2-4-2- طبقات اجتماعی………………………………………………………………………………………… 25

2-4-2-1- طبقه اجتماعی و پیشرفت تحصیلی …………………………………………………. 27

2-4-2-2- نقش شیوه های تربیتی والدین در انگیزه و پیشرفت تحصیلی فرزندان          28

2-4-3- نابرابری های فرهنگی…………………………………………………………………………… 30

2-5- پیامد تراکم سرمایه فرهنگی ……………………………………………………………….. 32

2-6- انواع سرمایه فرهنگی……………………………………………………………………………….. 33

2-6-1- بازتولید فرهنگی……………………………………………………………………………………. 33

2-6-2- سرمایه فرهنگی و نابرابری های آموزشی……………………………………….. 33

2-7- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………. 35

2-8- ماهیت انگیزش………………………………………………………………………………………………. 39

2-9- تاریخچه تحقیقات مربوط به انگیزش پیشرفت…………………………………….. 39

2-10- رویکردهای انگیزش…………………………………………………………………………………………………………………. 40

2-11- مباحث نظری مربوط به انگیزش پیشرفت………………………………………………………………. 42

2-12- تحقیقات انجام شده در مورد انگیزش پیشرفت…………………………………………….. 45

2-13- رشد انگیزش پیشرفت و عوامل موثر بر آن……………………………………………………… 46

2-14- انگیزش پیشرفت، یادگیری و عملکرد…………………………………………………………………….. 49

2-15- تعریف عملکرد تحصیلی………………………………………………………………………………………………………… 51

2-16- شناسایی عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی…………………………………………………………. 51

2-17- عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی از نظر فرینیتی……………………………………. 52

2-18- چهارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- روش شناسی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………. 56

3-1-1-  جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

3-1-2-  نمونه گیری و روش نمونه گیری(حجم نمونه)………………………………………….. 56

3-1-3- ابزار گردآوری داده ها……………………………………………………………………………………………….. 57

3-1-4- آزمون مقدمانی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………….. 57

3-1-5- شیوه اجرا و جمع آوری اطلاعات: ( فرایند گردآوری داده ها) 58

3-1-6-  پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس……………………………………………………………………….. 58

 

3-1-7-پرسشنامه سرمایه فرهنگی……………………………………………………………………………………………….. 59

3-1-8- پایایی و روایی انگیزش پیشرفت هرمنس…………………………………………………………. 60

3-1-9- پایایی و روایی سرمایه فرهنگی…………………………………………………………………………… 60

3-1-10- شیوه تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………. 61

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- بخش آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………. 64

4-1-1- فراوانی و درصد افراد نمونه بر حسب جنسیت………………………………………….. 64

4-1-2- فراوانی و درصد افراد نمونه بر حسب محل سکونت………………………………. 65

4-1-3- فراوانی و درصد افراد نمونه بر حسب دانشکده……………………………………. 65

4-1-4- ترکیب افراد نمونه بر حسب جنسیت، سکونت و دانشکده………………….. 66

4-1-5- فراوانی و درصد افراد نمونه بر حسب تحصیلات پدر…………………………… 67

4-1-6- فراوانی و درصد افراد نمونه بر حسب تحصیلات مادر………………………… 68

4-2- بخش آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………… 69

4-2-1- ارتباط بین سرمایه فرهنگی متجسم شده و انگیزش پیشرفت در دانشجویان         69

4-2-2- ارتباط بین سرمایه فرهنگی متجسم شده و عملکرد تحصیلی در دانشجویان         70

4-2-3- ارتباط بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و انگیزش پشرفت در دانشجویان     70

4-2-4- ارتباط بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و عملکردتحصیلی در دانشجویان     71

4-2-5- ارتباط بین سرمایه فرهنگی نهادینه شده و انگیزش یشرفت درمیان دانشجویان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

4-2-6- ارتباط بین سرمایه فرهنگی نهادینه شده و عملکردتحصیلی درمیان دانشجویان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

4-3- سوالات ویژه……………………………………………………………………………………………………………………………………… 74

4-3-1- تفاوت بین دانشجویان مرد و زن در سرمایه فرهنگی(متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

4-3-2- تفاوت بین دانشجویان دانشکده‏های علوم تربیتی، علوم اجتماعی و فنی در سرمایه فرهنگی (متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)………………………. 75

4-3-3- تفاوت بین دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی در سرمایه فرهنگی(متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)…………………………………………………………………………………….. 78

4-3-4- تفاوت بین دانشجویان مرد و زن در انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی               78

4-3-5- تفاوت بین دانشجویان دانشکده‏های علوم تربیتی، علوم اجتماعی و فنی در انگیزش

این مطلب را هم بخوانید :

دانلود پایان نامه مدیریت با موضوع تجارب مشتریان پیشرفت………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

4-3-6- تفاوت بین دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی در انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 80

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. 82

5-2- سئوالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….. 83

5-2-1- سوالات1-3-5- آیا بین سرمایه فرهنگی متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده با انگیزش پیشرفت ارتباط وجود دارد؟………………………………………………………………… 83

5-2-2- سوالات2-4-6- آیا بین سرمایه فرهنگی متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده با عملکرد تحصیلی ارتباط وجود دارد؟………………………………………………………………… 85

5-2-3- سئوالات پژوهش7 -10- آیا بین دانشجویان مرد و زن در سرمایه فرهنگی(متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)،  انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی تفاوت معناداری وجود دارد؟………………………………………………………………………………………………………………………… 86

5-2-4- سئوالات پژوهش 8-11- آیا بین دانشجویان دانشکده‏های علوم تربیتی، علوم اجتماعی و فنی در سرمایه فرهنگی (متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده) و انگیزش پیشرفت تفاوت معناداری وجود دارد؟…………………………………………………………….. 87

5-2-5- سئوالات 9-12- آیا بین دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی در سرمایه فرهنگی(متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)، انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی تفاوت وجود دارد؟…………………………………………………………………………………………………………….. 89

خلاصه بحث پایانی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….. 91

5-3- محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………… 92

5-4- پیشنهادات پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………. 92

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………… 93

35-5- منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

5-5-2 منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 94

5-5-2 منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

پیوست ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 100

چکیده

هدف این پژوهش بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانشجویان است. این پژوهش از نوع پیمایشی بوده و بر روی دانشجویان دانشکده های فنی، علوم اجتماعی و روانشناسی و علوم تربیتی و در مقطع کارشناسی انجام گرفته است. حجم نمونه معادل 380 نفر است  که نمونه های تحقیق با روش تصادفی طبقه ای انتخاب شدند . داده های مورد نیاز به وسیله 2 پرسشنامه در بین دانشجویان دانشگاه تهران سنجیده شده است. پرسشنامه اول، پرسشنامه سرمایه فرهنگی محقق ساخته که سه مقیاس نهادینه یافته، تجسم یافته و عینیت یافته را می سنجد و پرسشنامه دوم، پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس می باشد. پرسشنامه محقق ساخته سرمایه فرهنگی با ضریب آلفایی 83% گردآوری شده است. نتایج نشان می دهد که بین سرمایه فرهنگی نهادینه شده و عینیت یافته با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانشجویان همبستگی معناداری وجود ندارد. سرمایه فرهنگی تجسم یافته با انگیزش پیشرفت دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد در حالی که در عملکرد تحصیلی آنان همبستگی مثبت ندارد. یافته های جانبی پژوهش نشان می دهد سرمایه فرهنگی( متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده) مردان بالاتر از  زنان بوده است ولی جنسیت تاثیری در انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی ندارد. بین دانشکده های علوم تربیتی، علوم اجتماعی و فنی، دانشکده فنی با سرمایه فرهنگی( متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده) ارتباط معناداری وجود دارد. سرمایه فرهنگی نهادینه شده دانشکده فنی بالاتر از دانشکده های دیگر بود، ولی با انگیزش پیشرفت ارتباط معناداری نبوده است. سرمایه فرهنگی(متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده) دانشجویان غیرخوابگاهی بالاتر از خوابگاهی است ولی انگیزش پیشرفت دانشجویان خوابگاهی بالاتر از غیرخوابگاهی بوده است. در نتیجه سرمایه فرهنگی را دانشجویان با دستاوردهای خود کسب می کنند و با انگیزه و پشتکار خود آن را ارتقاء می دهند.

واژگان کلیدی: سرمایه فرهنگی؛ انگیزش پیشرفت؛ عملکرد تحصیلی؛ دانشجویان؛ دانشگاه تهران

1-1- مقدمه

انسان ها در هر جامعه ای از وضعیت اقتصادی، روابط اجتماعی و فرهنگ متفاوتی برخوردار هستند. در واقع، انسان ها دارای منزلت اجتماعی متفاوتی در جامعه اند. به تعبیر بوردیو، افراد دارای سرمایه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند( بوردیو[1]، 1989به نقل از منادی 1386). سرمایه های مختلف یک فرد، تعیین کننده منزلت او در جامعه، هدایت کننده افکار و رفتارهای وی و شکل فضاهایی که در آنها زندگی و یا کار می کند، هستند. به اعتقاد بوردیو، سرمایه فرهنگی فرد بیشترین تاثیر را نسبت به سرمایه های دیگر وی، در تعیین منزلت اجتماعی او در جامعه و راهنمای افکار و رفتارش دارند( همان منبع). بنابراین، شکل میدان یا فضای فرهنگی(بوردیو،1380 به نقل از منادی 1386) که فرد در آن زندگی می کند، از سرمایه فرهنگی او، بیشتر تغذیه می شود. در واقع سرمایه فرهنگی انسان در انتخاب و تغییر فضای فرهنگی او نقش مهمی نسبت به بقیه سرمایه ها  دارد. ضمن اینکه انسان از فضای فرهنگی ای که در آن زندگی می کند و یا می سازد به مرور زمان تاثیر می پذیرد. در سرمایه فرهنگی یک هماهنگی نسبی بین ذهن، فکر، رفتار و انتخاب اشیاء و فعالیت های مختلف انسان، وجود دارد.لذا ذهن انسان معرف فرهنگ و  حاوی فرهنگ فرد است. در نتیجه فرهنگ انسان یا سرمایه فرهنگی وی، از طرفی رفتار ها، نگرش ها و اظهارنظرهای او را هدایت کرده، از طرف دیگر، در انتخاب های مختلف وی در زندگی روزمره نقش دارد. یکی از انتخاب های انسان در داشتن سرمایه فرهنگی،کسب علم است که نقش بسیار اساسی در زندگی فرد و همچنین ایجاد فرهنگ، تمدن و پیشرفت وی دارد. اصطلاح سرمایه فرهنگی بازنمای جمع( گزیده)نیروهایی مثل زمینه های خانوادگی، طبقه ی اجتماعی، سرمایه گذاری های گوناگون و تعهدات نسبت به تعلیم و تربیت، منابع مختلف و مانند آن هاست که بر موفقیت آکادمیک( علمی یا تحصیلی) تاثیر می گذارد.( هایز[2]، 2000:  125 به نقل از تراسبی 1382). هارکر[3]( 1990) سرمایه فرهنگی را به عنوان یک رابطه اجتماعی درون سازواره ای از تعاملات که مشتمل بر دانش انباشته عمل می کند و منتهی به قدرت ومنزلت می گردد، می داند.  طی دهه های گذشته یکی از ارکان اساسی توسعه در هر جامعه ای، موفقیت در تحصیل و ایجاد فرصت های یکسان برای دست یابی همه افراد جامعه به این منابع می باشد. در حالیکه جوامع مختلف و به ویژه جوامع در حال توسعه در این راستا با موانع جدی روبرو هستند و سهم افراد از این سرمایه، به ویژه به نسبت پایگاه طبقاتی شان از یکدیگر متفاوت می باشد، به نظر می رسد که عامل سرمایه فرهنگی در حوزه توسعه و اقتدار ملی که تاکیدشان بر ابعاد وحدت و عدالت می باشد، به عنوان لایه های تصمیم ساز و تصمیم گیر، در انجام بررسی ها و تحقیقاتی در جهت شناخت موانع و  ایجاد راهکارهای  مفید و چاره ساز، موثر باشد.  بنایراین شایسته است که  ارتباط سرمایه فرهنگی با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی مورد بررسی قرار گیرد.

2-1- بیان مسئله:

ویژگی های فردی و خانوادگی، عوامل هوشی و شناختی، متغیرهای مربوط به طبقه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نظام انگیزش و نگرشی و بالاخره ویژگی های شخصیتی و روانشناختی دانشجویان از مهمترین عواملی هستند که در سرمایه فرهنگی سهم بسزایی دارد. سرمایه فرهنگی به عنوان شیوه زندگی خانواده ها و الگوی مصرف آنها،  منبع مهمی از اشکال فرهنگی است که به نوبه خود منابع آموزشی قابل دسترسی را که منجر به افزایش انگیزه در یادگیری می شود را فراهم می کند. به واسطه فعالیت هایی چون رفتن به تئاتر، کنسرت، گالری ها، کتابخانه ها یا به واسطه دسترسی به کتاب، موسیقی کلاسیک و دیگر منابع در خانه، سرمایه فرهنگی والدین فضای فکری مناسبی را برای آموزش عالی فرزندان و ایجاد انگیزه موفقیت مهیا می کند. به عبارتی دیگر سرمایه فرهنگی نمایانندۀ کیفیت محیط خانواده، و مدت زمانی است که والدین برای فرزندان خود صرف می کنند.( وونگ[4]، 1998، 5) بنابراین انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی مطلوب ناشی از تفاوت محیط خانوادگی آنهاست؛ چناچه نخستین و اسا سی ترین محرک رشد و توانایی فرد در زمینه های گوناگون خانواده است. ( دانش پژوه، 1372) والدینی که به آموزش و پرورش، حسن رفتار و معاشرت اجتماعی و یا هرنوع پیشرفت اجتماعی بی توجه باشند، مسلماً در موفقیت تحصیلی فرزند خود تاثیر منفی خواهند داشت. همچنین بیشتر مطالعات نشان داده که پیشرفت تحصیلی تا میزان زیادی توسط بنیاد خانواده و تجربه های آموزشی تعیین می شود.( بالبی[5]1981، فیدرمن[6] 1976) خدایی در سال 1387 به این نتایج دست یافت که سرمایه فرهنگی والدین احتمال قبولی داوطلبان را افزایش می دهد. نتایج پژوهش پور محسن در سال 1373 نشان داد که بین سطح سواد والدین و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد .ده بزرگی درسال 1378 درپژوهش خود به این نتایج رسیده است که والدین دانشجویان مشروط در مقایسه با دانشجویان غیر مشروط سطح تحصیلات کمتری داشته اند. والدینی که خود سطح تحصیلات بالاتری دارند از فرزندان خود انتظار موفقیت بیشتری دارند و فرزندان خود را بیشتر راهنمایی و هدایت نموده، و برای آنها امکانات تحصیلی بیشتری فراهم می نمایند، فرزندان آنها هم از خود انتظار بالاتری دارند و تلاش بیشتری می کنند. همچنین گروههای طبقه های مسلط و حاکم برتری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را حفظ می کنند. چنانچه برخی از پژوهش ها نشان داده اند؛ کسانی که از خانواده های طبقه پایین هستند عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند. یافته های پژوهش زاپالا[7] در سال 2002 نشان می دهد کسانی که از خانواده های سطح پایین هستند کم تر مطالعه می کنند، نسبت به تحصیل نگرش منفی دارند و زودتر ترک تحصیل می کنند. اما در برخی تحقیقات رابطه بین پایگاه اقتصادی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی تایید نشده است. به نظر شمید[8] پایگاه اقتصادی اجتماعی ضعیف می تواند باعث افت تحصیلی شود. بنابراین به نظر می رسد زمینه خانوادگی به طور مستقیم بر حصول سرمایه فرهنگی تأثیر دارند و سرمایه فرهنگی به طور مستقیم بر دستاوردهای علمی تأثیر خواهد داشت.

