10 نقاط قوت و قابلیت های سازمان  فضایی استان …………………………………………….. 22

1-6-2 ویژگی های شهرستان شوشتر 23

1-7 تعاریف واژگان 28

1-7-1 تعریف مفهومی 28

1-7-2 تعریف عملیاتی 29

1-7-2 خصوصی سازی 29

 

فصل دوم : مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه …………………………………………….. 32

2-2 ادبیات تحقیق و مبانی نظری…………………………………………….. 32

 

2-2-1 خصوصی‌سازی…………………………………………….. 32

2-2-1-1 دلایل خصوصی‌سازی …………………………………………….. 33

2-2-1-2 فواید خصوصی‌سازی …………………………………………….. 34

2-2-1-3روش‌های خصوصی‌سازی…………………………………………….. 34

2-2-1-4 مشكلات، موانع و محدودیت‌های اجرای خطی‌مشی‌های خصوصی‌سازی…………………………………………….. 35

2-2-1-5 چارچوب اقتضایی خصوصی‌سازی …………………………………………….. 35

2-2-1-6رابطه ساختار و خصوصی‌سازی …………………………………………….. 36

2-2-1-7 ارایه مدلی عملی وموثر برای خصوصی سازی سازمان  های دولتی…………………………………………….. 37

2-2-2 واگذاری فعالیت‌ها…………………………………………….. 38

2-2-2-1 فرآیند واگذاری…………………………………………….. 38

2-2-3 واژه واگذاری …………………………………………….. 39

2-2-3-1 تاریخچه واگذاری…………………………………………….. 40

2-2-3-2 واگذاری چیست؟ …………………………………………….. 45

2-2-3-3 سطوح واگذاری…………………………………………….. 47

2-2-3-4 اهمیت واگذاری…………………………………………….. 47

2-2-3-5 انواع فعالیت‌های قابل واگذاری …………………………………………….. 48

2-2-3-6 ماهیت فعالیت ها در واگذاری…………………………………………….. 49

2-2-3-7 دلایل عمده واگذاری …………………………………………….. 49

2-2-3-8 سطوح واگذاری …………………………………………….. 49

2-2-3-9 سئوالات اساسی در واگذاری …………………………………………….. 50

2-2-3-10 واگذاری استراتژیك چیست؟…………………………………………….. 50

2-2-3-11 تولد واگذاری در کسب و کار…………………………………………….. 51

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-3-12 شرایط و ضرورتها برای واگذاری…………………………………………….. 52

2-2-3-13 دسته بندی های واگذاری…………………………………………….. 53

2-2-3-14 واگذاری و دوره عمر سازمان …………………………………………….. 54

2-2-3-15 عوامل موثر بر واگذاری…………………………………………….. 55

2-2-3-15-1 مشتری …………………………………………….. 56

2-2-3-15-2 فرایندهای داخلی…………………………………………….. 57

2-2-3-15-3 منابع انسانی…………………………………………….. 58

2-2-3-15-4 مالی…………………………………………….. 59

2-2-3-15-5 همسویی راهبردی…………………………………………….. 59

2-2-3-15-6 محیط بیرونی…………………………………………….. 59

2-2-3-16 رویكرد های مهم واگذاری…………………………………………….. 60

2-2-3-17ضرورت واگذاری…………………………………………….. 60

2-2-3-18 شیوه‌های واگذاری…………………………………………….. 61

2-2-3-19 مدل تصمیم گیری منبع یابی استراتژیك…………………………………………….. 62

2-2-3-20 فرایند اجرایی…………………………………………….. 63

2-2-3-21 ملاحظات سازمانی…………………………………………….. 66

2-2-3-22 منافع و چالش ها…………………………………………….. 66

2-2-3-23 مشکل عدم مهارت کافی…………………………………………….. 67

2-2-3-24 ملاحظات سازمانی در واگذاری …………………………………………….. 67

2-2-3-25 معیارهای طبقه بندی در واگذاری …………………………………………….. 67

2-2-3-26 مزایای واگذاری…………………………………………….. 68

2-2-3-27 معایب واگذاری…………………………………………….. 69

2-2-3-28تفاوت پیمانكاری فرعی با واگذاری…………………………………………….. 70

2-2-3-29 روند واگذاری …………………………………………….. 70

2-2-3-30 دلایل عمده واگذاری…………………………………………….. 70

2-2-3-31 فرآیند واگذاری استراتژیك…………………………………………….. 71

2-2-3-32 مراحل اجرای یك سیستم مدیریت واگذاری موفق …………………………………………….. 71

2-2-3-32-1 تعریف شاخص‌ها و فرآیندهای كلیدی سازمان  …………………………………………….. 71

2-2-3-32-2 شناسایی ریسك‌ها و دسته‌بندی مربوط به آنها …………………………………………….. 72

2-2-3-32-3 تعیین حدود واگذاری در شركت …………………………………………….. 73

2-2-3-32-4 برنامه‌ریزی در خصوص اولویت‌بندی در واگذاری و كنترل ریسك‌ها …………………………………………….. 73

2-2-3-32-5 ارائه برنامه جهت كاهش اثرات ریسك‌های واگذاری  …………………………………………….. 73

2-2-3-32-6 تدوین برنامه واگذاری …………………………………………….. 74

2-2-3-32-7 فرهنگ سازی سازمان ی در خصوص واگذاری فعالیت‌ها …………………………………………….. 74

2-2-3-32-8 تعریف صحیح و تشریح جامع فعالیت های انجام شده درون سازمان …………………………………………….. 74

2-2-3-32-9 جذب و ایجاد تأمین کنندگان با صلاحیت…………………………………………….. 75

2-2-3-32-10 انتقال اطلاعات تخصصی مربوط به فعالیت ها و تجارب خاص…………………………………………….. 75

2-2-3-33 منابع واگذاری…………………………………………….. 75

2-2-3-34 واگذاری با روش ISPDE برای کاهش مخاطرات…………………………………………….. 76

2-3 تحقیقات پیشین …………………………………………….. 81

2-3-1 تحقیقات خارجی …………………………………………….. 81

2-3-2 تحقیقات داخلی…………………………………………….. 82

2-4 توضیح در خصوص مدل تحقیق …………………………………………….. 87

2-4-1 مدل مفهومی تحقیق …………………………………………….. 90

 

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

مقدمه…………………………………………….. 92

3-1 نوع تحقیق…………………………………………….. 92

3-2 روش تحقیق…………………………………………….. 92

3-3 ابزار سنجش…………………………………………….. 93

3-4 جامعه آماری…………………………………………….. 93

3-5 حجم نمونه و روش نمونه گیری…………………………………………….. 94

3-6 روش سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق…………………………………………….. 95

3-6-1 روایی…………………………………………….. 95

3-6-2 اعتبار یا پایایی…………………………………………….. 95

3-7 روش های آماری تجزیه وتحلیل اطلاعات …………………………………………….. 96

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه …………………………………………….. 98

4-2 نتایج حاصل از تحلیل توصیفی …………………………………………….. 98

4-2-1 جنسیت…………………………………………….. 98

4-2-2 تحصیلات…………………………………………….. 99

4-2-3سن…………………………………………….. 100

4-2-4 میزان رضایت از خدمات شهرداری…………………………………………….. 101

4-3 نتایج حاصل از تحلیل استنباطی  …………………………………………….. 102

4-4 آزمون فرضیه های تحقیق…………………………………………….. 103

4-4-1آزمون کولموگروف اسمیرنف (KS) :…………………………………………….. 103

 

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

5-1مقدمه …………………………………………….. 112

5-2 نتیجه گیری مبتنی بر یافته های تحقیق…………………………………………….. 112

5-2-1 نتیجه گیری فرضیات…………………………………………….. 112

5-3 پیشنهادات تحقیق…………………………………………….. 114

5-4 محدودیتهای تحقیق…………………………………………….. 116

 

منابع و مأخذ

منابع فارسی…………………………………………….. 119

منابع غیر فارسی …………………………………………….. 122

ضمائم

پرسشنامه …………………………………………….. 125

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

شکل 2-1 : شرایط کلی سازمان 36

شکل 2-2 خصوصی سازی سازمان دولتی 37

شکل 2-3 عوامل موثر بر واگذاری 56

شکل 2-4 فرآیند واگذاری استراتژیک 71

شکل 2-5 متدولوژی واگذاری راهبردی 77

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

جدول شماره 1-1 جمعیت استان خوزستان  برحسب سن و جنس- 1385 توزیع نسبی 12

جدول شماره 1-2 میزان تولید بعضـــــــی از اقلام محصولات کشاورزی و سهم و رتبه استان

نتایج سرشماری کشاورزی 1382 16

جدول شماره 1-3 : ارزش افزوده به قیمت‌های جاری  سال 1385  18

جدول شماره 1-4 : رتبه استــــــان خوزستان از نظر سهم ارزش افزوده فعالیت  “حمل و نقل،

انبارداری و ارتباطات ” در کل کشور سال 1385 20

جدول شماره 1-5 : نرخ اشتغال مردان وزنان 29-15ساله استان 21

جدول 2-1 معیارهای طبقه بندی در واگذاری 68

جدول شماره (4-2-1) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب جنس 98

جدول شماره( 4-2-2 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب تحصیلات 99

جدول شماره (4-2-3) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سن 100

جدول شماره (4-2-4 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سابقه مدیریت 101

