1-8-4. رفتار مثبت (بهنجار):.. 11

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1. مقدمه.. 14

2-2. مبانی نظری.. 14

2-2-1. تعریف هوادار.. 14

2-2-2. رفتار ناهنجار هواداران.. 15

2-2-2-1. تعریف پرخاشگری.. 16

2-2-2-1-1. انواع پرخاشگری.. 17

2-2-2-2. تعریف خشونت.. 18

2-2-2-3. تعریف اوباشگری.. 18

2-2-2-4. تعریف رفتار ضد اجتماعی.. 20

2-2-3. علل و عوامل پرخاشگری و خشونت.. 20

2-2-3-1. علل اجتماعی- فرهنگی.. 20

2-2-3-2. علل روانی.. 21

2-2-3-3. علل محیطی.. 22

2-2-4. نظریه­های حیطه­ی پرخاشگری و خشونت.. 22

2-2-4-1. تئوری یادگیری اجتماعی.. 22

2-2-4-2. نظریه ناکامی- پرخاشگری.. 24

2-2-4-3. نظریه طرحواره ذهنی.. 26

2-2-4-4. نظریه­های تأثیر گروهی، رفتار جمعی و وندالیسم.. 27

2-2-5. پارادایم خشونت و پرخاشگری.. 28

2-2-5-1. پارادایم زیست­شناختی.. 28

2-2-5-2. پارادایم روانشناختی.. 28

2-2-5-3. پارادایم جامعه­شناختی.. 28

2-2-5-3-1. چشم انداز مارکسیستی.. 29

2-2-5-3-2. چشم­انداز رفتارگرایانه (مکتب آکسفورد).. 30

2-2-5-3-3. چشم­انداز انسان شناسی.. 30

2-2-5-3-4. مکتب لیسستر.. 31

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

2-3. پیشینه تحقیق.. 32

2-4. مدل نظری پژوهش.. 51

2-5. جمع­بندی.. 52

3-1. مقدمه.. 54

3-2. روش تحقیق.. 54

3-3. جامعه و نمونه­های تحقیق.. 54

3-4. ابزار تحقیق.. 55

3-5. روش جمع­آوری اطلاعات.. 56

3-6. روش تجزیه و تحلیل داده­های تحقیق.. 56

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1. مقدمه.. 58

4-2. آمار توصیفی.. 58

4-2-1. توصیف ویژگی­های جمعیت­شناختی آزمودنی­ها.. 58

4-3. آمار استنباطی.. 60

4-3-1. آزمون تحلیل عاملی، تست بارتلت و KMO پرسشنامه.. 60

4-3-2. پایایی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران هندبال.. 61

4-3-3. تحلیل عاملی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران هندبال   62

4-3-3-1. عامل محیطی.. 63

4-3-3-2. عامل فرهنگی.. 64

4-3-3-3. عامل امنیتی.. 65

4-3-3-4. عامل حمایتی.. 66

4-3-3-5. عامل روانی.. 67

4-3-3-6. عامل مدیریتی.. 68

4-3-4. شناسایی گویه­های پرسشنامه بر اساس تحلیل عاملی.. 69

4-3-5. میزان اهمیت گویه­ها.. 70

4-3-6. آزمون کالموگراف اسمیرنوف.. 72

4-3-7. اولویت­بندی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران هندبال   72

4-3-8. بررسی همخطی چند‌گانه عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران   73

4-3-9. تحلیل مسیر.. 75

4-3-10. بررسی اثرات مستقیم در مدل عوامل مؤثر با رفتار مثبت   77

4-3-11. بررسی اثرات غیرمستقیم در مدل عوامل مؤثر با رفتار مثبت   79

4-3-12. بررسی اثرات کل در مدل عوامل مؤثر با رفتار مثبت.. 80

4-3-13. شاخص­های برازندگی مدل عوامل مؤثر با رفتار مثبت.. 82

فصل پنجم : خلاصه ، بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. مقدمه.. 86

5-2. خلاصه پژوهش.. 86

5-3. بحث و نتیجه­گیری.. 92

5-4. پیشنهادها.. 106

5-4-1. پیشنهادهای کاربردی.. 106

5-4-2. پیشنهادهای پژوهشی.. 108

منابع و مآخذ

فهرست منابع…………………………………………………….112

پیوست­ها

پیوست…………………………………………………………………………………………126

جوامع امروزی از طریق کسی یا راهی با داشتن هویت­های مختلف از قبیل ورزشکاران، مربیان، اعضای سازمان­های ورزشی، طرفداران سازمان یافته از یک باشگاه ورزشی، خبرنگاران ورزشی با ورزش سر­و کار دارند. جهان ورزش اغلب به عنوان یک جهان کوچکتر از جامعه در نظر گرفته می­شود و ارزش­های اجتماعی، باورها و هنجارهای جامعه به صورت گسترده­تر در آن منعکس می­شود. در عین حال این جهان کوچکتر نیز ارزش­ها و قواعد خاص خود را ایجاد می­کند که گاهی اوقات به جامعه منتقل می­شود. بسیاری از گروه­های مختلف طرفدار ورزش هستند و بین این گروه­ها مرزهایی می­باشد، که نشان می­دهد افراد در چه موقعیتی در گروه­ها تعامل­شان شروع می­شود و در چه وضعیتی به پایان می­رسد. جامعه­شناسان، بسیاری از گروه­های هوادار را به عنوان پلی میان فرد و جامعه­ای بزرگتر در نظر می­گیرند، چرا که آن­ها ممکن است به عنوان ابزار قدرتمند برای کنترل اجتماعی و یا حتی تغییرات اجتماعی خدمت کنند (کلومنیز[1]، 2005). همچنین رهبران ورزش اظهار می­دارند که به طور کلی تماشاگران در عمل ورزش مؤثر هستند. لارسون[2] بر این عقیده است که هواداران مؤلفه­ی اصلی در ورزش هستند چرا که آنها به طور مستقیم یک محیط اجتماعی برای ورزشکار فراهم می­کنند (به نقل از کامکاری و همکاران، 2013). ورزش عواقب مثبت و همچنین عواقب منفی برای افراد و گروه­ها در سراسر جهان دارد. ورزش به طور جدی زندگی روزمره مردم، وضعیت آن­ها، روابط نژادی، سبک لباس، زبان و ارزش­های اخلاقی آن­ها را تحت تأثیر قرار می­دهد. همانطور که در جنبه­های دیگر زندگی اجتماعی می­تواند رفتار منحرف وجود داشته باشد، در ورزش نیز شاهد گسترش بسیار این پدیده هستیم. رفتار منحرف به آسانی در دنیای ورزش مشاهده شده است. از مشکلات رایج جامعه در جهان ورزش کج­رفتاری تماشاگران است. بسیاری از رفتار­های منحرف در داخل و خارج از ورزشگاه، همچنین بین افراد و گروه تماشاگران به تدریج در حال افزایش هستند. انواع بسیاری از انحراف­ها از قبیل جرم و جنایت، استفاده از مواد مخدر، مواد سمی و خشونت و پرخاشگری وجود دارد. در بین رفتار­های منحرف، پرخاشگری تماشاگران به عنوان عنصر اساسی بسیاری از رویدادهای ورزشی در نظر گرفته شده است (کلومنیز، 2005). مسابقات ورزشی ممکن است تماشاگران را در موقعیت­هایی قرار دهد که شرایط، قوانین و هنجار­ها به راحتی نقض شود و منجر به مواجهه با پرخاشگری و خشونت شود (هنری و همکاران، 2011). هر چند خشونت و پرخاشگری در ورزش پدیده­ای نو ظهور نیست اما امروزه افزایش یافته به طوری که ممکن است خطر نابودی فرهنگ ورزش را در پی داشته باشد (وثوقی و خسروی نژاد، 1388). بنابراین توجه به عواملی که موجب پرخاشگری هواداران می­شود امری ضروری است. از طرف دیگر، تنها نباید به عواملی که خشونت را در هواداران تشدید می­کند، تأکید کرد؛ بلکه ضروری است به عواملی که موجب بهبود رفتار­های ناهنجار و منحرف هواداران می­شود توجه کافی نمود. این پژوهش در صدد است تا به شناسایی عواملی که در بهبود رفتار هواداران هندبال مؤثر است، بپردازد.

1-2. بیان مسأله

امروزه ورزش از ضروری­ترین نیازها و اساسی­ترین نهادهای جوامع بشری است، به طوری­که کمتر کشوری را می­توان یافت که فاقد سازمان ورزشی باشد (وثوقی و خسروی نژاد، 1388). ورزش و فعالیت­های مربوط به آن، بخش عمده­ای از زمان و انرژی افراد هر جامعه را به خود اختصاص داده و جایگاه مهمی در فرهنگ جوامع پیدا کرده است. چنانکه بررسی ورزش در یک جامعه، بدون آگاهی از ارزش و کیفیت ریشه­های فرهنگی آن امکان پذیر نیست (شفر[3]،1992). شناخت انسان به عنوان اصلی­ترین عنصر تشکیل­دهنده سیستم اجتماعی همواره مورد توجه محققان بوده است. اینکه چرا انسان به گونه­های مختلفی رفتار کرده و در شرایط مشابه رفتارهای متفاوتی را از خود نشان می­دهد، در حیطه انگیزش قرار دارد. انگیزش شاخصی از هیجان و گرایش رفتاری است که به صورت مستقیم با فعالیت­های تبلیغاتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و به طور غیر مستقیم با تجربه­های شخصی به وجود آمده و موجب بروز رفتار می­گردد. نظریه­پردازانی نظیر هرزبرگ[4] (1950)، انگیزش را به عنوان یک عامل اثرگذار بر رفتار انسان­ها در برآورده کردن نیازها و خواسته­هایشان اعلام کرده­اند. چلیپ[5] (2000)، اظهار می­دارد که عوامل انگیزشی، عواملی هستند که بر تمایلات افراد اثر داشته و سبب حضور آنان در مسابقات می­شوند (به نقل از تجاری و ترک فر، 1390). مطالعات نیز نشان داده است که ورزش بر انگیزش انسان­ها اثر­گذار و باعث افزایش ارتباط، غرور اجتماعی و اتحاد اجتماعی در بین گروه­ها شده و تماشاگران نیز به عنوان ارکان اصلی مسابقات ورزشی با خصوصیات رفتاری و اجتماعی متفاوت به تماشای مسابقات می­روند (پارکز[6] و همکاران، 2003 ). انسان­ها، ورزش را به دلایل مختلفی تماشا می­کنند. برای برخی از تماشاگران، رویداد­های ورزشی سرگرمی فراهم می­کند. برای دیگران، تماشای ورزش یک فعالیت اجتماعی است که در آن افراد از زمینه­های فرهنگی و ملی مشابه جمع می­شوند تا یک تجربه­ی اجتماعی داشته باشند. برای برخی از طرفداران متعصب، تماشای ورزش مورد علاقه یا تیم­شان شبیه به یک تجربه­ی مذهبی است (جول[7] و همکاران، 2011). به طور معمول گروهی از هواداران یک تیم ورزشی، با هماهنگ کردن کوشش­ها و فعالیت­های خود سعی می­کنند توفیق بیشتر تیم خود را دنبال کنند و تحقق بخشند. این کار برای آنها یک ارزش است. آنان گاهی در این هدف­گیری از هیچ کوششی حتی به قیمت ایجاد ناهنجاری و آسیب­های اجتماعی فروگذار نمی­کنند (کاظمی و همکاران، 1386). هواداران، افرادی هستند که به ورزش، تیم و یا ورزشکار خاصی علاقه دارند و امور مربوط به آنها را دنبال می­کنند. اکثر افرادی که یک مسابقه ورزشی را تماشا می­کنند، هوادار یکی از بازیکنان، یکی از دو تیم و یا در کل ورزش موردنظر هستند، ولی عده­ای از تماشاچیانی که رویدادهای ورزشی را از نزدیک یا از طریق وسایل ارتباط جمعی مشاهده می­کنند اغلب میل ندارند که به یک تیم یا ورزشکار نسبت داده شوند. در واقع هواداران، با ورزش و تیم مورد نظر خود رابطه هیجانی برقرار می­کنند. صفابخش (1382) اظهار نمود که 7/67 درصد از تماشاگرانی که برای تماشای مسابقات به ورزشگاه می­روند، هوادار نیز هستند (به نقل از واعظ موسوی و مسیبی، 1386). حضور در جمع باعث مى­شود تا افراد نسبت به اعمال خود کمتر احساس مسئولیت کنند. به بیان دیگر، جمع آنها را در مقام افراد از نظرها پنهان مى­سازد. بنابراین هنگام همکاری با دیگران شاید مایل باشند اعمالی انجام دهند که به تنهایی مستعد و قادر به انجام آنها نباشند، در نتیجه هر چه افراد به عنوان فرد، کمتر قابل تشخیص باشند بیشتر احتمال دارد که اعمال پرخاشگرانه از خود بروز دهند (کوئن[8]، 1990). به عبارت دیگر هنگامی­ که هواداران از یکدیگر جدا باشند جلوه­ی خشونت کمتر خواهد بود (آبالاسی[9] و کوجوکاریو[10]، 2012). امروزه تماشاگران جایگاه ویژه­ای یافته­اند که این موضوع باعث شده است بررسی ابعاد مختلف حضور آنان در ورزش بیش از پیش اهمیت پیدا کند. یکی از این ابعاد، رفتار تماشاگران در ورزشگاه­ها در زمان برگزاری بازی­های مهم و حساس و نیز بعد از این بازی­هاست که همواره بیشترین توجه را در این زمینه به خود اختصاص داده است، زیرا این رفتارها به دلیل پیروی از هنجارهای خاص “رفتارهای جمعی”،  گاه منجر به آسیب­هایی شده­اند. (فتحی نیا، 1389). در واقع تماشاگران ممکن است در زمان مسابقات حساس، در موقعیتی قرار بگیرند که رفتار­های ناهنجار و پرخاشگرانه­ای از خود بروز دهند. خشونت و پرخاشگری پدیده­های روانی- اجتماعی هستند. از نظر مفهومی پرخاشگری، هرگونه رفتار هدایت شده نسبت به افراد است که با قصد آسیب رساندن باشد (آندرسون[11] و بوشمن[12]، 2002). خشونت و پرخاشگری ورزشی را می­توان رفتاری دانست که خارج از قواعد و هنجارهای ورزشی رخ می­دهد، موجب آسیب عمومی می­شود و ارتباط مستقیمی با اهداف رقابت ورزشی ندارد (تری[13] و جکسون[14]، 1985). پدیده­ی خشونت در سه سطح قابل تحلیل است: سطح اول مربوط به خشونت و پرخاشگری تماشاگران و هواداران مسابقات است که در قالب هواداری از تیم­های محبوب­شان علیه یکدیگر و گاه در مورد اموال و دارایی­های عمومی انجام می­پذیرد، سطح دوم خشونت و پرخاشگری علیه بازیکنان است و سطح سوم خشونتی است که بین بازیکنان در زمین مسابقه روی می­دهد. در بین سطوح سه­گانه ذکر شده، سطح اول به دلیل دامنه و عواقب وسیع­تر، در پژوهش­ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است (فتحی نیا، 1389).

لینچ[15] (1991) اظهار می­دارد که شروع با تأخیر، یکی از دلایل برای رفتار ناشایست تماشاگران فوتبال است. همچنین ویکفیلد[16] و همکاران (1996) نتیجه گرفتند که تجمع،

این مطلب را هم بخوانید :

 

https://urlscan.io/result/5fa8bdd7-b381-41eb-b17c-cc837da84a7b/

 

 راحتی صندلی و کیفیت اسکوربورد می­تواند به اندازه کافی تماشاگران را راضی نگه دارد تا با میل و علاقه، دوباره به ورزشگاه برگردند. در کشور ما نیز چندین تحقیق در این زمینه انجام شده است. رحمتی و محسنی ( 1382) متغیرهای اهمیت و حساسیت بازی، رتبه تیم مورد علاقه در جدول مسابقات و حرکات خشونت­آمیز و پرخاشجویانه بازیکنان را از عوامل اصلی پرخاشگری کلامی در میان تماشاگران معرفی کرده­اند. نورعلی وند (1386) مهم­ترین عوامل اثرگذار بر رفتارهای اوباشگرانه تماشاگران را هیجان­طلبی، گروه همسالان و تحریک مطبوعات ورزشی معرفی کرده است. هرچه ورزش در کشور ما به سمت جلو حرکت می­کند، بروز خشونت، ناهنجاری و مشکلات در میان تماشاگران افزایش پیدا می­کند که این موضوع به یک معضل اساسی در جامعه ورزش تبدیل شده است. روند رو به رشد ورزش و افزایش چشمگیر استقبال تماشاگران از این رویداد اجتماعی محققان را بر آن داشته که شیوه­ها و اصولی را طراحی نمایند که معایب ورزش را کاسته و بر جنبه­های مثبت آن بیافزاید (حسینی و همکاران، 1389). یکی از جنبه­های مثبت در ورزش تقویت رفتار بهنجار و مثبت هواداران از قبیل «احترام به قوانین حاکم بر سالن و رعایت نظم، عدم استفاده از الفاظ زشت و رکیک ، توجه و حفظ اموال عمومی ورزشگاه و …» می­باشد (شیلدز و همکاران، 2005).

