نتیجه بدست آمده از پژوهش حاضر، نمایانگر عرصه وسیع کاربرد تایپوگرافی در طراحی عنوان بندی بوده و این نکته را مطرح می کند که تایپوگرافی، تنها جنبه اطلاع رسانی نداشته بلکه علاوه بر آن، با استفاده از قابلیت های حروف، می توان فضای تصویری مناسب عنوان بندی فیلم را طراحی نمود و ارزش های بصری نوشتار را نمایان ساخت.

 واژه های کلیدی

عنوان بندی، تایپوگرافی، گرافیک، فیلم

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                 صفحه

مقدمه……………………………………………………………………………………………….1

فصل اول: کلیات طرح

1-1 بیان مسئله……………………………………………………………………………………..4

1-2 اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن…………………………………………………………………..5

1-3 سؤالات یا فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………5

1-4 اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………….6

1-5 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………6

1-6 چهارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………..7

1-7 پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..7

فصل دوم: مطالعات نظری

درباره تایپوگرافی

2-1 نوشتار……………………………………………………………………………………………………………………8

2-2خوشنویسی…………………………………………………………………………………………………………….11

2-3 کهکشان گوتنبرگ…………………………………………………………………………………………………..13

2-4 تایپوگرافی…………………………………………………………………………………………………………….17

2-5 تایپ و تایپ فیس…………………………………………………………………………………………………24

2-5-1 در تایپ شما چه نکاتی باید رعایت شود؟…………………………………………………………….26

الف

2-6 اساس تایپ در غرب………………………………………………………………………………………………29

 

2-6-1 ساختار الگویی…………………………………………………………………………………………………..30

2-7 گریدبندی……………………………………………………………………………………………………………..35

2-8 تایپوگرافی و ارتباط تصویری…………………………………………………………………………………..36

2-9 سرآغاز تایپ های عربی و فارسی…………………………………………………………………………….39

2-10 اساس طراحی تایپ در زبان عربی و فارسی…………………………………………………………….40

2-11  تعیین سلسله مراتب و ارزش گذاری محتویات……………………………………………………….43

2-12دسته بندی فونت های فارسی…………………………………………………………………………………45

2-12-1 تایپ های متن…………………………………………………………………………………………………46

2-12-2 تایپ های تیتر…………………………………………………………………………………………………46

2-12-3 تایپ هایDisplayed Form…………………………………………………………………………46

2-13 فاصله گذاری………………………………………………………………………………………………………47

2-13-1 فاصله گذاری و فواصل بجا مانده از تایپ های سربی…………………………………………..47

2-13-2 فاصله گذاری فرم و ضدفرم – تیرگی و فضای منفی – درون متن…………………………..47

2-13-3 فضای بین کلمات و پدیده جویبار……………………………………………………………………..48

2-13-4 فاصله بین خطی/ فاصله بصری بین خطوط…………………………………………………………51

2-14 ریخت شناسی نوشتار فارسی…………………………………………………………………………………51

2-14-1  دسته بندی نمودگان فارسی براساس جای قرار گیری در پاره کلمه………………………..53

2-14-2 سواری پاره کلمات…………………………………………………………………………………………..54

2-14-3 سواری نمودهای فارسی……………………………………………………………………………………55

2-14-4 هیکل و ریخت کلمات……………………………………………………………………………………..56

2-15 اهداف تایپوگرافی………………………………………………………………………………………………..59

2-16 قابلیت های تایپوگرافی………………………………………………………………………………………….62

2-16-1 کمک به جایگیری نوشته و موضوع در ذهن وخاطره مخاطب………………………………..62

2-16-2 عینی و محسوس کردن نوشتار…………………………………………………………………………..63

2-16-3 برانگیزی کنجکاوی مخاطب در جهت درک ظرفیت های بصری نوشتار………………….63

2-16-4 قوه تخیل مخاطب را فراسوی نوشتار قرار دادن……………………………………………………63

2-17 رنگ و سلسله مراتب تایپوگرافی……………………………………………………………………………64

2-18 محتوا…………………………………………………………………………………………………………………66

 

این مطلب را هم بخوانید :