جدول شماره (4-3-1 ) توزیع فراوانی شاخصهای مربوط به استراتژی واگذاری  در سطح

کل شهرداری 102

جدول شماره (4-4-1) نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن

توزیع متغیرها 104

جدول شماره (4-4-2) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری  در

سطح کل 105

جدول شماره (4-4-3) نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 105

جدول شماره (4-4-4) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری  در

سطح وظیفه ای 106

جدول شماره (4-4-5)نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 106

جدول شماره (4-4-6)نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری

در سطح واحدهای 107

جدول شماره (4-4-7) نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 107

جدول شماره (4-4-8) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری   108

جدول شماره (4-4-9 )نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 108

جدول شماره (4-4-10) نتایج توصیفی آزمون t تک نمونه ای جهت استراتژی واگذاری   108

جدول شماره (4-4-11)نتایج تحلیلی آزمون t تک نمونه ای 109

جدول شماره (4-4-12)نتایج میانگین رتبه آزمون فریدمن 109

جدول شماره (4-4-13) نتایج تحلیلی آزمون فریدمن 109

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

نمودار شماره (4-2-1) فراوانی پاسخ دهندگان برحسب جنس 99

نمودار شماره( 4-2-2 ) فراوانی پاسخ دهندگان برحسب تحصیلات 100

نمودار شماره (4-2-3) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سن 101

نمودار شماره (4-2-4 ) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب سابقه مدیریت 102

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                              شماره صفحه

 

نقشه 1-1 : نقشه استان خوزستان 23

نقشه 1-2 : نقشه شهرستان شوشتر 28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده :

امروزه سازمان ها در دنیایی به سر می برند که پویایی،تغییر و پیچیدگی جزء عناصر اصلی آن است و برای بهره وری از فرصت های زودگذر عصر حاضر ناچار به ایجاد ساختار منعطف و بهره مندی از امکانات بیرون از سازمان  هستند .در این راستا دیدگاه غالب در مدیریت ،کاهش فعالیت های دولتی و حرکت به سمت کوچک سازی، مهندسی مجدد، واگذاری و خصوصی سازی می باشد. واگذاری به عنوان یکی از ابزارهای توسعه و بهبود عملکرد سازمان  ها در سنوات اخیر مورد توجه مدیران ومسئولان                  سازمان  ها قرارگرفته و به صورت های مختلف به اجرا درآمده است. این پژوهش به بررسی تأثیر استراتژی واگذاری بر عملکرد شهرداری شوشتر می پردازد. در این تحقیق تأثیر واگذاری در سه سطح کل، وظیفه (پروژه) و واحدهای شرکت، بر مؤلفه های عملکرد ،شامل اثربخشی،کارآیی،کیفیت و کمیت مورد بررسی قرار می گیرد. جامعه آماری تحقیق ، شامل تمامی مدیران، کارکنان و افراد مراجعه کننده به شهرداری بوده است که به شیوه تصادفی انتخاب شدند .روش این تحقیق از نوع توصیفی و از نظر زمانی پیمایشی و به جهت استفاده از نتایج تحقیق در شهرداری، کاربردی می باشد. ابزار  گردآوری اطلاعات،  پرسشنامه است. جهت آزمون روایی سوالات  ، از اعتبار محتوایی و برای پایایی سوالات از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که استراتژی واگذاری در بر عملکرد شهرداری و تمامی مؤلفه های آن تأثیر مثبت دارد.

واژه های کلیدی: برنامه ریزی، استراتژی، واگذاری، عملکرد، خصوصی سازی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه :

روند سریع تغییرات در دنیای کسب وکار امروز و ضرورت همگامی سازمان ها با این روند موجب تغییرات اساسی در ساختار و رفتار آن ها به منظور واکنش سریع در بهره گیری از فرصت های زود گذر شده است.در این میان برنامه ریزی وتعیین استراتژی مناسب توسط مدیران سازمان، همگام با تحولات جوامع بشری و در پاسخگویی به نیاز های موجود نقش کلیدی جهت دسترسی به اهداف سازمانی ایفا می نماید، به طوری كه بسیاری از دانشمندان و تحلیل‌گران اظهار می‌دارند. كه اگر تنها یك عامل وجود داشته باشد كه وجه افتراق بین سازمان ‌های موفق و ناموفق را مشخص می‌كند، آن عامل برنامه‌ریزی صحیح در سازمان  است كه می‌بایست توسط سیستم به صورت مناسب صورت پذیرد(الوانی،10:1387).

هر چند برنامه‌ریزی نوع ویژه‌ای از تصمیم‌گیری است كه مدیر، برای سازمان، آینده خاصی را مورد توجه قرار می‌دهد،لیکن باید توجه نمود که یك رویداد منحصر به فرد نیست كه دارای یك ابتدا و انتهای مشخص باشد بلكه یك فرآیند مستمر و دائمی است كه منعكس كننده تغییرات است. (استونر، 1379: 135).

یكی از مهمترین ویژگی‌های یك رهبر و مدیر اثربخش در سازمان ، به كارگیری مناسب یك استراتژی و شیوه برخورد در رقابت است كه البته می‌بایست این استراتژی توسط منابع اقتصادی و فنی آن سازمان  و نیز به وسیله عوامل محیطی تعیین شود. (استونر، 139:1379).

كشورها برای دستیابی به فاكتورهای اقتصاد توسعه یافته، نیازمند بهره‌مندی از مزیت‌های استراتژی‌های رقابتی هستند. این استراتژی‌ها در دنیای كسب و كار جدید به وسیله مكانیزم بازار اعم از(بازار داری،بازار سازی وبازار گردانی) حاصل می‌شود.

از جمله استراتژی های نوین، شبکه ای شدن فعالیت سازمان  ها می باشد. به گو نه ای که سازمان  ها فعالیتهایی که در آن ها قابلیت کلیدی دارند واز آن در مقایسه با رقبا ارزش آفرینی می کنند خود انجام           می دهند و سایر فعالیت هارا به کسب وکارهایی واگذار می نمایند که در آن فعالیت ها قابلیت کلیدی داشته باشند. این استراتژی واگذاری[1] نام دارد.(الوانی،1387 : 12).

واگذاری موجب کوچک شدن سازمان همراه با کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری ،سرعت وکیفیت خدمات، انعطاف پذیری،انتقال تکنولوژی و فن آوری ،جذب سرمایه گذاری خارجی،تقسیم خطر پذیری ودر مجموع عملکرد بهینه سازمان می­گردد.

با توجه به اهمیت سیستم شهرداری كه در تأمین نیازهای جامعه نقش اساسی دارد ، به كارگیری سیاستهای خصوصی سازی و واگذاری امور در راستای عملكرد بهینه و تأمین خواسته‌های جامعه می تواند شتاب تحولات محیطی و عدم اطمینان را برای سازمان  تا حدودی بهبود  بخشد لذا با توجه به ضرورت هماهنگی سازمان با تحولات بیرونی و دستیابی به مزیتهای رقابتی در دنیای كسب و كار كنونی، محقق امیدوار است این پژوهش بتواند پایه ای برای تحقیقات بعدی در آینده باشد و توسط پژوهشگران دیگر تكمیل گردد ، تا گامی كوچك در تحقق هدف دیرینه یعنی بهبود عملكرد در سازمان ‌های خدماتی و به خصوص شهرداری كه در ارائه بخش عظیمی از خدمات به جامعه سهیم هستند، برداشته شود

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 بیان مساله تحقیق

توجه جدی به مفهوم بهره وری و استفاده بهینه از امكانات و منابع سازمان ها امری روشن و بدیهی است و برای افزایش نرخ بهر ه وری، بازبینی در روش ها ی اداره سازمان  و در صورت لزوم تجدیدنظر در آنها اجتناب ناپذیر می باشد. از نظر علمی، روش ها ی متعددی وجود دارد كه مدیران می توانند در انتخاب راه حل های استفاده مناسب و عقلایی از منابع از آنها كمك بگیرند. سازمان ها در سراسر جهان به دنبال تكنیك ها و روش هایی برای حفظ و توسعه مزایای رقابتی خود هستند. استفاده از روش های نوین مدیریت خدمات، از جمله واگذاری  كه در آن تمام یا بخشی از فعالیت های سازمان  به افراد یا                        سازمان های بیرونی واگذار می شود، یكی از روش های بهره وری است كه در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است.  واگذاری  در سال های اخیر خود را به عنوان یكی از این رویكردها ی پراهمیت معرفی كرده است . بعضی از شركت ها به منظور بهبود كیفیت خدمات و محصولات، كاهش هزینه و زمان تولید، تمركز بر روی مزیت ها ی اصلی رقابتی و به طور كلی افزایش اثربخشی سازمان ، اقدام به واگذاری  برخی فعالیت ها نمود ه اند و چنین به نظر می رسد كه شركت ها با واگذاری  فعالیت های خود به سازمان  های تخصصی دیگر، بهتر می توانند بر روی فعالیت هایی كه ارزش افزوده بیشتری ایجاد می كنند، تمركز كرده و بدین طریق اثر بخشی فعالیت های خود را به حداكثر برسانند .

از نظر کلی[2] و راشید[3] (2000) واگذاری  عبارت است از عقد قرارداد با عرضه كننده بیرونی برای انجام فعالیت هایی كه قبلاً در شركت انجام می شد، یا انجام فعالیت هایی كه كاملاً جدید هستند. بنابراین، تصمیم گیری برای واگذاری از جمله مسائلی است كه باید كلیه ملاحظات سازمانی، موارد پیش نیازی و شرایطی آمادگی سازمان  و مراحل بكارگیری و مدیریت و كنترل فرآیند در مورد آن در كانون توجه قرار گیرد .

امروزه، بسیاری از شركت ها با تمركز بر یك تخصص و یا مهارت ویژه فقط برای ارائه خدمات به مجموعه ای بیرون از خود فعالیت می كنند. تحقیقات نشان می دهد منافع حاصل از واگذاری  برای بسیاری از شركت ها، زیاد بوده و مهمترین آنها صرفه جویی در وقت و هزینه و ارتقای كیفیت و آزادسازی منابع داخلی به منظور استفاده بهینه از آنها بوده است.

در كشور ما به دلایل مختلف، واگذاری به مفهوم وسیع و گسترده خود مورد استفاده و توجه مدیران و مسئولان قرار نگرفته است . از این رو لازم است محققان و مدیران صنعتی در جهت بكارگیری آن و نیز بایدها و نبایدها در انجام آن به مطالعه و تحقیق بپردازند تا طبق شرایط مشخص علمی و روشن بدانیم چه چیز را، چه وقتی و به چه طریقی و به چه كسی بسپاریم.