بی­شک ورزش­های گروهی نسبت به سایر ورزش­ها از تعداد هواداران بیشتری برخوردار می­باشند. بدیهی است هندبال به عنوان یک ورزش تیمی، یکی از پرطرفدارترین رشته­های ورزشی در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر می­باشد که در مسابقات، افراد زیادی برای تماشای بازی در سالن حضور می­یابند. سالن هندبال نیز مانند استادیوم­های فوتبال یکی از مکان­هایی است که خشونت و پرخاشگری هواداران در آن به وفور دیده شده است.

با توجه به شواهد موجود، تحقیقات قبلی تنها عوامل اثر­گذاری که موجب خشونت و پرخاشگری تماشاگران می­شود را مورد بررسی قرار داده­اند و کمتر پژوهشی در زمینه شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود رفتار پرخاشگرانه هواداران ارائه شده است. بنابراین تحقیق حاضر سعی دارد تا به شناسایی عوامل مختلفی که موجب بهبود رفتار هواداران مسابقات لیگ برتر هندبال می­شود، بپردازد. همچنین با تعیین اینکه کدامیک از این عوامل بیشترین تأثیر را در بهبود رفتار هواداران ورزش در مسابقات لیگ برتر هندبال دارد، به مسئولین و مدیران این امکان را خواهد داد که اقدامات لازم را به منظور بهبود رفتار هواداران رشته­ی هندبال در پیش گیرند و رفتار مثبت را در آنها تقویت کنند. لذا هدف اصلی از پژوهش حاضر، شناسایی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش در مسابقات لیگ برتر هندبال و در نتیجه کمک به فرهنگ­سازی در جهت اجرای هر چه بهتر مسابقات ورزشی می­باشد.

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق

ورزش و فعالیت­های مربوط به آنها در جوامع امروزی بسیار مهم هستند. در میان پدیده­های اجتماعی، ورزش به دلیل جاذبه­های خاص مخاطب بیشتری دارد. یکی از مهم­ترین پایه­های ورزش که شناسایی شده است، هواداران می­باشند (کامکاری و همکاران، 2013). خشونت­ها و اغتشاشات در ورزش کشور و به خصوص در میان هواداران در حال رشد است. خشونت در ورزش چه توسط بازیکنان و یا تماشاگران، علاوه بر محدودیت­هایی که برای یک تیم یا یک کشور از طرف مجامع ملی و بین­المللی بوجود می­آورد، تبعات منفی اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را نیز به همراه دارد. از نظر فرهنگی این­گونه برخوردهای ناشایست می­تواند وجهه­ی فرهنگی مردم یک جامعه را نزد دیگر جوامع تغییر داده و سبب ارائه تصویر نامناسب از ارزش­های یک جامعه گردد. علاوه بر آن ممکن است ضررهای مالی و جانی به همراه داشته باشد (لهسایی­زاده و همکاران، 1387). در حالی­که نهادهای حاکم بر ورزش، بسیاری از استراتژی­ها را برای رسیدگی به رفتار ناشایست تماشاگران ابداع کرده­اند، تحقیقات کمی بر روی ماهیت رفتار تماشاگران در سطح جامعه­ی ورزشی برای اطلاع رسانی این استراتژی­ها انجام شده است. پرداختن به رفتار ناشایست تماشاگران باید به سمت افزایش ورزش­های سازمان­یافته و تفریح و سرگرمی و مشارکت داوطلبانه اداره و هدایت شود ­(هوی[17]، 2005).  با ناهنجاری­های موجود در محیط­های ورزشی باید به صورت منطقی، خردمندانه و علمی برخورد کرد. چه بسا پاره­ای تدابیر نامناسب نه تنها جو مسابقات و هواداران را بهبود نمی­بخشد بلکه باعث بروز تشنج و درگیری­های حاشیه­ای نیز می­گردد. بنابراین در درجه اول باید هواداران موجود در محیط­های ورزشی را از نظر خصایل عرفی، اجتماعی و روان­شناختی مورد بررسی و بازبینی دقیق قرار داد و بر مبنای شناخت درست نسبت به آنان برای رفع ناهنجاری­ها تلاش نمود. از طرفی تنها تلاش برای کاهش ناهنجاری­ها چندان اثربخش نخواهد بود بلکه توجه به رفتار­های بهنجار و تقویت آنها به همراه رفع ناهنجاری­ها، تأثیر بسزایی بر رفتار هواداران خواهد داشت. اینکه چه عواملی بر رفع ناهنجاری­ها و بهبود رفتار هواداران تأثیرگذار بوده و اینکه چه عواملی موجب بروز رفتار مثبت می­شود، سؤالی است که ذهن مدیران باشگاه­ها و مسئولین ورزشی را به خود مشغول کرده است. علاوه بر شناخت عواملی که موجب بهبود رفتار هواداران می­شود، اولویت­بندی کردن این عوامل نیز کمک بسیاری به مسئولین خواهد کرد. پژوهش­های گذشته تنها عواملی را که موجب خشونت هواداران می­شود مورد بررسی قرار داده­اند و مطالعات محدودی در زمینه­ی رفتار هواداران هندبال انجام گرفته است. با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر در نظر دارد عواملی را که موجب بهبود رفتار هواداران مسابقات لیگ برتر هندبال می­شود و رفتار مثبت و بهنجار را در آنها افزایش می­دهد، شناسایی و مورد بررسی قرار دهد تا با شناخت و اولویت­بندی این عوامل، راهکارهای جامعی را در اختیار مسئولین ورزش قرار دهد. همچنین با استفاده از نتایج این پژوهش، امکان برنامه­ریزی بهتر به منظور برگزاری مسابقات هندبال فراهم گردد و نیز موجب ارتقاء فرهنگ و ارزش­های جامعه­ی ورزش و بالطبع محیط اجتماعی شود.

1-4. اهداف تحقیق

1-4-1. هدف کلی

هدف کلی از انجام این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران لیگ برتر هندبال است.

1-4-2. اهداف اختصاصی

• تعیین گویه­های تبیین­کننده­ی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش
• ارائه­ی یک ابزار معتبر جهت بررسی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش
• تعیین مهم­ترین گویه­های مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش
• تعیین مهم­ترین عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش
• ارائه­ی یک مدل در مورد عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش

1-5. سؤالات تحقیق

1- چه گویه­هایی تبیین­کننده­ی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش است؟

2- آیا می­توان ابزاری معتبر برای تعیین عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش ارائه نمود؟

3- مهم­ترین گویه­هایی مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش کدام است؟

4- مهم­ترین عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش کدام است؟

5- در زمینه­ی عوامل مؤثر در بهبود رفتار هواداران ورزش می­توان پیشنهاد نمود؟

1-6. محدودیت­های تحقیق

1-6-1. محدودیت­های قابل کنترل

• آزمودنی­های این پژوهش را هواداران زن و مرد مسابقات لیگ برتر هندبال ایران تشکیل دادند.
• دوره­ی زمانی این پژوهش در نیم­فصل لیگ برتر 93-92 بوده است.

1-6-2. محدودیت­های غیر قابل کنترل

• عدم کنترل محقق بر جلوگیری از اعمال نظر شخصی آزمودنی­ها در پاسخ به سؤالات
• عدم ایجاد شرایط یکسان برای تمام آزمودنی­ها هنگام تکمیل پرسشنامه
• احتمال برداشت متفاوت آزمودنی­ها از سؤالات به دلیل عواملی از قبیل عدم توجه و دقت
• محدود بودن تحقیقات در زمینه­ی بررسی رفتار هواداران هندبال

1-7. پیش فرض­های پژوهش

• آزمودنی­ها با آگاهی و صداقت به همه سؤالات پاسخ داده­اند.
• مجموعه سؤالات تحقیق توانسته است به خوبی اهداف تحقیق را تبیین نماید و توسط نمونه­ها قابل درک بوده است.

2-2- یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14

2-2-1- تاریخچه یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………15

2-2- 2- فلسفه یوگا…………………………………………………………………………………………………………………………………………16

2-2- 3- فواید یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………….16

 

عنوان                                                                                                                                                                               صفحه 

2-2- 4- انواع یوگا…………………………………………………………………………………………………………………………………………..18

2-2- 5- مراحل هشت­گانه یوگا……………………………………………………………………………………………………………………..19

2-2- 6- تمرینات یوگا……………………………………………………………………………………………………………………………………20

2-2- 6- 1-آسانا…………………………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-2- 6- 1-1- تفاوت بین تمرینات بدنی یوگا(آسانا) و دیگر تمرینات بدنی………………………………………………22

2-2- 6- 1-2- مشخصات یک آسانای مطلوب…………………………………………………………………………………………… 23

2-2- 6 – 2- اصل ریلکس یا شاواسانا…………………………………………………………………………………………………………..23

2-2- 6- 2-1- کاربرد شاواسانا……………………………………………………………………………………………………………………..24

2-2- 6- 3- پرانایاما……………………………………………………………………………………………………………………………………..24

2-2- 6- 3-1- کاربرد پرانایاما…………………………………………………………………………………………………………………….25

2-3- ایروبیک(هوازی)………………………………………………………………………………………………………………………………….26

2-3- 1- مشخصات تمرین هوازی……………………………………………………………………………………………………………….27

2-3- 2- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی اکسیداسیون چربی…………………………………………………………………..28

2-3- 3- تأثیر تمرینات استقامتی بر حداکثر اکسیژن مصرفی…………………………………………………………………..30

2-3- 4- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی فشارخون………………………………………………………………………………….31

2-3- 5- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی ضربان قلب……………………………………………………………………………….33

2-3- 6- سازگاری­های تنفسی با تمرینات استقامتی…………………………………………………………………………………34

2-3- 7- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی ذخایر کراتین فسفات………………………………………………………………36

2-3-8- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی سطح مقطع تارهای عضلانی……………………………………………………37

2-4 – ترکیب بدن……………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-4-1- عوامل اثرگذار بر ترکیب بدنی……………………………………………………………………………………………………..39

2-4-2- روش­های ارزیابی ترکیب بدن……………………………………………………………………………………………………..41

2-4-3- کاهش وزن …………………………………………………………………………………………………………………………………41

2-4-3-1- راه­های کاهش وزن و کنترل آن…………………………………………………………………………………………….42

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

2-4-3-1-1- کاهش وزن با شیوه­ی رژیم غذایی……………………………………………………………………………………42

2-4-3-1-2- کاهش وزن با فعالیت ورزشی همراه با اصلاح الگوی تغذیه……………………………………………..42

2-4-3-1-3- کاهش وزن از طریق افزایش فعالیت بدنی……………………………………………………………………….43

2-4-4- مکانیزم  کاهش اشتها بر اثر ورزش……………………………………………………………………………………………43

2-5- استقامت قلبی- عروقی……………………………………………………………………………………………………………………44

2-5-1- حداکثر اکسیژن مصرفی……………………………………………………………………………………………………………..45

2-5-2- عوامل موثر بر حداکثر اکسیژن مصرفی……………………………………………………………………………………..46

2-6- فشارخون…………………………………………………………………………………………………………………………………………48

2-6-1- عوامل موثر بر فشارخون……………………………………………………………………………………………………………..48

2-6-2- پرفشارخونی………………………………………………………………………………………………………………………………..49

2-7- عوامل موثر بر ضربان قلب……………………………………………………………………………………………………………….51

2-7-1- مکانیزم­های کنترل کننده قلب…………………………………………………………………………………………………..52

2-7-1-1- مکانیزم­های عصبی………………………………………………………………………………………………………………….52

2-7-1-2- مکانیزم­های کنترلی هورمون­ها……………………………………………………………………………………………….53

2-7-1-3- درون­دادهای محیطی………………………………………………………………………………………………………………53

2-8- تنفس………………………………………………………………………………………………………………………………………………..54

2-8-1-ظرفیت حیاتی بافشار……………………………………………………………………………………………………………………54

2-8-2- حجم هوای بازدمی با فشار در یک ثانیه…………………………………………………………………………………….54

2-8-3- تهویه­ی ارادی بیشینه…………………………………………………………………………………………………………………55

2-8-4- تغییرات حجم ریوی……………………………………………………………………………………………………………………56

2-9- توان بی­هوازی…………………………………………………………………………………………………………………………………..56

2-9-1- عوامل موثر بر توان بی­هوازی………………………………………………………………………………………………………56

2-10- انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………………………………………………58

2-10-1- روش­های توسعه­ی انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………….58

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

2-10-2- کاربردهای انعطاف­پذیری………………………………………………………………………………………………………….59

2-10-3- عوامل اثر گذار بر انعطاف­پذیری……………………………………………………………………………………………….59

2-11- قدرت عضلانی……………………………………………………………………………………………………………………………….61

2-11-1- عوامل موثر بر قدرت عضلانی……………………………………………………………………………………………………61

2-12- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….63

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………69

3-2- نوع پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………..69

3-3- جامعه آماری و نمونه آماری………………………………………………………………………………………………………………69

3-4- مراحل انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-5- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………70

3-5-1- متغیر مستقل………………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-5- 2- متغیرهای وابسته…………………………………………………………………………………………………………………………70

3-6- ابزار اندازه­گیری و جمع آوری داده­ها……………………………………………………………………………………………….71

3-6-1- روش اندازه­گیری متغیرهای مورد بررسی……………………………………………………………………………………71

3-6-1-1- قد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-6-1- 2- وزن…………………………………………………………………………………………………………………………………………71

3-6-1-3- ضخامت چین پوستی 4 موضع سه سر، فوق خاصره، شکم، ران……………………………………………71

3-6-1-3-1- ضخامت چین پوستی ناحیه­ پشت بازو………………………………………………………………………………..72

3-6-1-3-2- ضخامت چین پوستی ناحیه­ فوق خاصره…………………………………………………………………………….72

3-6-1-3-3- ضخامت چین پوستی ناحیه­ شکمی…………………………………………………………………………………….72

3-6-1-3-4- ضخامت چین پوستی ناحیه­ جلوی ران……………………………………………………………………………….72

3-6-1-4- نسبت کمر به لگن…………………………………………………………………………………………………………………….72

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

3-6-1-5- توان هوازی……………………………………………………………………………………………………………………………….73

3-6-1-6- ضربان قلب………………………………………………………………………………………………………………………………..73

3-6-1-7- فشارخون…………………………………………………………………………………………………………………………………..74

3-6-1-8- شاخص­های ریوی……………………………………………………………………………………………………………………74

3-6-1-9- توان بی­هوازی عضلات پا………………………………………………………………………………………………………..74

3-6-1-10- انعطاف­پذیری………………………………………………………………………………………………………………………..75

3-6-1-10-1- انعطاف­پذیری بشین و برس…………………………………………………………………………………………….75

3-6-1-10-2- انعطاف­پذیری خیزتنه………………………………………………………………………………………………………75

3-6-1-11- قدرت دست…………………………………………………………………………………………………………………………..76

3-7- روش انجام تمرینات…………………………………………………………………………………………………………………………76

3-7-1- گروه ایروبیک……………………………………………………………………………………………………………………………….76

3-7-2- گروه یوگا……………………………………………………………………………………………………………………………………..77

3-8- روش­های آماری……………………………………………………………………………………………………………………………….78

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….79

4-2- یافته­های توصیفی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….79

4-3- آزمون فرضیه­های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………81

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..97

5-2- خلاصه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………..97

5-3- یافته­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..98

5-4- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………………………99

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

5-4-1- عوامل ترکیب بدنی……………………………………………………………………………………………………………………….99

5-4-2- توان بی­هوازی و توان هوازی……………………………………………………………………………………………………..101

5-4-3- فشارخون سیستولی و فشارخون دیاستولی………………………………………………………………………………103

5-4-4- ضربان قلب…………………………………………………………………………………………………………………………………104

5-4-5- شاخص­های ریوی……………………………………………………………………………………………………………………..106

5-4-6- انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………………………………………….107

5-4-7- قدرت دست………………………………………………………………………………………………………………………………109

5-5- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….110

5-6- پیشنهادهای تحقیقی……………………………………………………………………………………………………………………110

5-6- پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………………………………..110

پیوست1. رضایت­نامه………………………………………………………………………………………………………………………………111

پیوست2. مشخصات فردی نمونه­ها………………………………………………………………………………………………………..112

منابع ومأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………113

• مقدمه

امروزه توجه به کیفیت زندگی و تلاش برای ارتقاء سطح تندرستی و پیشگیری از امراض مختلف از اولویت­های ملی است و نه فقط مجامع علمی، تخصصی و طبی، بلکه عامه مردم نیز بطور روزافزونی از تأثیرات عمیق شیوه زندگی بر میزان سلامت جسمی و روحی و کیفیت زندگی، آگاه شده­اند. اهمیت فعالیت بدنی به عنوان بخش مکمل یک زندگی سالم گسترش یافته است. علاوه بر این، شواهد علمی دال بر فواید سلامت بخشی تمرین و ورزش در حال افزایش است (1). تمرین در پیشگیری از بیماری فقر حرکتی مؤثر است. بیماری فقر حرکتی ناشی از فعالیت جسمانی کم است. بیماران مبتلا به فقر حرکتی به کاهش انعطاف­پذیری، انحطاط قلب و عروق، ضعف عضلات و استخوان، سوء عملکردی روده و مثانه دچار می­شوند. عدم فعالیت جسمانی عامل خطرناکی در آمادگی برای امراض قلبی و سکته­ی قلبی است. به علاوه فشارخون و چاقی از عوامل  مهم و خطرناک مرتبط با امراض قلبی هستند که با تمرینات بدنی منظم قابل کنترل هستند(2).