دانشجویان از سطوح متفاوتی از سرمایه فرهنگی برخوردارند، به همین علت، در زندگی خود به شیوه های کاملاً متفاوتی رفتار می کنند. سرمایه فرهنگی در بازتولید ساختار طبقاتی اجتماعی نقش مهمی دارد. سرمایه فرهنگی دانشجویانی که دارای پیشینه های طبقاتی بالای متوسط هستند نسبت به دانشجویانی که از طبقات پایین تر و معمولی تر برخوردارند؛ بالاتر است بنابراین عمدتا توجه بیشتر ازسوی معلمان ، نمرات بهتر و تشویق بیشترو به دنبال آموزش عالی بالاتری را دریافت می کنند.(بوردیو،  1997 به نقل از تارموس[9] و همکاران 2010) بنابراین آنانی که دارای سرمایه ی فرهنگی غنی هستند در قیاس با کسانی که سرمایه فرهنگی زیادی ندارند، از امکانات آموزشی استفاده بهتری کرده و با محیط آموزشی انطباق بالاتری خوا هند داشت (کروک[10]، 1997 )

با توجه به تحقیقات صورت گرفته در زمینه سرمایه فرهنگی و در ارتباط با موفقیت تحصیلی  واینکه بوردیو سرمایه فرهنگی را به سه شکل از هم تمیز می دهد که شامل سرمایه متجسد یا درونی شده ؛ که شامل تمایلات و گرایشات روانی فرد نسبت به استفاده از کالاهای فرهنگی است. سرمایه فرهنگی نهادینه شده ؛ که شامل مدارک و مدارج تحصیلی و علمی ـ فرهنگی فرد است. سرمایه فرهنگی عینیت یافته؛  که شامل میزان مصرف کالاهای فرهنگی است. ( بوردیو، 1986). جای پرسش این مسأله است که آیا بین انواع سرمایه فرهنگی( متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)  با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانشجویان ارتباطی  وجود دارد؟ و اینکه اگر چنین ارتباطی وجود دارد آیا میزان برخورداری از انواع سرمایه فرهنگی( متجسم شده، عینیت یافته و نهادینه شده)درمیان دانشجویان تاثیری بر روی انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی آنان دارد؟…

3-1 – ضرورت و اهمیت پژوهش:

موفقیت در زمینه تحصیلی به عنوان یک امر مسلم و رو به پیشرفت، یکی از ابعاد اصلی از سرمایه فرهنگی هر جامعه ای محسوب می شود . میزان برخورداری افراد از این سرمایه محل قرار گیری افراد را در فضای اجتماعی مشخص می کند. جوامع در حال توسعه چه در سطح رقابت های بین المللی و چه برای بالا بردن زندگی اجتماعی و فرهنگی افراد جامعه، ناگزیر به ایجاد انگیزه پیشرفت در تحصیل علم و به تناسب آن بالا بردن عملکرد تحصیلی در افراد جامعه به خصوص در قشر دانشجو می باشد. اگر ما از فرهنگ سرمایه مطلوبی را کسب کنیم باعث می شود این امکان فراهم شود که بتوانیم هدف های بزرگ جامعه و اجتماع را تحقق ببخشیم. هدف هایی نظیر، حفظ محیط زیست، حراست و پاسداری از ارزش های خانوادگی و پشتیبانی از نهاد های ملی در جهانی که با دگرگونی های سریع و فراگیر روبرو هستیم. اما چنانچه سرمایه فرهنگی به طور مساوی توزیع نشود؛ فرد در خانواده آن را بدست نیاورد، عموماً به پیامدها و مسائل حاد اجتماعی منتهی می شود. اگر حس موفقیت و نیازبه پیشرفت کودک، در خانواده تامین نشود فرد در دوره بزرگسالی دچار نوعی توزیع نامساوی این سرمایه می شود که سرمنشاء آن تفاوت به ویژه در حوزه مصرف و الگوهای زندگی است )بوردیو،[11] 1990به نقل از سمیعی 1379) هر چه امکانات فرهنگی خانواده زیادتر باشد امکان رشد توانایی های هوشی زیادتر می شود و برعکس فقر محیط فرهنگی اثرات منفی بر رشد عقلی و شناختی افراد در دوران بزرگسالی دارد و در نتیجه موجبات افت تحصیلی را به وجود می آورد. شاروک[12]( 1976) به نقل از فریز[13]( 1959) می گوید که محیط خانوادگی بیش از بهره هوشی کودکان در موفقیت تحصیلی آنها موثر است. حسینی و تشکری( 1365) در بررسی خود در زمینه اثر مختصات فردی و خانوادگی بر هوش و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می گوید” هوش فرزندان خانواده های با سوادتر، بیش از فرزندان خانواده های کم سوادتر است”.همچنین کودکانی که متعلق به خانواده هایی با پایگاه اقتصادی و اجتماعی فوق العاده پایین بوده و تواماً با فقر اقتصادی و فرهنگی مواجه اند ، از انگیزه تحصیلی بسیار پائین تری برخوردارند . خوزه بلات[14]( 1984) به نقل از« مایکل تودارو» می گوید: فقرا اولین گروهی هستند که ترک تحصیل می کنند زیرا مجبورند کار کنند، فقرا اولین گروهی هستند که اخراج می شوند زیرا در نتیجه سوء تغذیه در کلاس به خواب می روند، و در نهایت اولین گروهی هستند که در امتحان رد می شوند زیرا کودکان طبقات مرفه امکانات بهتری برای یادگیری در منزل دارند. مک کللند[15] (1965) معتقد بود که انگیزه پیشرفت صفتی است که می شود به وسیله آموزش آن را افزایش داد و تعلیم و تربیت، محیط خانوادگی و محیط اجتماعی در پیدایش و تکوین آن نقش اساسی دارند. بی سوادی والدین موجب عدم درک وظایف مدرسه ، برنامه های آن و تداوم حضور مرتب دانش آموز در مدرسه می گردد و مشکلاتی برای تحصیل دانش آموز و کار مدرسه فراهم می کند.  جو خانواده از نظر فرهنگی در پیشرفت و موفقیت تحصیلی دوران بزرگسالی با اهمیت می باشد و باعث تحولات فکری و رشد علمی غنی می گردد و قوه تجزیه و تحلیل و قضاوت فرد را افزایش می دهد، بنابراین با فراهم کردن زمینه انگیزش پیشرفت و امکانات لازم در دوران کودکی، رشد فرهنگی آنان در کاربرد فزاینده دانش ، مهارتها  و توانایی ها در آینده تضمین می شود. انگیزه های درونی افراد به عنوان یکی از عوامل ترقی و توسعه باید مورد اهتمام جدی برنامه ریزان آموزشی و اجتماعی در جوامع کمتر توسعه یافته قرار گیرد؛ زیرا عقیده بر این است که ویژگی ها و باورهای جدید و منحصر به فردی که در یک فرهنگ خاص شکل می گیرد، به طور وسیعی بر ماهیت آن فرهنگ و جامعه تأثیر می گذارد. بنابراین پرداختن به مقوله سرمایه فرهنگی می تواند بخشی از خلاءهای تحقیقا تی چنین پژوهش هایی را که می تواند مقدمات خوبی برای انجام برنامه ریزی فرهنگی مهیا سازد فراهم سازد. چرا که با شناخت ارتباط سرمایه فرهنگی با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی می توان رئوس برنامه ریزی در سیاستگذاری فرهنگی را مشخص نمود و خلاء های موجود در کشور را پر کرد. اجرای چنین پژوهش هایی باعث تسریع در شناخت نیازها ، دقت نظر و توجه در سرمایه فرهنگی بزرگسالان ما می گردد، موضوعی که از دهه قبل در بسیاری کشورها به طور پراکنده شروع شده است. ولیکن در کشور ما به مقوله سرمایه فرهنگی  در قشر دانشجو توجه کمی شده است. گرچه تأثیر سنجش بر استاد و آموخته‌های دانشجو موضوع مطالعات گسترده‌ای بوده است، اما تأثیر سرمایه فرهنگی بر محرک‌ها و فعالیت‌های ذهنی نتایج آموزشی، کمتر پرداخته شده است. امروزه هدف آموزش،  افزایش پرورش پتانسیل یادگیری فراگیر و تبدیل وی به فراگیر مادام‌العمر است، گسترده شده است. چنانچه رغبت فراگیران را افزایش دهیم می توانیم،  به‌ تأثیر آن بر زندگی فرهنگی و یادگیری مادام‌العمر فراگیر توجه کنیم. تحقق، دوام و استمرار توسعه پایدار در هر جامعه به مشارکت همه افراد و آحاد آن جامعه مخصوصآً قشر تحصیلکرده، دانشگاهی و روشنفکر آن بستگی دارد. به خصوص در جهان علمی و فراصنعتی امروز، نقش انسان به عنوان یک عنصر کیفی مطرح است که قدرت بدنی و زور و بازوی او دیگر از اعتبار و اهمیت برخوردار نیست. امروزه، انسان با دست آوردهای علمی، اختراع، ابداع و تکنولوژی اهداف و مقاصد خود را به پیش می برد. جامعه ای که از افرادی با سرمایه فرهنگی و فرهنگ غنی تر و مستحکم تری برخوردار باشد در پیمودن طریق پیشرفت و توسعه موفق تر خواهد بود و در نتیجه شرایط لازم برای پویایی جامعه را فراهم می کنند.

 

4-1- اهداف تحقیق:

هدف کلی: هدف کلی از انجام این تحقیق سنجش میزان ارتباط انواع سرمایه فرهنگی(عینی، ذهنی ونهادی) با انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی در میان دانشجویان دانشگاه تهران می باشد.

اهداف جزئی:

1- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی متجسم شده با انگیزش پیشرفت دانشجویان

2- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی متجسم شده با عملکرد تحصیلی دانشجویان

3- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی عینیت یافته با انگیزش پیشرفت دانشجویان

4- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی عینیت یافته با عملکرد تحصیلی دانشجویان

5- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی نهادینه شده با انگیزش پیشرفت دانشجویان

6- بررسی ارتباط سرمایه فرهنگی نهادینه شده با عملکرد تحصیلی دانشجویان

5-1- سوالات پژوهش:

1- آیا بین سرمایه فرهنگی متجسم شده و انگیزش پیشرفت در دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

2- آیا بین سرمایه فرهنگی متجسم شده و عملکرد تحصیلی در دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

3- آیا بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و انگیزش پیشرفت در دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

4- آیا بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و عملکرد تحصیلی در دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

5- آیا بین سرمایه فرهنگی نهادینه شده و انگیزش پیشرفت درمیان دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

6- آیا بین سرمایه فرهنگی نهادینه شده و عملکرد تحصیلی درمیان دانشجویان ارتباط وجود دارد؟

 

1-4-1-فرضیه­ی اصلی …………………….. 9

1-4-2-فرضیه های فرعی ………………….. 9

1-5-سؤال های تحقیق ……………………. 10

1-6-تعاریف مفاهیم مطرح شده در فرضیه های تحقیق   10

1-6-1-تعاریف مفهومی …………………… 10

1-6-2-تعاریف عملیاتی ………………….. 11

                                         فصل دوم:پیشینه ی تحقیق

مقدمه ……………………………….. 14

2-1-1-مفهوم امید ……………………… 15

2-1-2-نقش امید در زندگی و تحصیل ………… 16

2-1-3-مؤلفه های امید ………………….. 17

2-1-4-برخی از عوامل تأثیر گذار بر امید ….. 18

2-1-4-1-شادی …………………………. 18

2-1-4-2-هدفمندی ………………………. 19

2-1-4-3-رضایت از زندگی ………………… 20

2-1-4-4-مثبت اندیشی …………………… 21

2-1-4-5-معنویت ……………………….. 23

2-1-4-6-جامعه ………………………… 24

2-1-5-راه های افزایش امید در جوان ………. 25

2-1-6-پیشینه­ی تجربی امید به آینده ………. 27

2-1-6-1-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی امید به آینده در داخل کشور     27

2-1-6-2-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی امید به آینده خارج از کشور     30

 

 

2-2-1-مفهوم عزت نفس …………………… 32

2-2-2-نیاز به عزت نفس …………………. 35

2-2-3-عزت نفس بالا و پایین ……………… 36

2-2-4-حیطه های عزت نفس ………………… 38

 

2-2-4-1-عزت نفس اجتماعی ……………….. 38

2-2-4-2-عزت نفس تحصیلی ………………… 38

2-2-4-3-عزت نفس خانوادگی ………………. 39

2-2-4-4-عزت نفس کلی …………………… 39

2-2-5-نقش عزت نفس در پیشرفت تحصیلی ……… 40

2-2-6-دلگرمی و افزایش عزت نفس…………… 41

2-2-7-کم رویی و کاهش عزت نفس …………… 42

2-2-8-توکل و ایجاد عزت نفس …………….. 44

2-2-9-چهار عامل اساسی در رشد عزت نفس ……. 45

2-2-10-پیشینه­ی تجربی عزت نفس …………… 46

2-2-10-1-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی عزت نفس در داخل کشور 46

2-2-10-2-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی عزت نفس خارج از کشور 48

 

 

2-3-1-مفهوم انگیزه ……………………. 50

2-3-2-انگیزش پیشرفت …………………… 51

2-3-3-انگیزش پیشرفت تحصیلی …………….. 53

2-3-4-علاقه و انگیزه……………………. 55

2-3-5-تأثیر انگیزه بر یادگیری ………….. 56

2-3-6-هدف داشتن و ایجاد انگیزه………….. 58

2-3-7-فشار آورها و تأثیر آنها بر انگیزه….. 59

2-3-8-انگیزش بالا و تکالیف ……………… 60

2-3-9-انواع انگیزه ……………………. 62

2-3-10-نظریه ها ………………………. 63

2-3-10-1-نظریه ی اسناد ………………… 63

2-3-10-2-نظریه­ی انگیزش پیشرفت ………….. 64

2-3-10-3-نظریه­ی مازلو …………………. 64

2-3-10-4-نظریه­ی خود تعیین گری ………….. 65

این مطلب را هم بخوانید :

2-3-11-پیشینه­ی تجربی انگیزش پیشرفت تحصیلی .. 66

2-3-11-1-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی انگیزش پیشرفت تحصیلی در داخل کشور ………………………………… 66

2-3-11-2-تحقیقات انجام شده درزمینه­ی انگیزش پیشرفت تحصیلی خارج از کشور ………………………………… 69

 

2-4-چارچوب نظری تحقیق …………………. 71

2-5-مدل تحلیلی ……………………….. 73

 

                                           فصل سوم:روش تحقیق

مقدمه ……………………………….. 75

3-1-روش تحقیق ………………………… 75

3-2-متغیر­های مورد بررسی ……………….. 76

3-3-جامعه­ی آماری ،برآورد حجم نمونه و روش نمونه گیری 76

3-3-1-جامعه­ی آماری ……………………. 76

3-3-2-حجم نمونه ………………………. 76

3-4-ابزار جمع آوری داده ها……………… 77

3-4-1-روایی و پایایی ابزارهای سنجش ……… 80

3-4-1-1-روایی ………………………… 80

3-4-1-2-پایایی ……………………….. 80

3-5-روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها …. 81

3-5-1-روش های آماری توصیفی …………….. 81

3-5-2-روش های آماری استنباطی …………… 82

 

 

                                 فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه ……………………………….. 84

4-1-توصیف شاخص های جمعیت شناختی ………… 84

4-1-1-توزیع فراوانی جنسیت دانشجویان …….. 84

4-1-2-توزیع فراوانی دانشجویان بر حسب دانشکده    85

4-1-3- توزیع فراوانی سن دانشجویان ………. 86

4-1-4- توزیع فراوانی مقطع تحصیلیِ دانشجویان      87

4-1-5- توزیع فراوانی جنسیت دانشجویان بر حسب مقطع تحصیلی 88

4-2- توصیف متغیر های تحقیق …………….. 89

4-2-1-عزت نفس ………………………… 89

4-2-2-امید به آینده …………………… 91

4-2-2-انگیزش پیشرفت تحصیلی …………….. 93

4-3-بررسی فرضیه های تحقیق ……………… 94

4-3-1-بررسی فرضیه ی اصلی ………………. 94

4-3-2-بررسی فرضیه های فرعی …………….. 95

4-4-بررسی سؤال های تحقیق……………….. 110

 

 

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه ……………………………….. 116

5-1-نتایج حاصل ازیافته های تحقیق ……….. 116

5-1-1-شاخص های دموگرافیک ………………. 116

5-1-2-یافته های حاصل از فرضیه های تحقیق …. 117

5-1-2-1-یافته ی حاصل از فرضیه ی اصلی ……. 117

5-1-2-2-یافته های حاصل از فرضیه های فرعی … 117

5-1-3-یافته های حاصل از سؤال های تحقیق ….. 121

5-2-بحث و نتیجه گیری ………………….. 122

5-3- پیشنهادها………………………… 127

5-3-1-پیشنهادهای کاربردی ………………. 127

5-3-2-پیشنهادهای پژوهشی ……………….. 128

5-4-محدودیت ها ……………………….. 129

منابع ……………………………….. 130

پیوست ها

چکیده انگلیسی

چکیده :

شناخت عواملی که به انگیزش و پیشرفت تحصیلی و جلوگیری از افت تحصیلی منجر شود ، اهمیت ویژه­ای دارد . هدف از پژوهش حاضر ارتباط سنجی امید به آینده و عزت نفس دانشجویان دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان با انگیزش پیشرفت تحصیلی آنان در سال تحصیلی 92-1391 می­باشد . جامعه­ی آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه ولی عصر (عج) مشتمل بر 128/11 نفر بود . که از طریق نمونه گیری تصادفی طبقه­ای 372 نفر از آنان به عنوان نمونه­ی آماری انتخاب شدند .

