3-2-1- موقعیت و وسعت شهرستان خوی………………………………………………….. 56
3-2-2- موقعیت جغرافیایی شهر خوی…………………………………………………… 57
3-2-3- محدودهی حوزهی طبیعی شهر…………………………………………………………. 57
3-3- مطالعات جغرافیای طبیعی محدوده ی مورد مطالعه……………………………………… 57
3-3-1- زمین شناسی منطقه خوی………………………………………………………….. 57
3-3-2-وضعیت تکتونیکی و زلزلهخیزی شهر خوی…………………………………………… 58
3-3-3- وضعیت توپوگرافی…………………………………………………………. 58
3-3-4- مطالعات اقلیمی……………………………………………………………….. 59
3-3-4-1- دما……………………………………………………………………………. 59
3-3-4-2- بارش………………………………………………………………. 59
3-3-4-3- رطوبت…………………………………………………….. 60
3-4- مطالعات جغرافیای انسانی محدودهی مورد مطالعه…………………………. 61
3-4-1- ویژگیهای اجتماعی جمعیت خوی……………………………………………………… 61
3-4-1-1- رشد جمعیت در شهر خوی از سال 1335 تا 1390……………………………………61
3-4-1-2- درصد رشد جمعیت خوی در دورههای مختلف سرشماری…………………………….. 62
3-4-1-3- بعد خانوار………………………………………………………………. 62
3-4-1-4- وضعیت سواد……………………………………………………………………….. 63
3-4-1-5- مهاجرت…………………………………………………….. 64
3-4-2- ویژگیهای اقتصای جمعیت شهر خوی……………………………………… 64
3-4-2-1- وضعیت اشتغال در شهر خوی…………………………………………. 64
3-4-2-2- نرخ اشتغال مردان و زنان…………………………………………….. 65
3-5- ویژگیهای تاریخی و فرهنگی در منطقهی خوی………………………………….. 66
3-5-1- سابقه تاریخی…………………………………………………………… 66
3-5-2 وجه تسمیه…………………………………………………………………. 67
3-6- بررسی وضعیت کالبدی شهر خوی……………………………………………. 67
3-6-1- هستهی اولیه…………………………………………………………………………………. 67
3-6-2- بررسی ساخت شهر…………………………………………… 68
3-6-3- وضعیت توسعهی کالبدی شهر و جهات توسعهی کالبدی آتی ………………………. 71
3-6-4- بررسی بافت شهر…………………………………………………………………… 72
3-7- بررسی نحوه پراکندگی کاربریهای شاخص در شهرهای اسلامی………………………….. 73
3-7-1- کاربری مذهبی (مسجد) ………………………………………………… 73
3-7-2- کاربری آموزشعالی (مدرسه) …………………………………….. 74
3-7-3- کاربریهای تجاری (بازار) ………………………………………….. 75
3-7-4- کاربریهای فرهنگی-هنری…………………………………………….. 76
3-7-5- سیستم محلات شهری………………………………………………… 77
3-8- شخصیتهای فرهنگی-مذهبی مدفون در شهر خوی………………………… 78
3-8-1- شمسالدین محمد بن علی بن ملک داد تبریزی معروف به “شمس تبریزی” …………….. 78
3-8-2- پوریای ولی…………………………………………………………….. 79
3-8-3- امامزاده سید بهلول (ع) ………………………………………………. 80
3-8-4- امامزاده میرهادی سید کوثری (ع) ……………………………………………… 81
3-8-5- امامزاده محمد (ع) ……………………………………………. 81
3-9- جمع بندی……………………………………………………………. 82
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها
4-1- مقدمه………………………………………………………………………………. 85
4-2- تحلیل ساخت و بافت شهر خوی از منظر ویژگیهای شهر اسلامی………………… 85
4-2-1- کانونگرایی در بافت و ساخت شهر………………………………85
4-2-2- کاربری مسجد…………………………………………………………………… 86
4-2-2- کاربری تجاری (بازار) …………………………………………………. 88
4-2-3- کاربری آموزش عالی ( مدرسه) ……………………………………………… 89
4-2-4- محلات شهری………………………………………………………………… 90
4-2-5-کاربریهای فرهنگی-هنری…………………………………………………………. 91
4-5- اقدامات انجام شده در خصوص تلاش برای هویت بخشی ایرانی-اسلامی به شهر …………………………………. 93