 

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

در گذشته، واگذاری زمانی مورد استفاده قرار می گرفت كه سازمان ها نمی توانستند خوب عمل كنند. در رقابت ضعیف بودند، كاهش ظرفیت داشتند، با مشكل مالی روبرو بودند و یا از نظر فناوری عقب و شكست خورده بودند.

امروزه سازمان هایی كه كاملاً موفق هستند نیز از این ابزار برای تجدید ساختار سازمان  هایشان استفاده می كنند و مدیران این سازمان ها به عنوان یك موضوع حیاتی این موضوع را درك كرده اند كه ایجاد قابلیت های كلیدی برای برآورده نمودن نیازهای مشتری ضروری است و باید دراین راه تلاش نمایند.

تحقیقات نشان می دهد كه افزایش واگذاری می تواند منجر به كاهش هزینه ها شده و نیاز به           سرمایه گذاری در زمینه تسهیلات، تجهیزات و نیروی انسانی را پایین بیاورد. از سوی دیگر شواهدی نیز حاكی از این است كه افزایش واگذاری  می تواند نوآوری و كنترل برروی كارها را كاهش دهد . واگذاری  را شكلی از فعالیت پیمانكاری می دانند كه قبلاً در شركت انجام می شده است و اكنون انجام آن امور به دیگران واگذار شده است.

برای سپردن كار به بیرون متاسفانه بنگاه ها و سازمان های ما به وظایف دیگری كه برعهده آنها گذاشته می شود، توجهی ندارند در صورتی كه باید در هنگام واگذاری  به برقراری مكانیزم های واگذاری  بپردازند و با مدیریت صحیح، توانایی مانیتور كردن شركتی را كه كار به او واگذار شده، داشته باشند و به گزارش مداوم بپردازند.

همچنین شركتی كه تمایل به دریافت خدمات واگذاری دارد، باید متخصص انجام آن كار باشد و فعالیت هایش منحصر به خدمت گرفته شده باشد . همچنین شركت خدمت گیرنده باید بتواند فعالیت خود را طوری تنظیم كند تا قابلیت كنترل شدن را داشته باشد و امكاناتی را به منظور مانیتور كردن امور فراهم كند.

فعالیت هایی كه در محور فعالیت های اصلی سازمان  قرار ندارند، باید واگذاری  شوند و فقط كارهایی كه به موضوع اصلی فعالیت سازمان  مربوط بوده یا قیمت و شرایط انجام آن بهتر باشد، می توانند در داخل مجموعه انجام شوند . متأسفانه نگاه مدیران ما در مورد واگذاری  با ناآگاهی همراه شده و دیدگاه مناسب در این زمینه كمتر وجود دارد، چنانچه بخشی فكر می كنند در صورتی كه كار را به بیرون واگذار كنند، آن كار به طور صحیح انجام نشده و با كیفیت پایین تر و هزینه بیشتر انجام می پذیرد . در حالی كه اگر كارفرما، كار را صحیح مطرح و بر آن كنترل داشته باشد، كیفیت خدمات افزایش می یابد.

رویكرد سیستماتیك در واگذاری  امری حیاتی است و به عنوان یكی از عوامل بحرانی موفقیت در مدیریت تداركات و مشاركت های پروژه های تحیقاتی، به این مساله پرداخته شده است . مساله واگذاری در سازمان  ها موضوعیت دارد . اما در پروژه های تحقیقاتی بواسطه وجود ریسك از دست رفتن دانش انحصاری سازمان  اهمیت دو چندانی می یابد. نتیجه این امر افزایش آگاهی نسبت به اهمیت تصمیمات واگذاری شده است .

تصمیمات واگذاری  مقداری از منابع و سرمایه را جهت صرف در موارد دیگر آزاد می سازد. واگذاری  به این صورت سبب كاهش هزینه ها حتی تا 39% شده است، جدا از اینكه منافعی مثل وارد شدن به بازارهای كلیدی نیز به این ترتیب و با این مشاركت ها تسهیل شده است . اولین موج واگذاری  فعالیت ها به فعالیت هایی كه مستلزم مهارت ها ی سطح پایین بودند محدود می شد، مثل مشاغل صنعت نساجی یا صنعت اسباب بازی .

دومین موج شامل صنایعی مثل تهیه نرم افزارها، پردازش كارت های اعتباری و مواردی از این دست بود . سومین موج یا موجی كه الان در جریان است شامل فعالیت هایی می شود كه دارای دستمزد بالایی هستند و نیاز به مهارت های سطح بالا دارند كه از جمله آنها می توان به طراحی تراشه، مهندسی،             تحلیل های مالی، داروسازی و تحقیق و توسعه اشاره نمود.

با بررسی ساختار هزینه شركت های تولیدی در كشورهای مختلف نتایج مشابهی گزارش شده است . همه آنها بیان می كنند كه مو اد و قطعات /فرآیندهای خریداری شده از تأمین كنندگان به طور متوسط50%  كل هزینه ها ی تولیدی را تشكیل می دهد . بنابراین هزینه های مدیریت زنجیره تأمین، یك عنصر اصلی در مدیریت هزینه كل و افزایش سودآوری شركت می باشد. شواهد حاكی از آن است كه در گذشته رابطه تأمین به صورت سیستماتیك انجام نمی شده است . اما در سال ها ی اخیر مدل ها یی در این رابطه ارائه شده است.

تصمیمات تأمین تنها به مواد و قطعات / فرآیندهای محصول ، محدود نمی شود و در رابطه با              فعالیت های غیر تولیدی از قبیل خدمات پشتیبانی نیز قابل كاربرد است. در اكثر سازمان ها، تصمیمات تأمین بالقوه زیادی وجود دارد . به طور مثال، شركت های تولیدی صدها قطعه دارند كه می تواند از داخل یا خارج سازمان تأمین گردد.

نتیجه تصمیمات كاملاً متأثر از كیفیت اطلاعات در دسترس و فرضیات استفاده شده در تحلیل                  می باشد. در كنار ملاحظات هزینه و سود، در تصمیمات تأمین، مسائل استراتژیك، ارزیابی مالی، ابعاد كارایی و ریسك در رابطه با كیفیت تأمین كننده ، قابلیت اطمینان، زمان های پیشبرد و تحویل مد نظرقرار می گیرند. زمانیكه تمام این فاكتورها با هم در نظر گرفته می شوند، تصمیم تأمین می تواند یك تصمیم بسیار پیچیده و حساس باشد كه بر سودآوری، سرمایه گذاری و موقعیت رقابتی تأثیر می گذارد. یك تصمیم اشتباه می تواند منجر به هزینه های محصول بالاتر، حیف و میل و از دست دادن فرصت ها، مشتریان و سهم بازار شود.

 

1-3 اهداف تحقیق

1-3-1 هدف کلی :

تجزیه و تحلیل آثار ناشی از واگذاری كارها به پیمانكاران بر عملكرد شهرداری شهرهای با تاکید بر شهر شوشتر و ارائه پیشنهادات لازم به منظور بهبود آنها.

1-3-2 اهداف جزئی :

1)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر کیفیت ارائه خدمات به شهروندان

2)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر زمان انجام تعهدات به شهروندان