روش پژوهش ، توصیفی از نوع همبستگی است و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های امید (اسنایدر ، 1991) ، عزت نفس (کوپر اسمیت ، 1967) و انگیزش پیشرفت تحصیلی                  (کاظمی ، 1386) می­باشد . تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام پذیرفت ، که نتایج تحلیل داده ها نشان داد ، هر دو متغیر امید به آینده و عزت نفس به صورت مثبت معناداری توانستند انگیزش پیشرفت تحصیلی را پیش بینی کنند البته سهم متغیر امید به آینده در این تبیین بیشتر بود . (26/0 = R2 ، 0001/0 > R) از خرده مقیاس های عزت نفس(کلی ، اجتماعی ، تحصیلی و خانوادگی) ، دو خرده مقیاس اجتماعی و خانوادگی نتوانستند انگیزش پیشرفت تحصیلی را پیش­بینی کنند . و از دو خرده مقیاس امید (تفکر عاملی و راهبردها) سهم متغیر تفکر عاملی در پیش بینی انگیزش پیشرفت تحصیلی بیشتر بود . میزان امید به آینده ، عزت نفس و انگیزش پیشرفت تحصیلی در رشته های مختلف ، متفاوت بود . و جنسیت در رابطه­ی امید به آینده و عزت نفس با انگیزش پیشرفت تحصیلی ، تفاوت معناداری را نشان نداد ، اما میزان انگیزش پیشرفت تحصیلی دختران بیشتر از پسران بود بنابراین برای بررسی عوامل مؤثر بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دختران و پسران نمی­توان فقط بر سازه های روان شناختی ، مانند امید و عزت نفس تأکید کرد .

کلید واژه ها : امید به آینده ، عزت نفس ، انگیزش پیشرفت تحصیلی .

مقدمه

 نظام آموزش عالی متشکل از نیروهای متخصص، متعهد و خلاق است که با استفاده از  امکانات و تجهیزات به فرایند آموزش مشغول میباشند. از مهم ترین اجزای این سیستم نیروی انسانی متخصص است که با استفاده از سایر منابع ، موجبات شکوفایی و پیشرفت جامعه را فراهم          می آورند(دولان[1] وشولر[2]،1384 ؛ترجمه ی صائبی و طوسی :17 ) .

به فرمایش امام راحل (ره) ، دانشگاه مرحله ی جدیدی از تکامل معنوی و معرفتی انسان و مبدأ تحولات کشور است و از نقش و جایگاه  رفیع و ممتازی در توسعه ی همه جانبه­ی کشور برخوردار است و برای رسیدن به آن و یک جامعه پیشرفته وجود نیروی انسانی متخصص و متعهد امری ضروری به نظر می­رسد .

با در نظر گرفتن اینکه جامعه­ی کنونی ما در مرحله ی خودسازی و سازندگی به سر می­برد و دانشجویان و جوانان ذخائر این کشور هستند سرنوشت آینده­ی این جامعه دردست آن­هاست، بنابراین بررسی های دقیق امور رفتاری و روانی، نبودن انگیزه های لازم و عزت نفس کافی در امردانش اندوزی از امور شایع در پیشرفت تحصیلی می باشند که نگرانیهای بسیاری را در کسانی که به امر تعلیم وتربیت مشغولند برانگیخته است .

سرمایه های بسیار زیادی که دولت ها در راستای تحقق اهدافشان صرف فرایند تعلیم وتربیت می­نمایند تنهادرصورتی به ثمرخواهد نشست که نیروی جوان کشور بانشاط و امیدوار باشد و انگیزه های لازم جهت پیشرفت و شکوفایی داشته باشند(کارگر،1383 :2 ) .

تفاوت ها و برداشت های متعددی از انگیزش وجود دارد . در حوزه ی آموزش ،انگیزش یک   پدیده سه بعدی است که در بر گیرنده ی باور های شخص درباره ی توانایی انجام فعالیت مورد نظر(خود را باور داشتن یا به عبارتی عزت نفس) ، دلایل یا اهداف فرد برای انجام                     آن فعالیت(داشتن انگیزه) و بالاخره واکنش عاطفی مرتبط با انجام فعالیت (خوش بینی و امید)    می­باشد (مسألی، 2007) .

امروزه نظام آموزشی در تمامی کشور های جهان از اهمیت فزاینده ای برخوردار بوده و تلاش    می­شود تا در راستای ارتقای سطح کمی و کیفی آموزش عمومی و آموزش عالی اقدامات  مطلوبی صورت گیرد . در این زمینه می توان به ویژگی های افراد موفق و ناموفق و رابطه­ی این ویژگی ها با پیشرفت تحصیلی پرداخته و اطلاعات گرانبهایی برای برنامه ریزی های آتی بدست آورد (علاقه بند، 1378 ) .

1-1-موضوع پژوهش

ارتباط سنجی امید به آینده وعزت نفس دانشجویان دانشگاه ولی عصر (عج) با انگیزش پیشرفت تحصیلی آنان در سال تحصیلی 92-91 .

1-2-بیان مسئله

یکی از گروه های مهم درهر کشور دانشجویان هستند که نقش مهمی در ساختن آینده وتعلیم وتربیت و تعالی کشور ایفا می کنند. درحالی که حضور در دانشگاه برای عده­ی کثیری ازدانشجویان تجارب مثبتی به همراه دارد، برای برخی دیگر مطالب تحصیلی از قبیل آزمون ها، مقالات، ارائه مطالب و غیره با تجربه­ی تنیدگی[3] همراه است، بی تردید تجربه ی تنیدگی ناشی از مسائل تحصیلی، تاثیر منفی بر بهزیستی  ذهنی[4]، روانشناختی و جسمانی دانشجویان را به همراه دارد (فراهانی، 1387) .

بسیاری از مشکلات تحصیلی دانشجویان از جمله افت تحصیلی، ترک تحصیلی، رفتارهای ناسازگارانه، ناشی ازوضعیت روانی نا مساعد و تصورات منفی آنها نسبت به خوداست. اینکه فرد چه تصوری در باره ی خود و استعدادها و توانایی­ها وکارآمد خویش دارد در تعیین هدف و میزان موفقیت وشکست او موثر است (لطف آبادی، 1384 :499) .

پیشرفت تحصیلی یکی از اهداف مهم آموزشی در سطح دنیاست و همه برآنند تا عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی را شناسایی و هر یک از عوامل راطوری تنظیم و هدایت کنند تافراگیران به رشد و یادگیری بیشتر دست یابند (کیوانفر، 1374) .

شرایط عاطفی و روانی را می توان به عنوان اصلی ترین عامل پیشرفت یا افت تحصیلی دانست، بسیاری از فراگیران صرفاً به دلایلی از قبیل فقر عاطفی، انگیزه ی ناکافی، کمرویی، نداشتن  نگرش مثبت و قوی برای زندگی و تعارض روانی و غیره دچار بی اشتهایی تحصیلی شده         نمی­توانند پیشرفت تحصیلی مطلوب داشته باشند، این قبیل افراد نیازمند تقویت اعتماد به نفس ، بالا بردن انگیزه وشناخت درمانی هستند (شعبانی، 1382) .

اعتماد به نفس ، داشتن نگرش مثبت به توانایی های خود می باشد که رابطه تنگاتنگی با احساس کفایت دارد. این که کسی بر خود و توانایی های خود اعتماد داشته باشد و بگوید من   می توانم این کار را انجام دهم و مشکلات را از پیش پا بردام حاکی از داشتن بهداشت روانی است و اینجاست که در خود ایجاد انگیزه برای پیشرفت می­کند(کدیور ،1384) .

در خصوص اهمیت انگیزه ی پیشرفت ، همین بس که بشر بدون چنین انگیزه ای قادر نبود از حد زندگی اولیه اش در آغاز پیدایش گامی فراتر نهاده و به چنین تحولاتی شگرف نایل شود و به یمن وجود افراد پیشرفت گراست که هر روز اندیشه ای نو و وسیله ای تازه خلق می­شود و به حیات انسان سامان می­بخشد (شکرکن،1373) .

بررسی انگیزه­ی پیشرفت از جنبه های گوناگون اهمیت دارد. در پیش بینی پیشرفت تحصیلی، برخی از روان شناسان بررسی متغیر هایی همچون انگیزه ی پیشرفت را از جهاتی مهم تر از هوش و استعداد می­دانند؛ زیرا هوش از سازه های ثابت و نسبتاً دگرگون ناپذیر است، اما انگیزه­ی پیشرفت و سازهایی مانندآن همچون عزت نفس را می توان با چاره اندیشی هایی دگرگون ساخت (بیابانگرد، 1384) .

سطح عزت نفس شما، اینکه چقدر خودتان را دوست دارید وبرای خودتان ارزش قائل هستید، عامل مهمی برای سطح انگیزش و پایداری شما محسوب می شود. تمام اوقات بایدبا خودتان  مثبت صحبت کنید تا عزت نفس تان افزایش یابد وبرای اینکه به خودتان انگیزه دهید وبر احساس ترس و ناامیدی غلبه کنید همواره به خودتان بگوئید « می توانم آن کا را انجام دهم!» (تریسی[5]،1384؛ ترجمه ی قادری نیت: 176) .

به نظر می رسد پیشرفت تحصیلی و عزت نفس ،رابطه ی متقابلی دارند ؛ یعنی از طرفی ،داشتن عزت نفس موجب پیشرفت تحصیلی می شود، زیرا خودباوری و تلقی مثبت از خویش در یادگیری و ایجادانگیزش برای تحصیل اثر می گذارد و موجب پیشرفت تحصیلی می­گردد، از طرف دیگر، موفقیت های تحصیلی در رسیدن  به مدارج بالا، موجب ارتقای عزت نفس می­شود. به طور کلی ، پیشرفت انسان ها در هرزمینه ای و تجربه ی موفقیت و احساس خودباوری در هر مورد باعث افزایش  عزت نفس در او می­شود (حسینی نسب و وجدان پرست،1381) .

موفقیت و پیشرفت در کار تحصیلی و زندگی بستگی دارد به انواع عاداتی که دراثر گذشت زمان پیدا کرده اید. دراثر گذشت زمان این عادات در روح و روان شما می نشیند و به صورت جزء ثابت رفتارتان در می­آید. شروع و تکمیل کارهای مهم، تاثیر فوری وپیوسته ای بر زندگی ما دارد، به شما احساس مثبت می دهد، شما را خوشحال می کند و هر چقدر کارتمام شده مهم تر باشد، خوشحالی و اعتماد به نفس شما بیشتر شده و احساس قدرت بیشتری در مورد خود و دنیای خود خواهید داشت (تریسی، 1384؛ترجمه ی قادری نیت: 23) .

فریسون[6] (1997)، می نویسد، امید وعزت نفس به عنوان نمادی از بعد روحی اغلب              با نتایج گزارش از سلامت جسمی وروحی همراه بوده و باید به این نکته توجه داشت که امید تحت تاثیر عزت نفس می­باشد، و کمک به بالا بردن عزت نفس باعث ارتقای سطح امید         می­شود(پور غزنین و غفاری ، 1384 ) .

طبق گفته ی علوی (1382) یکی از شاخص های بهداشت روانی، احساس رضایت شادی و شادابی است. فردی که احساس می کند نیازهایش بدون برخورد با موانع در حال تأمین است و به زندگی خود امید دارد، به درجه ای از رضایت درونی  می رسد که همواره او را شاد نگه می دارد. شادی حاصل احساس سعادتمندی است و سعادتمندی حاصل سیر طبیعی زندگی می باشد که با تامین نیازهای مختلف مخصوصاً نیاز های روانی بدست می­آید .

افرادی که امید به آینده را به طور کلی از دست می دهند ، دست از هر نوع تلاشی برداشته و با بی تفاوتی تسلیم سرنوشت می­شوند و در همین راستا عزت نفس و انگیزه خود را از دست داده و به لحاظ جسمی و روانی آنقدر فرسوده میشوند که احساس می کنند محیط بر آن ها تسلط کامل دارد و لذا تسلیم شرایط می­شوند (کلینکه، 1389 ؛ترجمه محمد خانی:449) .

کسی که از سلامت روان برخوردار نباشد در برابر رویدادهای مهم زندگی دچار نا امیدی       و افسردگی می شود، می توان گفت تا انسان امیدوار نباشد، موقعیت های مثبت و منفی زندگی  که نیاز به سازگاری و تطابق دارد را نمی تواند ایجاد کند، پس با داشتن امید، می توان در مراحل مختلف زندگی مشکلات را تحمل کرد و زندگی هدفداری را بنا کرد. امید، مار ا به       جستجوی فردایی بهتر وا می­دارد. امید یعنی موفقیت و پیشرفت و آینده­ای بهتر ودلیلی برای زیستن(حسینی ، 1388: 64) .

مشکلات روانی، انسان رادچار بحرانی می سازد که بر تمامی فعالیت ها، افکار و احساسات او اثر می­گذارد، روابط اجتماعی ، نگرش فرد نسبت به آینده و سلامت جسمانی را تحت تاثیر قرار می­دهند. اما تاثیر آن درجوانان روی پیشرفت تحصیلی ویادگیری آنها می باشد. یافته­های پژوهش های متعددی نشان داده اند که پیشرفت تحصیلی هم از ساختارهای دانش و فرایند­های پردازش اطلاعات تاثیر می­پذیرد، هم از عوامل محیطی از جمله خانوادگی و خود تنظیمی.  نظریه خود تنظیمی بر این اساس استوار است که دانشجویان چگونه از نظر فرا شناختی، انگیزشی و رفتاری، خود را سامان می­بخشند. بنابراین این افراد رویکرد مثبتی نسبت به زندگی خودداشته و دارای عزت نفس و خوداثر بخشی بیشتری هستند که می­تواند عاملی برای موفقیت وپیشرفت آنها در حیطه های مختلف زندگی ازجمله تحصیل باشد. لذا با توجه به اهمیت موضوع تحصیل ،محقق بر آن است که ارتباط متغیرهایی چون امید به آینده و عزت نفس را با انگیزش پیشرفت تحصیلی بررسی کند .

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

از مهم ترین عواملی که توجه جدی و کارشناسانه به آن ، همه ساله به میزیان زیادی امکانات، منابع و استعدادهای بالقوه ی انسانی و اقتصادی را تلف می کندو تاثیرات غیر قابل جبرانی را در ابعاد فردی و اجتماعی به جای می گذارد، مساله ی افت و پیشرفت تحصیلی است. در هر دو زمینه با توجه به تنوع علل اجتماعی، فرهنگی و روانی موثر بر آنها از یک طرف و تغییرات سریعی که جامعه شاهد آن است ازطرف دیگر نیاز به پژوهش وتحقیقات جدید بسیار ضروی به نظر می­رسد (شریعتمداری، 1388 :11) .

اهمیت این پژوهش به رابطه­ی عزت نفس و امید در زندگی با انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان مرتبط است. در واقع وقتی افرادمشاهده می­کنند در کار یا تحصیل در حال پیشرفت هستند، قوت قلب می­گیرند، اعتماد و عزت نفس- شان بالاتر می­رودو البته این پیشرفت همیشه به آنها انگیزه می­دهد که فعال تر شوند و بر عادت تنبلی خود غلبه کنند. این احساس پیشرفت و ترقی، انرژی بیشتری به آنها می دهد وسراسر روز را با نشاط و امید بیشتری به کار یا تحصیل مشغول خواهند بود.

توجه به مسئله­ی پیشرفت تحصیلی از نابسامانی های روحی و روانی دانشجویان و                  درنهایت نابسامانی های اجتماعی نیز جلوگیری می­نماید، قدرت برنامه ریزی برنامه ریزان            رادر تمامی زمینه­های اجتماعی و فرهنگی بالا می­برد و به افزایش بهره وری منجر می گردد          ( باقری و موسی پور، 1379) .

در خصوص جویندگان علم و دانشجویان ، انگیزه ی پیشرفت تحصیلی از اهمیت خاصی     بر­خوردار است . با این انگیزه ، افراد تحرک لازم را برای به پایان رساندن موفقیت آمیز یک تکلیف ، رسیدن به هدف یا دستیابی به درجه ی معینی از شایستگی در کار خود دنبال می­کند که بالاخره بتوانند موفقیت لازم را در امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی کسب نمایند(محمّدی ،2006).

یکی از مواردمهم در پیشرفت تحصیلی، انگیزش است، میزان انگیزش در نحوه مطالعه واخذ نتایج مطلوب تاثیر چشمگیری دارد تا آنجا که امروز عقیده بر این است که 50% از ورایانس پیشرفت تحصیلی مدیون انگیزه است، داشتن انگیزه تحصیلی باعث آغاز و ادامه فعالیت درجوانان و نوجوانان می­شود (زارع ، 1387) .

دوره جوانی و نوجوانی به سبب بروز مسائل خاص، با نوعی سردرگمی همراه با کاهش عزت نفس، خود کم بینی و خود پنداره منفی همراه با احساس خشم و پرخاشگری همراه است که سبب کاهش فعالیت ها می شود. بنابراین توجه به نقاط مثبت، تقویت اعتمادبه نفس واحساس خودباوری و خود ارزشمندی از مهمترین کارهایی است که بزرگان دین و علمای تعلیم وتربیت به آن توجهی خاصی دارند (افروز، 1379 :41) .

برای انجام هر کاری شما آن را به همان گونه که باور دارید انجام می دهید .هر وقت که             درباره ی خود و آینده مثبت فکر کنید و امید داشته باشید ،کارتان را به نحو احسن انجام خواهید داد . وقتی انسان امیدوار باشد برای خواستها وزندگی خود ارزش قایل می شود و این ارزش ها را در تمامی موارد زندگی بیان می کند و نیروی انگیزه را در خود زنده نگه می دارد .اگر شخصی  در کاری و موقعیتی ضعیف ، نا پخته و بد عمل نماید دلیل آن دید منفی نسبت به آن موقعیت    می­باشد (تریسی ،1385؛ ترجمه ی مردمی ).