4-6- تحلیل ویژگیهای شهر خوی از نقطه نظر اصول شش گانهی “شهر-فرهنگ”…………………………………………. 94
4-6-1- جمعگرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور………………………………………………….. 94
4-6-2- کانونگرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربریهای عمومی در نقاط متراکم مجتمعهای زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری قوی…… 95
4-6-3- قدسیسازی بار شعوری نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هستهی مرکزی شهر…………………….. 95
این مطلب را هم بخوانید :
4-6-4- برنامهریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی…………………. 96
4-6-5- عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی… 96
4-6-6- حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار میشود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور……………………………………………………………… 97
4-7- جمع بندی……. 97
فصل پنجم: آزمون فرضیه، جمعبندی و نتیجهگیری و ارائهی پیشنهادات
5-1- مقدمه…………………………………………………………….. 100
5-2-آزمون فرضیهها………………………………………………………. 100
5-2-1- فرضیهی اول………………………………………………………………. 100
5-2-2- فرضیهی دوم…………………………………………………. 101
5-3- بحث و نتیجهگیری………………………………………….. 101
5-4- ارائهی پیشنهادات…………………………………………………….. 104
5-4-1- پیشنهاد اول: طرح پیشنهادی برای اجراییکردن شهر-فرهنگ در شهر خوی……………… 104
5-4-1-1- جانمایی شهر–فرهنگ در مطالعه موردی شهر خوی………………………………… 104
5-4-1-2- عناصر اصلی میدان………………………………………………………………… 106
5-4-1-2-1- مسجدجامع یا مصلای شهر……………………………………………… 106
5-4-1-2-2- موسسات علمی-آموزشی…………………………………….. 107
5-4-1-2-3- حسینیهای برای کل شهر………………………………………………. 108
5-4-1-2-4- بازارچهی محلی………………………………………………………. 110
5-4-1-2-5- کاربریهای ورزشی……………………………………………………. 111
5-4-2- پیشنهاد دوم……………………………………………………………… 112
5-4-3- پیشنهاد سوم……………………………………………………………………. 113
چکیده
امروزه از بارزترین مشکلات شهرسازی معاصر، بحران معنا اعم از اجتماعی و کالبدی در مکان است. پس از دوران پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار بروز تغییرات در حوزههای مختلف فرهنگی، به تدریج وارد عرصههای کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی ایرانی-اسلامی را بوجود آورد. اما خود شهر اسلامی، بیان جامع و منسجمی ندارد و به شهرهایی اطلاق میشود که در دوران قبل از مدرن، در سرزمینهای اسلامی شکل گرفته بود. هدف این پروسه، تدوین چارچوب کلی برای برنامهریزی شهر ایرانی-اسلامی است. با تحلیل ماهیت و مکانیسم عملکرد پارامترهای روانشناسیمحیط از نقطه نظر بُعد شعور، و بکارگیری آن در برنامهریزی شهری، میتوان به در آفرینش هویت ایرانی-اسلامی به شهرهای موجود گام برداشت و نیز در ساخت شهرها و شهرکهای جدید برمبنای آن اقدام نمود تا بتوان شهر را به محیطی بدل ساخت که شهروندان با قرارگیری در آن، با ناخودآگاهی خود، مفاهیم معنوی را ادراک نمایند. روش تحقیق با رویکرد کیفی و تحلیلی-تطبیقی میباشد و در استخراج مفاهیم، از استدلال و استنتاج عقلی و منطقی نیز بهره برده شده است. در جمعآوری دادهها، از روش اسنادی بهره برده شد. از روش میدانی نیز به صورت حضور