گسترش شناخت رابطه روح، جسم و ذهن به تمایل فزاینده­ی انجام تمرینات سلامتی سنتی از قبیل یوگا منجر شده است. لغت یوگا[1] خود به ذهن دانا و حکیم اطلاق می­شود، و به معنی وحدت و یگانگی است (3). هاتا یوگا از دو واژه­ تشکیل یافته­است. (ها) به معنای خورشید و (تا) به معنای ماه که به ترتیب به منزله روح و فکر آدمی می­باشند. در واقع این دو اشاره به انرژی مثبت و منفی بدن آدمی دارند که در یوگا به تعادل می­رسند (4). بیشتر سبک های یوگا بر اساس مسیر هشت گانه­ای شامل حرکات بدنی، تمرینات تنفسی، گام­های موثر بر تمرکز حواس، مراقبه و رفتارهای اخلاقی است، که در جهت تقویت تمرکز و آرام کردن فکر عمل می­کند. اگر ورزش یوگا به طور صحیح انجام شود می­تواند بر سطوح ساختاری، فیزیولوژی، احساسی-  روانی و روحی اثرات قابل توجهی بگذارد (5). تنفس خوب تأثیرات زیادی در کیفیت زندگی انسان می­گذارد. در واقع نه تنها ضامن سلامتی فیزیکی است, بلکه باعث تقویت حالات احساسی و هیجانی شده و تعادل روحی, روانی را نیز  به دنبال دارد (6). به اعتقاد سانگ[2] فشارهای ذهنی و جسمی اساس نتیجه تنفس سریع­تر، ضربان قلب تندتر و انقباض رگ­های خونی می باشند که سبب می­شوند تا قلب سخت­تر کار کند و فشار خون بالا برود. در تمرینات یوگا به دلیل برقرار کردن ارتباط منظم با انجام آگاهانه­ی تمرینات بدنی، جریان خون تحریک شده و فشار خون بالا کاهش می­یابد (7). روش های یوگا می­تواند برای نیازهای مردم با هر وضعیت جسمی و هر سنی از 5 سال به بالا مناسب باشد. حتی اگر برخی از افراد نتوانند بعضی از فعالیت­های فیزیکی لازم را انجام دهند، باز هم قادر خواهند بود تا از تکنیک­های، تنفسی و تفکری آن بهره­مند گردند (8). اصول یوگا آرامش روانی، تعادل و هماهنگی ارکان روان انسان را تامین می­نماید و نوید دهنده­ی بهبود معنی­داری در بهزیستی جسمی و روانی است (9). چاقی یک مشکل همه­گیر تندرستی است و تقریبا 20 % بزرگسالان تا حدی دارای وزن زیادی هستند. چاقی و اضافه وزن رول مهمی را در بیماری­های گوارشی و مسائل بهداشتی و یا کوتاه شدن زمان زندگی بازی می­کنند (10). یوگا بهترین روش شناخته شده در ایجاد وضعیتی مناسب برای کنترل وزن محسوب می­شود. در این ورزش به گردش خون، تنفس و غده تیروئید که در کنترل وزن نقش اساسی دارد توجه شده­است. تمرین­های کششی و تنفسی یوگا علاوه بر تسکین عضلات و سیستم عصبی، مستقیما بر هضم غذا تأثیر می­گذارد و به متعادل شدن وزن کمک می­کند. علارغم توصیه پزشکان بر استفاده از پروتئین در کاهش وزن، یوگا بر آرامش فکری تاکید می­کند (11). عواملی همچون استقامت و قدرت عضلانی برای سلامتی مهم هستند. این عوامل در حفظ وضعیت قامت و بهبود ظاهر شخص مفید هستند؛ زیرا قدرت عضلانی محافظت کننده­ای نیرومند برای مفاصل است و از آسیب­های مفصلی می­کاهد. میلیون­ها نفر از مردم از کمر درد رنج می­برند و ضعف عضلات شکم و فقدان انعطاف­پذیری در این عارضه مؤثر است. تقویت عضلات و توسعه­ی انعطاف­پذیری به بهبود کمر درد کمک می­کند(3). کاهش در انعطاف­پذیری حتی موجب اختلال در حفظ راستای قامت و به دنبال آن بروز درد می­شود که در نهایت محدود شدن دامنه­ی حرکتی و یا درد مفصلی مزمن را به دنبال دارد. همچنین افزایش قدرت به بهبود و حفظ عضلات و مقدار سوخت و ساز پایه، کاهش خطر آسیب­ها، جلوگیری از پوکی استخوان، کاهش کمر درد، تسکین دردهای آرتروز، بهبود سلامت روانی و احتمالا کاهش و کنترل فشارخون، بهبود سطح کلسترول و به ویژه کنترل قند خون کمک می­کند(1). تحقیقات زیادی نشان داده­اندکه یوگا قدرت عضلات و انعطاف­پذیری را افزایش می­دهد(12, 13, 14, 15). همچنین امروزه متخصصان مختلف اروپایی و آمریکایی به این نکته پی برده­اند، که یوگا به دلایل علمی تسکین بخش اعصاب است، زیرا بیشتر ارگان­های بدن به وسیله­ی اعصاب کنترل می­شوند، که سرچشمه­ی آن­ها در ستون مهره­ها قرار دارند. همچنین اغلب درد­های مفصلی به وسیله­ی برخی از مهره­های تیره پشت تولید می­گردند؛ و یا جابجاشدن مهره­ها باعث ایجاد فشار بر روی سلسله اعصاب می­گردد (16).

یکی دیگر از ورزش­هایی که اخیرا در کشور ما بخصوص در بین زنان طرفداران زیادی پیدا کرده است، ورزش ایروبیک می­باشد. ورزش ایروبیک[3] یا حرکات موزون به عنوان یکی از شیوه­های تمرینی برای کسب آمادگی جسمانی به کار می­رود. این شیوه تمرینی امروزه به شکل ورزشی مفرح و مهیج و پرطرفدار جلوه کرده و در دهه­ی ۱۹۶۰ سال­های آغازین خود را سپری کرد و در سال ۱۹۸0 در زمره­ی پر طرفدارترین ورزش دنیا به حساب آمد (17). این تمرینات علاوه بر ایجاد سازگاری­های قلبی- تنفسی به کارایی دستگاه تنفس می­افزاید. تمرین هوازی مداوم و با شدت متوسط به بالا علاوه بر کاهش تنش عضله (تنش عضله ممکن است، ایجاد درد کند) با کاهش در حالت اضطراب، فشارخون و ضربان قلب همراه است (18). مدارک قابل توجهی نشان می­دهند که شرکت در تمرین ایروبیک فواید فیزیولوژیک و روان شناختی مهمی دارد (19). همچنین ورزش ایروبیک سبب افزایش سطح بتا اندورفین که باعث بهبود افسردگی و مشکلات روانی می­شود، خواهد شد (20).

به نظر می­رسد یکی از روش­های تعاملی که بر ابعاد جسمانی انسان به خوبی تأثیر گذاشته و باعث پرورش آن­ها می­شود، تمرینات یوگا و ایروبیک ­باشد. از این­رو می­توان از این روش­ها­ برای بهبود بعضی اختلالات و بیماری­های روحی و جسمی افراد و یا به عنوان روش کمکی در درمان استفاده نمود. با توجه به اینکه  این دو ورزش در کشور ما هواداران زیادی پیدا کرده، لذا این پژوهش می­تواند اطلاعات مفیدی را در حیطه­ی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن در اختیار محققین و متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.

1-2- شرح و بیان مسئله

پیشرفت تکنولوژی فعالیت انسان را از بدنی به فکری هدایت کرده­است. انسان امروز به میزان زیادی عدم فعالیت را تجربه می­کند که یک امر مهم در پیدایش بیماری­های مختلف است. این امر موجب به خطر افتادن سلامتی و کاهش عملکرد اعضای حرکتی، قلبی- عروقی،  دستگاه تنفس و دیگر اندام­های بدن می­گردد. کاهش توانایی­های عملکردی بدن انسان در دنیای مدرن، با افزایش بیماری­های فشارخون و چاقی همراه است. این بیماری­ها از جمله مواردی هستند که با فعالیت­های بدنی منظم می­توانند درمان شوند (21).

یکی از روش­های جدید که در این زمینه می­تواند مؤثر واقع شود، ورزش یوگا است. تمرینات یوگا باعث بهبود قابل ملاحظه­ای شاخص­های سلامت عمومی و قلبی­-­ عروقی و همچنین موجب بهبود جنبه­های مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی می­گردد، بدون اینکه دارای اثرات جانبی نامطلوب خاصی باشد (22). همچنین تمرینات یوگا در بهبود عوامل روانی و کاهش اضطراب و استرس اثرگذار است (23). بر طبق نتایج تحقیق شستوپال[4] شرکت دانشجویان درکلاس­های یوگا فواید جسمانی و روانی مثبتی را از طریق افزایش تغییرات در خود پنداری و عزت نفس و مولفه­های انعطاف پذیری و استقامت فراهم می­آورد(24). تمرینات یوگا علاوه بر بهبود چشم­گیر در انعطاف­ تنه و همسترینگ (25)، سبب افزایش قدرت و بهبود کارایی تنفس می­شود(26، 27). در بیماران مبتلا به سرطان، انجام تمرینات یوگا می­تواند علائم بیماری را کنترل کرده، استرس را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را ارتقاء بخشد (28). تمرینات یوگا باعث کاهش فعالیت سامانه­ی عصبی مرکزی و خودکار در طی تمامی حالت­های پراسترس می­شود و با کاهش فعالیت سامانه عصبی سمپاتیک سبب کاهش کاتکولامین پلاسما می شود، حتی در برابر برخی از تمرین­ها مانند پرانایاما، بسیاری از عوامل زیستی­ـ شیمیایی مانند کولین استراز سرم، لیپید سرم، کلسترول سرم و قند خون کاهش پیدا می­کند(29). در اغلب فعالیت­های بدنی، هدف انجام حرکات جسمانی بدون دخالت فکر است، اما در یوگا چنین نیست زیرا هدف نهایی انجام هر حرکت در کمال هوشیاری فکر می­باشد یا به عبارتی با اندیشه متمرکز، هر حرکت با بهره­گیری از فکر و فارغ از هر احساس دیگری انجام می­شود به همین جهت روح و جسم در تمرینات یوگا توام می­شوند (11). در طول جلسات یوگا تمرین ها در وضعیتی اجرا می شوند که در یک زنجیره از توالی حرکات به یکدیگر متصل هستند که این زنجیره­ها بدون تکرار است. شواهد نشان می­دهد که اجرای منظم این توالی حرکات باعث بیشتر شدن انعطاف پذیری جسمی، قدرت عضلات و افزایش زنده­دلی و کاهش فشارهای روانی می­شود و بیماری قلبی- عروقی را کاهش می­دهد (30).

اساس ورزش ایروبیک از حرکات موزون و سنتی کشورهای اروپایی است. شیوه تمرینی ایروبیک موجب توسعه و افزایش آمادگی هوازی می­شود و این مسأله موجب افزایش قدرت، سرعت و هماهنگی بین اعصاب و عضلات، انعطاف پذیری و چابکی می­شود. در اجرای حرکات ایروبیک تمرکز ذهنی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مسأله موجب رشد ذهنی و توسعه خلاقیت می­شود (31). بررسی­ها نشان می­دهد که فعالیت بدنی (هوازی) با تکرار­، شدت و مدت مناسب و بر اساس برنامه­های منظم، مزایای چشمگیری در برداشته و در مواردی موجب پیشگیری از گسترش برخی بیماری­ها می­شوند. اگر چه تمرینات هوازی می­تواند موجب بهبود عملکرد سیستم­ها و بخش­های مختلف بدن از قبیل تنفس و انتقال اکسیژن، قلب و عروق، سیستم عصبی، سیستم غدد داخلی، حجم خون عضله و ترکیب بدن می­شود ولی اغلب از بعد سلامتی نیز مورد توجه است و می­تواند منجر به کاهش فشارخون، چربی، کلسترول و تری­گلیسرید، ناراحتی­های ارتوپدی و بیماری­های قلبی شود (1). کوپر محقق و فیزیولوژیست معروف معتقد است که، تمرینات ورزشی هوازی کلیدی است برای گشودن دری که آن را تندرستی جسمانی و روانی می­نامند. به نظر تعدادی از محققان همچون بلو[5] و کاواناف، نقش معجزه آمیز دویدن در کاهش افسردگی انکارناپذیر است(32). شرکت در فعالیت­های بدنی ریتمیکی، هماهنگی همه­ی اندام­ها و دستگا­ه­های بدن را بالا می برد و نقش محافظتی بر توانایی عملکردی قلبی- عروق، دستگاه تنفس، غدد، اعضای حرکتی و دستگاه­ عصبی دارد. طبق تحقیقات انجام شده توسط نویسنده­های مختلفی همچون دوراسکویک و همکاران[6] (1992)، پاتون و همکاران[7] (1996)، اسچمیت و همکاران[8] (2001)، چمبلیس[9] (2005) و کوستیک و همکاران[10] (2006) تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی ایروبیک در جهت بهبود کیفی توانایی­های عملکردی، ترکیب بدنی و قدرت عضلات را تأیید کرده­اند (21).

با توجه به توسعه­ی زندگی شهر نشینی و بیماری­های ناشی از آن و اثرات مختلف تمرینات یوگا و ایروبیک روی سیستم­های مختلف بدن، نیاز به انجام تحقیقات بیشتری در این زمینه احساس می­شود، لذا در این تحقیق، محقق برآن است که تأثیر تمرینات ویژه­ی یوگا و ایروبیک را روی میزان ترکیب بدنی، توان هوازی، فشارخون، ضربان قلب، شاخص­های ریوی، توان بی­هوازی، انعطاف­پذیری و قدرت دست زنان غیرورزشکار دچار اضافه وزن را را مورد مطالعه و اثرات این دو ورزش را باهم مورد مقایسه قرار دهد. با شناخت تأثیرات مثبت فیزیولوژیکی این ورزش­ها می­توان گام مثبتی در جهت پیشگیری و درمان برخی بیماری­ها برداشت و باعث ارتقاء سلامت جسمی و روانی شد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

این مطلب را هم بخوانید :

پایه و بنیان یک زندگی موفق و سرشار از تلاش و سازندگی، سلامتی است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی, سلامتی عبارت است از سلامتی جسمانی, روانی و اجتماعی فرد. سلامتی همواره به عنوان تعادل فیزیولوژیکی و تعادل پویای عناصری که شکل دهنده و عمل کننده ارگانیسم وجودی انسان در رابطه با نیازمندی­های بیرونی هستند, تعریف شده است. این تعادل پویا با نیروی جسمانی و روانی و با کارائی بیومکانیک غدد مترشحه داخلی و با قدرت منسجم, غیر ارادی دستگاه عصبی به حیات خود ادامه می­دهد (18). کاهش قابل ملاحظه­ای در فعالیت­های بدنی افراد جامعه به علت داشتن زندگی ماشینی دیده می­شود. مردم روز به روز بی­تحرک­تر شده و بسیاری از افراد فقط در اوقات فراغت امکان انجام فعالیت­های بدنی و ورزشی را پیدا می­کنند. این امر علاوه بر اینکه منجر به آتروفی عضلات و ضعف جسمانی کل ارگانیسم انسان می­شود, احتمال ابتلا به بیماری­های قلبی- عروقی ناشی از تصلب شراین را برای آن­ها شدید می­نماید, لذا تحرک فیزیکی از وسایلی است که برای این افراد ارزش بالایی پیدا می­کند (1). از طرف دیگر, بررسی عوامل فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی نه تنها به دلیل پیشگیری از بیماری­های جسمانی و روانی بلکه به دلیل بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز دارای اهمیت است. روشن است که ارزش اقتصادی فشار روانی و عدم تناسب عوامل فیزیولوژیکی بدن افراد، در مواردی چون مخارج مربوط به دوران غیبت از کار، هزینه­ی ترخیص بیمار و صورت حساب بیمارستان و غیره، کاملا در خور توجه است (33). همچنین تمرینات یوگا و ایروبیک برای زنان که نمی­توانند در محافل عمومی ورزش کنند، می­تواند مفید باشد.

فعالیت بیش از اندازه سیستم عصبی سمپاتیک باعث تنش، بی­خوابی ونهایتا انواع بیماری مهلک مانند سرطان می­شود. هاتایوگا قادر به کنترل فعالیت سیستم سمپاتیک خواهد بود که با کنترل این سیستم می­توان ضربان قلب را آهسته کرد (34). بدن با عملکرد طبیعی ریه­ها، اکسیژن موردنیاز خود را دریافت و دی­اکسید کربن را دفع می­کند. با وجود این در افراد زیادی دیده شده­ است که اختلال در عملکرد ریوی باعث می­شود که انتقال اکسیژن در خون مختل و تحمل فعالیت ورزشی آنها محدود می­شود. علت اختلال در عملکرد ریوی می­تواند آسم، انواع حساسیت­ها، نایژه تنگی ناشی از ورزش و غیره باشد. یوگا باعث عمیق نفس کشیدن و موزون شدن آن می­شود و اختلالاتی مانند پرتهویه­ای و تنگی نفس را درمان یا از پیشرفت آن جلوگیری می­کند (35). با انجام فعالیت بدنی که توام با دقت و تنفس باشد، احشا و غدد مترشحه داخلی تحریک و عملکرد آن­ها بهبود می­یابد. حرکت و تنفس توام جریان خون را بهبود می­بخشد و در مرحله اول بر دستگاه اعصاب مرکزی و خودکار اثر گذار است (36). اثرات تمرینات یوگا بر افسردگی، اضطراب، اختلالات مرتبط با استرس (37) و نیز بی­خوابی مزمن به روشنی بیان گردیده است (38). شاواسانا به عنوان قسمتی از تمرینات یوگا قادر به افزایش توانمندی فرد در موقعیت­های استرس زا می­باشد (39).