3)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر بالا بردن درآمدها

4)تأثیر واگذاری شهرداری شوشتر  بر کنترل هزینه ها

1-3-1-هدف کلی………………………….. 5 2-3-1- هدف ویژه و کاربردی …………… 5 4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق………… 6 1-4-1- سوالات تحقیق……………………. 6 2-4-1-فرضیه‏ها ی تحقیق………………… 6 5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم…………….. 6 6-1- محدودیتها و تنگناهای تحقیق ……….. 8 فصل دوم مبانی نظری تحقیق……………… 9 1-2- پیشینه تحقیق ……………………… 10 2-2- مکانیابی واحدهای آموزشی………… 12 3-2- برنامه ریزی محل استقرار مدارس .. 13 4-2- برنامه ریزی استقرار مدارس……… 16 5-2- راهبرد نیازهای اساسی……………. 17 6-2- روشهای تعیین مراکز خدمات روستائی………………………………………….. 18 1-6-2- جمعیت شاخصی از مرکزیت……. 19 2-6-2- توزیع فضاهای آموزشی و شرایط محیطی………………………………….. 20 3-6-2- زمین شناسی و توپوگرافی………. 20 7-2- پارامتر های موثر در بحث مكان یابی و اولویت بندی فضا های آموزشی…………. 20 فهرست مطالب عنوان صفحه 1-7-2- پارامتر های تاثیر گذار فنی…….. 21 2-7-2- مخاطرات محیط طبیعی…………. 24 3-7-2- مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی………………………………………….. 25 8-2-تعداد دفعات استفاده از واحدهای آموزشی………………………………………….. 33 9-2- کاربری آموزشی و سایر کاربری ها. 34 1-9-2- کاربری آموزشی و کاربری مسکونی ………………………………………….. 35 2-9-2- کاربری آموزشی و فرهنگی…….. 35 3-9-2- کاربری آموزشی و بهداشتی درمانی………………………………………….. 35 4-9-2- کاربری آموزشی و تجاری……… 35 5-9-2- کاربری آموزشی و فضای سبز…. 36 6-9-2- کاربری آموزشی و شبکه ارتباطی حمل و نقل………………………………. 36 7-9-2- کاربری آموزشی و تأسیسات شهری………………………………………….. 36 10-2- نظریه ها و تئوری های رایج در مکانیابی…………………………………. 37 1-10-2- نظریه های دسترسی…………… 37 2-10-2- مدل مکانیابی تخصیص ………. 38 1-2-10- 2- حداقل فاصله ……………… 39 2-2-10- 2- مدل حداکثر تراکم …………. 39 3-10-2- مدل حداقل فاصلۀ توان دار …… 40 1-3-10-2- مدل حداقل فاصله (محدودیت دار) ………………………………………….. 40 2-3-10-2- مدل حداکثر پوشش ………… 41 4-10-2- تئوری سیستمی………………… 41 5-10-2- تئوری مکان مرکزی ………… 42 6-10-2- مدل جاذبه ……………………. 43 7-10-2- کاربری زمین…………………. 44 فهرست مطالب عنوان صفحه 11-2- راهبرد نیازهای اساسی…………… 46 12-2- روشهای تعیین مراکز خدمات روستائی………………………………………….. 47 13-2- جمعیت شاخصی از مرکزیت…….. 48 1-13-2- مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی………………………………………….. 49 2-13-2- ظرفیت………………………… 50 3-13-2-تراکم دانش آموز در کلاس…….. 50 4-13-2- جمعیت تحت پوشش…………… 51 14-2-مدلها وتکنیکها……………………. 52 1-14-2- مدل بررسی اندازه مرکزیت(ثقل هندسی)………………………………….. 52 2-14-2- مدلهای کارکردی……………… 53 3-14-2- روش درجه بندی روستاها براساس شاخص جمعیت …………………………. 53 4-14-2- روش ساده ی جمعیت…………. 53 فصل سوم روش شناسی تحقیق…………… 55 1-3-روش تحقیق و مراحل آن ………….. 56 1-1-3- روش تحقیق ……………………. 56 2-3- مراحل تحقیق……………………… 56 1-2-3- گردآوری داده ها و اطلاعات …… 56 2-2-3- سازماندهی داده ها و اطلاعات …. 56 3-2-3-تحلیل اطلاعات …………………. 57 3-3- جامعه آماری و حجم نمونه ……….. 57 4-3- محدوده مورد مطالعه ……………… 57 1-4-3- توپوگرافی انزلی………………… 60 2-4-3- زمین شناسی ………………….. 60 3-4-3- ویژگیهای جمعیتی ……………… 61 فهرست مطالب عنوان صفحه 5-3- مقطع زمانی تحقیق ……………….. 62 6-3- تکنیکهای تحقیق …………………. 63 فصل چهارم کلیات تحقیق………………… 65 1-4-موقعیت مکانی فضایی روستاها وتوزیع خدمات آموزشی…………………………. 66 1-1-4-پراکندگی مدارس بر حسب تقسیمات سیاسی و اداری………………………….. 66 2-1-4-امکانات آموزشی در سطح شهر بندر انزلی تعداد و توزیع فضاهای آموزشی در سطح روستاها …………………………… 68 3-1-4-توزیع تعداد دانش آموزان به تفکیک مقطع و روستا ………………………….. 73 2-4-نحوه استقرار مدارس با توجه به راه ارتباطی …………………………………. 74 3-4- حوزه نفوذ و شعاع عملکردی مراکر آموزشی شهر بندر انزلی نسبت به روستاهای پیرامون …………………………………. 79 1-3-4-واحدهای آموزشی شهر انزلی …… 79 2-3-4-بررسی شعاع عملکرد مدارس ….. 81 1-2-3-4-پیش دبستانی …………………. 81 2-2-3-4-دبستان ……………………….. 82 3-2-3-4-راهنمایی ……………………… 83 4-2-3-4-دبیرستان ……………………… 84 4-4-تعداد جمعیت سکونتگاههای روستایی وتوزیع فضایی مراکز آموزشی …………. 85 1-4-4-بررسی رابطه بین تعداد جمعیت و تعداد دبستان ………………………………….. 87 5-4- تحلیل جمعیت دانش آموزان ……….. 90 1-5-4- توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان ………………………………………….. 90 2-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی… 91 3-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی 92 4-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان 93 6-4-یافته های تحلیلی …………………… 94 فصل پنجم نتیجه گیری، ارائه پیشنهادات…. 99 فهرست مطالب عنوان صفحه 1-5-جمع بندی ………………………… 100 2-5-نتیجه گیری و پیشنهادات …………. 102 منابع ……………………………….. …104 چکیده انگلیسی ………………………… 109 فهرست جداول عنوان صفحه جدول 2-1-مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی 25 جدول 2-2-معایب ومزایای طبقات فضاهای آموزشی در ارتباط با اقلیم های پیشنهادی……. 26 جدول 2-3- کاربریهای فضاهای آموزشی و سازگاری…………………………………….. 28 جدول 2-4-شرا یط حرارتی و انعطاف پذیری فضاهای آموزشی……………………………. 31 جدول2-5-تناسبات و انعطاف پذیری فضاهای آموزشی……………………………………… 33 جدول 2-6- شعاع دسترسی مدارس بر حسب متر……………………………………………… 49 جدول 2-7- ضوابط تعیین آستانه جمعیتی برای سطوح آموزشی……………………………… 51 جدول 2-8- طبقه بندی جمعیت سکونتگاه……. 54 جدول 3 – 1 – ترکیب جنسی جمعیت شهر بندر انزلی طی سال های 85 – 1335……………. 61 جدول 3– 2 – تعداد و متوسط بعد خانوار شهر بندر انزلی طی سال های 85 – 1335………. 62 جدول3-3- جدول توافقی آزمون χ2………… 63 جدول 4-1- روستاهای دارای خدمات آموزشی. 66 جدول 4-2-تعداد و نوع مدراس روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………. 68 جدول 4-3- ضوابط و استانداردهای خدمات رسانی روستایی……………………………… 73 جدول 4-4- تعداد و درصد واحدهای آموزشی به تفکیک مقاطع………………………………… 79 جدول 4-5- طبقات جمعیتی روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 85 جدول 4-6- طبقات جمعیتی روستاهای دارای مدرسه شهرستان بندر انزلی…………………. 85 جدول 4-7- استانداردها و ضوابط خدمات رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی…………………………………….. 86 جدول4-8- تعداد جمعیت روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 87 جدول 4-9-توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان ……………………………………………… 90 جدول 4-10-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی. 91 جدول4-11-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی 92 جدول 4-12-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان……………………………………………… 93 جدول 4-13- تعداد و درصد واحدهای آموزشی به تفکیک مقاطع………………………………… 96 جدول 4-14- طبقات جمعیتی روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 97 جدول 4-15- طبقات جمعیتی روستاهای دارای مدرسه شهرستان بندر انزلی…………………. 97 فهرست اشکال عنوان صفحه شکل 3-1- موقعیت جغرافیایی…………… 59 شکل4-1- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی در شهرستان بندر انزلی………… 67 شکل 4-2- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی پیش دبستان در شهرستان بندر انزلی………………………………………….. 69 شکل 4-3- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی دبستان در شهرستان بندر انزلی… 70 شکل 4-4- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی راهنمایی در شهرستان بندر انزلی. 71 شکل 4-5- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی متوسطه در شهرستان بندر انزلی.. 72 نقشه 4-6-پراکندگی مدارس شهر بندر انزلی 80 شکل 4-7-حوزهکشش خدمات آموزشی پیش دبستان شهرستان بندر انزلی……………… 81 شکل 4-8-حوزه کشش خدمات آموزشی دبستان روستاهای شهرستان بندر انزلی………….. 82 شکل 4-9-حوزه کشش خدمات آموزشی راهنمایی روستاهای شهرستان بندر انزلی.. 83 شکل 4-10-حوزه کشش خدمات آموزشی متوسطه روستاهای شهرستان بندر انزلی… 84 شکل 4-11-توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان …………………………………. 90 شکل 4-12-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی………………………………………….. 91 شکل 4-13-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی…………………………………. 92 شکل 4-14-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان…………………………………. 93 چکیده توزیع فضایی خدمات آموزشی تاثیر مستقیم در آسایش خانواده ها، کاهش هزینه و سفرهای درون شهری، تناسب و انسجام فضاها، زیبایی شهر و … دارد و از حساسیت زیادی برخوردار است طی سال های گذشته توجه صرف به ساخت مدارس از نظر کمی و عدم توجه به سایر عوامل موثر در مکان یابی و همچنین کاربری های مجاور آن، نه فقط باعث کاهش کارایی مدارس از نظر آموزشی گشته بلکه سبب بروز مشکلات متعددی از قبیل صرف وقت و هزینه بیشتر برای رسیدن به مدرسه، خستگی و بی حوصلگی دانش آموزان، افزایش سفرهای دانش آموزی و حتی به مخاطره افتادن سلامت روحی و جسمی آن ها می شود که در نهایت منجر به بروز افت تحصیلی آن ها می گردد به همین جهت در این تحقیق نگارنده به بررسی فضاهای آموزشی شهرستان انزلی با توجه به تحولات جمعیتی پرداخته است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات بصورت میدانی و کتابخانه ای است. جامعه آماری تحقیق کل روستاهای شهرستان بندر انزلی است و حجم نمونه مدارسی هستند که دارای مدارس هستند هدف اصلی تحقیق ارائه الگوی مناسبی از توزیع خدمات آموزشی با توجه به جمعیت است نتایج تحقیق نشان می دهد که توزیع مدارس در شهرستان بندر انزلی نامتناسب است بطوریکه در برخی مقاطع مانند دبیرستان تعداد 2 مدرسه در سطح روستاها وجود دارد که متناسب با جمعیت نبوده وجمعیت دانش آموزی به شهر انزلی مراجعه می کنند. و در سایر مقاطع نیز کمبودهایی احساس می گردد واژگان کلیدی :تحولات جمعیتی ، توزیع فضایی ، مراکز آموزشی ، روستا ، شهرستان بندر انزلی مقدمه در سالهای اخیرتقاضا برای خدمات عمومی افزایش چشمگیری داشته است این امر به دلیل افزایش جمعیت در شهرهای کشور و همچنین مهاجرت از شهرهای کوچک به کلان شهرها، بویژه به پایتخت می­باشد. بعلاوه به دلیل ساختارهای اقتصادی- سیاسی كشور و وجود تنوع فرهنگی در بین اقوام مختلف و نیز پراکندگی جغرافیایی کلان شهرها، همواره سرعت پاسخگویی به نیازها از سرعت رشد نیازها به خدمات عمومی كمتر بوده است. یکی از دغدغه های اساسی این بحث دسترسی عادلانه و بهینه افراد جامعه به کاربری­های کالبدی شهری در مباحث کلان کشور برای رسیدن به توسعه پایدار می باشد. با توسعه شهرنشینی و تبدیل شهرهای کم جمعیت به شهرهای با جمعیت متوسط و نیز تبدیل شهرهای متوسط به کلان شهرها، چالشهای جدیدی در زمینه مسافت­های طولانی بین محل سکونت و کار یا محل تحصیل بوجود آمده است.