امیدواری و خوش بینی باعث می شود تا افراد تجربه های مثبت وخوب خود را باز شناسند ونقش آن ها را در افزایش و ارتقای احترام خود و عزت نفس باز شناسی کنند و با اتخاذ موضعی فعال زندگی خود  را شخصا شکل دهند ،نه این که هر آنچه به سرشان می آید به گونه ای منفعل بپذیرند ، این شیوه ی تفکر ماست که کیفیت زندگی مان را تعیین می کند . داشتن افکار بدبینانه   و منفی نسبت به خود و آینده ما را تبدیل به فردی می کند که هیچ کنترلی بر محیط و یا رفتارهای مخرب خود ندارد . (برخوری ،1388 ) .

لذا شناخت و تقویت این موارد یعنی؛ تفکر مثبت، کنترل تفکر منفی، احساس داشتن صلاحیت برای خوشبختی، حرمت نفس و خودبینی، باامید واشتیاق به آینده نگریستن، داشتن هدف مشخص و ..   همه­ی اینها در شما نیرویی به نام انگیزه ایجاد می کند تا عاملی برای پیشرفت و موفقیت شود .

واقعیت این است که نمی­توان جلو تجارب منفی گذشته را گرفت، اما همیشه امیدی به آینده بهتر وجود دارد. انتظار آینده­ی خوب، امید و خوش بینی درباره­ی فرصت های جدید اعمال تسلط و کفایت رابه ما القا می­کند. مفاهیم عزت نفس و خودکارآمدی[7] با علاقه به  یادگیری             چیز­های جدید، تسلط بر مشکلات وپیشرفت و تقویت توانایی ها ارتباط تنگاتنگی دارند و     داشتن این نوع نگرش به زندگی برای کنار آمدن با شکست ها بسیار لازم و مفید است (کلینکه[8]،1389؛ ترجمه ی محمد خانی :92 ) .

برای مقابله موفق با چالش های زندگی ، حفظ اعتماد به نفس و انگیزش بسیار ضروری است. زمانی که احساس درماندگی می­کنید ، یک متخصص بهداشت روانی می تواند به شما دلگرمی بدهد حتی اگر در لحظاتی ، بعضی چیز ها بسیار نا امید کننده به نظر می­رسد ، اما کمک احساس اعتماد و امید را به شما القا می­کند ، به طوری که می توانید بهترین راه حل را در زندگی پیدا کنید(کلینکه،1389 ؛ترجمه ی محمد خوانی: 98 ) .

داشتن معنا وهدف در زندگی، احساس تعلق به منبعی والا، امید به کمک خدا در شرایط مشکل­زای زندگی و بهره­مندی از حمایت های اجتماعی و معنوی، ازجمله منابعی هستند که  افراد با بهره گیری از آنها می­توانند در رویارویی با حوادث فشارزای زندگی، آسیب کمتری را متحمل شوند، ویکی از مهم ترین عواملی که تحت تاثیر معنویات و باورهای مذهبی قرار می گیرد عزت نفس است (حبیب وند، 1387).

عزت نفس باعث می شود که افراد خودشان را به عنوان کسانی توانا به عمل مستقل می­بینند   و بنابراین حسی از خود ارزشی همساز با این تصویر ایجادمی کنند وبه ترویج ازروی تجربه های شخصی و تاثیر دنیای خارج نگرش ثابت و پایدار از محیط واز خود و ارتباط این دو با یکدیگر   به دست می­آورند و بر اساس آن مسائل زندگی را ارزیابی وبرای مقابله با کاستی ها به کوشش  می­پردازند (پیرس[9] وگاردنر[10]،2004) .

بهره مندی از عزت نفس علاوه بر آنکه جزئی از سلامت روانی محسوب می­شود، با پیشرفت تحصیلی نیز مرتبط است. مطالعات متعددی نشان داده است که بین عزت نفس وپیشرفت تحصیل همبستگی قابل توجهی (4/0 تا6/0) وجود دارد (بیابانگرد، 1384) .

همه­ی افراد صرفه نظر از تفاوت های فردی نیازمند عزت نفس هستند چراکه عزت نفس بر همه­ی سطوح زندگی اثر می­گذارد و چنانچه نیاز به عزت نفس ارضا نشود نیازهای گسترده تر نظیر نیاز به آفریدن، پیشرفت ویا درک استعدادها محدود می­ماند. همچنین افرادی که احساس خوبی نسبت به خوددارند معمولاً احساس خوبی نیز به زندگی دارند و با اطمینان بیشتری از عهده مشکلات و مسئولیت های زندگی بر می­آیند (کلمز[11]وهمکاران ؛ ترجمه ی علیپور، 1384) .

طبق آنچه که گفته شد ارزیابی مثبت از خود در قالب عزت نفس بیان می شود، به عنوان یک سپر محافظ درمقابل ناسازگاری روان شناختی عمل می کند وباعث ارزیابی مثبت فرد از زندگی و امیدواری وی می­شود، امیدواری نیز که یکی از ویژگی های انسان است به او کمک می­نماید تا ناامیدی را پشت سر گذاشته، اهداف خودرا تعقیب کرده و باداشتن انگیزه با پشتکاری و پایداری بیشتری در عرصه ی زندگی گام بردارد .

از این رو محقق در پی آن است که ارتباط امید به آینده و عزت نفس دانشجویان را با انگیزش پیشرفت تحصیلی آنان مورد بررسی قرار دهد . اهمیت این مسئله از آن جهت است که محصلان (مقاطع گوناگون ) از روحیه مثبت نگر در مورد خود ،دیگران و دنیا برخوردار شوند و خود را مفید و اثر بخش دانسته و در جهت ایجاد این خصوصیات، پیشنهاداتی مبنی بر مداخله و آموزش از طریق نظام آموزشی برای آنان احساس می­شود تا آن ها با امید و انگیزه­ی بیشتر به تحصیل بپردازند . نکات گفته شده همگی تاکیدی  بر ضرورت بررسی این موضوع است .

1-4-فرضیه های پژوهش

1-4-1-فرضیه ی اصلی

بین امید به آینده وعزت نفس دانشجویان با انگیزش پیشرفت تحصیلی آنان رابطه­ی معنی داری وجود دارد.

1-4-2-فرضیه ها ی فرعی

1-بین عزت نفس وانگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، رابطه ی معنی داری وجود دارد .

2-بین امید به آینده و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، رابطه ی معنی داری وجود دارد .

3- بین مؤلفه های عزت نفس(اجتماعی ،خانوادگی،تحصیلی وکلی ) و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، رابطه ی معنی­داری وجود دارد .

4- بین مؤلفه ها ی امید به آینده (تفکر عاملی،راهبرد ها) و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، رابطه­ی معنی داری وجود دارد .

5- بین عزت نفس و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان بر اساس جنسیت رابطه­ی معنی داری وجود دارد .

6- بین امید به آینده وانگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان بر اساس جنسیت رابطه­ی معنی داری وجود دارد .

7- بین میزان عزت نفس دانشجویان دختر وپسر تفاوت معنی داری وجود دارد .

8- بین میزان امید به آینده­ی دانشجویان دختر وپسر تفاوت معنی داری وجود دارد .

9- بین میزان انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد .

10-بین عزت نفس دانشجویان دانشکده­های ادبیات وعلوم انسانی ،ریاضی و کامپیوتر ،علوم اداری واقتصاد ،فنی ومهندسی،کشاورزی و علوم پایه ، تفاوت معنی داری وجود دارد .

11-بین امید به آینده­ی دانشجویان دانشکده های ادبیات وعلوم انسانی ،ریاضی و کامپیوتر ،علوم اداری واقتصاد ،فنی ومهندسی،کشاورزی و علوم پایه ، تفاوت معنی داری وجود دارد .

12-بین انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشکده­های ادبیات وعلوم انسانی ،ریاضی و کامپیوتر ،علوم اداری واقتصاد ،فنی ومهندسی،کشاورزی و علوم پایه ، تفاوت معنی­داری وجود دارد .

 

1-5-سؤال های تحقیق

1- عزت نفس دانشجویان به چه میزان است ؟

2- امید به آینده­ی دانشجویان به چه میزان است ؟

3- انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان به چه میزان است ؟

 

1-6-تعاریف مفاهیم مطرح شده در فرضیه های تحقیق

1-6-1-تعاریف مفهومی

–امید به آینده : رابینسون معتقد است، امید از پایه های اصولی توازن و قدرت روانی است     که مشخص کننده­ی دستاوردهای زندگی و باور یک احساس بهتر از آینده است              (اسلامی نسب، 1377) .

–تفکر عاملی : اسنایدر (1991) ، تفکر عاملی را تصمیم گیری هدفمند در زندگی خواند (شیرمحمدی و همکاران ،1389 ) .

1-6-1- سؤالات اصلی                                                                                                11

1-6-2- سؤالات فرعی                                                                                                11

1-6- قلمرو تحقیق                                                                                                       14

1-6-1- قلمرو مکانی تحقیق                                                                             14

1-6-2- قلمرو زمانی تحقیق                                                                             14

1-6-3- قلمرو موضوعی تحقیق                                                                          14

1-7- تعریف واژه ها                                                                                                 14

1-7-1- تعاریف نظری                                                                                              14

1-7-2- تعاریف عملیاتی                                                                                     16

1-8- نوع متغیرها                                                                                                       18

فصل دوم: ادبیات پژوهش

مقدمه                                                                                                                                    20

2-1- معنویت محیط کار                                                                                            21

2-1-1- مقدمه                                                                                                              21

2-1-2- معنویت                                                                                                           21

2-1-2-1- تعریف معنویت                                                                                  21

2-1-2-2- مفهوم معنویت                                                                                  22

2-1-2-3- انواع معنویت                                                                                  23

2-1-2-4- دین و معنویت                                                                                  23

2-1-3- معنویت در محیط کار                                                                          24

2-1-3-1- تعریف معنویت در محیط کار                                                 24

2-1-3-2- دیدگاههای معنویت در محیط کار                                      25

2-1-3-2-1- دیدگاه کریشناکومار و نک                                           25

2-1-3-2-2- دیدگاه دنیس و همکاران                                                26

2-1-3-2-3- دیدگاه کینجرسکی و اسکرپینگ                                   28

2-1-3-3- سطوح معنویت در سازمان                                                         28

2-1-3-4- جایگاه معنویت سازمانی در پژوهش ها                        32

2-1-3-5- گرایش های دینی و معنوی در کار و سازمان           35

 

2-1-3-6- علل علاقه مردم به معنویت در محیط کار                   35

2-1-3-7- ترویج و کاربرد معنویت در محیط کار                        36

2-1-3-8- ویژگی های معنویت در کار و محیط کار                      37

2-1-3-9- اهمیت و مزایای معنویت در محیط های کاری           38

2-1-3-10- مدرسه با روح (روح بخش)                                                    40

2-2- فرسودگی شغلی                                                                                                    43

2-2-1- مقدمه                                                                                                              43

2-2-2- تعریف فرسودگی شغلی                                                                          43

2-2-3- تاریخچه فرسودگی شغلی                                                                     44

2-2-4- دیدگاه های فرسودگی شغلی                                                             45

2-2-4-1- فرسودگی به عنوان یک سندرم روانشناختی                45

2-2-4-2- فرسودگی شغلی به عنوان یک بحران هویتی (وجودی)    45

2-2-4-3- فرسودگی شغلی از دیدگاه جامعهشناختی                      45

2-2-5- مؤلفه های فرسودگی شغلی از دیدگاه مسلچ                      45

2-2-5-1- خستگی یا ازمحلال عاطفی                                                         45

2-2-5-2- مسخ شخصیتی یا ازخودبیگانگی                                            46

2-2-5-3- کاهش میل به تحقق یافتن شخصیت                                      46

2-2-6- پژوهش های مربوط به فرسودگی شغلی                                       47

2-2-7- علائم فرسودگی شغلی                                                                             47

2-2-8- مراحل شکل گیری فرسودگی شغلی                                                  48

2-2-8-1- مرحله ماه عسل                                                                               48

2-2-8-2- عدم انرژی                                                                                          49

2-2-8-3- آغاز نشانه های مزمن فرسودگی                                         49

2-2-8-4- بحران                                                                                                     49

2-2-8-5- مرحله به بن بست رسیدن                                                         49

2-2-9- عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی                                                    49

2-2-9-1- عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی از دیدگاه پاریک 49

2-2-9-2- عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی از دیدگاه پوتر  50

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-9-3- عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی از دیدگاه مسلچ و لیتر     50

2-2-9-4- عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی از دیدگاه رزنبرگ 51

2-2-10- راه های مقابله با فرسودگی شغلی                                       51

2-2-11- ابزار سنجش فرسودگی شغلی                                                          52

2-3- رضایت شغلی                                                                                                         53

2-3-1- مقدمه                                                                                                              53

2-3-2- تعریف رضایت شغلی                                                                                53

2-3-3- رویکردهای رضایت شغلی                                                                     55

2-3-4- نظریه های رضایت شغلی                                                                     56

2-3-4-1- نظریه امید و انتظار (دیوید نادلر، اوارد ای. لالر)     56

2-3-4-2- نظریه بریل                                                                                        56

2-3-4-3- نظریه نیازها                                                                                  56

2-3-4-4- نظریه دوعاملی/ نظریه بهداشت- انگیزش (فردریک هرزبرگ)         57

2-3-4-5- نظریه نقش                                                                                          58

2-3-4-6- نظریه گینزبرگ                                                                               58

2-3-4-7- نظریه لوسان و شن                                                                       58

2-3-5- مدل های رضایت شغلی                                                                          59

2-3-5-1- مدل فرات و استارک                                                                    59

2-3-5-2- مدل رضایت شغلی مقیمی                                                            61

2-3-6- ارزیابی رضایت شغلی                                                                          61

2-3-7- مقیاس های رضایت شغلی                                                                     62

2-3-7-1- شاخص توصیفی شغل                                                                          62

2-3-7-2- پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا (ام اس کیو)  63

2-3-7-3- مقیاس مجموعه شغل                                                                       64

2-3-8- اهمیت رضایت شغلی                                                                                65

2-3-9- پیش زمینه های رضایت شغلی                                                          65

2-3-9-1- پیشینه های محیطی رضایت شغلی                                         66

2-3-9-1-1- ویژگی های شغل                                                                      66

2-3-9-1-2- دستمزد                                                                                          67

2-3-9-1-3- عدالت                                                                                            67

2-3-9-2- پیشینه های فردی در رضایت شغلی                                   68

2-3-10- عوامل مؤثر بر رضایت شغلی                                                       68

2-3-11- علل عدم رضایت شغلی                                                                        71

2-3-12- رضایت شغلی و عملکرد شغلی                                                       71

2-3-12-1- تأثیر رضایت شغلی بر عملکرد ضعیف است                71

2-3-12-2- رضایت شغلی غیرمستقیم منجر به عملکرد بهتر می شود     71

2-3-12-3- عملکرد بهتر، منجر به افزایش رضایت شغلی می گردد        72

2-3-12-4- بین رضایت شغلی و عملکرد رابطه متقابل وجود دارد        72

2-3-12-5- عدم رضایت شغلی و عملکرد                                                 72

2-4- پیشینه تحقیق                                                                                                    73

2-4-1- تحقیقات انجام شده در زمینه موضوع تحقیق                   73

2-4-1-1- تحقیقات انجام شده در زمینه معنویت در محیط کار در خارج کشور                                                                                                                                73

2-4- 1-2- تحقیقات انجام شده در زمینه معنویت در محیط کار در داخل کشور                                                                                                                                73

2-4-1-3- تحقیقات انجام شده در زمینه فرسودگی شغلی در خارج کشور      75

2-4-1-4- تحقیقات انجام شده در زمینه فرسودگی شغلی در داخل کشور      75

2-4-1-5- تحقیقات انجام شده در زمینه رضایت شغلی در خارج کشور            79

2-4-1-6- تحقیقات انجام شده در زمینه رضایت شغلی در داخل کشور            80

2-4-2- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه موضوع تحقیق      83

2-4-2-1- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه معنویت در محیط کار در خارج کشور                                                                                                                  83

2-4- 2-2- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه معنویت در محیط کار در داخل کشور                                                                                                                  84

2-4-2-3- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه فرسودگی شغلی در خارج کشور                                                                                                                                86

2-4-2-4- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه فرسودگی شغلی در داخل کشور                                                                                                                                87

2-4-2-5- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه رضایت شغلی در خارج کشور                                                                                                                                           92

2-4-2-6- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه رضایت شغلی در داخل کشور                                                                                                                                           93

2-5- چارچوب نظری تحقیق                                                                                      98

2-5-1- چارچوب نظری                                                                                              98

2-5-2- مدل اولیه تحقیق                                                                                102

2-5-3- مدل تحلیلی تحقیق                                                                             103

2-6- فرضیه های تحقیق                                                                                         104