شرکت کردن در تمرین­های بدنی ریتمیک، عملکرد همه اندام­ها و دستگاه­های بدن را بالا می­برد و به محافظت توانایی­های عملکردی قلبی­_­عروقی، دستگاه تنفس، غده، اعضای حرکتی و دستگاه عصبی کمک می­کند. علاوه بر آن، فعالیت­های فیزیکی که در حین تمرین انجام می­شوند یک اثر کاهنده بر فشارخون سرخرگی و بیماری پرفشارخونی دارد(21). کالج طب ورزش آمریکا، توصیه می­کند که همه کسانی که می­خواهند توانایی­های قلبی­-­تنفسی خود را حفظ و بهبود بخشند، باید 5-3 بار در هفته با استفاده از فعالیت­های ریتمیک ایروبیک که گروه زیادی از ماهیچه­ها را فعال می­کند، از قبیل راه رفتن، دویدن، دوچرخه­سواری، رقص­های ایروبیک به تمرین بپردازند، شدت تمرین باید حدود 65- 55 % حداکثر ضربان قلب و مدت تمرینات باید 60-20 دقیقه باشد. اگر شدت تمرین کمتر از این مقدار باشد، طول مدت تمرین باید افزایش یابد (40).

تحقیقات زیادی در مورد منافع و اثرات مثبت یوگا و تمرینات هوازی به ثبت رسیده است. بهبود بسیاری از بیماری­های نظیر آسم، سل ریوی، سندرم روده­ی تحریک پذیر، افسردگی خفیف، پرفشارخونی، استئوآرتریت و دردهای مزمن کمری، توان بخشی بیماران پس از سکته قلبی، سندرم یائسگی، دیابت، بیماریهای قلبی – عروقی و بهبودی بیماران پس از انجام تمرینات یوگا گزارش شده است (41). همچنین نتایج قابل ملاحظه­ای در مورد اثرات تمرین­های هوازی بر افزایش بهره هوشی، افزایش سطح انرژی به منظور انجام فعالیت­های طولانی مدت، بهبودی در هضم غذا، اثربخشی در کنترل و کاهش وزن بدن، کنترل افسردگی، اضطراب و هیجان­ها و همچنین روشی مؤثر برای مقابله با عوارض قلبی و عروقی مشاهده شده است (42).

امروزه بیشتر از پیش اثرات تمرینات ورزشی یوگا و ایروبیک بر همه آشکار شده است. با توجه به اثرات تمرین یوگا و ایروبیک بر روی سیستم­های مختلف بدن, در این تحقیق سعی شده است که تأثیر این تمرینات ورزشی بر روی پارامترهای گوناگون ترکیب بدنی، فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی زنان غیر ورزشکار مورد بررسی و اثرات این روش­ها با هم مورد مقایسه قرار گیرد. با توجه به توسعه روز­افزون ورزش یوگا و ایروبیک در داخل کشور، به نظر می­رسد، تعیین اثرات تمرینات یوگا در مقایسه با تمرینات ایروبیک بر عوامل فیزیولوژیکی و شاخص­های آمادگی جسمانی از اهمیت برخوردار باشد تا با توجه به اهداف تمرین کردن, یک برنامه­ی تمرینی مناسب برای افراد گوناگون تدوین گردد. این پژوهش می­تواند ضمن بررسی علمی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن، توجه اندیشمندان داخلی کشور را جلب کرده و اطلاعات مفیدی در اختیار متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.

1-4- اهداف تحقیق

1-4- 1- هدف اصلی

مقایسه­ی تاثیر تمرینات یوگا و ایروبیک بر برخی عوامل فیزولوژیکی و آمادگی جسمانی  زنان غیر ورزشکار.

1-4- 2-  اهداف جزئی یا فرعی تحقیق

1- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن بدن زنان غیر ورزشکار.

2- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر درصد چربی زنان غیر ورزشکار.

3- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن چربی زنان غیر ورزشکار.

4- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر وزن بدون چربی زنان غیر ورزشکار.

5- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر نسبت کمر به لگن زنان غیر ورزشکار.

6-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر توان هوازی زنان غیر ورزشکار.

7- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر فشار خون زنان غیر ورزشکار.

8-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر ضربان قلب زنان غیر ورزشکار.

9-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر ظرفیت حیاتی اجباری زنان غیر ورزشکار.

10-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر حجم بازدمی بافشار در یک ثانیه زنان غیر ورزشکار.

11-  مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر حداکثر تهویه­ی  ارادی زنان غیر ورزشکار.

12- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر توان بی­هوازی زنان غیر ورزشکار.

13- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر انعطاف­پذیری زنان غیر ورزشکار.

14- مقایسه­ی اثر تمرینات یوگا وایروبیک بر قدرت دست زنان غیر ورزشکار.

1-5- پیش فرض­های تحقیق

1-8- روش تحقیق………………………………………………………………………………….. 8

1-9- قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………….. 8

1-9-1 معیارهای ورود به مطالعه…………………………………………………………………. 8

1-9-2- معیارهای خروج از تحقیق………………………………………………………………… 8

1-10- جامعه و حجم نمونه………………………………………………………………………… 8

1-11- محدودیت­ها و مشکلات تحقیق……………………………………………………………… 8

فصل دوم مطالعات نظری

2-1   مقدمه………………………………………………………………………………………. 10

2-2   مفصل زانو………………………………………………………………………………… 10

2-3   ثبات عملکردی زانو و عوامل مؤثر آن…………………………………………………… 11

2-4   لیگامان متقاطعقدامی………………………………………………………………………. 11

2-5  آناتومی لیگامان متقاطع قدامی……………………………………………………………… 12

2-5-1  اتصالش به استخوان فمور وتیبیا………………………………………………………… 12

2-5-2  فیبرهای تشکیل دهنده­ی لیگامان…………………………………………………………. 12

2-6  بیومکانیک لیگامان لیگامان متقاطعقدامی………………………………………………….. 13

2-7  شیوع آسیب لیگامان متقاطع قدامی…………………………………………………………. 13

2-8  مکانسیم آسیب لیگامان متقاطع قدامی………………………………………………………. 14

2-8-1 از نظرتئوری……………………………………………………………………………… 14

2-8-2 از نظر کاربردی وعملکردی…………………………………………………………….. 14

2-9  بازسازی لیگامان متقاطع قدامی پاره­شده……………………………………………………. 15

2-9-1 جنس گرفت و انواع فیکسور­ها…………………………………………………………… 15

2-9-2 قرارگیری گرفت………………………………………………………………………….. 16

2-9-2-1 تکنیک ترنستیبیا……………………………………………………………………….. 17

2-9-2-2 تکنیک ترنس­پورتال…………………………………………………………………… 18

2-10  لقی سنج شریف…………………………………………………………………………… 19

2-10-1 وسایل ارزیابی لاکسیته­ی زانو…………………………………………………………. 19

2-10-2 آزمون­ها و اصطلاحات مربوط به استفاده از KT1000……………………………… 21

2-11  دینامومتری ایزوکینتیک………………………………………………………………….. 21

2-11-1 مهمترین مزایای دینامومتری…………………………………………………………… 22

2-11-2 ارزیابی ایزوکینتیکی زانو……………………………………………………………… 22

2-12  آزمونهای عملکردی………………………………………………………………………. 22

فصل سوم روش شناسی تحقیق (متدلوژی)

3-1  مقدمه……………………………………………………………………………………….. 26

3-2  روش تحقیق………………………………………………………………………………… 26

3-3  جامعه آماری……………………………………………………………………………….. 26

3-4  حجم نمونه و روش اندازه­گیری…………………………………………………………….. 26

3-5  ابزار جمع­آوری داده­ها……………………………………………………………………… 26

3-6  روش جمع­آوری داده­ها……………………………………………………………………… 26

3-6-1 پرش ضربدری……………………………………………………………………………. 27

3-6-2 لقی سنج شریف…………………………………………………………………………… 27

3-6-2-1 روش جمع آوری داده………………………………………………………………….. 27

3-6-2-2 روش تجزیه و تحلیل داده……………………………………………………………… 30

3-6-3 ایزوکینتیک……………………………………………………………………………….. 30

3-7  روش تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………… 32

3-8  ملاحظات اخلاقی…………………………………………………………………………… 32

فصل چهارم تجزیه وتحلیل یافته­های تحقیق

4-1  مقدمه……………………………………………………………………………………….. 34

4-2  آمار توصیفی……………………………………………………………………………….. 34

4-3  آمار تحلیلی…………………………………………………………………………………. 34

فصل پنجم نتیجه گیری وپیشنهادات

5-1  مقدمه……………………………………………………………………………………….. 39

5-2  بررسی نتایج………………………………………………………………………………… 39

5-2-1 مقایسه پای جراحی نشده دو گروه………………………………………………………… 39

5-2-2 مقایسه­ی پای جراحی شده و جراحی نشده در هر گروه…………………………………. 41

5-2-3 مقایسه­ی پای جراحی شده گروه ترنس­تیبیا با گروه ترنس­پورتال………………………. 41

5-2-3-1 پرش ضربدری………………………………………………………………………… 41

5-2-3-2 پرسشنامه­ی IKDC…………………………………………………………………… 43

5-2-3-3 لاکسیته­ی زانو (جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور)………………………………… 43

5-2-3-4 ایزوکینتیک……………………………………………………………………………. 45

5-3  جمع­بندی……………………………………………………………………………………. 46

5-4  پیشنهادها……………………………………………………………………………………. 46

5-5  پیشنهاد در زمینه­ی تحقیقات………………………………………………………………… 46

پیوست‌ها و ضمائم………………………………………………………………………………… 47

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………. 50

چکیده انگلیسی

1مقدمه

پارگی لیگامنت متقاطع قدامی یکی از شایع­ترین و جدی­ترین آسیب­ها، در بین افراد با فعالیتهای فیزیکی بالا می­باشد و موجب محدود کردن فعالیتهای ورزشی فرد به مدت طولانی می­گردد. حدود یک سوم این افراد پس از آسیب به علت بی­ثباتی کاندید عمل جراحی می­گردند. این بی­ثباتی ممکن است در میزان کمتر بعد از عمل جراحی نیز هنوز باقی بماند. بررسی نوع جراحی می­تواند کمک بر روی شناخت ما در نوع بی­ثباتی بعد از عمل کمک کند که در این بررسی دو نوع از تکنیک­های جراحی تک­باندل مورد بررسی قرار می­گیرد.

1-2 بیان مسئله

مفصل زانو، بزرگترین و پیچیده­ترین مفصل بدن انسان است. با اینکه این مفصل، یک مفصل لولایی محسوب می­شود اما در هر سه صفحه حرکت دارد. وظایف دوگانه­ی تحمل وزن بدن و انتقال آن، موجب ایجاد فشار و کشیدگی قابل ملاحظه مفصل زانو می­شود. در اکثر موارد، ترکیب و ادغام عضلات خم­کننده و باز­کننده­ی مفصل زانو با لیگامنتهای قوی آن، موجب استحکام خوب و مؤثر مفصل زانو می­شود.(تامپسون، 1384، 246) لیگامنتها موجب استحکام و پایداری استاتیکی(ایستا) و انقباض عضلات چهار­سر­ران و عضلات خلفی­ران موجب استحکام و پایداری دینامیکی(پویا) مفصل زانو می­شود.(قرانخالو و دیگران، 1385، 392) پایداری غیر­فعال مفصل زانو از سوی لیگامنتهای جانبی، لیگامنتهای صلیبی و مینیسک تأمین می­شود.(همان منبع، 247)

لیگامنت متقاطع­قدامی [1]و لیگامنت متقاطع­خلفی، از لیگامنت­های خیلی مهم مفصل زانو هستند که از یک طرف به استخوان ران و از طرف دیگر به استخوان درشت­نی متصلند و به صورت متقاطع(ضربدری) از بخش داخلی مفصل زانو عبور می­کنند. این لیگامنتها به ترتیب برای حفظ ثبات و پایداری بخش قدامی و خلفی و همچنین برای ثبات و پایداری چرخش مفصل زانو مهم و حیاتی­اند.(همان منبع، 248) لیگامنت متقاطع قدامی از دو باند تشکیل شده است. یک باند قدامی_میانی که در اکستنشن شل بوده و در فلکشن سفت می­شود که حداکثر سفتی آن در فلکشن 70 درجه است. باند دیگر خلفی_کناری است که در اکستنشن سفت بوده و در فلکشن شل است.(Zaffagnini & Etal, 2008, 28) پارگی لیگامنت متقاطع قدامی یکی از متداولترین آسیبهای مفصل زانو محسوب می­شود. شایع­ترین مکانیزم آسیب لیگامنت متقاطع قدامی آسیب غیر­تماسی ناشی از حرکت پیچشی(در حالیکه زانو روی زمین است)، تغییر جهت سریع، کاهش ناگهانی شتاب، استرس والگوس و چرخش خارجی زانو می­باشد.(Challghan & Etal, 2003, 212، Canale, 1998, 230)

حال در صورت بروز پارگی لیگامنت متقاطع قدامی فرد دچار مشکلاتی می­شود که یکی از مشکلات افزایش جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت فمور می­باشد، که بعد از عمل جراحی این جا­به­جایی کاهش می­یابد.(Mattacola & Etal, 2002, 263)

دو نوع از تکنیک­های تک­باندل به نام­های ترنس­پورتال [2](TP) و ترنس­تیبیا [3](TT) انجام شده است که در این دو نوع تکنیک نوع گرفت مورد استفاده یکی بوده در هر دو از گرفت سمی­تندنوسیس و گراسیلیس استفاده شده تفاوت این دو نوع تکنیک در موقعیت پورتال فمور می­باشد که در تکنیک ترنس­پورتال موقعیت گرفت در فمور در ساعت بین 10 تا 30/10 قرار دارد و در ترنس­تیبیا در موقعیت ساعت 30/11 تا 12 قرار گرفته و می­توان بیان کرد که در این دو تکنیک زاویه­ی قرار­گیری گرفت متفاوت است وممکن است برآیند نیروها در این دو تکنیک تغییر کند.(Insall-Scott, 2001.600)

1-3هدفهای تحقیق

1-3-1 هدف کلی

• مقایسه­ی تأثیر دو نوع تکنیک جراحی مورد استفاده در بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی بر عملکرد حرکتی زانوی ورزشکاران

  • اهداف اختصاصی
• مقایسه­ی حداکثر گشتاور فلکسوری زانو در ورزشکارانی که عمل بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی را با دو تکنیک TT و TP انجام داده­اند
• مقایسه­ی حداکثر گشتاور اکستنسوری زانو در ورزشکارانی که عمل بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی را با دو تکنیک TTو TP انجام داده­اند.
• مقایسه­ی امتیاز آزمون عملکردی [4](Cross hop) در ورزشکارانی که عمل بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی را با دو تکنیک TT و TPانجام داده­اند.
• مقایسه­ی میزان تفاوت جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور در دو پای ورزشکارانی که عمل بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی را با دو تکنیک TT وTP انجام داده­اند.
• مقایسه­ی نمره پرسشنامه­ی IKDC[5] در ورزشکارانی که عمل بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی را با دو تکنیک TT و TP انجام داده­اند.

1-4 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

پارگی لیگامنت متقاطع قدامی یکی از آسیب­های رایج در بین ورزشکاران بخصوص در بین ورزشکاران بسکتبال و فوتبال می­باشد.(Schiltz & Etal, 2009, 45) با افزایش بروز این آسیب در بین ورزشکاران بررسی روشی که در مدت زمان کمتری ورزشکار به عملکرد ورزشی خود بازگردد و جلوگیری از استئوآرتریت نیاز به بازسازی آن می­باشد.(عابدی، 1386، 10) از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

مهمترین اهداف درمان بیماران مبتلا به آسیب ACL عبارتند از:

1- کاهش میزان ناپایداری زانو

2- برگرداندن حرکت و قدرت مفصل زانو

3- بهبود عملکرد فیزیکی حداقل به میزان قبل از جراحی بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی (Aagaard & Etal, 1998, 233)

بین سالهای 1963تا1983 یعنی در طی 20 سال 65 روش جراحی مختلف برای ACL مطرح شده است.(Libid, 720) با کمک روشهای جدید جراحی حدود 90% بیماران قادر خواهند بود که ظرف شش ماه به ورزشهای شدید بازگردند.(Libid, 810) در این تحقیق حاضر به مقایسه دو تکنیک جراحی TTوTP می­پردازد با تعیین برتری هر یک از این دو تکنیک بر عملکرد ورزشکاران، می توان آن را به عنوان تکنیک برتر معرفی کرده. همچنین رواج این روش به صورت یک الگو برتر در بین جراحان و مربیان میتواند در صورت بروز این آسیب، فرد در مدت زمان کمتری به میادین ورزشی بازگشته شود.