در كنار مشكلات جمعیتی عدم تناسب کاربری اراضی و ایجاد کاربری­هایی که ارتباطی با هم ندارند مزید بر علت گشته و باعث بوجود آمدن مشکلات عدیده­ای شده است. امروز با تحول در نگرش، بینش و فرهنگ افراد تقاضا برای آموزش افزایش یافته است. آموزش نیروی انسانی كارآمد متخصص و پرورش مردمی آگاه و با فرهنگ سبب بهبود در كیفیت زندگی افراد و افزایش میزان بهره وری و بهره گیری از هر گونه سرمایه گذاری مادی شده است. به طوری كه یكی از مهم ترین وظایف دولت ها گسترش و تعمیم آموزش عمومی و فراهم كردن امكانات آموزشی برای همه افراد یك جامعه می باشد. موضوع آموزش و پرورش در اكثر جوامع امروزی با هر نظام و سیاستی مورد توجه است و نسبت به سایر فعالیت ها ی اجتماعی در مقیاس جهانی از اولویتی خاص برخوردار است و یكی از ویژگی های توسعه یافتگی را در آموزش و­پرورش نیروی انسانی­می دانند. در برنامه­ریزی­های مربوط به مسایل شهری، دسترسی مناسب به خدمات آموزشی از جمله اهداف برنامه­ریزان و تصمیم­گیران در سطح شهر می­باشد. كاربری­ها و مراکز آموزش از جمله نیاز های اجتناب ناپذیر مردم به منظور دستیابی به دانش و بالابردن سطح سواد جامعه در پاسخگویی به نیازهای جمعیت دانش آموزی می­باشد. پراکندگی مکانی مناسب و توزیع فضایی این مراکز به دلیل اثرات مستقیم در آرامش و آسایش خانواده ها از مهم­ترین و حساس­ترین مسایل جامعه محسوب می­شود. در همین راستا، در فرآیند های مربوط به برنامه­ریزی، مکانیابی مراکز آموزشی، مرحله ارزیابی و انتخاب مناسب­ترین گزینه از میان کاربری­های مختلف از اهم فعالیت­ها می­باشد که با توجه به تراکم جمعیت جوان در هرم سنی موجود در کشور اهمیت آن دو چندان می شود. سالانه تعدادی از مكان های آموزشی به دلیل مكان یابی نادرستشان تغییر، تعطیل و یا از گردونه فعالیت های موثر آموزشی خارج می شوند. و این موضوع هزینه های جبران ناپذیری را بر اقتصاد كشور تحمیل می نماید. بر این اساس تجدید نظر در سازمان دهی مكان های آموزشی ساختار بندی و، تغییر موقعیت و …. یكی از دغدغه های مهم وزارت آموزش و پرورش می باشد. لذا تحقیق حاضر در نظر گرفته شده است تا به این نا به سامانی ها تا حد امكان رسیدگی كرده و از تصمیمات نسنجیده جلو گیری كند بنابراین این تحقیق با انگیزه بهبود خدمات آموزشی صورتگرفته روش اجرا مطالعات کتابخانه ای و میدانی است که یافته ها ومباحث در 5 فصل: فصل اول: کلیات تحقیق، فصل دوم مروری بر ادبیات تحقیق، فصل سوم روش شناسی تحقیق، فصل چهارم یافته های تحقیق و فصل پنجم، نتیجه گیری وپیشنهاد می باشد. فصل اول کلیات تحقیق 1-1-بیان مسئله 2-1-اهمیت ضرورت های تحقیق 3-1-اهداف تحقیق 4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق 5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم 6-1- محدودیتها و تنگناهای تحقیق 1-1-بیان مسئله شاخص های عمده بر نامه ریزی روستایی بر مبنای خدمات روستایی شامل خدمات زیربنایی و روبنایی است که خدمات آموزشی از جمله خدمات روبنایی محسوب می شوند که امکان دسترسی به آنها از سایر نقاط نیز امکان پذیر می باشد و با توجه به تحقیق های انجام شده مرتبط با عنوان پژوهش حاضر و در ارتباط با انواع مکان یابی ها ی خدمات آموزشی به نظر می رسدکه در استقرار آنها عوا ملی چون تعداد جمعیت، فاصله از روستا، محیط جغرافیایی، حوزه نفوذ روستاها و…. دخیل باشد. در گذشته گزینش وتعیین مکانها جهت احداث فضاهای آموزشی معمولا بر اساس تجارب روزانه اشخاص، اعمال نظر غیر تخصصی افراد یا گروههای بود که اعتبارات عمرانی جهت احداث آموزشگاه در راستای امکانات موجود از جمله وجود زمین صورت می گرفت که گاه هدر رفتن منابع را به دنبال داشت و وجود تعدادی فضاهای آموزشی بدون استفاده در استانهای مختلف کشور گواه این مدعاست. اجرای طرح مکانیابی و انجام مطالعات بنیادی در نقاط روستایی می تواند منابع و امکانات را به سمت نیازهای واقعی سوق دهد و ارزیابی این مکانهای آموزشی می تواند در بر نامه ریزیهای جدید خدمات و مکانهای آموزشی و رفع معضلات مربوط به تراکم دانش آموزان در نقاط خاص موثر واقع گردد.کمبود نیروی انسانی متخصص وماهر وعدم وجود اعتبارات عمرانی دولت در روستاهای کوچک ( زیر 20 خانوار) زمینه را برای ارائه خدمات به روستاهای کوچک محدود می سازد بنابراین خدمات رسانی خاصه خدمات آموزشی به روستاهای کوچک بر اساس نقاط مر کزی و الویت بندی صورت می پذیرد.بررسی های سازمان یونسکو از طرح مکانیابی فضاهای آموزشی که در سال 1985 در کشور مالزی به انجام رسیده است نشان می دهد، این اقدام بسیار مفید بوده است ومعادل 30% کل بودجه عمرانی آموزش و پرورش برای کشور مالزی صرفه جویی داشته است شهرستان بندر انزلی با مساحت 318/299 کیلومتر مربع بوده و تراکم نسبی جمعیت در بین شهرستان 7/444 نفر و در هر کیلومتر مربع می باشد با توجه به رشد جمعیت در سالهای اخیر و با توجه به اینکه مناطق روستایی از مراکز آموزشی داخل شهر استفاده می کنند مجاورت روستاهای بخش مرکزی و همچنین محدود بودن مکان استقرار و توزیع خدمات آموزشی در نواحی روستایی سبب تراکم زیاد دانش آموزان در برخی از مدارس گردیده است در واقع بین میزان جمعیت و توزیع فضایی مراکز آموزشی تناسب وجود ندارد به همین دلیل در این تحقیق محقق در نظر دارد ابتدا به بررسی میزان جمعیت و توزیع فضایی مراکز آموزشی بپردازد ؟ و در انتها به ارائه پیشنهاداتی در رابطه توزیع ناسب فضاهای آموزشی بپردازد. 2-1-اهمیت ضرورت های تحقیق دسترسی همه ساکنین روستا به خدمات آموزشی امری ضروری است اما با توجه به میزان جمعیت دانش آموزی در روستاهای مختلف و پراکندگی روستاها این امر میسر نمی گردد. به نظر می رسد که توزیع خدمات آموزشی شهرستان انزلی متناسب با نیاز روستاییان روستاهای اطراف استقرار نیافته و شرایط مناسب را برای برخورداری از امکانات فراهم ننموده است. به منظور رفع این کاستی‌ها و سازماندهی فضایی مناسب امکانات و خدمات، اولین قدم، شناخت نابرابری‌ها و شکاف میان مناطق است. کاهش نابرابری میان سکونتگاهها و مناطق مختلف یک منطقه از مهمترین دغدغه‌های دولتها و مجامع علمی بوده و همواره برای تحقق آن اندیشیده و راهبردهایی طراحی نموده اند؛ بطوری که درسالهای اخیر تاکید بر نابرابری‌های ناحیه ای و سازمان فضایی آن از اولویتهای اصلی تحقیقات جغرافیایی دراغلب کشورها بوده است. در کشور ما نیز همانند دیگر کشورهای در حال توسعه، با تمرکز روز افزون جمعیت در برخی مناطق این مناطق با و مشکلات متعددی مواجه بوده است؛ بنابر این لزوم بررسی رابطه بین خدمات و جمعیت در هر منطقه ای امری ضروری و مهم در توسعه است 3-1-اهداف تحقیق 1-3-1-هدف کلی این تحقیق در پی دستابی به اهداف زیراست: تعیین و ارائه الگوی مناسبی از توزیع خدمات آموزشی با توجه به جمعیت است 2-3-1- هدف ویژه و کاربردی 1- ارائه الگوی مناسب خدمات آموزشی در روستاهای محدوده مورد مطالعه. 2- شناخت و تعیین عوامل موثر بر ارائه خدمات آموزشی در محدوده مورد مطالعه. 3- تعیین نارساییها وکمبود ها در توزیع خدمات در محدوده مورد مطالعه. 5- توجه به نقش جغرافیا در مکان یابی خدمات آموزشی. 4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق 1-4-1- سوالات تحقیق 1- توزیع مکانی خدمات آموزشی در بندر انزلی چگونه است ؟ 2- چه عواملی در توزیع خدمات آموزشی موثرند ؟ 3- الگوی بهینه استقرار خدمات آموزشی در روستاهای پیرامونی شهر انزلی چیست؟ 2-4-1-فرضیه‏ها ی تحقیق با توجه به اهداف تحقیق فرضیه های این تحقیق عبارتند از: 1- بین موقعیت مکانی – فضایی روستاها توزیع خدمات آموزشی رابطه وجود دارد 2 – امکانات آموزشی موجود در سطح شهر در نحوه توزیع وتعداد واحد های آموزشی روستاهای پیرامونی موثر بوده است 3 – بین تعداد جمعیت سکونتگاههای روستایی و توزیع فضایی مراکز آموزشی رابطه وجود دارد . 5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم فضا :فضای جغرافیایی بخشی از سطح زمین است که به همراه دورنمایه مادی و اجتماعی به وجود می آید . ( شکوئی، 1378: 118) درحوزه ها ورشته های مختلف به ویژه جغرافی دانان ومعماران وبرنامه ریزان به تعریف فضا پرداخته اند و معانی متعددی برای آن ذکر کرده اند که ازجمله آنها میتوان « فاصله میان نقاط و پدیده ها» و«گستره پیوسته ای که در آن اشیا و پدیدها قرار گرفته وحرکت می کنند. » نام برد.در جغرافیا همراه و توأم با مکان ، فضای جغرافیایی مطرح می شود. که عبارت است از بخشی از زمین و زیست سپهرکه موردسکونت انسان قراردارد وجایگاهی است که زمان بندی زندگی اجتماعی درآن تحقق می یابد. از دید جغرافیایی فضا یك مقوله عینی است در حالی كه از نظر فلسفه مفهومی ذهنی دارد.(پور احمد ،1385 : 193 ) فضای آموزشی :فضای آموزشی کالبدی است که درآن تعلیم و تربیت دانش آموزان به فعالیت می رسد فضا ی آموزشی به سه قسمت تقسیم می گردد . فضای بسته ، سرپوشیده این مطلب را هم بخوانید : بهترین غذاها برای لاغری سریع و کاهش وزن وباز فضاهای بسته : به فضاهای مسقف که با چهار دیواری ، محصورشده باشد . مانند کلاس درس ، نماز خانه ، کارگاه ، آزمایشگاه فضای سرپوشیده : به فضاهای مسقف که بدون واسطه دیوار با محوطه باز مدرسه ارتباط دارند ، گفته می شوند . مانند پارکینک فضاهای باز: فضاهای بدون سقف که توسط عنصری به نام دیوار محصور شده باشند ومورد استفاده تفریحی ، ورزشی ، وارتباطی دانش آموزان قرارگیرند ، گفته می شود. ( قاضی زاده ، 1372، ص149) دوره ابتدایی: آموزش ابتدایی مشتمل بر دوره آموزشی 5 ساله ویژه کودکان رده های سنی 6 تا 11 سال می باشد. زمانیکه دانش آموزان این دوره را با موفقیت به پایان برسانند. موفق به اخذ مدرک پنجم ابتدایی می شوند. دوره راهنمایی: دانش آموزان پس از گذراندن یک دوره پنج ساله و ارتباط با یک معلم درسی، با دوره تحصیلی جدیدی آشنا می شوند. تعداد درسها در مقطع راهنمایی افزایش یافته و هر درس مربوط به یک معلم می باشد. دانش آموزان این مقطع را ،طی 3 سال به پایان می رسانند. دوره متوسطه: مدرسه ای که دانش آموزان در آن تحصیل کنند که بالاتر از دبستان و راهنمایی و پایین تر از دانشگاه می باشد. دانلود پایان نامه واحد آموزشی: منظور همان مدرسه است که فضایی است شامل عرصه و اعیان که فراگیران (جمعیت واقع در سنین 17-6) در یکی از مقاطع سه گانه اموزشی به تحصیل می پردازند.