2-6-1- فرضیه های اصلی                                                                                   104

2-6-2- فرضیه های فرعی                                                                                   104

فصل سوم: روش تحقیق

مقدمه                                                                                                                                  107

3-1- روش پژوهش                                                                                                          107

3-2- فرآیند پژوهش                                                                                                 108

3-3- جامعه آماری                                                                                                    108

3-4- روش نمونه گیری و حجم نمونه                                                           109

3-5- ابزار گردآوری داده ها                                                                         109

3-5-1- پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ                                                  109

3-5-2- پرسشنامه رضایت شغلی                                                                     110

3-5-3- پرسشنامه معنویت محیط کار                                                       110

3-6- روایی و پایایی ابزار سنجش                                                              111

3-6-1- روایی و پایایی پرسشنامه فرسودگی شغلی                      111

3-6-2- روایی و پایایی پرسشنامه رضایت شغلی                            112

3-6-3- روایی و پایایی پرسشنامه معنویت محیط کار              112

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها                                                              113

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه                                                                                                                                  115

4-1- توصیف شاخص های دموگرافیک                                                                116

4-1-1- وضعیت جنسیت آزمودنی ها                                                             116

4-1-2- وضعیت سطح تحصیلات آزمودنی ها                                               117

4-1-3- وضعیت سابقه خدمت آزمودنی ها                                               118

4-1-4- وضعیت تأهل آزمودنی ها                                                                119

4-1-5- وضعیت سن آزمودنی ها                                                                     120

4-2- وضعیت متغیرهای پژوهش                                                                           121

4-2-1- وضعیت متغیر رضایت شغلی                                                             121

4-2-2- وضعیت متغیر فرسودگی شغلی                                                       122

4-2-3- وضعیت مؤلفه خستگی عاطفی                                                          123

4-2-4- وضعیت مؤلفه مسخ شخصیت                                                                124

4-2-5- وضعیت مؤلفه فقدان موفقیت شخصی                                          125

4-2-6- وضعیت متغیر معنویت محیط کار                                               126

4-2-7- وضعیت مؤلفه فردی-روان شناختی معنویت                         127

4-2-8- وضعیت مؤلفه فردی-پرورش روح معنویت                               128

4-2-9- وضعیت مؤلفه گروهی معنویت                                                       129

4-2-10- وضعیت مؤلفه سازمانی معنویت                                               130

4-3- بررسی فرضیه های تحقیق                                                                         137

الف- فرضیه های اصلی                                                                                           137

4-3-1- معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 137

4-3-2- معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 139

ب- فرضیه های فرعی                                                                                                 141

4-3-3- بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد 141

4-3-4- بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد 143

4-3-5- بعد گروهی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد        145

4-3-6- بعد سازمانی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد        147

4-3-7- معنویت محیط کار با خستگی عاطفی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 149

4-3-8- معنویت محیط کار با مسخ شخصیت معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 151

4-3-9- معنویت محیط کار با فقدان موفقیت شخصی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                           153

4-3-10- بعد فردی- روان شناختی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد 155

4-3-11- بعد فردی- پرورش روح معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد 157

4-3-12- بعد گروهی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                           159

4-3-13- بعد سازمانی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد        161

4-3-14- رضایت شغلی با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 163

4-3-15- رضایت شغلی با خستگی عاطفی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 165

4-3-16- رضایت شغلی با مسخ شخصیت معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                                       167

4-3-17- رضایت شغلی با فقدان موفقیت شخصی معلمان مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد                                                 169

4-3-18- جنسیت در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        171

4-3-19- جنسیت در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        171

4-3-20- سطح تحصیلات در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        172

4-3-21- سطح تحصیلات در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        172

4-3-22- سابقه کار در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        173

4-3-23- سابقه کار در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        173

4-3-24- وضعیت تأهل در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        174

4-3-25- وضعیت تأهل در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان تأثیرگذار است                                                                                                        174

4-3-26- مؤلفه های معنویت محیط کار پیش بینی کننده فرسودگی شغلی معلمان می باشند                                                                                                   177

4-3-27- مؤلفه های معنویت محیط کار پیش بینی کننده رضایت شغلی می باشند                                                                                                                              179

4-3-28- بین جنسیت و فرسودگی شغلی معلمان رابطه وجود دارد  181

4-3-29- بین جنسیت و رضایت شغلی معلمان رابطه وجود دارد 182

4-3-30- بین سطح تحصیلات و فرسودگی شغلی معلمان رابطه وجود دارد                                                                                                                                            183

4-3-31- بین سطح تحصیلات و رضایت شغلی معلمان رابطه وجود دارد      184

4-3-32- بین سابقه کار و فرسودگی شغلی معلمان رابطه وجود دارد   185

4-3-33- بین سابقه کار و رضایت شغلی معلمان رابطه وجود دارد         186

4-3-34- بین وضعیت تأهل و فرسودگی شغلی معلمان رابطه وجود دارد                                                                                                                                            187

4-3-35- بین وضعیت تأهل و رضایت شغلی معلمان رابطه وجود دارد      188

فصل پنجم: نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

مقدمه                                                                                                                                  190

5-1- یافته های پژوهش                                                                                         190

5-1-1- یافته های مربوط به ویژگی های دموگرافیک                 190

5-1-2- یافته های مربوط به وضعیت متغیرهای پژوهش              191

5-1-2- نتایج فرضیه های پژوهش                                                                192

5-2- بحث و بررسی                                                                                                    197

5-3- محدودیت های تحقیق                                                                                200

5-4- پیشنهادها                                                                                                      200

5-4-1- پیشنهادهای پژوهش                                                                             201

5-4-2- پیشنهادهای کاربردی                                                                        201

5-4-3- پیشنهادهایی به پژوهشگران آینده                                       201

فهرست منابع                                                                                                                 203

فهرست منابع فارسی                                                                                                 204

فهرست منابع انگلیسی                                                                                           214

پیوست ها                                                                                                                          220

پیوست 1: روایی پرسشنامه معنویت محیط کار                                     221

پیوست 2: پرسشنامه مشخصات فردی                                                                224

پیوست 3: پرسشنامه معنویت محیط کار                                                     225

پیوست 4: پرسشنامه رضایت شغلی                                                                   227

پیوست 5: پرسشنامه فرسودگی شغلی                                                             228

پیوست 6: سؤالات دروغ سنج         229

چکیده

فرسودگی شغلی یکی از مشکلاتی است که معلمان مدارس با آن روبرو می باشند. بنابراین شناسایی و توجه به عوامل تأثیرگذار بر فرسودگی شغلی معلمان بسیار مهم است که یکی از این عوامل رضایت شغلی است. از سوی دیگر به نظر می رسد معنویت محیط کار نیز می تواند بر رضایت و فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار باشد، در این راستا پژوهش حاضر رابطه بین معنویت محیط کار با رضایت شغلی و فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان را بررسی می کند. جامعه آماری این پژوهش را کلیه معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان تشکیل می دهند که تعداد آنها 1050 نفر می باشد. با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه برابر 281 نفر برآورد گردید، اما با توجه به احتمال ریزش افراد، تعداد 322 نفر با روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم طبقه انتخاب شدند، که از 322 نفر، 11 نفر به علت کسب نمره کامل (نمره 25) در سؤالات دروغ سنج، و 5 نفر به علت ناقص بودن پرسشنامه ها از نمونه خارج شدند، و در نهایت 306 نفر باقی ماندند. ابزار اندازه گیری سه پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ (1986)، رضایت شغلی بری فیلد روث، و پرسشنامه معنویت محیط کار محقق ساخته بود. جهت تجزیه و تحلیل نتایج، از ضریب همبستگی پیرسون، اسپیرمن، تاوbکندال، رگرسیون خطی چند متغیره، آماره خی-دو، و همچنین از تحلیل لگ خطی از طریق نرم افزار spss استفاده گردید. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داد که بین معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی رابطه معنادار وجود دارد، همچنین رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی نیز تأیید گردید. نتایج این پژوهش همچنین رابطه بین معنویت محیط کار با مؤلفه های فرسودگی شغلی، بین مؤلفه های معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی، بین رضایت شغلی و فرسودگی شغلی، و بین رضایت شغلی و مؤلفه های فرسودگی شغلی را نشان داد. درضمن یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن بود که جنسیت معلمان با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی آنها رابطه معنادار دارد، به طوریکه فرسودگی شغلی معلمان مرد بیشتر از معلمان زن، و رضایت شغلی معلمان زن بیشتر از معلمان مرد می باشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر پیشنهاد می گردد مدیران مدارس با ایجاد معنویت در محیط کار زمینه را برای افزایش رضایت شغلی و کاهش فرسودگی شغلی معلمان فراهم سازند.

کلید واژگان: معنویت، معنویت محیط کار، فرسودگی شغلی، رضایت شغلی

1-1- مقدمه

حاکمیت پارادایم عقلایی و مدرنیته در اواخر قرن گذشته منجر به دنیاپرستی و مادی­گری و نهایتاً مانع از توسعه­ی زندگی روحی و معنوی انسان­ها شد و موجبات پدید آمدن مشکلات اساسی در جامعه و فرهنگ انسان­ها را فراهم کرد. انسان­ها به­خصوص جامعه غربی به­رغم این­که به صورت باشکوهی در عوامل اقتصادی، علمی و تکنولوژی پیشرفت کردند اما در موضوعات روحی و معنوی موفقیت ناچیزی به دست آوردند و این در نحوه­ی رفتار، اخلاق، سرگرمی­ها و سیاست­های آن­ها و همچنین در خشونت­های جامعه انسانی و شیوه انجام کارها روشن و بدیهی است (میلر[1]، 2000).

طی 400 سال گذشته غرب بین دنیای بیرونی و درونی فرد تفاوت قائل شده است، با این­که این استراتژی منجر به تسلط در آوردن طبیعت و پیشرفت علوم و تکنولوژی و فن­آوری­های مختلف شده است، اما به نیازهای درونی انسان توجهی نشده و انسان را از والاترین جنبه وجود انسانی­اش جدا کرده است (شایگان، 1381).

هرچند اندیشمندان در طی قرن­ها جدایی، امور دنیوی و معنوی را به­دلیل این­که دو عامل به هم تنیده هستند را یک خطای دوگانه بیان می­کنند. در هر جایی که جدایی امور دنیوی را از روح می­یابند، برخی مردم تفکر درباره­ی زندگی معنوی و سیاسی بسیار دشوار و غیرعملی می­انگارند، درحالی­که آن­ها از هم جدا نیستند. توسعه و تکامل مناسب و کامل فکر زمانی می­تواند رخ دهد که با آموزش فیزیکی و معنوی پیشرفت نماید، بنابراین امور دنیوی و معنوی یک کلیت غیر قابل تقسیم هستند و تصور این­که آن­ها می­توانند به­تدریج و یا به صورت مستقل از یکدیگر توسعه پیدا کنند یک اشتباه محض است (میلر، 2000).

اما در پارادایم مدرن که به کل عالم گسترش یافته و تأمین رفاه انسان را به عهده گرفته به دلیل این دوگانگی جوامع انسانی به خصوص جامعه غربی را دچار یک احساس نارضایتی و بی­قراری کرده است (شایگان، 1381).

انسان­ها در اثر فشارهای غیرقابل اجتناب تکنولوژی وحشت­زده و از کمبود وقت برای خود و خانواده خسته و فرسوده شده­اند، به­ویژه با انجام کار اضافی احساس می­کنند که در قفس شغلی خود محبوس گردیده­اند. متأسفانه فشارهای مالی، زمانی و عاطفی و نیازهای مربوط به کار زمان ناچیزی را برای توجه و حضور باقی گذاشته و در نتیجه انسان­ها در جهات مختلفی کشیده می­شوند. این ورشکستگی روحی که عارضه­ی نهایی نیاز مبرم به کار است بشر را وادار کرده که به اهمیت ایجاد فضای معنوی در کارگاه­ها و تغییر شرایط آن بپردازد و با انجام کار سرزنده و با روح شادمانی و دلخوشی عمیقی را تجربه کند (میلر، 2000).

ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به خدا یا نیروی برتر، درستکاری، وجدان، اعتماد، بخشش، مهربانی، احساسات، ملاحظه، معنا در کار، همبستگی با همکاران، تشویق همکاران، احساس صلح و هماهنگی، نوع­دوستی و… به پژوهش­ها و اقدامات مدیریتی و کسب و کار همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند که در واقع عکس­العملی ا­ست به پارادایم خشک و مکانیستی مدرن و آن پارادایم معنویت است. پارادایم منعطف و خلاق معنویت نیز در پاسخ به همین نیازها و فشارها ظهور کرده است و محققان زیادی این امر را تأیید کرده­اند (فرهنگی، فتاحی و واثق، 1385). که البته فضاهای آموزشی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

نیروی انسانی کارامد و ماهر پربهاترین و ارزنده­ترین ثروت و دارایی هر کشور است. انسان همواره برای تأمین نیازهای خود به کار و تلاش پرداخته است. بدیهی است نقش کار در زندگی انسان فراتر از هدف و مقصود ظاهری آن یعنی تأمین مایحتاج ضروری زندگی روزانه است. کار نه­تنها منبع درآمد فرد محسوب شده، بلکه موجب می­شود تا بسیاری از نیازهای روحی و روانی انسان مرتفع گردد. در صورت وجود عدم تناسب میان خصوصیات فردی و شرایط و ویژگی­های شغلی، کار می­تواند موجب نارضایتی، تحلیل قوای جسمی و روانی و نهایتاً بیماری شود. شغل و حرفه برای افراد احساس هویت و جایگاه و شرایط خاصی را فراهم می­کند تا مهارت جدیدی کسب و چالشی تازه ایجاد گردد و نیز موجبات پاداش اجتماعی و نیاز به تعلق به گروه خاصی برآورده گردد؛ از سوی دیگر کار می­تواند برای سلامت جسمانی و روانی فرد خطرناک باشد. یعنی علاوه بر خطرات بدنی موجود در اغلب محیط­های کاری، فرد را دچار اضطراب، محرومیت، درماندگی یا استیصال کند (هلسوی، گرونهاگ و کویتاس[2]، 2000). کار، صرف­نظر از تأمین مالی می­تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرک روانی و بدنی، تماس اجتماعی، احساس خودارزشمندی، اعتماد و توانمندی را ارضا کند. باوجود این کار می­تواند منبع فشار عمده­ای نیز باشد. ممکن است یک شغل رضایت­بخش به مرور زمان به منبع نارضایتی تبدیل شود و شخص را به سوی فرسودگی شغلی سوق دهد (سعیدی، 1385).

از آنجا که امروزه آموزش و پرورش، سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص می­دهد. با توجه به اهمیت و نقش تعلیم و تربیت، به خصوص در ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، ضروری است در جهت بهبود کیفیت آموزش و پرورش، فعالیت­های اساسی صورت گیرد تا از به هدر رفتن سرمایه­های انسانی و مادی جلوگیری شود (قاسمی نژاد و سیادت، 1383).

1-2- عنوان تحقیق

ارتباط­سنجی سطح معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی در معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان در سال 91-1390

1-3- بیان مسئله

فرسودگی شغلی حالتی است که در یک فرد شاغل به وجود می­آید و پیامدی از فشار شغلی دائم و مکرر است. بدین ترتیب که شخص در محیط کارش به علت عوامل درونی و بیرونی احساس فشار می­کند و این فشار، دایمی و مکرر بوده و در نهایت به احساس فرسودگی تبدیل می­گردد. در این وضعیت احساس کاهش انرژی رخ می­دهد. در واقع فرسودگی شغلی؛ آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرس­های مربوط به شغل و محیط کار توأم گشته است (سلطانی و روحانی، 1379). بر اساس نظر مسلچ فرسودگی شغلی سندرمی است که در پاسخ به فشار روانی مزمن به وجود می­آید و شامل سه جزء خستگی یا تحلیل عاطفی، ازخودبیگانگی یا مسخ شخصیت، فقدان موفقیت فردی یا پیشرفت شخص است و بیشتر در مشاغل مددرسان و یاری دهنده نظیر مشاوران، معلمان، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران و مواردی از قبیل این مشاغل مشاهده می­شود و این امر احتمالاً معلول نوع وظایف و مسئولیت­های این­گونه مشاغل می­باشد (مسلچ و جکسون[3]، 2004). از نظر مسلچ (2001) خستگی عاطفی متأثر از فشار روانی و از میان رفتن منابع هیجانی در فرد است (پاینز[4]، 2002)، مسخ شخصیت تلاشی است برای ایجاد فاصله میان فرد شاغل و دریافت کنندگان خدمات او، که به وسیله نادیده پنداشتن ویژگی ها و خدمات فرد شاغل صورت می گیرد (مسلچ و لیتر[5]، 2008)، و در نهایت از نظر مسلچ، کاهش یا فقدان موفقیت شخصی، کم شدن احساس شایستگی در انجام وظیفه و ارزیابی منفی فرد از خود در زمنیه کار است  (پاینز، 2002).