1- 5 سئوالات و فرضیه­های تحقیق

1-5-1 سئوالات تحقیق

• سئوال کلی تحقیق
• آیا عملکرد حرکتی ورزشکاران بدنبال دو تکنیک جراحی TT و TP متفاوت است؟
• سئوالات اختصاصی تحقیق

به دنبال دو نوع تکنیک جراحی TT و TP در ورزشکاران :

• گشتاور فلکسوری زانوی جراحی شده چقدر تفاوت دارد؟
• گشتاور اکستنسوری زانوی جراحی شده چقدر تفاوت دارد؟
• نمره­ی آزمون عملکردی(Cross hop) زانوی جراحی شده چقدرتفاوت دارد؟
• میزان جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور زانوی جراحی شده چقدرتفاوت دارد؟
• نمره­ی پرسشنامه­ی IKDC چقدر تفاوت دارد؟

1-5-2 فرضیه­های تحقیق

در مقایسه دو تکنیک جراحی TT و TP در ورزشکاران:

• تفاوتی بین گشتاور فلکسوری زانوی در دو گروه وجود ندارد.
• تفاوتی بین گشتاور اکستنسوری زانوی در دو گروه وجود ندارد.
• تفاوتی بین نمره­ی آزمون عملکردی(Cross hop) در دو گروه وجود ندارد.
• تفاوتی بین میزان جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور زانوی دو گروه وجود ندارد.
• تفاوتی بین نمره­ی پرسشنامه­ی IKDC در دو گروه وجود ندارد.

1-6 مدل تحقیق

نوع عملکرد مورد ارزیابی در ورزشکاران گروه ترنس­تیبیا	نوع عملکرد مورد ارزیابی در ورزشکاران گروه ترنس­پورتال
لاکسیته­ی زانو	لاکسیته­ی زانو
قدرت عضلانی	قدرت عضلانی
پرش ضربدری	پرش ضربدری
پرسشنامه­ی IKDC	پرسشنامه­ی IKDC

مدل تحقیق عبارت است از مقایسه­ی رابطه­ی بین ستون­های هر ردیف می­باشد.

1-7 تعاریف عملیاتی متغییرها و واژه­های کلیدی

1-7-1متغییر­های تحقیق:

دو تکنیک جراحی لیگامنت متقاطع قدامی زانو متغییر مستقل است و عملکرد ورزشکار متغییر وابسته است که در این تحقیق عملکرد ورزشکار را به عنوان قدرت عضلات اطراف زانو، میزان جابه­جایی قدامی تیببیا نسبت به فمور و پرش مورب متوالی تعریف می­شود.

1-7-1-1 وضیعت سلامت:

تعریف مفهومی :

آیا مورد عمل جراحی بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی قرار گرفته است یا سالم بوده.

تعریف عملیاتی:

زانوی دارای دامنه حرکتی و قدرت عضلانی نرمال طبق روش نرمال Daniel و دارای میزان جابه­جایی نرمال تیبیا نسبت به فمور که در مقایسه با اندام مقابل اختلاف جابه­جایی کمتر از 3 میلیمتر داشته باشد را به عنوان زانویی سالم و زانویی که تحت عمل جراحی قرار گرفته بعنوان بیمار ACLR محسوب می­شود.( سیدمحسنی، 1384، 45)

1-7-1-2 تکنیک بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی زانو:

تعریف مفهومی:

روشی که زانوی فرد دنبال پارگی لیگامنت متقاطع قدامی مورد جراحی بازساری قرار گرفته است.

تعریف عملیاتی

از بین تکنیک­های متفاوت جراحی دو تکنیک:

• ترنس­تیبیا:

در این تکنیک از گرفت تاندون­های راست­داخلی و نیم­وتری استفاده می­شود ولی در محل برش فمور در ساعت 30/11 تا 12 برای پای راست و در ساعت 12 تا 30/12 برای پای چپ زده می­شود

• ترنس­پورتال:

در این تکنیک نیز از گرفت تاندون­های راست­داخلی و نیم­وتری استفاده می­شود ولی تونل فمور در محل قدامی-میانی، Foot print ACL قرار می­گیرد.(Tsuda & Etal, 2009, 1048)

1-7-1-3 حداکثر گشتاور مفصل زانو:

تعریفمفهومی:

تواناییعضلهیاگروهعضلانی زانوبرایاعمالحداکثرگشتاورحرکتیبر علیهیکمقاومتدرسراسردامنهحرکتیرامی­گویند.(رجبی و گائینی، 1386، 75)

تعریف عملیاتی:

حداکثر گشتاور ایزوکنتیک اکستنسوری  و فلکسوری کانسنتریک و اکسنتریک زانو در طی دامنه ی 90 تا 10 درجه اکستنشن در سرعت­های 60 و 180 درجه در ثانیه که با دینامومتر اندازه­گیری می­شود.

1-7-1-4 لاکسیته­ی قدامی زانو:

تعریف مفهومی:

تفاوت در میزان جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور بین زانوی سالم و جراحی شده.(همان منبع،100)

تعریف عملیاتی:

اختلاف بین زانوی سالم و جراحی شده در میزان جابه­جایی قدامی تیبیا نسبت به فمور که با استفاده از”لقی سنج شریف” در زاویه­ی 5±30 درجه فلکشن زانو، با نیروی 89 نیوتن توسط محقق اندازه­گیری می­شود.

1-7-1-5 آزمون عملکردی:

تعریف مفهومی:

آزمون­هایی که جهت اندازه­گیری هماهنگی و قدرت و توان عضلانی بکار می­روند.( Ellenbecker & Etal, 2000, 425)

تعریف عملیاتی:

در این پژوهش از آزمون پرش ضربدری استفاده شد

که برای اینکار خطی به عرض 15 سانتیمتر و طول 6 متر مشخص می­گردد. فرد یک با اندام درگیر و یک بار با اندام غیر درگیر پشت خط شروع می­ایستد و پس از سه بار تمرین، لی­لی­کنان چهارپرش متوالی با حداکثر قدرت به گونه­ای که در هر بار پرش خط را قطع کند، انجام می­دهد و سپس طول پرش ثبت می­شود. این آزمون دوبار و با فاصله­ی یک دقیقه انجام می­شود و حداکثر آن ثبت می­شود. نمره­ی این آزمون به عنوان متغیر وابسته و کمی(گسسته) در نظر گرفته می­شود.(Dvir, 2004, 120)

1-7-1-6 پرسشنامه­ی IKDC:

تعریف مفهومی:

روشهایی که تلقی بیمار از وضیعت سلامت خود را اندازه­گیری می­کنند.(Irrgang &Etal, 2001, 600)

تعریف عملیاتی:

پرسشنامه­ای که در سال 2001 میلادی در کمیته­ی بین­المللی اسناد و مدارک زانو تهیه شده است و توسط فعالیت سطح فیزیکی بیماران با مشکل زانو با توجه به اظهارات بیمار امتیاز گذاری می­شود. این امتیاز به عنوان یک متغییر وابسته، کمی(گسسته) در نظر گرفته می­شود.(Aagaard & Etal, 1996, 125، Libid, 234)

1-8 روش تحقیق

دراینتحقیقازروشبررسیمقطعی Cross Sectional استفاده شده است.

1-9 قلمرو تحقیق

1-9-1 معیارهای ورود به مطالعه

مردان ورزشکار در دامنه سنی 18تا35سال که حداقل شش­ماه و حداکثر دو سال از جراحی بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی با دو تکنیک ترنس­تیبیا و ترنس­پورتال آنها گذشته بود. دوره ی فیزیوتراپی خود را در یک برنامه­ی مشترک گذارنده و به سطح فعالیت­بدنی قبل از آسیب لیگامنت متقاطع خود رسیده است داشتن دامنه­ی کامل فلکشن و اکستنشن زانو در اندام درگیر، توانایی حفظ تعادل بر روی پای مبتلا شرط ورود به این پژوهش بود

1-9-2 معیارهای خروج از مطالعه

وجود درد و التهاب در زانوی مبتلا، ضایعه همراه درد مینیسک و یا سایر لیگامنت­ها که منجر به جراحی شده باشد، درگیری به صورت دو طرفه، سابقه شکستگی یا هر گونه آسیب به استخوان­های تیبیا و فمور در سمت سالم یا مبتلا، وجود درد در کمر، ران یا مچ در چهار هفته پیش از زمان اجرای آزمایش به صورتی که نیاز به مداخله درمانی داشتند، یا ناتوانی در

این مطلب را هم بخوانید :

 

بایگانی‌های پایان نامه حقوق - جاویدان- شتابدهی ایده ها و استارتاپ ها

 تکمیل آزمایشات به هر علتی که می­بود. تمام عوامل فوق منجر به خروج فرد از مطالعه می­شد. تمامی معیار­های ذکر شده برای هر دو گروه TTوTP مشترک می­باشد.

 

1-10 جامعه و حجم نمونه

جامعهآماریاینتحقیقرا ورزشکاران که عمل بازسازی زانو را توسط پزشک ارتوپد مشاور طرح انجام داده­، تشکیلداده­اند. پسازدرنظرگرفتنمدت زمان گذشته از عملومدت زمانی مشخص با برنامه­ی مشترک که به فیزیوتراپی اختصاص داده­اند مشخص شد.

شرکتکننده­هاشامل 19 نفر از ورزشکارانی هستند که توسط  مشاور طرح با دو تکنیک متفاوت بازسازی زانو جراحی شده­اند، و دوره­ی فیزیوتراپی خود را در یک برنامه­ی مشترک گذرانده بودند. تمام ورزشکاران ،که توسط مشاوره طرح تحت بازسازی لیگامنت متقاطع قدامی با دو تکنیک ترنس­تیبیا و ترنس­پورتال قرار گرفته بودند، و شرایط ورود به طرح  را دارا بودند، اندازه­گیری شدند.

1-11 محدودیت­ها و مشکلات تحقیق

از آنجا که تکنیک­های جراحی در این تحقیق جدید بود و محدودیت تعداد نفراتی که دارای شرایط ورود به تحقیق بودند و نیز هماهنگی و فراهم نمودن ابزارهای متعددی برای اجرای طرح از دیگر مشکلات این پژوهش بود که با معرفی استاد راهنما و پیگیری های لازم برطرف شد. افراد مورد بررسی در این تحقیق ورزشکاران حرفه­ای بودند که فراخوانی آنها برای اجرای طرح با مشکلاتی روبه­رو شد که توسط مشاور طرح مرتفع شد

2-1 مقدمه

در این تحقیق که به بررسی تأثیر دو تکنیک جراحی بر عملکرد حرکتی زانوی ورزشکاران می­پردازد. در این بررسی عملکرد حرکتی زانو ورشکاران که در دو گروه ، تکنیک جراحی ترنس­پورتال و تکنیک جراحی ترنس­تیبیا، قرار گرفتند را از نظر حداکثر گشتاور زانو، لاکسیته­ی قدامی زانو، پرش ضربدری و پرسشنامه­ی IKDC ارزیابی شدند. برای اینکه بتوان این بررسی را انجام داد باید در مورد زانو، لیگامنت متقاطع قدامی و انواع تکنیک­های جراحی اطلاعات کافی در اختیار داشته، و نیز مطالعاتی که در این زمینه و یا زمینه­های مشابه انجام شده است را مورد بررسی قرار داده به همین علت در ادامه توضیح اجمالی در این موارد داده می­شود.

2-2 مفصل زانو

مفصل زانو، بزرگترین و پیچیده­ترین مفصل انسان است که برای حرکت و ثبات طراحی شده است. با اینکه این مفصل، یک مفصل لولایی محسوب می­شود، اما در سه صفحه حرکت دارد.(همان منبع، 250) مفصل زانو همراه با مفصل ران و مچ پا، بدن را در وضیعت ایستاده حمایت کرده و به عنوان واحد عملکردی اندام تحتانی در هنگام فعالیتهایی همچون راه رفتن و دویدن به حساب می­آید.( Pearle & Etal, 2005, 353) با توجه به نقش زانو در فعالیت­های عملکردی، وجود ثبات مطلوب در این مفصل کاملاً بدیهی و ضروری می­باشد و موفقیت ورزشکار وابسته به توانایی او در دویدن، پریدن و تغییر جهت دادن با نرخ و سرعت بالا، مطابق با تغییراتی که در محیط اتفاق می­افتد می­باشد.(Williams & Etal, 2001, 545)

ایجاد نقشهای ثبات و حرکت زانو به ساختار و عملکردش بر می­گردد.(Libid, 385) این در حالی است که مفصل زانو چون از یک طرف در بین دو اهرم بلند بدن( استخوان های فمور و تیبیا) قرار گرفته و از طرف دیگر توسط لیگامنت­ها و عضلات بسیاری احاطه شده است.(Libid, 367) این ساختار پیچیده برای به وجود آوردن اثر متقابل بین نقشهای حرکتی و ثباتی مفصل ضروری است.(Libid, 387) وجود این خصوصیات در زانو باعث می­شود همواره با نیروها و گشتاورهای بسیار شدیدی مواجه باشد. تأمین ثبات مفصل در طی چنین فعالیتها و شرایطی، به عنوان “ثبات دینامیک و عملکردی” زانو تعبیر شده و عبارت است از توانایی حفظ ثبات در مفصل زانو در مواجه با تغییرات سریع نیروهایی که در زمان فعالیت بر این مفصل اعمال می­شود.(Libid, 546، Griffin & Etal, 2005, 149) و در اکثر موارد، ترکیب و ادغام عضلات خم­کننده و باز­کننده­ی مفصل زانو با لیگامنت­های قوی آن موجب استحکام خوب و مؤثر مفصل زانو می­شود.(همان منبع، 249)

حال به بررسی این ثبات عملکردی زانو می­پردازیم، به ترکیبی از نیروهای استاتیک و دینامیک که در این ثبات مشارکت دارند می­رسیم(Libid, 142) در واقع ثبات عملکردی مفصل حاصل مقاومت غیر­فعال لیگامنت­ها، طرح هندسی (ژئومتری) مفصل، عضلات­ فعال و نیروهای فشاری وارد بر استخوانهاست.(Jacobs, 2005, 205) که در توضیح آن می­توان بیان کرد لیگامنت­های اطراف زانو به صورتی غیر­فعال از مفصل حمایت می­کنند زیرا فقط در اثر کشش متحمل بار(فشار) می­شود و موجب فراهم کردن ثبات و پایداری استاتیکی(ایستا) مفصل زانو می­شود، در حالیکه عضلات، فعالانه از مفصل محافظت می­کنند و بار تنش بر آنها تحمیل می­شود که این به خودی­خود باعث ثبات و پایداری دینامیکی زانو می­شود.(Majewski & Etal, 2006, 185)

2-3 ثبات عملکردی زانو و عوامل مؤثر آن

ثبات غیر فعال زانو از سوی چهار لیگامنت که شامل دو لیگامنت جانبی و دو لیگامنت صلیبی تأمین می­شود که اینها از مفصل فمور-تیبیا(ران-درشت­نی) محافظت می­کنند. این لیگامنت­ها به حفظ وضعیت نسبی درشت نی و ران(تیبیا و فمور) کمک می­کنند، به گونه­ای که سطح تماس آنها در زمان و مکان مناسب حفظ شود.(Libid, 187)

دو لیگامنت خارجی که در دو طرف مفصل زانو قرار دارند، عبارتند از:

1. لیگامنت جانبی داخلی[6](MCL)
2. لیگامنت جانبی خارجی[7](LCL)

لیگامنت­های صلیبی که در درون مفصل، در فضای بین دو لقمه قرار دارند، عباتند از:

1. لیگامنت صلیبی قدامی[8](ACL)
2. لیگامنت صلیبی خلفی[9](PCL).(ه)

چگونگی به کارگیری فیبرها در هر کدام از این لیگامنت­ها بسته به زاویه و صفحه­ای که در آن، مفصل زانو تحت بار قرار می­گیرد، متفاوت می­باشد و در اکثر موارد چندین لیگامنت به صورت همکار در تأمین ثبات مفصل زانو شرکت دارند، اما با توجه به شرایط یکی از آنها بیشترین مقاومت را در یک راستا تحمل می­کند. (Libid, 546، Bulter & Etal, 1980, 260، Kirkendall & Etal, 2003, 65) مثلاً لیگامنت صلیبی قدامی 85% مقاومت پسیو در مقابل جابه­جایی قدامی تیبیا بر روی فمور را تحمل می­کند. (Libid, 189)

2-4 لیگامنت متقاطع قدامی

لیگامنت متقاطع قدامی و لیگامنت متقاطع خلفی از لیگامنت­های خیلی مهم مفصل زانو هستند که از یک طرف به استخوان فمور و از طرف دیگر به استخوان تیبیا متصلند و به صورت متقاطع (ضربدری) از بخش داخلی مفصل زانو عبور می­کنند.(Libid, 251)

1. Anterior Cruciate Ligament(ACL)
2. Transportal Technique(TP)
3. Transtibial Technique(TT)
4. Functional test(Cross hop)
5. International Knee Document Committee(IKDC)
6. Medial Collateral Ligament(MCL)
7. Lateral Collateral Ligament(LCL)