2-3-1- هدف ویژه و کاربردی …………… 5

4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق………… 6

1-4-1- سوالات تحقیق……………………. 6

2-4-1-فرضیه‏ها ی تحقیق………………… 6

5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم…………….. 6

6-1- محدودیتها و تنگناهای تحقیق ……….. 8

فصل دوم مبانی نظری تحقیق……………… 9

1-2- پیشینه تحقیق ……………………… 10

2-2- مکانیابی واحدهای آموزشی………… 12

3-2- برنامه ریزی محل استقرار مدارس .. 13

4-2- برنامه ریزی استقرار مدارس……… 16

5-2- راهبرد نیازهای اساسی……………. 17

6-2- روشهای تعیین مراکز خدمات روستائی………………………………………….. 18

1-6-2- جمعیت شاخصی از مرکزیت……. 19

2-6-2- توزیع فضاهای آموزشی و شرایط محیطی………………………………….. 20

3-6-2- زمین شناسی و توپوگرافی………. 20

7-2- پارامتر های موثر در بحث مكان یابی و اولویت بندی فضا های آموزشی…………. 20

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                              صفحه

 

1-7-2- پارامتر های تاثیر گذار فنی…….. 21

2-7-2- مخاطرات محیط طبیعی…………. 24

3-7-2- مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی………………………………………….. 25

8-2-تعداد دفعات استفاده از واحدهای آموزشی………………………………………….. 33

9-2- کاربری آموزشی و سایر کاربری ها. 34

 

1-9-2- کاربری آموزشی و کاربری مسکونی ………………………………………….. 35

2-9-2- کاربری آموزشی و فرهنگی…….. 35

3-9-2- کاربری آموزشی و بهداشتی درمانی………………………………………….. 35

4-9-2- کاربری آموزشی و تجاری……… 35

5-9-2- کاربری آموزشی و فضای سبز…. 36

6-9-2- کاربری آموزشی و شبکه ارتباطی حمل و نقل………………………………. 36

7-9-2- کاربری آموزشی و تأسیسات شهری………………………………………….. 36

10-2- نظریه ها و تئوری های رایج در مکانیابی…………………………………. 37

1-10-2- نظریه های دسترسی…………… 37

2-10-2- مدل مکانیابی تخصیص ………. 38

1-2-10- 2- حداقل فاصله ……………… 39

2-2-10- 2- مدل حداکثر تراکم …………. 39

3-10-2- مدل حداقل فاصلۀ توان دار …… 40

1-3-10-2- مدل حداقل فاصله (محدودیت دار) ………………………………………….. 40

2-3-10-2- مدل حداکثر پوشش ………… 41

4-10-2- تئوری سیستمی………………… 41

5-10-2- تئوری مکان مرکزی  ………… 42

6-10-2- مدل جاذبه ……………………. 43

7-10-2- کاربری زمین…………………. 44

فهرست مطالب

عنوان                                                                                              صفحه

11-2- راهبرد نیازهای اساسی…………… 46

12-2- روشهای تعیین مراکز خدمات روستائی………………………………………….. 47

13-2- جمعیت شاخصی از مرکزیت…….. 48

1-13-2- مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی………………………………………….. 49

2-13-2- ظرفیت………………………… 50

این مطلب را هم بخوانید :

3-13-2-تراکم دانش آموز در کلاس…….. 50

4-13-2- جمعیت تحت پوشش…………… 51

14-2-مدلها وتکنیکها……………………. 52

1-14-2-  مدل بررسی اندازه مرکزیت(ثقل هندسی)………………………………….. 52

2-14-2- مدلهای کارکردی……………… 53

3-14-2- روش درجه بندی روستاها براساس شاخص جمعیت …………………………. 53

4-14-2- روش ساده ی جمعیت…………. 53

فصل سوم روش شناسی تحقیق…………… 55

1-3-روش تحقیق و مراحل آن ………….. 56

1-1-3- روش تحقیق ……………………. 56

2-3- مراحل تحقیق……………………… 56

1-2-3- گردآوری داده ها و اطلاعات …… 56

2-2-3- سازماندهی داده ها و اطلاعات …. 56

3-2-3-تحلیل اطلاعات …………………. 57

3-3- جامعه آماری و حجم نمونه ……….. 57

4-3- محدوده مورد مطالعه ……………… 57

1-4-3- توپوگرافی انزلی………………… 60

2-4-3- زمین  شناسی ………………….. 60

3-4-3- ویژگیهای جمعیتی ……………… 61

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                              صفحه

5-3- مقطع زمانی تحقیق ……………….. 62

6-3- تکنیکهای تحقیق  …………………. 63

فصل چهارم کلیات تحقیق………………… 65

1-4-موقعیت مکانی فضایی روستاها وتوزیع خدمات آموزشی…………………………. 66

1-1-4-پراکندگی مدارس بر حسب تقسیمات سیاسی و اداری………………………….. 66

2-1-4-امکانات آموزشی در سطح شهر بندر انزلی تعداد و توزیع فضاهای آموزشی در سطح روستاها …………………………… 68

3-1-4-توزیع تعداد دانش آموزان به تفکیک مقطع و روستا ………………………….. 73

2-4-نحوه استقرار مدارس با توجه به راه ارتباطی …………………………………. 74

3-4- حوزه نفوذ و شعاع عملکردی مراکر آموزشی شهر بندر انزلی نسبت به روستاهای پیرامون …………………………………. 79

1-3-4-واحدهای آموزشی شهر انزلی …… 79

2-3-4-بررسی شعاع عملکرد مدارس ….. 81

1-2-3-4-پیش دبستانی …………………. 81

2-2-3-4-دبستان ……………………….. 82

3-2-3-4-راهنمایی ……………………… 83

4-2-3-4-دبیرستان ……………………… 84

4-4-تعداد جمعیت سکونتگاههای روستایی وتوزیع فضایی مراکز آموزشی …………. 85

1-4-4-بررسی رابطه بین تعداد جمعیت و تعداد دبستان ………………………………….. 87

5-4- تحلیل جمعیت دانش آموزان ……….. 90

1-5-4- توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان  ………………………………………….. 90

2-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی… 91

3-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی 92

4-5-4-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان 93

6-4-یافته های تحلیلی …………………… 94

فصل پنجم نتیجه گیری، ارائه پیشنهادات…. 99

فهرست مطالب

عنوان                                                                                              صفحه

1-5-جمع بندی ………………………… 100

2-5-نتیجه گیری و پیشنهادات …………. 102

منابع ……………………………….. …104

چکیده انگلیسی ………………………… 109

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                             صفحه