2-19 ترکیب حروف و تصویر………………………………………………………………………………………..68

2-20 تایپ و تصویر، تصویر و تایپ………………………………………………………………………………71

2-21 ارتباط دادن تایپ و تصویر……………………………………………………………………………………72

2-22 فرم…………………………………………………………………………………………………………………….74

2-22-1 مجاورت و تناسب فرمی…………………………………………………………………………………..74

2-22-2 تضاد فرمی……………………………………………………………………………………………75

2-22-3 تغییر فرم Form Alternation……………………………………………………………………….76

2-22-4 ترکیب فرم Form Combination………………………………………………………………….78

2-22-5 جانشینی فرم Form Substitution………………………………………………………………..79

2-22-6 مصورسازی Visualization……………………………………………………………………………80

2-22-7 تزئین و تجرید…………………………………………………………………………………………………81

2-23 روش های حساسیت بخشیدن به حروف………………………………………………………………..82

2-23-1 مثبت و منفی……………………………………………………………………………………………………82

2-23-2 اختصار، حذف بخش هایی از حروف…………………………………………………………………82

2-23-3 تکرار یک حرف و یا قسمتی از یک حرف در کل ترکیب کلمه……………………………..83

2-23-4 روی هم قرار گرفتن یا تماس پیدا کردن حروف…………………………………………………..84

2-23-5  دنبال هم قرار گرفتن مجموع یا بخشی از حروف یک کلمه………………………………….84

2-23-6 تغییر اندازه از قوت به ضعف یا از تاریک به روشن………………………………………………85

2-23-7 قرار گرفتن حروف در مجموعه ای از سطوح………………………………………………………85

2-23-8 اضافه کردن عناصر بصری به کلمه یا یک حرف از کلمه……………………………………….86

2-23-9 طراحی حروف جدید……………………………………………………………………….86

2-23-10 ویژه کردن – تأکید کردن بر بخشی از کلمه یا حروف…………………………………………86

2-23-11 نوشتن بدون فکر قبلی – فی البداهگی………………………………………………………………87

2-23-12 کار با (نقطه) در ترکیب یک نوشتار………………………………………………………………….87

2-23-13 ایجاد ریتم در ترکیب کلمه………………………………………………………………………………87

2-23-14 ایجاد تعادل در کلمه……………………………………………………………………………………….88

2-23-15 استفاده از رنگ………………………………………………………………………………………………88

2-23-16 گنجاندن در یک قالب…………………………………………………………………………………….89

2-23-17 کار با اعداد……………………………………………………………………………………………………90

2-23-18 عمق…………………………………………………………………………………………………………….91

2-23-19 اتصال…………………………………………………………………………………………………………..95

2-24 کاربرد حروف در طراحی عنوان و عنوان بندی فیلم………………………………………………….96

2-25 خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………..106

فصل سوم: روش شناسی (متدولوژی)