3.1.7     غیبت و روزنامه نگاری جنجالی:      43

3.2       تجسس( ورود به حریم خصوصی):. . 44

3.2.1     مفهوم تجسس:         44

3.2.2 ادله حرمت تجسس:         45

3.2.3     تجسس حرام و تجسس حلال:      48

3.2.4     تجسس و روزنامه نگاری تحقیقی:   50

3.3       افشای اسرار ( انتشار مسائل خصوصی):. 53

3.3.1     مفهوم افشای اسرار:         54

3.3.2    ادله حرمت افشای اسرار:         54

3.3.3     اسراری که افشای آنها جایز است:‌.. .. 55

3.3.4     افشای اسرار دولتی و مرتبط با امنیت و منافع کشور:.. .. 57

3.3.5     افشای اسرار و ورود به حریم خصوصی افراد:.. .. 57

3.4       نمیمه(سخن چینی):. 59

3.4.1     مفهوم نمیمه:         59

3.4.2     ادله حرمت نمیمه:         59

3.4.3     نمیمه و هیاهوی رسانه ای:      61

3.5       نشر اکاذیب (نشر مطالب غیر واقع):. 62

3.5.1     مفهوم کذب:         62

3.5.2     ادله حرمت دروغ و نشر اکاذیب:      66

3.5.3     ترویج بدعت در دین:         68

3.5.4     مواردی که نشر اکاذیب و اخبار دروغ مجاز است:‌.. .. 69

3.5.5     نشر اکاذیب و روزنامه نگاری زرد:.. .. 72

3.6       بهتان (نسبت دادن غیر واقع به دیگری):. 74

3.6.1     مفهوم بهتان:         74

3.6.3    بهتان در دستورالعمل برنامه سازی BBC:…………………. ……………………………………………. 76

3.7       اضلال(پیام گمراه کننده):. 77

3.7.1     مفهوم اضلال:         77

3.7.2     ادله حرمت کتب ضاله:         78

3.7.3     استفاده از “مغالطات” برای گمراه کردن مردم:.. .. 80

3.7.4     اضلال و روزنامه نگاری تکثرگرا:      81

3.8       اشاعه فحشاء(انتشار بی بند و باری اخلاقی):. 82

3.8.1     مفهوم اشاعه فحشاء:         82

3.8.2     ادله حرمت اشاعه فحشاء:      83

3.8.3     حرمت تشبیب بالمرئه الاجنبیه (اظهار عشق به زن نامحرم):.. 84

3.8.4     اشاعه فحشاء و روزنامه نگاری هرزه نگارانه:.. .. 85

3.9       لهو (بیهوده گویی):. 87

3.9.1     مفهوم لهو:         87

3.9.2     ادله حرمت لهو:         88

3.9.3     لهو و روز نامه نگاری عامه پسند:.. .. 89

3.10     مدح من لا یستحق المدح (ستایش ناروا) :. 90

3.10.1   ادله حرمت مدح من لا یستحق المدح:.. .. 90

3.10.2  مدح من لا یستحق المدح و آگهی‌های تجاری:.. .. 91

3.11     تغریر جاهل )فریفتن نادان):. 93

3.11.1   مفهوم تغریر:   93

3.11.2   ادله حرمت تغریر جاهل:         94

3.11.3  تغریر جاهل و فریب افکار عمومی:……………………… …………………………………………………….. 95

3.12     اضرار(ضرر زدن به غیر):. 96

3.12.1   مفهوم ضرر:         96

3.12.2   ادله حرمت اضرار:         97

3.12.3   اضرار و آزادی مطلق رسانه‌های جمعی:.. .. 98

3.13     سب واهانت(بد زبانی):. 100

3.13.1   مفهوم سب و اهانت در کلام فقهاء:.. .. 100

3.13.2   ادله حرمت سب واهانت:         101

3.13.3   سب و اهانت در دستور العمل برنامه  سازی BBC:.. .. 104

3.14     اعانه براثم(کمک به گناه کردن):. 104

3.14.1   مفهوم اعانه براثم:         104

3.14.2   ادله حرمت اعانه براثم:         106

3.14.3   شروط تحقق اعانه بر اثم:      ………………………. ……………………………………………………….. 107

3.14.4   اعانه بر اثم و رفتار تقلیدی ناهنجار مخاطبان:…………. ………………………… 109

3.15     اعانه به ظالم  (کمک کردن به ستمگر):. 111

3.15.1   مفهوم اعانه به ظالم:         111

3.15.2   ادله حرمت اعانه به ظالم:         111

3.15.3   اعانه بر ظالم و روزنامه نگاری استبدادی:.. .. 113

3.15.4   امر به معروف و نهی از منکر رسانه‌های خبری:……………. ………………………………. 115

3.16     سرقت  (تجاوز پنهانی به حقوق دیگری):. 116

3.16.1   مفهوم سرقت:         116

3.16.2   جرم سرقت در نوشته‌های فقهی:      117

3.16.3   ادله حرمت سرقت:         117

3.16.4   سرقت و حقوق معنوی:         117

3.17     تطفیف (کم فروشی):. 121

3.17.1  مفهوم تطفیف:     121

3.17.2 ادله حرمت تطفیف:         122

3.17.3   کم فروشی در رسانه‌های جمعی:      123

3.18     اختلال نظام(از هم گسیختگی امور مردم):. 124

3.18.1   مفهوم نظام  و امنیت عمومی:      125

3.18.2   ادله حرمت اختلال نظام:        ………………………. ……………………………………………………….. 126

4   فصل سوم: بررسی عناوین فقهی خبر در برنامه‌های تلویزیونی (بررسی برنامه‌های نود و هفت)      131

4.1       معرفی برنامه نود. 131

4.1.1     بررسی برنامه نود: (گفتگو   با دکتر محمد دادکان رئیس اسبق فدراسیون فوتبال)   133

4.2       معرفی برنامه هفت. 134

4.2.1     بررسی برنامه هفت: (گفتگو با خانم فریماه فرجامی بازیگر سینما)   136

5  منابع و مآخذ.. 138

5  منابع و مآخذ.. 139

5.1   کتب و مقالات. 139

5.2    منابع اینترنتی. 144

1          پیشگفتار

1.1         مقدمه

علم فقه  پی گیر تحقق سلامت، هدایت و عدالت در جامعه است و این سه ابتناء تامی بر آگاهی‌های اجتماعی دارند . این علم نمی‌تواند در قبال خبر و رسانه‌های جمعی که حامل و ناقل بخش مهمی از آگاهی‌های اجتماعی هستند، برخوردی خنثی و یا غیر ناظر به ماهیت و کارکرد آنها داشته باشد. این مدعا با شواهدی از نقل و نیز عقل قابل تأیید است.

فقه در لغت به معنای فهم است و همین واژه در اصطلاح فقهاء به معنای آشنایی با احکام فرعی شرعی است، که از راه ادله تفصیلی آن یعنی قرآن، روایات ،عقل و اجماع بدست می‌آید و فقیه امروزه به فردی اطلاق می‌شود که دارای قدرت استنباط احکام فرعی شرعی از راه ادله تفصیلی آن باشد.

1.2         خبر

1.2.1        اهمیت بحث درباره خبر:

ارتباطات و خبررسانی قدمتی به طول حیات بشر دارد، که به دلیل گرایش‌های فطری انسان به برقراری رابطه با دیگران و پیدایش زندگی اجتماعی همواره جزء  جدایی ناپذیر زندگی بشر بوده است. اما امروزه با پیدایش وسایل ارتباطی جدید و توسعه شبکه‌های ارتباطی شکل و کارکرد ارتباط، دگرگونی‌های اساسی پیدا کرده به طوری که در دهه‌های اخیر  « انقلاب ارتباطی » رخ داده است.

در نتیجه این دگرگونی، وسایل ارتباطی بر زندگی ما سایه افکنده و نادیده گرفتن آنها ممکن نیست و مطالعه پیامدهای مختلف این پدیده و تلاش برای استفاده مطلوب از آن ضرورت دارد. اطلاع رسانی و انتشار سریع اخبار و نیز کاهش یا حذف فاصله زمانی و مکانی ، یکی از پیامدها و کارکردهای وسایل ارتباطی جدید است.

با توجه به جایگاه و اهمیت موضوع خبر و خبررسانی، نوشتار حاضر در صدد سازمان دهی به بحث « نظارت بر اطلاعات» از منظر فقه امامیه می‌باشد.

1.3         نگاهی به تحقیقات پیشین:

درباره موضوعات فقهی مورد بحث در این تحقیق، بحثهای مفصل و دقیق بسیاری در کتابهای فقهی مطرح شده است، اما در باب ارتباط میان عناوین فقهی و موضوعات خبر و خبرگزاری، سوابق قابل توجهی وجود ندارد.  با این حال به مرور سوابق مرتبط با این مقوله می‌پردازیم:

• کتاب “پژوهشی فقهی در خبر و خبرگزاری”، جواد فخار طوسی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.

این کتاب به بررسی فقهی خبر و خبرگزاری پرداخته و احکام فقهی مربوط به مبدا و مقصد خبر را بیان می کند ، در فصل اول، بخش تکالیف و وظایف مخبر چهار عنوان فقهی خبر از قبیل، افشای اسرار، اشاعه فحشاء، تجسس و نشر اکاذیب به خوبی بررسی شده است. این کتاب مرتبط ترین تحقیق به نوشتار حاضر می باشد.

2) حقوق و تکالیف خبرنگار در فقه امامیه، مقاله ای که توسط حسینعلی سعدی به رشته تحریر در آمده است. نکته مهم در این مقاله بررسی عناوین فقهی تجسس، افشای اسرار و اضلال می باشد.

3)کتاب” خبر و خبررسانی در قرآن کریم”، علیرضا پویا ، انتشارات دانشکده صدا و سیما،1384

نکته مهمی که در این کتاب بدان پرداخته شده است، دیدگاه قرآن درباره محتوای خبر و همچنین درباره نحوه ارائه خبر می باشد.

4)اخلاق خبر رسانی در قرآن، مقاله‌ای که توسط فتحعلی (1375 ) به رشته تحریر در آمده است. نکته مهم در این مقاله ورود به موضوع ارزش‌های خبری در قرآن است که آنها را اینگونه مطرح می کند: آزرم و حیا، ادب، برادری و تألیف قلوب، حق جویی و حق گویی، یقین و حکمت و برهان، ایجاد آرامش و پرهیز از آشوب و تشویش.

5) مقاله « فقه اطلاع رسانی»، زیبایی نژاد (1375)، که به بررسی موضوع اطلاع رسانی و خبر از نظر فقه پرداخته، ولی تکلیف قانونی و حقوقی رسانه را روشن نمی کند، اما با بیان دیدگاه‌های فقهی در این باره زمینه را برای بحث و گفتگو فراهم آورده است.

6) کتاب « مبانی هنری قصه‌های قرآن» حسینی، 1377.

7)  کتاب « ویژگی‌های عمومی اطلاع رسانی اسلامی»،  علامه محمد حسین فضل‌ا… ترجمه قرنی، 1383.

8) کتاب  « الاعلام الاسلامی الدولی بین النظریه و التطبیق» ، محمد علی العیوضی ، 1987، وی در این کتاب به بررسی اطلاع رسانی اسلامی پرداخته است.

9) مقاله « حدود و مرزهای اطلاع رسانی در اسلام»، حبیبی ، 1381،

نویسنده این مقاله هشت اصل را به عنوان مسائل تعیین کننده حد و مرز اطلاع رسانی بر می‌شمارد: اصل ممنوعیت اضلال و گمراهی، ممنوعیت توهین به مقدسات و هتک حرمت و حیثیت افراد، ممنوعیت اشاعه فحشاء ، ممنوعیت افشای اسرار، ممنوعیت انتشار کتب ضاله، ممنوعیت لطمه زدن به کیان جامعه اسلامی، اصل اشاعه اطلاعات و قاعده فقهی « لاضررو لاضرار» ….

10)کتاب « اطلاعات و تحقیقات در اسلام»، آیت ا… علی احمدی میانجی، نشر دادگستر، 1381،  نکته مهمی که نویسنده این کتاب به آن پرداخته، بررسی دو عنوان فقهی تجسس و اختلال نظام است.

11) کتاب « فقه و پیام گمراهی » احمد قانع، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) ، 1384، که به بررسی مباحث شناخت مفهوم پیام و وسایل انتقال آن و گمراهگری پیام و معانی آن و بررسی حکم پیام‌های گمراه گر به طور مبسوط پرداخته است.

12)کتاب « امام خمینی و رسانه‌های گروهی »، جواد فخار طوسی، 1381، ناشر: ستاد بزرگداشت یکصدمین سال میلاد امام خمینی (ره)،

که در آن مباحث در 3 بخش: رسانه‌ها در عرصه فرهنگی، رسانه‌ها در عرصه سیاست و رسانه‌های گروهی و پر کردن اوقات فراغت تنظیم گردیده و تنها از منظر اصول و سنت‌های پذیرفته شده فقهی به موضوعات نگریسته شده است و به گفته خود نویسنده این کتاب و مطالب آن مباحثی نظری تلقی می‌گردد، بدون آنکه نویسنده به آ‌نچه در خارج روی داده، یا می‌دهد، نظری داشته باشد.

13 ) صادقی(1375) در مقاله‌ای با عنوان «اعتبار منتج از دیدگاه معرفت شناختی» به بررسی اهمیت منبع خبر از دو وجه روان‌شناسی و معرفت شناختی نسبت به مخاطبان و جنبه‌های حقوقی و اخلاقی نسبت به پیام رسان پرداخته و اهمیت موضوع را از این جنبه‌ها مورد واکاوی قرار داده است.

هیچ کدام از این کتاب ها و مقاله ها تمامی عناوین فقهی خبر و خبررسانی را به طور جامع احصاء و جمع آوری نکرده اند و به صورت پراکنده و در بعضی مواقع به طور ناقص، عناوین فقهی خبر مورد بحث قرار گرفته است.

1.4         ضرورت پژوهش:

خبر و خبررسانی به دلیل گرایش‌های ذاتی انسان به برقراری ارتباط با محیط پیرامون خود همواره جزء جدایی ناپذیر زندگی بشر بوده است.  با افزایش حجم اطلاعات و اخباری که نظام اجتماعی برای حفظ انسجام خود نیاز دارد و نیز افزایش سرعت مبادله این اطلاعات و اخبار، نوع و روش انتقال اطلاعات متغیر شده است با ارتقای جایگاه اطلاعات و اخبار بحث نظارت بر خبر و خبررسانی اهمیت و ضرورت پیدا می کند. در گذشته نهادی به عنوان متولی امر خبررسانی وجود نداشته و قالب و شکل و عرضه اطلاعات ونیز روش‌های کسب آن به پیچیدگی امروز نبوده است. از این رو فقیه در دوران معاصر هنگامی که به بحث در این موضوع می پردازد بایستی با شکل جدید و اجزای مختلف و موثر در این عرصه آشنا بوده و از احکام، تکالیف، و مسئولیت ها وحقوق متقابل هر یک از اجزاء آگاهی یافته و آنها را فارغ از حوزه روابط شخصی و فردی و در بعد اجتماعی مورد توجه قرار دهد. مباحث فقهی در این مقوله زمانی کارآمد خواهد بود که برای نهاد خبرگزاری که متکفل کسب و عرضه اطلاعات و اخبار است متضمن ارائه الگویی مطلوب باشد. در غیر این صورت صرفا اعلام تعارض نداشتن اقداماتی که در این حرفه صورت می گیرد با قوانین و مقرارات شرع را نمی توان حرکت علمی و پویا در این زمینه دانست. برای رسیدن به این مقصود باید مجموعه ای از نصوص و ظواهر قرآنی و روایی مرتبط با مساله کسب و نشر اخبار را کنار هم قرار داد و عبارت را از متون مختلف موجود جمع آوری کرده و با تشریح و پردازش این روایات و نیز جمع بندی و تفسیر آن مدارک، طرح مورد نظر که همان تبیین فقهی مساله خبر و ارائه الگوی بایسته شرعی برای خبررسانی است را سامان داد.

شارع مقدس در احکام شرعی حد و مرزهایی تبیین کرده که بررسی فقهی مقوله خبر مستثنی از آن نمی گردد و لیکن بررسی احکام خبر و خبررسانی به صورت مشخص و با ضابطه علمی تبیین نگردیده و هنوز عناوین فقهی خبر به صورت جامع مشخص نشده است. متاسفانه علیرغم جایگاه حساس خبر و اهمیت بسیار آن، عدم وجود تحقیقی گسترده و جامع الاطراف پیرامون این موضوع مهم کاملا محسوس می باشد.

اگرچه به صورت موردی در مقالات و کتب مختلف برخی از زوایا و ابعاد فقه خبر در بوته نقد و بررسی پژوهشگران محترم قرار گرفته، اما همچنان جای مجموعه ای که به صورت جامع و ضابطه مند مساله احکام خبر و خبررسانی در فقه امامیه را بررسی کرده باشد خالی است. از این رو، مسئولیتی در خور توجه بر دوش صاحب نظران سنگینی می کند. بر این اساس ضرورت پژوهش حاضر کاملا واضح و روشن است.

روش تحقیق نوشتار حاضر، روش تحقیق کتابخانه ای در فقه امامیه و پردازش داده ها به روش توصیفی- تحلیلی با مراجعه به منابع فقهی کتاب، سنت، عقل و اجماع می باشد.

در این رساله به فقهای متاخر از جمله صاحب جواهر، شیخ مرتضی انصاری، امام خمینی و آیه الله خویی مراجعه شده است، به دلیل این که در دوره متاخر این فقهاء مرجع و نقطه عطف استدلال های فقهی هستند. ترجمه آیات قرآن کریم از آیه الله ناصر مکارم شیرازی است که به دلیل فقاهت ایشان، از ترجمه این استاد ارجمند استفاده شده است.