جدول 2-1-مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی 25

جدول 2-2-معایب ومزایای طبقات فضاهای آموزشی در ارتباط با اقلیم های پیشنهادی……. 26

جدول 2-3- کاربریهای فضاهای آموزشی و سازگاری…………………………………….. 28

جدول 2-4-شرا یط حرارتی و انعطاف پذیری فضاهای آموزشی……………………………. 31

جدول2-5-تناسبات و انعطاف پذیری فضاهای آموزشی……………………………………… 33

جدول 2-6- شعاع دسترسی مدارس بر حسب متر……………………………………………… 49

جدول 2-7- ضوابط تعیین آستانه جمعیتی برای سطوح آموزشی……………………………… 51

جدول 2-8- طبقه بندی جمعیت سکونتگاه……. 54

جدول 3 – 1 – ترکیب جنسی جمعیت شهر بندر انزلی طی سال های 85 – 1335……………. 61

جدول  3– 2 – تعداد و متوسط بعد خانوار شهر بندر انزلی طی سال های 85 – 1335………. 62

جدول3-3- جدول توافقی آزمون χ2………… 63

جدول 4-1- روستاهای دارای خدمات آموزشی. 66

جدول 4-2-تعداد  و نوع مدراس روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………. 68

جدول  4-3- ضوابط  و استانداردهای خدمات رسانی روستایی……………………………… 73

جدول 4-4- تعداد و درصد واحدهای آموزشی به تفکیک مقاطع………………………………… 79

جدول 4-5- طبقات جمعیتی روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 85

جدول 4-6- طبقات جمعیتی روستاهای دارای مدرسه شهرستان بندر انزلی…………………. 85

جدول 4-7- استانداردها و ضوابط خدمات رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی…………………………………….. 86

جدول4-8-  تعداد جمعیت روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 87

جدول 4-9-توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان  ……………………………………………… 90

جدول 4-10-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی. 91

جدول4-11-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی 92

جدول 4-12-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان……………………………………………… 93

جدول 4-13- تعداد و درصد واحدهای آموزشی به تفکیک مقاطع………………………………… 96

جدول 4-14- طبقات جمعیتی روستاهای شهرستان بندر انزلی…………………………………… 97

جدول 4-15- طبقات جمعیتی روستاهای دارای مدرسه شهرستان بندر انزلی…………………. 97

فهرست اشکال

عنوان                                                                                              صفحه

شکل 3-1- موقعیت جغرافیایی…………… 59

شکل4-1- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی در شهرستان بندر انزلی………… 67

شکل 4-2- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی پیش دبستان در شهرستان بندر انزلی………………………………………….. 69

شکل 4-3- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی دبستان در شهرستان بندر انزلی… 70

شکل 4-4- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی راهنمایی در شهرستان بندر انزلی. 71

شکل 4-5- روستاهای برخورداری از خدمات آموزشی متوسطه در شهرستان بندر انزلی.. 72

نقشه 4-6-پراکندگی مدارس شهر بندر انزلی 80

شکل 4-7-حوزهکشش خدمات آموزشی پیش دبستان شهرستان بندر انزلی……………… 81

شکل 4-8-حوزه کشش خدمات آموزشی دبستان روستاهای شهرستان بندر انزلی………….. 82

شکل 4-9-حوزه کشش خدمات آموزشی راهنمایی روستاهای شهرستان بندر انزلی.. 83

شکل 4-10-حوزه کشش خدمات آموزشی متوسطه روستاهای شهرستان بندر انزلی… 84

شکل 4-11-توزیع دانش آموزان مقطع پیش دبستان  …………………………………. 90

شکل 4-12-توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی………………………………………….. 91

شکل 4-13-توزیع دانش آموزان مقطع راهنمایی…………………………………. 92

شکل 4-14-توزیع دانش آموزان مقطع دبیرستان…………………………………. 93

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

توزیع فضایی خدمات آموزشی تاثیر مستقیم در آسایش خانواده ها، کاهش هزینه و سفرهای درون شهری، تناسب و انسجام فضاها، زیبایی شهر و … دارد و از حساسیت زیادی برخوردار است  طی سال های گذشته توجه صرف به ساخت مدارس از نظر کمی و عدم توجه به سایر عوامل موثر در مکان یابی و همچنین کاربری های مجاور آن، نه فقط باعث کاهش کارایی مدارس از نظر آموزشی گشته بلکه سبب بروز مشکلات متعددی از قبیل صرف وقت و هزینه بیشتر برای رسیدن به مدرسه، خستگی و بی حوصلگی دانش آموزان، افزایش سفرهای دانش آموزی و حتی به مخاطره افتادن سلامت روحی و جسمی آن ها می شود که در نهایت منجر به بروز افت تحصیلی آن ها می گردد به همین جهت در این تحقیق نگارنده به بررسی فضاهای آموزشی شهرستان انزلی با توجه به تحولات جمعیتی پرداخته است. روش تحقیق  توصیفی – تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات بصورت میدانی و کتابخانه ای است.

جامعه آماری تحقیق کل روستاهای شهرستان بندر انزلی است و حجم نمونه مدارسی هستند که دارای مدارس هستند هدف اصلی تحقیق ارائه الگوی مناسبی از توزیع خدمات آموزشی با توجه به جمعیت است نتایج تحقیق نشان می دهد که توزیع مدارس در شهرستان بندر انزلی نامتناسب است بطوریکه در برخی مقاطع مانند دبیرستان تعداد 2 مدرسه در سطح روستاها وجود دارد که متناسب با جمعیت نبوده وجمعیت دانش آموزی به شهر انزلی مراجعه می کنند. و در سایر مقاطع نیز کمبودهایی احساس می گردد

واژگان کلیدی :تحولات جمعیتی ، توزیع فضایی ، مراکز آموزشی ، روستا ، شهرستان بندر انزلی

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

در سالهای اخیرتقاضا برای خدمات عمومی افزایش چشمگیری داشته است  این امر به دلیل افزایش جمعیت در شهرهای کشور و همچنین مهاجرت از شهرهای کوچک به کلان شهرها، بویژه به پایتخت   می­باشد. بعلاوه به دلیل ساختارهای اقتصادی- سیاسی كشور و وجود تنوع فرهنگی در بین اقوام مختلف و نیز پراکندگی جغرافیایی کلان شهرها، همواره سرعت پاسخگویی به نیازها از سرعت رشد نیازها به خدمات عمومی كمتر بوده است. یکی از دغدغه های اساسی این بحث دسترسی عادلانه و بهینه افراد جامعه به کاربری­های کالبدی شهری در مباحث کلان کشور برای رسیدن به توسعه پایدار می باشد.

با توسعه شهرنشینی و تبدیل شهرهای کم جمعیت به شهرهای با جمعیت متوسط و نیز تبدیل شهرهای متوسط به کلان شهرها، چالشهای جدیدی در زمینه مسافت­های طولانی بین محل سکونت و کار یا محل تحصیل بوجود آمده است.در كنار مشكلات جمعیتی عدم تناسب کاربری اراضی و ایجاد کاربری­هایی که ارتباطی با هم ندارند مزید بر علت گشته و باعث بوجود آمدن مشکلات عدیده­ای شده است.

امروز با تحول در نگرش، بینش و فرهنگ افراد تقاضا برای آموزش افزایش یافته است. آموزش نیروی انسانی كارآمد متخصص و پرورش مردمی آگاه و با فرهنگ سبب بهبود در كیفیت زندگی افراد و افزایش میزان بهره وری و بهره گیری از هر گونه سرمایه گذاری مادی شده است. به طوری كه یكی از مهم ترین وظایف دولت ها گسترش و تعمیم آموزش عمومی و فراهم كردن امكانات آموزشی برای همه افراد یك جامعه می باشد.

موضوع آموزش و پرورش در اكثر جوامع امروزی با هر نظام و سیاستی مورد توجه است و نسبت به سایر فعالیت ها ی اجتماعی در مقیاس جهانی از اولویتی خاص برخوردار است و یكی از ویژگی های توسعه یافتگی را در آموزش و­پرورش نیروی انسانی­می دانند.

در برنامه­ریزی­های مربوط به مسایل شهری، دسترسی مناسب به خدمات آموزشی از جمله اهداف برنامه­ریزان و تصمیم­گیران در سطح شهر می­باشد. كاربری­ها و مراکز آموزش از جمله نیاز های اجتناب ناپذیر مردم به منظور دستیابی به دانش و بالابردن سطح سواد جامعه در پاسخگویی به نیازهای جمعیت دانش آموزی می­باشد.

پراکندگی مکانی مناسب و توزیع فضایی این مراکز به دلیل اثرات مستقیم در آرامش و آسایش خانواده ها از مهم­ترین و حساس­ترین مسایل جامعه محسوب می­شود. در همین راستا، در فرآیند های مربوط به      برنامه­ریزی، مکانیابی مراکز آموزشی، مرحله ارزیابی و انتخاب مناسب­ترین گزینه از میان کاربری­های مختلف از اهم فعالیت­ها می­باشد که با توجه به تراکم جمعیت جوان در هرم سنی موجود در کشور اهمیت آن دو چندان می شود.

سالانه تعدادی از مكان های آموزشی به دلیل مكان یابی نادرستشان تغییر، تعطیل و یا از گردونه فعالیت های موثر آموزشی خارج می شوند. و این موضوع هزینه های جبران ناپذیری را بر اقتصاد كشور تحمیل   می نماید.

بر این اساس تجدید نظر در سازمان دهی مكان های آموزشی ساختار بندی و، تغییر موقعیت و …. یكی از دغدغه های مهم وزارت آموزش و پرورش می باشد.