اولین مشکل قربانیان فرسودگی از کار، فرسودگی جسمی است. قدرت آنان برای کار کردن کم است و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند. این افراد از نشانه­های بیماری مثل سردردهای مکرر، تهوع، اختلال در خواب و تغییر عادت­های غذایی مثل بی­اشتهایی یا پرخوری در رنج هستند. دومین مشکل افراد مبتلا به خستگی از کار آن است که گرفتار فرسودگی هیجانی هستند؛ افسردگی، احساس درماندگی و نیز احساس به دام افتادن در کار و شغل خود. سومین مشکل آن است که اغلب گرفتار فرسودگی نگرشی هستند. این افراد نسبت به دیگران بدگمان می­شوند، این تمایل در آنان ایجاد می­شود که با دیگران مانند یک شیء رفتار کنند تا به عنوان یک انسان (ساعتچی، 1379).

در مدارس به­عنوان یک سیستم اجتماعی، عنصر انسانی جایگاهی خاص دارد و در بین افراد حاضر در مدرسه، دانش­آموزان و معلمان مهم­ترین نقش را بر عهده دارند. معلمان به خاطر نقش حساسی که دارند، از طرف مدیران، والدین، دانش­آموزان، نهادهای سیاسی اجتماعی و گروه­های رسمی و غیررسمی موجود در مدرسه تحت فشار هستند، به علاوه آن­ها با مشکلات عدیده­ی دیگری در داخل و خارج از مدرسه روبرو هستند (هوی و میسکل[6]، ترجمه سیدعباس زاده 1382). با افزایش روزافزون مسئولیت مدارس و پیچیده­تر شدن محیط آن­ها از معلمان و مدیران مدارس انتظار می­رود که فعالیت­هایشان را در سطحی بسیار گسترده­تر از قبل به انجام برسانند (جانسون[7]، 2004). همچنین میزان مسئولیت آن­ها جهت پاسخ­گویی به دانش­آموزان در رابطه با تغییرات پیشینه­ی فرهنگی و تنوع نیازهای آن­ها که هر یک دارای توانایی­های فیزیکی و ذهنی و سبک یادگیری متفاوتند، روز به روز افزایش می­یابد (دوکس[8]، 2007). این انتظار روزافزون آن­ها را تحت فشار دائمی قرار داده است. این فشار اگر بیش از اندازه باشد سلامت و آسایش شخصی معلمان را به خطر می­اندازد و آن­ها را دچار استرس (فشار روانی) می­کند و در اثر فشارهایی که بر آن­ها وارد می­شود پس از مدتی از توان و انرژی اولیه­ این نیروی مهم کاسته می­شود و موجب فرسودگی آن­ها می­گردد (مورهد و گریفین[9]، ترجمه الوانی و معمارزاده، 1386). در این راستا بهتر است به مقوله ی رضایت شغلی بیشتر توجه شود.

بی شک امروزه یکی از چالش های مهمی که به گونه ای فزاینده ذهن سرپرستان و مدیران را به خود مشغول نموده است، اندازه گیری میزان رضایت شغلی است (غلامی فشارکی و همکاران، 1390: 242)، رضایت شغلی معلمان نیز به عنوان یک شاخص مهم و مؤثر در آموزش، توجه مجریان و پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت را جلب کرده است (زانگ[10]، 2007).

رضایت شغلی یعنی احساس خرسندی و خشنودی که فرد از کار خود می­کند و لذتی که از آن می­برد و در پی آن، به شغل خود دلگرمی و وابستگی پیدا می­کند (هلریگل و وودمن[11]، 1996). شاید بتوان گفت از مهمترین ارکان پایداری و ثبات هر سازمانی رضایت شغلی کارکنان‌ آن است. در حادترین شکل، پایین بودن رضایت شغلی، آمار زیادی غیبت ها، پایین آمدن بازده‌ کار وجابه‌جایی و انتقال کارکنان را می‌توان مشاهده نمود. همچنین نارضایتی شغلی‌ می‌تواند قسمتی از شکایات،کارکرد ناچیز،کالاهای تولیدی نامرغوب، اختلاس و مسائل‌ انضباطی و دیگر مشکلات را موجب گردد. هزینه‌ های نارضایتی شغلی در بعضی موارد ارقام نجومی به بار می‌آورد. در مقابل، مدیریت بدنبال رضایت شغلی بالاست، زیرا این پدیده با پیآمدهای مثبتی که‌ خواست مدیران است، پیوسته است. رضایت شغلی بالا نشان دهنده سازمانی است که به‌ گونه‌ای خوب و صحیح اداره می‌شود، و بطور کلی نتیجه‌ای است که از مدیریت رفتاری‌ کارساز سرچشمه می‌گیرد (رفیعی، 1382).

رضایت شغلی حالتی مطبوع، عاطفی و مثبت حاصل از ارزیابی شغل یا تجارب شغلی است؛ مفهومی دارای ابعاد، جنبه­ها و عوامل گوناگون که باید مجموعه آن­ها را درنظر گرفت. از جمله این عوامل می­توان به صفات کارگر و کارمند، نوع کار، محیط کار و عوامل مؤثر بر آن مانند عوامل معنوی و روابط انسانی اشاره نمود (هلریگل و وودمن، 1996).

معنویت در کار، یک تجربه از ارتباط و اعتماد متقابل در میان افرادی است که در یک فرایند کاری مشارکت می کنند که به وسیله خوش بینی و حسن نیت فردی ایجاد می شود و منجر به ایجاد یک فرهنگ سازمانی انگیزشی و افزایش عملکرد کلی می شود که در نهایت تعالی سازمانی پایدار را به همراه دارد (مارکوس[12]، 2006).

از آنجا که معنویت طیف بسیار وسیعی دارد در حقیقت در رابطه با آنچه احساس می­کنیم بین ما و برخی عوامل گسترده، نادیده و شگفت­آور قرار دارد، می­باشد و می­تواند در هر جنبه زندگی نفوذ کند، بنابراین دور نگه داشتن آن از محیط کار غیرممکن است (میلر، 2000)، در نتیجه فشاری که بر معلمان وارد می­شود، تنها به متغیرهای فردی مربوط نمی­شود بلکه عوامل محیط کاری از جمله معنویت محیط کار می­تواند در آن نقش داشته باشد. برای کاهش فشارهای جسمی و روحی معلمان می­توان به دنبال راهی جهت ایجاد رضایت و امنیت شغلی بود. رضایت شغلی نیز ما حصل تأثیر عوامل زیادی، نظیر نیازها، علائق، انگیزه، نگرش و شخصیت های افراد از یک طرف و مختصات شغلی نظیر عوامل معنوی محیط کار می­باشد.در تحقیق حاضر برآنیم با بررسی رابطه میان معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی عوامل مؤثر جهت کاهش فرسودگی شغلی و افزایش رضایت شغلی را بیابیم.

1-4- اهمیت و ضرورت تحقیق

مدارس از معدود سازمان­هایی هستند که با همه­ی سازمان­های دیگر چه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم رابطه دارند. به همین خاطر است که تأثیر زیادی بر سرنوشت ملت­ها دارند و از جایگاه والایی در پیشرفت و توسعه­ی جامعه برخوردارند. مدارس سیستم­های اجتماعی بسایر پیچیده­ای هستند و دارای عناصر بسیاری هستند که هر یک از این عناصر، با هم، با یکدیگر و با محیط خود کنش و واکنش دارند. در هر سیستمی، همه­ی عناصر در جای خود باارزش و مهم­اند، اما در یک سیستم اجتماعی، انسان تنها عاملی است که بدون وجود آن سیستم اجتماعی بی­معنی است. اصولاً سیستم اجتماعی به واسطه­ی عامل انسانی، سیستم اجتماعی محسوب می­شود و هیچ سیستم اجتماعی بدون انسان قابل تصور نیست. انسان در واقع، روح سیستم اجتماعی است (میرکمالی، 1383). همچنین با توجه به نقش حساس معلمان و در معرض بودن این افراد به فرسودگی شغلی و عوارض ناخوشایند فردی و سازمانی و کشوری آن به نظر می رسد ارزیابی میزان فرسودگی شغلی معلمان ضروری بوده تا هم شیوع و هم عوامل مرتبط با آن به طور علمی بررسی گردیده تا قبل از ایجاد عوارض جسمی و روحی روانی برای کاهش و یا پیش گیری از آن توسط راهکارهای علمی اقدام لازم صورت گیرد (صابری و همکاران، 1390).

از سوی دیگر رضایت شغلی، بیشترین متغیر سازمانی اندازه گیری شده در هر جنبه پژوهشی و کاربردی است. دلایل متعددی برای توجه به این نگرش کاری وجود دارد. نخست، سازمان ها علاقه دارند که وضعیت کنونی رضایت شغلی کارکنانشان را ارزیابی کنند و دوم، پژوهش های زیادی انجام شده تا بتوانند رضایت شغلی کارکنان را مورد ارزیابی قرار دهند. با توجه به اینکه رضایت شغلی با عوامل سازمانی، محیطی، شغلی و فردی مرتبط است و دیدگاه های متفاوتی در مورد رضایت شغلی و روش های مختلفی برای اندازه گیری آن وجود دارد، لذا نتایج متفاوت و متناقض دیده شده است (ترکمان و عابدی، 1388).

از آنجا که بسیاری از اقدامات سازمان­ها برای تغییر و بهبود در دو دهه­ی اخیر از قبیل کوچک­سازی، مهندسی مجدد، تعلیق، اخراج از کار و… موجب تضعیف روحیه و نوعی سردرگمی معنوی کارکنان شده است (فرهنگی و همکاران، 1385)، در سال های اخیر جایگاه معنویت در سازمان ها به طور فزاینده ای از سوی مدیران، سرپرستان، کارکنان و محققان به عنوان یک ضرورت برای تعاملات با سازمان ها، با کارکنان، مشتریان و جامعه مورد توجه قرار گرفته است (موران، 1385). در این راستا معلمان زیادی نیز در کارشان احساس نارضایتی و عدم امنیت می­کنند. بدین منظور تحقیقات بسیاری جهت شناسائی عوامل مؤثر بر رضایت شغلی و فرسودگی شغلی صورت گرفته است، اما عوامل معنوی محیط کار از جمله عواملی می­باشند که کمتر مورد توجه قرار گرفته­اند. با در نظر گرفتن پیامدهای ناگوار نارضایتی از شغل و همچنین فرسودگی شغلی روی افراد و عملکرد سازمان و با توجه به روند فزاینده آن در سازمان­های امروزی از جمله در سازمان­های پویا و در حال تغییر کشور این موضوع باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد و تأثیرات منفی آن روی افراد و سازمان­ها بیشتر شناخته شود. شناخت عواملی که موجب نارضایتی از شغل و فرسودگی شغلی در درون و بیرون سازمان می­شوند، راهی را برای ایجاد زمینه حذف یا تقلیل آن به وجود می­آورد. با توجه به این­که تحقیقات محدودی در زمنیه عوامل معنوی محیط کار و فرسودگی شغلی در داخل کشور، به ویژه در محیط آموزشی انجام شده و با توجه به اهمیت پژوهش در این حوزه از این رو در تحقیق حاضر رابطه بین معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی معلمان بررسی شده است.

1-5- اهداف تحقیق

1-5-1- اهداف کلی

• تعیین رابطه میان معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی شهرستان کرمان در سال 91-1390
• تعیین رابطه میان معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی شهرستان کرمان در سال 91-1390

1-5-2- اهداف جزئی

• تعیین میزان معنویت محیط کار معلمان
• تعیین میزان فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین میزان رضایت شغلی معلمان
• تعیین میزان بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار معلمان
• تعیین میزان بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار معلمان
• تعیین میزان بعد گروهی معنویت محیط کار معلمان
• تعیین میزان بعد سازمانی معنویت محیط کار معلمان
• تعیین میزان خستگی عاطفی معلمان
• تعیین میزان مسخ شخصیت معلمان
• تعیین میزان فقدان موفقیت شخصی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد گروهی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد سازمانی معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان معنویت محیط کار با خستگی عاطفی معلمان
• تعیین رابطه میان معنویت محیط کار با مسخ شخصیت معلمان
• تعیین رابطه میان معنویت محیط کار با فقدان موفقیت شخصی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد گروهی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان بعد سازمانی معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان فرسودگی شغلی با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان خستگی عاطفی با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان مسخ شخصیت با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان فقدان موفقیت شخصی با رضایت شغلی معلمان
• تعیین نقش جنسیت در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین نقش جنسیت در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین نقش سطح تحصیلات در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین نقش سطح تحصیلات در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین نقش سابقه کار در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین نقش سابقه کار در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین نقش وضعیت تأهل در رابطه معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین نقش وضعیت تأهل در رابطه معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان مؤلفه های معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان مؤلفه های معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان جنسیت با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان جنسیت با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان سطح تحصیلات با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان سطح تحصیلات با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان سابقه کار با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان سابقه کار با رضایت شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان وضعیت تأهل با فرسودگی شغلی معلمان
• تعیین رابطه میان وضعیت تأهل با رضایت شغلی معلمان

1-6- سؤالات تحقیق

1-6-1- سؤالات اصلی

• آیا معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد؟
• آیا معنویت محیط کار با رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان رابطه معناداری دارد؟

1-6-2- سؤالات فرعی

• وضعیت میزان معنویت محیط کار معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان چگونه است؟
• وضعیت میزان فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان چگونه است؟
• وضعیت میزان رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان چگونه است؟
• وضعیت میزان بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه 1 شهرستان کرمان چگونه است؟