این رساله سعی بر این داشته که به طور مختصر به آراء و نظرات عمده فقهاء مراجعه نماید. بنابراین به دنبال بحث تفصیلی نمی باشد، بلکه در پی احصاء تمامی عناوین فقهی خبر و خبررسانی است.

یافته های پژوهش حاضر حاکی بر آن است که بازگشت تمامی احکام در پیام رسانه ای به حرمت ها است. حتی اگر وجوبی هم باشد به حرمت باز می گردد.

این نوشتار در فصل اول به ماهیت خبر و خبررسانی پرداخته که شامل تعریف خبر، ارزش‌های خبری و باید ونبایدهای خبری می باشد و در فصل دوم پژوهش هجده عنوان فقهی خبر و خبررسانی ، از قبیل غیبت، تجسس، افشای اسرار، نمیمه، نشراکاذیب، بهتان، اضلال، اشاعه فحشاء، لهو، مدح من لایستحق المدح، اضرار، سب و اهانت، اعانه بر اثم، اعانه برظالم، سرقت، تطفیف، اختلال نظام، با ذکر ادله و بیان موارد استثناء و جواز، مورد بحث فقهی قرار گرفته است. و به سوالات زیر پاسخ داده خواهد شد.

1-  خبر و خبررسانی  در رسانه‌های جمعی مشمول کدام عناوین اصلی و فروع فقهی است؟

2- چه تفاوتها و شباهتهایی میان نظرات فقهاء از احکام مربوط به خبر و خبررسانی وجود دارد؟

سئوالات مطرح شده در این پژوهش در هیچ کدام از مقالات و کتب مربوط به حوزه خبر و خبررسانی به صورت منسجم مطرح نگردیده و  پاسخی به آنها داده نشده است.

این مطلب را هم بخوانید :

در فصل سوم این نوشتار ، به صورت مصداقی به بررسی فقه خبر و خبررسانی در برنامه‌های تلویزیونی(برنامه نود و برنامه هفت) پرداخته شده است.

امید است این پژوهش گامی هر چند کوچک در مسیر این هدف بزرگ؛ یعنی ارائه الگوی جامع خبررسانی و رسانه اسلامی باشد.

1.1         آشنایی با ماهیت خبر

1.1.1        تعریف خبر

با توجه به اختلاف صاحب‌ نظران ارتباطات در تعریف « خبر»، در این نگارش به تعریف اجمالی خبر اکتفا می‌کنیم.

دکتر کاظم معتمد نژاد در کتاب روزنامه نگاری تعریف‌های گوناگونی درباره خبر ذکر کرده، که عیناً به نقل آنها می‌پردازیم:

نیل اسپنسر آمریکایی خبر را شامل هر عمل و اندیشه واقعی که برای عده کثیری از خوانندگان جالب توجه باشد معرفی می‌کند.

و.ج. بلایر:  خبر را هر موضوع جاری که به علت جالب بودن و طرف توجه قرار گرفتن در مطبوعات منتشر می‌شود،می شناسد.

اس. مولبی: خبر را نقل واقعی و عینی حوادث جاری مهمی که در روزنامه چاپ می‌شود و مورد توجه خوانندگان قرار می‌گیرد، می‌شناسد.

میچل. وی. چارنلی آمریکایی خبر را گزارش مناسب، خلاصه و دقیق یک رویداد می‌داند و نه خود رویداد[1].

اگر یک نفر سگی را گاز بگیرد، خبر است، ولی به عکس اگر سگی، فردی را گاز بگیرد، خبر نیست.

این تعریف ازجمله تعاریف کلاسیک، که در تبیین مفهوم خبر به کار گرفته می شوند، به حساب می آید[2].

خبر به مطلبی گفته می شود که تازه، واقعی و جالب باشد. بنابراین باید وقایعی رخ دهد، که بتوان آن ها را گزارش کرد درغیر این صورت چیزی به نام خبر نخواهیم داشت. وقایع مورد نظر حداقل باید از دید خوانندگان مطالبی نو و تازه باشد تا بتواند نظر آنان را به خود جلب کند[3].

دکتر کاظم معتمدنژاد در بررسی تعریف‌های گوناگون درباره خبر چنین اظهار می‌دارد:

بررسی تعریف‌های فوق نشان می‌دهد، که نو بودن و جالب بودن وقایع برای عامه مهم‌ترین مبنای شناخت خبر است و به عبارت دیگر همه وقایع به خودی خودی جنبه خبری ندارند و آنچه ارزش خبری ایجاد می‌کند اهمیت و اعتباری است که اجتماع برای آن قائل است. بنابراین،‌ تازگی رویداد و جالب بودن آن برای عامه مهم‌ترین معیار ارزیابی خبر به شمار می‌رود.

وی می‌گوید: به طور کلی با توجه به تعریف‌های گوناگون بالا می‌توان تعریف جامع خبرهای مطبوعاتی را به طریق زیر ذکر کرد:

«خبر، اعلام و بیان وقایع جالب زندگی اجتماعی و نقل عقاید و افکار عمومی است» البته مشخص می‌باشد که اعلام خبر به طرق گوناگون می‌تواند صورت بگیرد و فرق ندارد اعم از کتبی ، شفاهی، تصویری و….[4].

به نظر نگارنده در میان تعاریف ذکر شده، جامع ترین تعریف خبر را این گونه می توان بیان نمود:

خبر گزارشی عینی(بی طرفانه و دقیق) از یک واقعیت یا رویداد است که، دارای تازگی بوده و قدرت جلب توجه مخاطب را دارد[5].

1.1.2         ارزش‌های خبری:

همان طور که جنس خبر اطلاعات است، جنس ارزش‌های خبری، معیار گزینش رویداد است.

ارزش‌های خبری معیارهایی هستند، که به گزینش رویدادهای خبری از کل رویدادها می پردازند و

می توانند توجه مخاطب را جلب کنند[6].

اهمیت شناخت ارزش‌های خبری در این است، که می تواند هم خبرنگار را در شناخت و فهم خبر

(سوژه یابی) کمک کند، هم در تنظیم خبر او را یاری دهد و هم می تواند به عنوان معیارهایی برای مقایسه، ارزش گذاری و گزینش رویدادهای روز مورد بهره برداری قرار گیرد.

خصوصیت مهم ارزش‌های خبری در آن است که هم خبرنگار را در شناخت و فهم خبر(سوژه یابی) کمک می کنند، هم در تهیه و تنظیم خبر- به ویژه مقدمه آن(لید خبر)- او را یاری می دهند و هم می توانند به عنوان معیار برای ارزیابی رویدادهای روز (از جهت جا در صفحه، اندازه تیتر و غیره) مورد استفاده قرار گیرند.

ارزش‌های هفتگانه خبر، عبارت اند از:

1. دربرگیری در زمان حال یا آینده، مستلزم نفع یا ضرر(مادی یا معنوی) مستقیم یا غیر مستقیم؛
2. شهرت مثبت یا منفی؛
3. برخوردها،اختلاف ها و تضادهای جسمی و فکری؛
4. استثناها و شگفتی ها؛
5. بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار؛
6. مجاورت جغرافیایی و معنوی؛
7. تازگی و زمان رویداد.

با توجه به ارزش‌های هفتگانه خبری در می یابیم، که تنها مطلبی را می توان خبر دانست که یکی از ارزش‌های مذکور را داشته باشد. برای مثال، خبر افزایش قیمت بنزین در یک کشور دارای ارزش خبر دربرگیری بسیار بیشتری است تا خبر افزایش قیمت کالایی کم مصرف. همچنین مجادله دو نماینده مجلس دارای ارزش خبری برخورد فکری است، در حالی که ممکن است سخنرانی همین نمایندگان در جلسه ای دیگر فاقد ارزش خبری باشد[7].

1.1.2.1 دربرگیری:

رویداد هنگامی دارای ارزش در برگیری است که برروی تعداد زیادی از افراد جامعه تاثیری در زمان حال یا آینده داشته باشد. دربرگیری در یک رویداد ممکن است نفع یا زیان-چه مادی و چه معنوی- افراد جامعه را سبب شود تاثیری مستقیم یا غیر مستقیم بر روی مردم داشته باشد.

دربرگیری در مورد مخاطبان یک رسانه نسبی است. به عنوان مثال یک روزنامه عمومی که مخاطبانی از هر طبقه جامعه دارد، درمقام گزینش و انتخاب بین چند رویداد با مخاطبان مختلف، طبعا با در نظر گرفتن ارزش دربرگیری، خبری را برمی گزیند که گروه بیشتری از مخاطبان را پوشش دهد.

به این مثال ها توجه کنید:

گفتار اول : تاثیر رویکرد اقتصادی – اجتماعی…………………………………………………………………………..                           19

گفتار دوم : رویکردتاریخی – جزایی………………………………………………………………………………………                19

الف- مکتب نئو کلاسیک……………………………………………………………………………………………………. 20

ب- مکتب تحققی………………………………………………………………………………………………………………. 20

ج- مکتب دفاع اجتماعی……………………………………………………………………………………………………… 20

مبحث پنجم : تاثیر اعلامیه ها ، قطنامه ها و کنوانسیون های بین المللی موثر در دادرسی منصفانه اطفال بزهکار                                            21

گفتار اول : اعلامیه ها………………………………………………………………………………………………………….. 21

گفتار دوم : قواعد حداقل استاندارد سازمان ملل برای دادرسی نوجوانان ( قواعد پکن)……………………..                22

گفتار سوم : میثاق حقوق مدنی و سیاسی ………………………………………………………………………………….                          23

گفتار چهارم : کنوانسیون حقوق کودک…………………………………………………………………………………                     23

گفتار پنجم : قواعد سازمان ملل برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی ………………………………….            26

گفتار ششم :تاثیر کمیته حقوق کودک در ارتقا دادرسی منصفانه اطفال بزهکار……………………………..           27

مبحث ششم :اصول عمومی و تدابیر خاص ناظر بر دادرسی منصفانه اطفال بزهکار ………………………………….                        28

گفتار اول : اصول عمومی…………………………………………………………………………………………………… 28

الف – اصل برائت……………………………………………………………………………………………………………..   28

ب – اصل عطف به ما سبق نشدن قوانین کیفری………………………………………………………………………                                  29

ج – اصل تفسیر کودک مدارانه……………………………………………………………………………………………        30

د – اصل قانونی بودن………………………………………………………………………………………………………….    31

ه – اصل شخصی بودن………………………………………………………………………………………………………… 32

و- اصل تساوی………………………………………………………………………………………………………………….                                                    33

ز- اصل تناسب …………………………………………………………………………………………………………………    34

گفتار دوم : تدابیر خاص …………………………………………………………………………………………………….     36

الف – جرم زدایی………………………………………………………………………………………………………………  36

ب – عدم برچسب زنی………………………………………………………………………………………………………..   38

ج – قضا زدایی………………………………………………………………………………………………………………….                                                    40

د – کیفر زدایی………………………………………………………………………………………………………………….                                                    43

ه – جرم انگاری………………………………………………………………………………………………………………..                                                    44

فصل دوم : تضمین های ناظر به دادرسی منصفانه اطفال بزهکار در مرحله قبل از محاکمه                                           46

مبحث اول : تشکیلات و مقامات انتظامی ، تحقیق و تعقیب………………………………………………………………….                                                                48

گفتار اول : تشکیلات و مقامات انتظامی در دادرسی منصفانه اطفال بزهکار…………………………………..     49

گفتار دوم : تشکیلات و مقام تحقیق و تعقیب در دادرسی منصفانه اطفال بزهکار……………………………             53

مبحث دوم : اصول و حقوق تضمین کننده دادرسی منصفانه در مرحله قبل از محاکمه ……………………….                        56

گفتار اول : حق آزادی……………………………………………………………………………………………………..    56

گفتار دوم : حق برخورداری از شرایط انسانی بازداشت و جدا سازی از بزرگسالان………………………                 60

گفتار سوم : حق داشتن ارتباط با محیط خارج از بازداشتگاه …………………………………………………… 65

گفتار چهارم : حق اطلاع یافتن از دلایل دستگیری و اتهام……………………………………………………….                                                   68

گفتار پنجم : حق حضور فوری نزد مقام قضایی در مرحله تحت نظر …………………………………………    70

گفتار ششم : حق محاکمه و حضور در دادگاه در زمان معقول یا آزادی از بازداشت……………………..                   72

گفتار هفتم : حق اعتراض به اعتبار قرار بازداشت موقت……………………………………………………………                                               74

گفتار هشتم : حق برخورداری از وکیل قانونی………………………………………………………………………..                               75

فصل سوم: تضمین­های ناظر به دادرسی منصفانه اطفال بزهکار در مرحله ضمن و پس از محاکمه….                                                79

مبحث اول : تضمین های ناظر به مرجع رسیدگی کننده اعم از تشکیلات و مقامات قضایی………………………                                80

گفتار اول : حق دسترسی به محاکمه در دادگاه صالح ،مستقل و بی طرف……………………………………       81

گفتار دوم : استقلال محکمه ………………………………………………………………………………………………            81

گفتار سوم : بی طرفی دادرسی کیفری …………………………………………………………………………………                           83

گفتار چهارم : تشکیلات و صلاحیت دادگاه ویژه اطفال بزهکار………………………………………………..   84

الف- صلاحیت مرجع قضایی…………………………………………………………………………………………….         86

1-صلاحیت مرجع قضایی با توجه به سن اطفال (صلاحیت شخصی )…………………………………………   86

2-صلاحیت مرجع قضایی با توجه به نوع جرم ( صلاحیت ذاتی )………………………………………………  86

3-صلاحیت مرجع قضایی با توجه به محل وقوع جرم (صلاحیت محلی )……………………………………         87

ب- صلاحیت مقام رسیدگی کننده …………………………………………………………………………………….                       89

مبحث دوم : تضمین های ناظر به دادرسی منصفانه اطفال بزهکار ضمن محاکمه…………………………………….               91

گفتار اول : دادرسی غیر علنی و احترام به حریم خصوصی ………………………………………………………. 91

گفتار دوم : تساوی در برابر دادگاه……………………………………………………………………………………….              92

گفتار سوم : ممنوعیت عطف به ما سبق نشدن قوانین جزایی……………………………………………………….                                                   94

گفتار چهارم : رسیدگی بدون تاخیر……………………………………………………………………………………..                 94

گفتار پنجم : فرض بر بی گناهی اطفال بزهکار……………………………………………………………………….                                96

گفتار ششم : عدم توقیف طفل ضمن محاکمه ……………………………………………………………………….                                      98

گفتار هفتم : دادرسی به نفع طفل با توجه به حقوق قانونی………………………………………………………..                                                 100

مبحث سوم : تضمین های ناظر به مرحله تصمیم گیری و اتخاذ تدابیر………………………………………………….     104

گفتار اول : نحوه تصمیم گیری در خصوص طفل بزهکار…………………………………………………………                                                104

الف – واکنش متناسب با اوضاع و احوال حاکم بر جرم……………………………………………………………                                                105

ب – واکنش متناسب با سنگینی جرم…………………………………………………………………………………….                    106

ج – واکنش متناسب با منافع طفل و نیاز جامعه………………………………………………………………………..                                108

گفتار دوم : اتخاذ تدابیر توسط مراجع صلاحیتدار……………………………………………………………………                                  109

الف – انواع تدابیر اتخاذ شده از سوی مقامات  صلاحیتدار…………………………………………………………                                              109

1- تصمیمات غیر نهادی……………………………………………………………………………………………………..    109

2-تصمیمات نیمه نهادی………………………………………………………………………………………………………   113

3-تصمیمات نهادی…………………………………………………………………………………………………………….                                                    114

ب – آثار تدابیر اتخاذ شده از سوی مقام صلاحیتدار…………………………………………………………………                                     115

گفتار سوم : حق تجدید نظر خواهی نسبت به حکم…………………………………………………………………..                                        116

گفتار چهارم : ممنوعیت محاکمه مجدد………………………………………………………………………………….                      118

نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………   120

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………..                                              122

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………                                              126

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………..                                                  127

چکیده

اطفال و نوجوانان به لحاظ سنّی و شخصیتی در برابر وقایع اجتماعی، از جمله انحراف و بزهکاری، آسیب پذیر تر از دیگران هستند و زمانی که مرتکب جرم می شوند از نظر حقوقی در مقاطع سنّی خاصی تا اندازه ای تابعان حقوق کیفری به شمار می روند و می بایست از اقدامات تأمینی و تربیتی برخوردار شوند و در این فرایند باید مشمول حمایت های حقوقی واقع شوند و سیاست افتراقی در دادرسی اطفال و نوجوانان بزهکار اتخاذ گردد.

اقتضائات دوران کودکی، به عنوان مرحله شکل گیری شخصیت انسان، ایجاب می کند نظام دادرسی خاصی با در نظر گرفتن احساسات و عواطف کودک در رسیدگی به جرایم وی اتخاذ گردد.

دادرسی کیفری ویژه اطفال که از بدو تماس کودک و نوجوان با مقامات انتظامی و قضایی، به لحاظ ارتکاب اعمال مغایر با قانون جزا، تا خاتمه رسیدگی به اتهام او جریان دارد از حیث ضرورت تأمین هدف والای انسانی، اصلاح و تربیت و پیشگیری از وقوع جرم ایشان، واجد اهمیت فراوان است.