در محیط و مشاهده و اداراک ذهنی در مطالعات روانشناسیمحیط استفاده شد. در تایید و اثبات مباحث، به استنادات قرآنی و مباحث معرفتی تاویل قرآن نیز ارجاع داده شد. با مطالعات روانشناسیمحیط از نقطه نظر عنصر شعور، نگاهی دوباره به شهر اسلامی و ایرانی-اسلامی انداخته شد. بر این اساس، چینش کاربریهای مثبت و ارزشی در مرکز شهر، آگاهانه بوده و از مبانی عمیق عرفانی بهره برده شده است. با بازبینی و بروز رسانی ویژگیها و شاخصههای آن، استفاده از معارف قرآنی و قلمروهای جدید علمی، چارچوبی تحت عنوان اصول ششگانهی شهر-فرهنگ تدوین شد که با استفاده از عامل انتشار آگاهی در بعد سوم محیط، امکان هویت بخشی ایرانی-اسلامی به یک مجتمع زیستی را امری شدنی جلوه میدهد. شهر-فرهنگ، با نگرش “شهر به عنوان یک پدیدهی فرهنگی”، در پی ایجاد محیطی است که با انتقال مفاهیم مثبت و معنوی به ناخودآگاهی شهروندان، هم سطح آگاهی را بالا ببرد و هم آنها را از درون، کنترل عقیدتی کند. بر این اساس، شهر ایرانی-اسلامی، یک میدان شعوری منطبق بر میدان کالبدی است که مفاهیم قدسی با پالس بالا در آن انعکاس مییابند. با تدوین اصول و ضرورت های شهر-فرهنگ، و پیاده کردن طرح اجرایی آن در شهر خوی، به نحوهی عملیاتیشدن آن نیز پرداخته شد.
کلمات کلیدی: شهر ایرانی-اسلامی، هویت شهری، میدان شعوری، انتشارآگاهی، شهر خوی.
1-1- مقدمه
اولین فصل پایاننامه، به کلیات تحقیق اختصاص مییابد. در این فصل، ابتدا به بیان مسالهی تحقیق پرداخته میشود. موضوعی که در دستور کار قرار دارد و اهمیت و ضرورت پرداختن به این مساله به صورت اجمالی شرح داده میشود و در ارتباط با مسائل یاد شده، سوالاتی طرح میشود که با فرضیهسازی در ادامهی روند، در پی پاسخگویی به مسائل طرحشده خواهیم بود. از مهمترین بخشهای این فصل، پرداختن به پیشینهی تحقیق و بررسی پژوهشهایی است که محققان قبلی در زمینه موضوعات مربوط به عنوان پایاننامهی حاضر انجام دادهاند. پس از پرداختن به روش تحقیق در روال حاضر، پرداختن به مسائل و مشکلات عمده در مسیر انجام پژوهش، پایانبخش مباحث فصل اول خواهد بود.
1-2- بیان مسأله
ظهور اسلام در شبه جزیرهی عربستان در نیمهی قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتا غیر شهری و زیر سلطهی قدرتهای پراکندهی قومی و سنتهای رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست (فکوهی،74:1383 و 75). سقوط ساسانیان در سال 641 میلادی در نبرد قادسیه قطعی شد (همان، ص 371). هنگامی که اسلام امپراتوریهای رومشرقی و ایران را میگشاید، شهرنشینی و شهرگرایی در مناطق تحت سلطهی این دو امپراتوری کاملا مشهود است و نظام شهری و شبکهی سراسری شهرها از عوامل پایهای نظام سیاسی دولتهای ساسانی و رومی است (حبیبی، 37:1387). شکلگیری شهر و یا هر مجتمع زیستی عمدتا متاثر و منبعث از عوامل متعددی است که یکی از بنیادیترین آنها، جهانبینی و تفکر انسانهایی است که آنرا برای زیستن خویش میسازند. شهرها و محیطزیست مسلمین نیز از این قاعده مثتثنی نیست و در فرایند شکلگیری آنها تفکر و جهانبینی توحیدی اسلام تاثیری بنیادین داشته است (نقی زاده، 66:1389).
اهمیت اسلام در فرایند شکلگیری شهرهای اسلامی از موضوعات بحث برانگیز در مطالعات مربوط به شهرهای اسلامی است (پوراحمد و موسوی، 3:1389). ایدئولوژی اسلام هم در دگرگونی شهرهای