فصل اول : طرح پژوهش مقدمه ——————————————————————– 2 بیان مساله ——————————————– 3 اهمیت و ضرورت تحقیق—–——————————— 7 هدف های تحقیق ———————————————————– 8 سؤال های تحقیق———————————————————— 9 تعاریف مفهومی وعملیاتی —————————————————– 11 فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه تحقیق مبانی نظری آموزش عالی ———————————————————————— 16 وظایف واهداف عمده آموزش عالی ———————————————- 17 تاریخچه آموزش عالی ——————————————————–19 رشته علوم تربیتی گرایش مدیریت و برنامه­ریزی آموزشی ————————————–20 تاریخچه وسیر تحول رشته مدیریت آموزشی ———————————————– 20 رابطه رشته مدیریت آموزشی با سایر رشته­ها ———————————————— 21 مدیریت آموزشی در ایران ————————————————————–22 مبانی نظری برنامه­درسی —————————————————————–24 روند تحولات برنامه­درسی —————————————————————24 مفهوم برنامه درسی ——————————————————————– 27 عناصر برنامه درسی ——————————————————————- 31 عناصر نه گانه———————————————————————— 33 ملاک های تعیین اهداف ————————————————————— 35 ضرورت تدوین اهداف آموزشی ——————————————————– 36 منابع تعیین اهداف ——————————————————————– 36 ملاک های انتخاب محتوا ————————————————————- 37 ملاک های انتخاب روش های تدریس ————————————————— 41 رابطه عناصر برنامه­درسی ————————————————————– 46 برنامه درسی در آموزش عالی ———————————————————- 47 اهداف برنامه­درسی در آموزش عالی ————————————————— 48 سطوح برنامه­های درسی در آموزش عالی ———————————————— 49 مبانی نظری کیفیت تعاریف کیفیت —————————————————————— — 51 کیفیت در آموزش عالی ————————————————————— 54 مبانی نظری ارزیابی مفهوم ارزیابی ————————————————————————-58 پیشینه ارزشیابی آموزشی ————————————————————– – 59 اهداف و نقش های ارزیابی ———————————————————— – 60 مفهوم ارزیابی برنامه درسی ———————————————————— 63 ارزیابی درونی ———————————————————————- 63 ویژگی های ارزیابی درونی ———————————————————— 65 تاریخچه کوتاهی از تحولات ارزشیابی برنامه­درسی —————————————– 65 الگوهای ارزیابی ——————————————————————— 66 ارزشیابی کیفیت برنامه­درسی ———————————————————–72 نقش ارزشیابی برنامه درسی در بهبود کیفیت برنامه های آموزش عالی ————————– 72 چالش‌ها و موانع ارزیابی کیفیت در ایران ————————————————- 77 پیشینه پژوهش پژوهش های داخلی —————————————————————– 79 پژوهش های خارجی —————————————————————- 85 خلاصه دانش ومطالعات موجود درباره موضوع وارائه چارچوب نظری تحقیق ——————-89 فصل سوم: روش شناسی تحقیق روش انجام پژوهش —————————————————————— 94 جامعه ونمونه آماری ——————————————————————94 نمونه پژوهش ———————————————————————– 95 ابزار پژوهش———————————————————————— 96 ویژگی های فنی ابزار —————————————————————- 97 شیوه تحلیل داده ها —————————————————————– 97 فصل چهارم: یافته های تحقیق یافته های جمعیت شناختی تحقیق ——————————————————- 100 بررسی سوال شماره یک پژوهش ——————————————————- 104 بررسی سوال شماره دو پژوهش ——————————————————– 107 بررسی سوال شماره سه پژوهش ——————————————————– 110 بررسی سوال شماره چهار پژوهش —————————————————— 114 بررسی سوال شماره پنج پژوهش ——————————————————- 116 بررسی سوال شماره شش پژوهش —————————————————— 119 بررسی سوال شماره هفت پژوهش —————————————————— 122 بررسی سوال شماره هشت پژوهش —————————————————— 124 بررسی سوال شماره نه پژوهش ——————————————————–127 توصیف و تحلیل پرسشهای باز پاسخ ————————————————— 132 فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری خلاصه یافته ها سوال اول پژوهش —————————————————————— 135 سوال دوم پژوهش —————————————————————– 136 سوال سوم پژوهش —————————————————————– 138 سوال چهارم پژوهش ————————————————————— 139 سوال پنجم پژوهش —————————————————————– 140 سوال ششم پژوهش —————————————————————– 142 سوال هفتم پژوهش—————————————————————— 143 سوال هشتم پژوهش—————————————————————– 144 سوال نهم پژوهش—————————————————————— 145 بحث—————————————————————————– 147 محدودیت های پژوهشی————————————————————- 149 پیشنهادات تحقیق——————————————————————- 149 پیشنهاد های پژوهشی—————————————————————-151 فهرست منابع ———————————————————————152 منابع فارسی————————————————————-152 منابع انگلیسی———————————————————-163 پیوست ها———————————————————————– بدون تردید برنامه های درسی در دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی،در توفیق یا شکست این موسسات نقش کلیدی وبسیار تعیین کننده ای ایفا می کنند.به عبارت روشنتر،برنامه های درسی آینه ی تمام نمای میزان پیشرفت وانعکاسی از پاسخگو بودن دانشگاه ها به نیاز های در حال تغییر جامعه هستند.با عنایت به نوآوری ها وتغییرات شگرفی که در عرصه های گوناگون در حال وقوع است،رسالت مستند سازی یافته ها ونشر وترویج آن ها در قالب برنامه های درسی سازمان یافته ومدون به عهده دانشگاه هاست.متاسفانه به رغم اهمیت برنامه های درسی در موسسات آموزش عالی،میزان توجه به آن ها کافی نیست وحتی تلاش وهمت لازم برای بررسی،ارزشیابی،اصلاح وتغییر آن ها در دستور کار قرار نگرفته است.(فتحی واجارگاه به نقل از استارک[1]،1386،ص3).ارزیابی برنامه های نظام آموزش عالی مساله بسیار مهمی است که به طور منظم وعلمی باید درهمه رشته های دانشگاهی انجام گیرد.بدیهی است که ارزیابی جزءجدا نشدنی هرگونه فعالیت آموزشی اعم از برنامه ریزی واجرا می باشد.بنابراین بیشتر برنامه های درسی تنظیم شده ارزشیابی نشده اند.حتی تغییر در برخی برنامه های درسی بدون ارزیابی مناسب آن برنامه،اکثرا با نظارت یک یا چند نفر از مدرسان ومسئولان انجام می شود(عزیزی،1379،ص22). ضرورت ارزشیابی در آموزش عالی بدین دلیل است که: 1.ارزیابی از نظام های آموزشی یکی از ضروریات پویایی این نظام ها است.به عبارت دیگر،عدم 3 فصل اول: کلیات تحقیق وجود فرآیند ارزیابی مستمر در نظام های آموزشی،موجب رکود آن ها می گردد.2.کیفیت آاموزشی وپژوهشی از جمله دغدغه هایی است که همیشه نظام های دانشگاهی برای دستیابی به آن تلاش می کنند.ارتقای مستمر کیفیت آموزش عالی مستلزم استفاده از ارزیابی آموزشی است (محمدی وهمکاران،1386).دردهه اخیرعواملی مانندبحران های اقتصادی،رشد سریع جمعیت،تقاضا برای آموزش بیشتر،رابطه بین آموزش واشتغال وتغییرات سریع تکنولوژی واطلاع رسانی خصوصا در سال های اخیربرروی اشتغال ومهارت های لازم برای بازارکاراثر گذاشته وموجب گردیده تابرنامه ریزی آموزشی مسئولیت گسترده ای برای ترسیم وظایف نهاد های آموزشی مانند مدارس،دانشگاه ها وموسسات آموزشی تخصصی ومراکز کار آموزی(آموزش های رسمی وغیررسمی)را برعهده گیرد.لذا لازم است که کوشش های برنامه ریزی آموزشی متحول شود وضرورت این تحول در آستانه قرن21بیش از گذشته احساس می شود(کافمن وهرمن،1990ترجمه بازرگان ومشایخ1374).مهم ترین هدف ارزیابی در آموزش عالی بهبود،تضمین وارتقای کیفیت دانشگاهی است(بازرگان،1376).زیرا یک دوره آموزش به هنگام تدوین برنامه درسی ممکن است کاملا متناسب با نیازهای فردی واجتماعی بوده باشداما با گذشت زمان وتغییرات تکنولوژیکی بویژه نیازهای متحول بخش های اقتصادی واجتماعی،دگرگونی های فرهنگی تناسب خود را از دست داده باشداز این روباارزیابی برنامه های درسی می توان هماهنگی آن رابا نیازهاوانتظارات فرد وجامعه مشخص کرد(بازرگان،1375). بیان مساله آموزش عالی به عنوان یکی از مهم ترین مراحل آموزش رسمی و یادگیری مداوم در سیر حیات خود از سده های هشتم ونهم قبل از میلاد تا کنون در جهت تحقق یافتن استعداد های آدمی ورفع نیازهای یادگیری ورشد وتوسعه جوامع انسانی به طور کلی،وظایف ورسالت های متعددی را بر مبنای شرایط مختلف بر عهده داشته وبنا بر دلایل متعدد از جمله جذابیت آن به عنوان نهاد عمده توسعه علم،نو آوری ویادگیری در جامعه روز به روز بر متقاضیان خود افزوده است.به طوری که طبق یکی از آمار های اعلام شده تعداد دانشجویان در دنیا از 4 فصل اول: کلیات تحقیق 51 میلیون نفر در سال 1981 در طی 14 سال به 82میلیون نفر در سال1995رسیده واین روند رشد تا کنون یعنی در آستانه قرن 21 ادامه داشته است(عارفی،1384،ص21).).مراکز آموزش عالی ودانشگاه ها امروزه یکی از منابع مهم آموزش ، پژوهش و دانش یا وسیله انتقال تجارب فرهنگی و علمی انسان ها و مکان های مباحثه و مذاکره و پژوهش پیرامون مسائل علمی،اجتماعی ،اقتصادی ،سیاسی و ایجاد نوآوری و خلاقیت در جهت انجام اصلاحات و توسعه پایدار اقتصادی،اجتماعی ،فرهنگی و مروج فرهنگ صلح و احترام به اصول اخلاقی و ارزش های دموکراتیک و تفکر انتقادی به شمار می آید،(بیانیه جهانی آموزش عالی ،1378،ص18).چرا که در دنیای کنونی با روندها ،تحولات و چالش های متعددتر و مهم تری نسبت به سالهای قبل روبرو هستند که باعث توسعه دانش ها و وظایف آنها گشته و به تعبیر جان سدلک[2] از منعکس کننده روابط اقتصادی فرهنگی،اجتماع به تعیین کننده روابط مذکور از طریق توسعه علم و ارائه خدمات تحول یافته است.بدین ترتیب مراکز آموزش عالی و دانشگاه ها راهنمایان عمده رشد و تکوین نظریه ها ،ایده ها و نوآموری ها،پرورش دهنده تفکر اقتصادی،توانایی های فردی و جمعی جهت انتخاب و کاربرد نظریه ها و ایده ها در همه صحنه های اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی می باشدو این همه بدون کاستن از نقش های سنتی مراکز آموزش عالی نیز امکان پذیر نیست(یمنی،1382). یکی از مهم ترین موضوع ها وچالش های پیش روی امروزنظام های آموزش عالی در سطح جهانی،چگونگی کنار آمدن با تحولات وتغییرات محیطی است.آن چه بر اهمیت این موضوع می افزاید،حرکت کند ولاک پشتی نظام آموزشی وعلمی در دانشگاه هادر مقایسه با رشد شتابان تحولات فرهنگی،اجتماعی،علمی وتکنولوژیکی است.این بدان معنی است که رهبران ونخبگان علمی وجامعه ی دانشگاهی برای حفظ منزلت،شان واستمرار نقش پیشتاز دانشگاه باید سرشت این تحولات رادرک کرده،از بروز شکاف میان روندهای آموزشی بانیاز های متحول فراگیران،جامعه وبازار کارجلوگیری نمایند.بر این اساس وباتوجه به تحولات مشترک جهانی، چون گسترش فناوری های اطلاعاتی،افزایش تقاضا برای آموزش عالی و. . . اصل تغییرواصلاح درنظام آموزش عالی به دغدغه ی ذهنی همه کشورهاتبدیل شده است(ابراهیم آبادی،1380 5 فصل اول: کلیات تحقیق .مسئولان ودست اندرکاران برنامه های درسی در دانشگاه هاوموسسات آموزش عالی باید قبل از هر قضاوت وتصمیم گیری نسبت به برنامه های درسی موجود،نخست به طور سیستماتیک به شناسایی جریان های تکنولوژیکی،اقتصادی،سیاسی،جمعیتی،اجتماعی وفرهنگی که بر آموزش عالی وعناصر آن تاثیر می گذارند،بپردازند وازنوع ومیزان تاثیرات ومسائل وچالش های ایجاد شده ناشی از آن ها در هریک از اجزای مربوطه آگاه گردند(عارفی،1384،ص32).ایفای نقش موثر آموزش عالی ایران باتوجه به موقعیت کنونی یعنی شرایط جهانی شدن،منوطبه انجام تغیرات لازم در عناصر خود از جمله برنامه های درسی است(عارفی،1384،ص77).بنابر این از سویی در شرایط کنونی با اختیاراتی که به تدریج به دانشگاه ها داده شده،امکان تغییرات تدریجی یاتحولی در برنامه های درسی وایجاد انعطاف وتنوع در آن هابوجود آمده است(گویا،1384،ص117).زیرا طبق ماده هشت آیین نامه مورخ10/2/1379دانشگاه ها می توانندبا توجه به عوامل مختلف به تجدید نظروبهبود برنامه های درسی خوددر رشته های مختلف با رعایت اصول وروش های علمی برنامه ریزی درسی،بهره گیری از بررسی های کارشناسانه، یافته های پژوهشی مربوطه هم فکری ومشارکت با صاحب نظران سایر دانشگاه ها در جهت رسیدن به کیفیت مناسب تراقدام نمایند(وزارت علوم ،تحقیقات وفناوری،1379،ص2).واین زمینه بازنگری واصلاح برنامه درسی رافراهم کرده است؛واز سوی دیگر به دلیل تغییرات در نظام آموزش عالی ایران وجود بازنگری در برنامه های درسی گوناگون ضروری تشخیص داده شده است ونکته مهم تر اینکه نقش برنامه های درسی در تحقق اهداف آموزش عالی حساس ومهم می باشند(عارفی،1384،ص46).اگر چه مطالعات متعددی در ایران وسایر جوامع انجام شده که هر کدام ازجنبه هایی خاص به بررسی برنامه های درسی در آموزش عالی پرداخته اند وبه نتایجی هم رسیده اند؛بطور مثال در این زمینه می توان به پژوهش”شعبانی ورکی”و”موسی پور” که برنامه های درسی دوره دکتری رشته های فلسفه تعلیم وتربیت وبرنامه ریزی درسی را مورد بررسی قرار داده اند،پژوهش “میرزا محمدی” که به بررسی تطبیقی برنامه های درسی دکتری رشته برنامه ریزی درسی در ایران وچند دانشگاه 6 فصل اول: کلیات تحقیق مطرح جهان پرداخته است،وچندین پژوهش ورساله کارشناسی ارشد ودکتری در دانشگاه های مختلف کشور نظیر پژوهش عارفی که به بررسی برنامه های درسی رشته علوم تربیتی(گرایش مدیریت آموزشی) در آموزش عالی ایران پرداخته است اشاره نمود.با توجه به تحقیقات انجام شده دراین زمینه، به عنوان نمونه،نتایج پژوهش”شعبانی ورکی وموسی پور”که حاکی از نقاط ضعف برنامه درسی دوره دکتری در دو رشته فلسفه تعلیم وتربیت وبرنامه ریزی درسی ازجمله،ضعف جدی جهت گیری آموزش وپرورش،کم توجهی به تربیت تخصصی،تاکید زیاد بر حفظ مطالب در آزمون جامع؛نتایج پژوهش “میرزا محمدی” که مشخص کرداز جهت پرداختن به بخش پژوهش تفاوت کاملا ملموس است،بدین معنا که وضعیت کشورهای مورد مطالعه در پرداختن به پژوهش های کیفی،استفاده از فن آوری در پژوهش،طرح های پژوهشی پیشرفته وشیوه های تحلیل داده هادر پژوهش های کمی وکیفی در مقایسه با وضعیت ایران در این رشته،در سطح خیلی بالا تری قرار دارد.نتایج پژوهش “عارفی” نشان می­دهد که وضع موجود برنامه­های درسی در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا پاسخگوی شرایط و نیازها نیست ولی تجدیدنظر در برنامه­درسی مقطع کارشناسی ضروری­تر است. بی شک یکی از عناصر آموزش عالی که نقش غیر قابل انکاری را در تحقق امور یاد شده داردبرنامه های درسی هستند که از عوامل تشکیل دهنده کیفیت آموزشی محسوب می شوند و بایستی از تناسب لازم در راستای تحقق اهداف و رسالت های آموزش عالی برخوردار باشند. هر برنامه درسی در آموزش عالی بایستی مطابق با واقعیت ها ،نیازها ،تحولات و نیزاز جامعیت لازم برخوردار بوده تا از آن طریق رشد قابلیت ها ومهارت هایی در دانشجویان مورد توجه قرار گیرد که بتوان آن را در دنیای کنونی هم از بعد فردی وهم از بعد اجتماعی به عنوان بروندادهای موثر آموزش عالی محسوب نمود،بطوریکه دارای مهارت ها ودانش های ضروری برای ایفای نقش در دنیای پیچیده امروز بوده وتوان رویارویی با ساختار های متغیر آن را داشته باشند،در غیر این صورت از نظر بسیاری از مردم،والدین،کار فرمایان،حکومت ها ودانشجویان سرمایه گذاری انجام شده آنان،از بازدهی خوبی برخوردار نخواهد بود(عارفی،1384،ص61 7 فصل اول: کلیات تحقیق ضرورت توجه به برنامه های درسی در دانشگاه ها منجر به این شد تا یکی ازرشته های دانشگاهی از زوایا وابعاد متفاوت مورد بررسی قرار بگیرد وبرای این منظور رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی که ضرورت توسعه کیفی آن در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری احساس می شود ،انتخاب گردید.اکنون سوال این است «کیفیت برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی در دوره کارشناسی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی چگونه است»؟ اهمیت و ضرورت تحقیق : دست اندر کاران وتصمیم گیرندگان جوامع در ارتباط با کلیه عناصر موجوددر جامعه خوداز جمله آموزش عالی ودرون دادهای خاص آن هم چون برنامه های درسی باید به طورمداوم به بررسی،ارزیابی وتجدید نظر بپردازند،توجه ناکافی به بازبینی های مداوم نسبت به برنامه های درسی یکی از دلایل عمده نارسایی کیفی است؛از این رو ایجاد زمینه ای لازم از سوی دست اندرکاران برای ارزیابی وبررسی برنامه ها وتبدیل آن ها به برنامه های درسی مناسب تر ومرتبط با نیاز ها، از وظایف عمده ای است که می توان به کمک آن جایگاه دانشگاه ها را در دنیای حاضر به عنوان پایگاه های اصیل دانش،پژوهش وتوسعه حفظ نمود(مهر محمدی،1376). از این رو انجام این تحقیق در بردارنده نتایج ذیل است: فایده نظری پژوهش: این پژوهش می تواند به چارچوب نظری رشته علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی )کمک نماید. فواید کاربردی پژوهش: توجه به علایق ونیازهای دانشجویانی که در این رشته مشغول به تحصیل هستند. 8 فصل اول: کلیات تحقیق این بررسی می تواند مقدمه طراحی برنامه های درسی دوره کارشناسی در این رشته وارائه راهکار هایی برای رسیدن به وضع مطلوب از سوی برنامه ریزان وزارت علوم باشد. اطلاعات بدست آمده از این پژوهش به مسئولان تعیین بودجه سازمان های آموزشی کمک می کند تا در تصمیمات خود برای تعیین بودجه عقلانی تر وواقع بینانه تر عمل نمایند. هیات علمی دانشگاه ها نیز با استفاده از نتایج این تحقیق می توانند به تجدید نظرواصلاح برنامه درسی بپردازند ونقاط ضعف آن را از بین برده ونقاط قوت آن را تقویت نمایند. هدف های تحقیق : هدف کلی پژوهش: ارزیابی کیفیت برنامه های درسی رشته علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی) در مقطع کارشناسی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی به منظور ارائه راهکار های مناسب در این زمینه می باشد. اهداف جزیی: ارزیابی کیفیت اهداف برنامه درسی رشته مدیریت و برنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان و اعضای هیات علمی. ارزیابی کیفیت محتوای برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 3.ارزیابی کیفیت روش های تدریس در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی 9 فصل اول: کلیات تحقیق 4.ارزیابی کیفیت زمان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 5.ارزیابی کیفیت مواد ومنابع در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 6.ارزیابی کیفیت فعالیت های یادگیری در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 7.ارزیابی کیفیت گروهبندی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 8.ارزیابی کیفیت مکان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. 9.ارزیابی کیفیت ارزشیابی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی. سؤال های تحقیق 1-1 اهداف مدون در برنامه مصوب رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخورداراست؟ 1-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درموردمیزان مطلوبیت عنصر هدف تفاوت وجود دارد؟ 2-1محتوای برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی ازدیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است. 2-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی در موردمیزان مطلوبیت عنصر محتوا تفاوت وجود دارد؟ 10 فصل اول: کلیات تحقیق 3-1فعالیت های یادگیری در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 3-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر فعالیت های یادگیری تفاوت وجود دارد؟ 4-1روش های تدریس در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 4-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر روش های تدریس تفاوت وجود دارد؟ 5-1زمان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 5-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر زمان تفاوت وجود دارد؟ 6-1مواد ومنابع آموزشی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 6-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر مواد ومنابع آموزشی تفاوت وجود دارد؟ 7-1گروهبندی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 7-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر گروهبندی تفاوت وجود دارد؟ 8-1مکان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 8-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر مکان تفاوت وجود دارد؟ 9-1ارزشیابی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟ 9-2آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر ارزشیابی تفاوت وجود دارد؟ تعاریف مفهومی و عملیاتی ارزیابی تعریف نظری:فرآیند نظام دارجمع آوری،تحلیل،تفسیر اطلاعات که به منظور تعیین میزان تحقق هدف های برنامه درسی انجام می شود ارزیابی گویند(سیف،35:1382). تعریف عملیاتی:در این پژوهش منظور از ارزیابی عبارت از نمراتی که دانشجویان واعضای هیات علمی در پرسشنامه محقق ساخته بدست آورده اند. کیفیت تعریف نظری:مجموع ویژگی ها وخصوصیات یک فر آورده یا خدمت که نمایانگر توانایی آن دربرآوردن خواسته های بیان شده یا اشاره شده باشد(بازرگان،1380). تعریف عملیاتی:بررسی میزان مطلوبیت برنامه درسی علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی)باتوجه به عناصر نه گانه کلاین که با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته اندازه گیری شده است. برنامه درسی تعریف نظری:پیش بینی وتهیه مجموعه فرصت های یاددهی-یادگیری برای جمعیتی مشخص به منظور نیل به اهداف تعیین شده(لوی،1923ترجمه مشایخ1378). تعریف عملیاتی:برنامه درسی رشته علوم تربیتی،کلیه دروسی که با عناوین گوناگون در طول دوره کارشناسی رشته علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی)به دانشجویان دانشگاه های دولتی ارائه می گردد. 12 فصل اول: کلیات تحقیق عناصر برنامه درسی : اهداف تعریف نظری :یک برنامه درسی به قصد ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده اجراءمی شود،این تغییرات همان اهداف برنامه است.(فریده مشایخ،1378). این مطلب را هم بخوانید : منابع پایان نامه روانشناسی و مقاله با موضوع : رابطه بین ابعاد الگوهای ارتباطات دانشجو- استاد و گرایش‌های تفکر انتقادی - خوشفکری - مرجع ایده ها و آموزش های علمی تعریف عملیاتی :در این پژوهش منظور بررسی میزان مطلوبیت اهداف مصوب در برنامه رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی می باشد. محتوا تعریف نظری:ماده برنامه درسی است از آنچه که باید آموخته شود(قورچیان،1374). تعریف عملیاتی: دراین پژوهش منظور بررسی میزان مطلوبیت محتوای ارائه شده در طول دوره رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی می باشد. فعالیت های یادگیری تعریف نظری:اشاره به در گیری فراگیران در امر یادگیری دارد(ملکی،1379). تعریف عملیاتی :در این پژوهش منظور بررسی میزان در گیر نمودن دانشجویان در امر یادگیری توسط اساتید در کلاس درس می باشد. روش های تدریس