شیوه دادرسی اطفال و نوجوانان دارای وجوه افتراق متعددی با شیوه دادرسی بزرگسالان می باشد. از جمله اینکه پلیس و قضاتی که منحصراً یا غالباً در دادرسی اطفال فعالیت دارند باید از طریق ایجاد دوره های آموزشی با علوم مختلفی از قبیل روانشناسی کودک، مددکاری اجتماعی و جرم شناسی آشنایی کاملی داشته باشند. دادرسی باید کاملاً غیر علنی و با حفظ حریم اطفال انجام گیرد.

قانونگذار ایران در سال 1338 با تصویب قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار بر انجام این امر مهم همّت گماشت و بدین ترتیب دادگاه اطفال تشکیل گردید و کانون اصلاح و تربیت به جای زندان و دارالتأدیب مأمن اطفال بزهکار شد در حال حاضر مواد 219 به بعد قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری (مصوب 1378) با تأسی به قانون سال 1338 در رسیدگی به جرایم اطفال، شرایطی را به نفع کودکان در نظر گرفته است از جمله تشکیل دادگاه ویژه، الزام قاضی به انجام تحقیقات مقدماتی، الزام به تعیین وکیل برای طفل بدون سرپرست یا بدسرپرست و غیر علنی بودن دادرسی.

در این راستا، لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان که در حال گذراندن فرایند تصویب می باشد و هنوز به صورت قانون لازم الاجرا در نیامده است، می تواند در شناخت و معرفی دادرسی منصفانه اطفال و نوجوانان بزهکار با راهکارهای جدید و اتخاذ روش های مؤثرتر کمک شایان ذکری بنماید.

قوانین کیفری شکلی، ناظر به کیفیت جرم، تعقیب متهمان، تحقیقات مقدماتی جرایم، نحوه محاکمه، سازمان و صلاحیت مراجع قضایی، طرق شکایت از آراء کیفری و چگونگی اجرای احکام جزایی است که مقنن با لحاظ اصول دادرسی منصفانه و منطبق با دستاوردهای کنوانسیون حقوق کودک و اسناد بین المللی سازمان ملل متحد در زمینه دادرسی اطفال و نوجوانان بزهکار باید منافع عالیه کودک و نوجوانان را رعایت نماید لذا بررسی اسناد سازمان ملل متحد و قوانین کیفری ایران در این زمینه می تواند در جهت اصلاح قوانین موجود در مورد دادرسی اطفال بزهکار و نظام عدالت ویژه کودکان، مؤثر واقع شود.

کلید واژه ها:

بزهکاری، اطفال و نوجوانان بزهکار، رسیدگی و دادرسی منصفانه، قوانین و مقررات کیفری ایران، اسناد بین المللی، سازمان ملل متحد.

مقدمه:

• بیان مسأله:

کودکی دوران پایه گذاری شخصیت انسان است و طفل در دنیای امروز از جایگاه فردی ویژه‌ای برخوردار می‌‌باشد و به عنوان یک موجود انسانی کامل و مستقل از بزرگسالان ، شخصیت ، روان و جسم  وی در حال شکل گیری و رشد است ، لذا به همین لحاظ در برابر بزهکاری ، کژ مداری و بزه‌دیدگی از دیگر افراد جامعه آسیب پذیر تر می‌باشد.

اطفال در مقاطع سنی خاصی مشمول قواعد حقوق کیفری می‌باشندو از این رو در مقابل اعمالی که برخلاف قانون انجام می‌دهند دارای مسئولیت کیفری هستند و همچنین حد فاصل بین سن بلوغ طفل و سن مسئولیت کیفری تام ، بهترین زمان برای ارایه‌ی اقدامات اصلاحی و تربیتی است . از طرفی دیگر ناتوانی جسمانی و عقلانی ایجاب می‌کند که قانونگذار حمایتهای حقوقی خاص خود را نسبت به آنان روا دارد . تبلور این حمایتها را به ویژه در مرحله‌ی دادرسی می‌توان مشاهده کرد، اگر چه در حال حاضر برخورداری متهمین از دادرسی عادلانه در حقوق غالب کشورها به عنوان اصل مسلمی پذیرفته شده است اما تضمین این اصل در مورد اطفال بزهکار به لحاظ ویژگی‌هایی که در آنها وجود دارد بیشتر مورد توجه است.

در این راستا ، رعایت دادرسی عادلانه در مورد اطفال نیازمند یک سیاست افتراقی و متفاوت در مقایسه با بزهکاران بزرگسال می‌باشد و پیش بینی تشکیلات خاص همراه با تشریفات ویژه رسیدگی به بزه‌کودکان در حقوق کیفری شکلی نشانگر به رسمیت شناختن نظام عدالت ویژه کودکان است

در ایران پس از قانون مجازات عمومی 1304 که طی چند ماده به بیان نحوه‌ی دادرسی اطفال نابالغ و اطفال ممیز پرداخته اولین قانون مربوط به تشکیل دادگاههای اطفال بزهکار در سال 1338 به تصویب رسید و مورد توجه دادگاهها و استفاده احکام آنها قرار گرفت . بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قانونگذار با الگو پذیری از حقوق اسلامی با اتخاذ شیوه‌ای جدید در قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 و آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب 1378 رویکرد جدیدی را نسبت به بزهکاری  اطفال و نوجوانان نشان داده است، اما اهمیت توجه به اطفال و نوجوانان بزهکار و دادرسی عادلانه نسبت به آنان اقتضای آن را داشت ، که یک قانون مستقل در رابطه با نحوه‌ی رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان با راهکارهای جدید و اتخاذ روش‌های مؤثرتر به تصویب برسد که این اندیشه باعث ارائه لایحه قانون رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان گردید

لایحه قضایی « رسیدگی  به جرایم  اطفال  و نوجوانان » که چند سالی است فرآیند تصویب را می‌گذارند و تا به حال تصویب نشده است دارای نو آوری‌های شکلی مربوط به سازمان و تشکیلات قضایی رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان و همچنین تشریفات رسیدگی از جمله پیش بینی دادسرا و دادگاههای ویژه اطفال و نوجوانان، واگذاری تحقیقات مقدماتی به دادسرا و منع دخالت ضابطین دادگستری ، قابل گذشت دانستن کلیه جرایم تعزیری و باز دارنده اطفال و نوجوانان ، رفع آثار کیفری آنان ، الزامی نمودن حضور وکیل در جرایم سنگین و اجازه تعویق صدور رأی دادگاه و …  است می‌تواند برخی معیارها و ملاک‌های شیوه‌های رسیدگی عادلانه اطفال بزهکار باشد.

در بعد بین‌المللی نیز، سازمان ملل متحد از سال 1959 تا کنون ، اسناد متعددی را در قالب اعلامیه ، قطعنامه و معاهده به طور اختصاصی و تفصیلی به کودکان و نوجوانان ناسازگار و بزهکار اختصاص داده است و سیاست جنایی افتراقی سازمان ملل متحد در قبال اطفال بزهکار غیر قابل انکار است. بنابراین جهت تشریح دادرسی عادلانه در تمامی مراحل رسیدگی می‌توان از اسناد بین المللی سازمان ملل متحد همچون « کنوانسیون حقوق کودک » ، « قواعد حداقل استاندارد سازمان ملل  متحد برای دادرسی ویژه‌ی نوجوانان » یا  « قواعد پکن»، «استانداردهای سازمان ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی»  بهره گرفت . لذا تشکیل پرونده شخصیت ، غیر علنی بودن محاکمه ، قابل انعطاف بودن دادرسی ، تنوع تدابیر و پاسخ‌ها که ویژگی‌های بارز آن‌ها پرورشی ، امدادی ، حمایتی ، مراقبتی و نظارتی بودن آنهاست، از جمله خصوصیات مهم حقوق کیفری اطفال در این اسناد محسوب می­شود.

• اهداف تحقیق:

1)با مطالعه ویژگیهای دادرسی منصفانه به صورت تطبیقی در قوانین کیفری ایران و کنوانسیون های بین المللی مربوط به حقوق کودک جایگاه ایران را در رعایت اصل دادرسی منصفانه نسبت به اطفال بزهکار  مشخص نماید.

2)در پی ارائه‌ی پیشنهادات و راه‌حل‌هایی باشیم تا قانونگذار بتواند با استفاده از آن شیوه‌ای از دادرسی را در مورد اطفال بزهکار به کار گیرد که کمترین آسیب متوجه اطفال بزهکارشده و به فرایند اصلاح و باز پروری آنها  کمک نماید.

4-سوالات تحقیق:

میزان انطباق دادرسی اطفال بزهکار در آیین دادرسی کیفری ایران با شیوه های دادرسی مندرج در اسناد بین المللی مربوط به حقوق کودک چگونه است ؟

5-فرضیه های تحقیق:

آنچه مسلم است  اینکه مقررات مربوط به دادرسی اطفال در آئین دادرسی رسیدگی به جرایم در ایران در بسیاری از موارد منطبق، هماهنگ و همسو با شیوه‌های دادرسی مندرج در کنوانسیون‌های بین المللی در مورد اطفال است.

6-روش تحقیق:

 

این مطلب را هم بخوانید :

روش انجام پژوهش، توصیفی – تحلیلی می‌باشد و تبیین مفاهیم، پیشینه و اصول دادرسی عادلانه نیز جنبه توصیفی دارند . به همین منظور، برای انجام کار با مراجعه مکرر  به مراکز دانشگاهی و کتابخانه های معتبر، کتب مورد نیاز شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت.

اطفال موضوع دادرسی منصفانه

موضوع دادرسی اطفال با سه گروه از اشخاص زیر 18 سال مرتبط است و حمایت ها نسبت به سه دسته از اطفال و نوجوانان به شرح ذیل در سیستم دادرسی اعمال می شود.

• اطفال و نوجوانان در معرض خطر
• 

2- اطفال و نوجوانان قربانی و شاهد جرم

3- اطفال و نوجوانان بزهکار

طبیعی است هر کدام از این اطفال نیازمند توجه خاص  و ارائه حمایت ها و کمک های ویژه هستند که ممکن است با دسته دیگر فرق نماید.

گفتار اول: اطفال و نوجوانان در معرض خطر

برخی از اطفال همچون اطفال بد سرپرست و اطفال در شرایط فقر، اطفالی که والد یا والدین معتاد دارند و نسبت به وضعیت طفل خود بی توجه هستند و یا از او سوء استفاده می کنند در معرض خطر بزهکاری قرار دارند. با توجه به اینکه این اطفال هنوز مرتکب جرمی نشده‌اند، لذا نمی توان بر اساس قانون کیفری با آنها مواجه شد. بنابراین با توجه به وضعیت آنها ضروری است که اقدامات و تدابیری در جهت پیشگیری از بزهکاری آنها اندیشیده شود.

سازمان ملل متحد در رهنمودهای خود برای پیشگیری از بزهکاری نوجوانان تدابیر خانوادگی، آموزشی، اجتماعی، رسانه های گروهی و… را ذکر نموده و در تدابیر آموزشی با توجه خاص به اطفال و نوجوانان در معرض خطر نظامهای آموزشی را مکلف می کند که برنامه‌های خاص پیشگیری، برخورد و ابزار تربیتی و آموزشی را تهیه و مورد استفاده قرار دهند.[1]

برای حمایت از این اطفال و پیشگیری از بزهکاری آنها با توجه به این که خانواده واحد مرکزی و مسئول اولین مرحله پرورش اجتماعی اطفال می‌باشد، باید تدابیری اتخاذ شود تا خانواده ها فرصت آموزش، نقش و وظایف خود را به عنوان سرپرست در امر رشد و مراقبت از اطفال بیابند و همچنین والدین را نسبت به مسائل اطفال و نوجوانان هوشیار کرد.[2]

و در صورتی که تلاش جامعه برای کمک به خانواده با شکست روبرو شد باید خانواده جایگزین و نظام فرزند خواندگی مورد توجه قرار گیرد تا رشد سالم و صحیح  اطفال در یک محیط خانوادگی با ثبات و مساعد، تامین و از خطر بزهکاری نجات یابد.[3]

گفتار دوم: اطفال و نوجوانان قربانی و شاهد جرم

اطفال و نوجوانان  قربانی و شاهد جرم  نیازمند اقدامات پیشگیرانه  نیستند و مرتکب تخلفی نشده‌اند  بلکه نیازمند ارائه حمایت خاص  هستند. این اطفال که به طور ویژه آسیب پذیر هستند، نیاز به حمایت  خاص، کمک و حمایت متناسب با سن بلوغ و نیاز های مشترک شان به منظور پیشگیری  از فشارهای روحی بیشتر که ممکن است از مشارکتشان در فرایند دادرسی کیفری ناشی شود دارند.[4] این امر موجب شد که قطعنامه 27/2004 در مورد اصول راهنمای دادرسی برای کودکان قربانی و شاهد جرم توسط اعضای سازمان ملل متحد تصویب شود. در این اصول در ماده 9 کودک قربانی و شاهد جرم به شرح ذیل تعریف  شده است:  «کودک قربانی و شاهد جرم  به معنای  کودکان نوجوانان  زیر 18 سال  یعنی کسانی  که قربانی جرم یا شاهد جرم بدون توجه به نقششان در تخلف یا اقدام مجرمانه یا گروه مجرمان متهم هستند، می‌باشد.» و در ادامه سند مذکور، حقوقی مانند :1) حق داشتن رفتاری توام با احترام و از سردلسوزی با کودک 2- حق محافظت شدن در برابر تبعیض 3- حق مطلع شدن 4- حق دفاع از خود و بیان دیدگاهها 5- حق زندگی خصوصی 6- حق محافظت شدن در برابر فشارهای طول فرایند دادرسی 7- حق سلامت 8- حق جبران خسارت 9- حق اقدامات پیشگیرانه ویژه و… در طی فرایند دادرسی برای این اطفال و نوجوانان لحاظ شده است.[5]

در میان این اطفال برخی در حین قربانی شدن شاهد جرم علیه خویش بوده اند، برخی شاهد جرم توسط دیگری علیه فرد دیگر بوده و برخی نیز به عنوان ابزار در دست مرتکب واقعی جرم قرار گرفته اند.[6]

 گفتار سوم: اطفال و نوجوانان بزهکار

برای تعیین حدود و ثغور مفهوم «طفل بزهکار» تعریف جامع و کامل از طفل بزهکار و نیز بزهکاری  اطفال، امری ضروری است. در گفتار حاضر برای پی بردن به منظور واضعان اسناد بین المللی، به بررسی این ماموریت می پردازیم.

الف. طفل

طفل یا صغیر در اصطلاح حقوق به کسی گفته می شود که از نظر سن به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد.[7] البته در حقوق داخلی کشورها سن معینی برای اطفال در نظر گرفته می شود که نشان دهنده رشد جسمی و روحی است.

از نظر معاهده حقوق کودک، منظور از طفل، فرد زیر 18 سال است مگر اینکه  سن بلوغ طبق قانون قابل اجرای داخلی کمتر تشخیص داده شود.[8]

بنابر این طبق این معاهده تشخیص این که طفل کیست، نسبت به قوانین داخلی هر کشور متفاوت خواهد بود. البته باید توجه داشت در بعضی از کشورها، طفل شخصی است که از نظرسنی پایین تر از معیار مشخص شده در معاهده حقوق کودک است و این مساله خود، موجب نادیده گرفتن حقوق طفل خواهد شد.

در معاهده مذکور اصطلاح طفل به کار برده شده است، ولی در دیگر اسناد سازمان ملل متحد که ناظر به اطفال بزهکار می‌باشد اصطلاح نوجوان جایگزین گردیده و در هنگام تعریف مقرر شده است. « نوجوان، کودک یا فرد جوانی است که در نظام حقوقی خاص، ممکن است به علت ارتکاب جرم، به نحوی با او رفتار شود که متفاوت با نحوه رفتار با بزرگسالان باشد.»[9] و در جایی دیگر آمده است: «هر شخص زیر 18 سال نوجوان نامیده میشود.»[10] در معاهده حقوق کودک سن طفل،  زیر 18 سال تبیین شده ولی چون منوط به حقوق داخلی در این زمینه شده است بنابر این باید معیارهای مناسب ملی در نظر گرفته شود و منافع اطفال نیز لحاظ گردد.

به این منظور در نظامهای حقوقی  که مفهوم سن مسئولیت کیفری را برای نوجوانان  پذیرفته اند، شروع آن سن  نباید در سطح بسیار پایینی باشد و  واقعیتهای مربوط به بلوغ عاطفی، ذهنی و عقلی باید مدّ نظر قرار گیرند.[11]

ماده 1 معاهده حقوق کودک، سن طفل را به طور کلی بیان نموده و در این زمینه بین وضعیت حقوقی و کیفری اطفال تفاوتی قائل نگردیده است.

اما با تجزیه و تحلیل مواد و مفاد معاهده کودک استنباط می گردد که واضعان این معاهده در مواردی که به حقوق کیفری اطفال اشاره می کنند، سن 18 سال را ملاک می دانند  و این مورد را به قوانین داخلی و ملی منوط  نمی‌نمایند. بند الف ماده 37 معاهده حقوق کودک تصریح می نماید که برای اطفال زیر 18 سال نباید مجازات سنگین (مثل اعدام) در نظر گرفت و همچنین مجازات حبس ابد بدون امکان بخشودگی و عفو در این مورد را ممنوع اعلام می دارد که خود مثبّت این ادعا است.

با توجه به این موارد در می‌یابیم که مقررات اسناد سازمان ملل متحد که برای اطفال بزهکار در نظر گرفته شده، مربوط به افراد تا سن 18 سال است.[12]