لذا تحقیق حاضر در نظر گرفته شده است تا به این نا به سامانی ها تا حد امكان رسیدگی كرده و از تصمیمات نسنجیده جلو گیری كند بنابراین این تحقیق با انگیزه بهبود خدمات آموزشی صورتگرفته روش اجرا مطالعات کتابخانه ای و میدانی است که یافته ها ومباحث در 5 فصل: فصل اول: کلیات تحقیق، فصل دوم مروری بر ادبیات تحقیق، فصل سوم روش شناسی تحقیق، فصل چهارم یافته های تحقیق و فصل پنجم، نتیجه گیری وپیشنهاد می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق 1-1-بیان مسئله 2-1-اهمیت ضرورت های تحقیق 3-1-اهداف تحقیق 4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق 5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم 6-1- محدودیتها و تنگناهای تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-بیان مسئله

شاخص های عمده بر نامه ریزی روستایی بر مبنای خدمات روستایی شامل خدمات زیربنایی و روبنایی است که خدمات آموزشی از جمله خدمات روبنایی محسوب می شوند که امکان دسترسی به آنها از سایر نقاط نیز امکان پذیر می باشد و با توجه به تحقیق های انجام شده مرتبط با عنوان پژوهش حاضر و در ارتباط با انواع مکان یابی ها ی خدمات آموزشی به نظر می رسدکه در استقرار آنها عوا ملی چون تعداد جمعیت، فاصله از روستا، محیط جغرافیایی، حوزه نفوذ روستاها و…. دخیل باشد. در گذشته گزینش وتعیین مکانها جهت احداث فضاهای آموزشی معمولا بر اساس تجارب روزانه اشخاص، اعمال نظر غیر تخصصی افراد یا گروههای بود که اعتبارات عمرانی جهت احداث آموزشگاه در راستای امکانات موجود از جمله وجود زمین صورت می گرفت که گاه هدر رفتن منابع را به دنبال داشت و وجود تعدادی فضاهای آموزشی بدون استفاده در استانهای مختلف کشور گواه این مدعاست. اجرای طرح مکانیابی و انجام مطالعات بنیادی در نقاط روستایی می تواند منابع و امکانات را به سمت نیازهای واقعی سوق دهد و ارزیابی این مکانهای آموزشی می تواند در بر نامه ریزیهای جدید خدمات و مکانهای آموزشی و رفع معضلات مربوط به تراکم دانش آموزان در نقاط خاص موثر واقع گردد.کمبود نیروی انسانی متخصص وماهر وعدم وجود اعتبارات عمرانی دولت در روستاهای کوچک ( زیر 20 خانوار) زمینه را برای ارائه خدمات به روستاهای کوچک محدود می سازد بنابراین خدمات رسانی خاصه خدمات آموزشی به روستاهای کوچک بر اساس نقاط مر کزی و الویت بندی صورت می پذیرد.بررسی های سازمان یونسکو از طرح مکانیابی فضاهای آموزشی که در سال 1985 در کشور مالزی به انجام رسیده است نشان می دهد، این اقدام بسیار مفید بوده است ومعادل 30% کل بودجه عمرانی آموزش و پرورش  برای کشور مالزی صرفه جویی داشته است شهرستان بندر انزلی با مساحت 318/299 کیلومتر مربع بوده و تراکم نسبی جمعیت در بین شهرستان 7/444 نفر و در هر کیلومتر مربع می باشد با توجه به رشد جمعیت در سالهای اخیر و با توجه به اینکه مناطق روستایی از مراکز آموزشی داخل شهر استفاده می کنند

مجاورت روستاهای بخش مرکزی و همچنین محدود بودن مکان استقرار و توزیع خدمات آموزشی در نواحی روستایی سبب تراکم زیاد دانش آموزان در برخی از مدارس گردیده است در واقع بین میزان جمعیت و توزیع فضایی مراکز آموزشی تناسب وجود ندارد به همین دلیل در این تحقیق محقق در نظر دارد ابتدا به بررسی میزان جمعیت و توزیع فضایی مراکز آموزشی بپردازد ؟ و در انتها به ارائه پیشنهاداتی در رابطه توزیع ناسب فضاهای آموزشی بپردازد.

 

 

2-1-اهمیت ضرورت های تحقیق

دسترسی همه ساکنین روستا به خدمات آموزشی امری ضروری است اما با توجه به میزان جمعیت دانش آموزی در روستاهای مختلف و پراکندگی روستاها این امر میسر نمی گردد. به نظر می رسد که توزیع خدمات آموزشی شهرستان انزلی متناسب با نیاز روستاییان روستاهای اطراف استقرار نیافته و شرایط مناسب را برای برخورداری از امکانات فراهم ننموده است.

به منظور رفع این کاستی‌ها و سازماندهی فضایی مناسب امکانات و خدمات، اولین قدم، شناخت نابرابری‌ها و شکاف میان مناطق است. کاهش نابرابری میان سکونتگاهها و مناطق مختلف یک منطقه از مهمترین دغدغه‌های دولتها و مجامع علمی بوده و همواره برای تحقق آن اندیشیده و راهبردهایی طراحی نموده اند؛ بطوری که درسالهای اخیر تاکید بر نابرابری‌های ناحیه ای و سازمان فضایی آن از اولویتهای اصلی تحقیقات جغرافیایی دراغلب کشورها بوده است. در کشور ما نیز همانند دیگر کشورهای در حال توسعه، با تمرکز روز افزون جمعیت در  برخی مناطق  این مناطق با و مشکلات متعددی مواجه بوده است؛ بنابر این لزوم بررسی رابطه بین خدمات و جمعیت در هر منطقه ای امری ضروری و مهم در توسعه است

 

3-1-اهداف تحقیق

1-3-1-هدف کلی

این تحقیق در پی دستابی به اهداف زیراست:

تعیین و ارائه الگوی مناسبی از توزیع خدمات آموزشی با توجه به جمعیت است

 

2-3-1- هدف ویژه و کاربردی

1- ارائه الگوی مناسب خدمات آموزشی در روستاهای محدوده مورد مطالعه.

2- شناخت و تعیین عوامل موثر بر ارائه خدمات آموزشی در محدوده مورد مطالعه.

3- تعیین نارساییها وکمبود ها در توزیع خدمات در محدوده مورد مطالعه.

5- توجه به نقش جغرافیا در مکان یابی خدمات آموزشی.

 

 

 

 

4-1-سوالات و فرضیه های تحقیق

1-4-1- سوالات تحقیق

1- توزیع مکانی خدمات آموزشی در بندر انزلی چگونه است ؟

2- چه عواملی در توزیع خدمات آموزشی موثرند ؟

3- الگوی بهینه استقرار خدمات آموزشی در روستاهای پیرامونی شهر انزلی چیست؟

 

2-4-1-فرضیه‏ها ی تحقیق

با توجه به اهداف تحقیق فرضیه های این تحقیق عبارتند از:

1- بین موقعیت مکانی – فضایی روستاها توزیع خدمات آموزشی رابطه وجود دارد

2  – امکانات آموزشی موجود در سطح شهر در نحوه توزیع وتعداد واحد های آموزشی روستاهای پیرامونی موثر     بوده است

3 –  بین تعداد جمعیت سکونتگاههای روستایی و توزیع فضایی مراکز آموزشی رابطه وجود دارد .

 

5-1- تعریف واژه ها و مفاهیم

فضا :فضای جغرافیایی بخشی از سطح زمین است که به همراه دورنمایه مادی و اجتماعی به وجود می آید . ( شکوئی، 1378: 118)  درحوزه ها ورشته های مختلف به ویژه جغرافی دانان ومعماران وبرنامه ریزان به تعریف فضا پرداخته اند و معانی متعددی برای آن ذکر کرده اند که ازجمله آنها میتوان « فاصله میان نقاط و پدیده ها» و«گستره پیوسته ای که در آن اشیا و پدیدها قرار گرفته وحرکت می کنند. » نام برد.در جغرافیا همراه و توأم با مکان ، فضای جغرافیایی مطرح می شود. که عبارت است از بخشی از زمین و زیست سپهرکه موردسکونت انسان قراردارد وجایگاهی است که زمان بندی زندگی اجتماعی درآن تحقق می یابد. از دید جغرافیایی فضا یك مقوله عینی است در حالی كه از نظر فلسفه مفهومی ذهنی دارد.(پور احمد ،1385 : 193 )

 

 

 

 

 

 

 

• فضای آموزشی :فضای آموزشی کالبدی است که درآن تعلیم و تربیت دانش آموزان به فعالیت می رسد  فضا ی آموزشی به سه قسمت تقسیم می گردد . فضای بسته ، سرپوشیده وباز
• فضاهای بسته : به فضاهای مسقف که با چهار دیواری ، محصورشده باشد . مانند کلاس درس ، نماز خانه ، کارگاه ، آزمایشگاه
• فضای سرپوشیده : به فضاهای مسقف که بدون واسطه دیوار با محوطه باز مدرسه ارتباط دارند ، گفته می شوند . مانند پارکینک
• فضاهای باز: فضاهای بدون سقف که توسط عنصری به نام دیوار محصور شده باشند ومورد استفاده تفریحی ، ورزشی ، وارتباطی دانش آموزان قرارگیرند ، گفته می شود. ( قاضی زاده ، 1372، ص149)
• دوره ابتدایی: آموزش ابتدایی مشتمل بر دوره آموزشی 5 ساله ویژه کودکان رده های سنی 6 تا 11 سال می باشد.

زمانیکه دانش آموزان این دوره را با موفقیت به پایان برسانند. موفق به اخذ مدرک پنجم ابتدایی می شوند.

• دوره راهنمایی: دانش آموزان پس از گذراندن یک دوره پنج ساله و ارتباط با یک معلم درسی، با دوره تحصیلی جدیدی آشنا می شوند. تعداد درسها در مقطع راهنمایی افزایش یافته و هر درس مربوط به یک معلم می باشد.

دانش آموزان این مقطع را ،طی 3 سال به پایان می رسانند.

• دوره متوسطه: مدرسه ای که دانش آموزان در آن تحصیل کنند که بالاتر از دبستان و راهنمایی و پایین تر از دانشگاه می باشد.
• واحد آموزشی: منظور همان مدرسه است که فضایی است شامل عرصه و اعیان که فراگیران (جمعیت واقع در سنین 17-6) در یکی از مقاطع سه گانه اموزشی به تحصیل می پردازند.