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه …………………………………. 2

1-2- بیان مسأله …………………………….. 3

1-2-1 تعریف عملیاتی……………………….. 4

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش ………………….. 4

1-4 – اهداف ………………………………… 4

1-4-1 هدف کلی…………………………….. 4

1-4-2 اهداف ویژه …………………………. 5

1-5- پرسش های اساسی پژوهش. …………………………………………………………………………………………5

1-6 متغیرهای اساسی پژوهش……………………… 6

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1- اشاعه اطلاعات……………………………. 8

2-1-1 مقدمه ……………………….. ……8

2-1-2 کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی همدان  .9

2-1-3 تعریف اشاعه اطلاعات ……………….. .10

2-1-4 ضرورت و اصول اشاعه اطلاعات………….. 11

2-1-5  انواع بهره گیران از خدمات اطلاعاتی…… 13

2-1-6  تحقق خدمات اشاعه ………………….. 15

2-1-6-1 انواع خدمات اشاعه اطلاعات بر اساس منابع اطلاعاتی 16

2-1-6-1-1  خدمات اشاعه مشاوره ای….. 16

2-1-6-1-2  خدمات میز امانت……….. 17

2-1-6-1-3  امانت بین کتابخانه ای….. 18

2-1-6-1-4  امانت مجلات……………. 18

2-1-6-1-5  تهیه کپی……………… 19

2-1-6-1-6 انتقال از راه دور……………………………………………………… ………………………………………….. 20

2-1-6-2  اشاعه منابع اطلاعاتی ردیف دوم……. 20

2-1-6-2-1 خدمات ارجاعی…………… 20

2-1-6-2-2 خدمات آگاهی رسانی جاری.. .. 21

 

2-1-6-2-3  فهرست سفارشات…………. 21

2-1-6-2-4  بولتن فهرست مندرجات …… 22

2-1-6-2-5  بولتن اطلاعات  کتابشناختی.. 22

2-1-6-2-6  نمایه ها……………… 22

2-1-6-2-7 خدمات کاوش گذشته نگر……. 23

2-1-6-2-8  خدمات مرجع……………. 23

2-1-6-2-9 خدمات پاسخ گویی به سوالات… 24

2 -1-6-2-10 بانک داده ها…………. 24

2-1-6-2-11 تحلیل اطلاعات………….. 25

2-1-6-2-12 تثبیت اطلاعات………….. 25

2-1-6-2-13 ارزیابی اطلاعات………… 25

2-1-6-2-14 بسته بندی دوباره اطلاعات… 26

2-1-6-3 اشاعه منابع اطلاعاتی ردیف سوم…….. 26

2-1-6-3-1 خدمات ارتباطی…………. 26

2-1-6-3-2 اطلاعات خبری (اطلاعات صریح) 27

2-1-6-3-3 اشاعه از طریق ارتباط مستقیم 27

2-1-6-3-4 رسانه های گروهی……….. 28

2- 2   اشاعه گزینشی اطلاعات………………… ..28

2-2-1 مقدمه…………………………….. 28

2-2-2  ایجادپرونده………………………. 30

2-2-3  مفهوم ربط………………………… 33

2-2-4 بازیافت ناخواسته…………………… 34

2-2-5  تطبیق دادن……………………….. 35

2-2-6  اطلاع دهی…………………………. 36

2-2-7 بازخورد…………………………… 36

2-2-8 بازنگری و بهنگام کردن پرونده ……….. 36

2-2-9  اجرا…………………………….. 37

2-2-10  سایر پالایشها…………………….. 37

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-11  انتقال و ذخیره داده ها……………. 37

2-2-12 جستجو توسط کاربر نهایی…………….. 38

2-2-13 مدیریت یکپارچه اطلاعات…………….. .39

2-2-14 خدمات اطلاعات پردازش شده…………………………………………………………………………….40

2-2-15 مثالی موفق از اشاعه گزینشی اطلاعات………………………………………………………………….41

2-2-16  تحویل اطلاعات………………………………………………………………………………………………..43

2-2-16-1  اصول………………………………………………………………………………………………………43

2-2-16-2  پست الکترونیک……………………………………………………………………………………….44

2-2-16-3  ابزار گروهی، اینترنت، اینترانت، اکسترانت    …44

2-2- 17 خدمات پشتیبانی………………… 48

2-2-18 بازخورد بهره گیران و ارزیابی خدمات.. 48

2-2-19 مشکلات اشاعه……………………. 49

2-3 پیشینه پژوهش…………………………… 50

2 -3-1  پیشینه پژوهش در ایران…………… . 50

2-3-2 پیشینه پژوهش در خارج از ایران……….. 52

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ………………………………… 61

3-2- روش انجام پژوهش………………………… 61

3-3- جامعه پژوهش……………………………. 61

3-4- روش گردآوری و تجزیه تحلیل داده ها………… 62

3-5- محدودیتهای پژوهش……………………….. 62

 

 

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1- مقدمه……………………………… ….64

4-2- تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………… 64

 

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-پاسخ به سوالات اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………..96

5-2- بحث و نتیجه گیری………………………. 100

5-3- پیشنهادات پژوهش……………………………………………………………………………………………………101

5-4- پیشنهادات برای پژوهش های آینده……………………………………………………………………………..101

منابع و مآخذ

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………..103

فهرست منابع نگلیسی…………………………………………………………………………………………………………105

پیوستها

پیوست 1 …………………………………………………………………………………………………………………………108

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………112

• مقدمه

اشاعه اطلاعات را از ارزنده‌ترین و مهم‌ترین خدمات هر کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی دانسته‌اند. در واقع، مهم‌ترین رسالت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی اشاعه اطلاعات است. دلیل اهمیت و ضرورت ارائه و اشاعه اطلاعات را می‌توان افزایش روزافزون اطلاعات، لزوم روزآمد نگاه داشتن دانش متخصصان حوزه‌های مختلف علمی، توجه به صرفه‌جویی در وقت و هزینه استفاده‌کنندگان و تلاش به‌ منظور افزایش تقاضا و بازاریابی برای خدمات اطلاع‌رسانی و کسب منابع مالی برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی دانست. این نوع اشاعه شامل جستجو و ارسال اطلاعات مورد نیاز هر فرد بطور انفرادی، منظم، و مستمر است. در ابتدا، این خدمات به‌صورت دستی ارائه می‌شد و مراحل آن عبارت بود از اینکه کتابداران با استفاده از فرم‌ها و پرسشنامه‌های ویژه‌ای نیازهای اطلاعاتی هر یک از استفاده‌کنندگان را با پرسش از آنها مشخص می‌کردند و سپس کلیه منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه جستجو می‌گردید و اطلاعات کتابشناختی و چکیده منابعی که با نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان منطبق بود به‌صورت انفرادی برای هر یک از آنان فرستاده می‌شد. در مرحله سوم، استفاده‌کننده اطلاعات کتابشناختی و چکیده‌های ارسالی را مطالعه و اصل یا تصویر منابع منطبق با نیازهای خود را از کتابخانه درخواست می‌کرد. پس از آنکه منابع مربوط به گذشته جستجو می‌شد، کتابدار فقط منابع اطلاعاتی جدید را بررسی می‌کرد و اطلاعات کتابشناختی و چکیده منابع مرتبط با نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان را به ‌همان روال قبل ارسال می‌کرد. خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات به ‌شدت وابسته به دریافت منابع اطلاعاتی جدید است و با دریافت این منابع است که اشاعه گزینشی اطلاعات می‌تواند استفاده‌کنندگان را روزآمد نگه دارد.

اصطلاح «اشاعه گزینشی اطلاعات[1]»، در واقع در سال 1985 برای نظام های رقومی به کار رفت. روند کار بسیار شبیه نظام دستی است. یعنی ابتدا طبق پرونده پژوهشی[2]پژوهشگران، کلیه اطلاعات مرتبط با هریک از موضوع‌های مورد علاقه یا طرح‌های پژوهشی پژوهشگر از پایگاه‌های اطلاعاتی بازیابی و برای وی ارسال می‌شود. در مرحله بعد، پس از اینکه کتابخانه یا پایگاه‌ مرکز اطلاع‌رسانی اطلاعاتی جدیدی دریافت کرد، آنها را طبق پرونده پژوهشگران جستجو می‌کند و جدیدترین اطلاعات مرتبط با طرح‌های پژوهشی یا علاقه آنان را برای هریک به‌طور جداگانه می‌فرستد. معمولاً این کار به‌طور منظم و در فواصل زمانی معیّن انجام می‌شود.

کتابخانه های دانشگاه های علوم پزشکی بخشی از نظام آموزش عالی کشور محسوب می شوند و نقشی بسیار مهم در گردآوری و انتقال اطلاعات علمی ایفا می کنند. این کتابخانه ها می توانند کانون اصلی تامین منابع اطلاعاتی مورد نیاز محققان و پژوهشگران باشند، مشروط بر آنکه منابع آنها هم روزآمد باشد و هم از لحاظ کمی و کیفی جوابگوی نیازهای روبه رشد جامعه استفاده کننده باشد. برای پذیرفتن چنین نقشی به کارگیری تکنولوژی جدید اطلاعاتی در کتابخانه های دانشگاه های علوم پزشکی ضروری است.

 

• بیان مسأله

حجم روز افزون اطلاعات و لزوم روزآمد نگه داشتن دانش متخصصان حوزه های مختلف و توجه به صرفه جویی در وقت و هزینه استفاده کنندگان همگی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را برآن داشته است تا به ارائه اطلاعات روزآمد منطبق با نیاز مراجعه کنندگان پرداخته و به وظیفه اطلاع رسانی خود عمل کنند.

” «اشاعه گزینشی اطلاعات» از جمله روشهای نوین خدمات آگاهی رسانی جاری است که به منظور انطباق اطلاعات با خواسته های مراجعان برای استفاده بیشتر و بهتر از منابع کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به وجود آمده است. درواقع «اشاعه گزینشی اطلاعات »  سیستم اطلاع رسانی در انتظار وصول در خواست های مکرر باقی نمی ماند بلکه با یکبار اعلام نیاز و علاقه افراد به اطلاعات به صورت خودکار، با رسیدن مدارک جدید عمل انتخاب و ارسال اطلاعات انجام می شود.”       (جعفر بیگلو، 1376)

با توجه به عمده ترین موانع در دستیابی به اطلاعات که شامل محدودیت وقت و اشتغال زیاد و عدم آگاهی از منابع می باشد، وظیفه اطلاع رسانی کتابداران ایجاب می کند که به بهترین نحو ممکن این موانع را از میان بردارند و اطلاعات لازم را در اختیار اعضاء هیات علمی که روزآمد بودن اطلاعاتشان به بهبود وضع تحقیق و تدریس می انجامد قرار دهند. با توجه به این امر که کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی همدان دارای انواع منابع در قالب کتاب، بانک های اطلاعاتی پیوسته، نشریات فارسی و لاتین در زمینه پزشکی می باشد می تواند وضعیت مطلوبی در زمینه ارائه خدمات «اشاعه گزینشی اطلاعات» داشته باشد اما تاکنون نسبت به ارائه این خدمات از طریق کتابخانه به اعضاء هیات علمی فعالیتی انجام نگرفته است، اکنون در این پژوهش به امکان سنجی اشاعه گزینشی اطلاعات و اینکه زمینه فراهم آوری آن را می توان مهیا نمود، پرداخته می شود.

1 -2-1-  تعریف عملیاتی

   اعضاء هیات علمی: مدرسانی با مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر که به عنوان مربی، استادیار، دانشیار و استاد در دانشگاه علوم پزشکی همدان به صورت تمام وقت مشغول به تدریس می باشند.

اشاعه گزینشی اطلاعات: یک نظام بازیابی ماشینی اطلاعات است که در آن با استفاده از رایانه    می توان اطلاعات مورد نیاز هر فرد را با توجه به زمینه موضوعی ، دوره زمانی، زبان و نوع منبع از قبیل اطلاعات کتابشناختی ، چکیده و یا اصل منبع برای او ارسال داشت، که منظور از ارسال در این پایان نامه فرستادن مطالب درخواستی به پست الکترونیکی اعضاء می باشد.

امکان سنجی: به معنی تعیین امکانات موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی همدان جهت  اشاعه گزینشی اطلاعات که شامل وجود منابع، امکانات و فناوریهای موجود، بازیابی و ارسال خودکار اطلاعات است، وجود افرادی که تمایل به دریافت خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات داشته باشند.

• اهمیت و ضرورت پژوهش

با توجه به حجم بسیار زیاد رکوردها و منابع اطلاعاتی در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی همدان، لازم است تا تدابیر لازم برای جلوگیری از اتلاف وقت استفاده کنندگان جهت یافتن اطلاعات مورد نظرشان اندیشیده شود. درحال حاضر کاربران برای اطلاع از اینکه اطلاعات جدیدی به پایگاه های کتابخانه افزوده شده است یا خیر، بایستی به صورت مرتب به پایگاه مراجعه کنند که این کار وقت گیر و بی