درباره گرافیک متحرک

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………108

3-2 ادراک بصری………………………………………………………………………………………………………115

3-3 حرکت و زمان…………………………………………………………………………………………………….118

د

3-3-1 زمان……………………………………………………………………………………………………………….119

3-3-2 عوامل دیدن حرکت (نور و بازتاب آن)……………………………………………………………….120

3-3-3 چگونگی درک حرکت……………………………………………………………………………………..121

3-3-4 حرکت در فلسفه……………………………………………………………………………………………..121

3-3-5 حرکت در اسطوره……………………………………………………………………………………………123

3-3-6 حرکت در ارتباط تصویری………………………………………………………………………………..125

3-3-7 روح حرکت در خوشنویسی ایرانی…………………………………………………………………….126

3-3-8 حرکت در دوره های مختلف…………………………………………………………………………….128

3-4 تاریخچه و اختراعات در صنعت تصویر متحرک………………………………………………………135

3-4-1 زوتروپ…………………………………………………………………………………………………………135

3-4-2 تاماتروپ………………………………………………………………………………………………………..136

3-4-3 پرکسینوسکوپ……………………………………………………………………………………………….137

3-4-4 کتاب چرخان (Flip Book)…………………………………………………………………………….138

3-4-5 موتوسکوپ…………………………………………………………………………………………………….139

3-4-6 قرن نوزدهم و چشم اندازهای جدید در صنعت تصویر متحرک……………………………..139

3-4-7 انیمیشن…………………………………………………………………………………………………………..144

3-4-8 انیمیشن تجربی………………………………………………………………………………………………..148

3-5 تکنیک های تولید تصویر متحرک…………………………………………………………………………..149

3-5-1 انیمیشن فریم به فریم……………………………………………………………………………………….149

3-5-2 سِل انیمیشن……………………………………………………………………………………………………150

3-5-3 مستقیم بر روی فیلم…………………………………………………………………………………………151

3-5-4 انیمیشن دست آزاد (Free Hand)……………………………………………………………………152

3-5-5 استاپ – موشن……………………………………………………………………………………………….154

ه

3-5-6 پیکسلیشن……………………………………………………………………………………………………….155

3-5-7 روتوسکوپی…………………………………………………………………………………………………….155

3-6 گرافیک متحرک در عنوان بندی فیلم………………………………………………………………………156

3-7 خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………….164

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل

درباره عنوان بندی فیلم سینمایی

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………165

4-2 تعابیر مختلف درباره تعریف عنوان بندی…………………………………………………………………166

4-3 تاریخچه عنوان بندی در سینمای جهان و ایران………………………………………………………..170

4-3-1 عنوان بندی در سینمای جهان…………………………………………………………………………….170

4-3-2 عنوان بندی در سینمای اروپا……………………………………………………………………………..176

4-3-3 عنوان بندی در سینمای ایران……………………………………………………………………………..177

4-4 دسته بندی عنوان بندی…………………………………………………………………………………………192

4-4-1 تیتراژ آغازین…………………………………………………………………………………………………..192

4-4-2 عنوان های اعتباری…………………………………………………………………………………………..193

4-4-3 تیتراژ پایانی……………………………………………………………………………………………………..194

4-4-4 مقایسه تیتراژ سینمایی و تلویزیونی…………………………………………………………………….196

4-5 ویژگی های یک عنوان بندی خوب………………………………………………………………………..200

4-5-1 خلاقیت………………………………………………………………………………………………………….201

4-5-2 گیرایی و جذابیت…………………………………………………………………………………………….204

4-5-3 فضاسازی………………………………………………………………………………………………………..204

4-5-4 اتصال تیتراژ به فیلم………………………………………………………………………………………….205

4-5-5 هماهنگی تیتراژ آغازین و پایانی…………………………………………………………………………211

4-5-6 تناسب نوع حروف با فضای فیلم……………………………………………………………………….212

4-5-7 خوانایی…………………………………………………………………………………………………………..214

4-5-8 زمان بندی تیتراژ………………………………………………………………………………………………220

4-5-9 تصویر؛ هماهنگ با صدا……………………………………………………………………………………222

4-5-10تدوین تیتراژ…………………………………………………………………………………………………..226

4-6 لزوم طراحی عنوان بندی برای فیلم………………………………………………………………………..231

4-7 مسائل ساخت عنوان بندی…………………………………………………………………………………….233

4-8 گونه های عنوان بندی…………………………………………………………………………………………..241

4-9 تکنیک های ساخت عنوان بندی…………………………………………………………………………….247

4-9-1 کپشن و فیکس فریم…………………………………………………………………………………………248

4-9-2 حک روی فیلم………………………………………………………………………………………………..250

4-9-3 گرافیک متحرک……………………………………………………………………………………………….251

4-9-4 انیمیشن…………………………………………………………………………………………………………..252

4-10 تطابق های سینما و گرافیک…………………………………………………………………………………253

4-10-1 تطبیق خط کرسی در گرافیک با خط فرضی در سینما…………………………………………253

4-10-2 تطبیق رنگ در گرافیک با صدا در سینما……………………………………………………………256

4-11 گرافیک سینمایی………………………………………………………………………………………………..257

4-12 عنوان بندی در سینمای امروز………………………………………………………………………………259

4-12-1 … در سینمای ایران…………………………………………………………………………………………262

4-13 نگاهی به آثار طراحان برتر…………………………………………………………………………………..265

 

4-14 مصاحبه با جناب آقای اصغر فرهادی

 (فیلمنامه نویس، کارگردان و تهیه کننده)………………………………………………………………………..287

4-15 خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………..292

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………294

پروژه عملی……………………………………………………………………………………………………………….300

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………..303

منابع تصویری…………………………………………………………………………………………………………….306

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………….307

مقدمه

        همواره هنر در خدمت بشر و بشر در خدمت هنر بوده است. هنر در جنبه های مختلف زندگی انسان نقش دارد. هنر برای هنر، هنر در صنعت، هنر به عنوان تزئین و زیبایی، هنر برای برقراری ارتباط و …

با نگاهی به تاریخ درمی یابیم که بشر حتی برای بیان درونیات و نیازهای خود نیز از هنر بهره برده است. نقاشی های غارها به خوبی بیانگر این نکته هستند که انسان نخستین نیز بدون هیچگونه پیشینه آموزشی برای مقاصد مختلف خود از هنر بهره برده است. بشر نخستین برای تمرین شکار و یا حمله در برابر بیگانه از نقاشی استفاده کرده است و این استفاده به نوعی جنبه کاربردی هنر را از همان ابتدا مشخص می کند. تصاویر درون غارها، زندگی و مسائل انسان نخستین را نشان می دهند و در واقع بشر برای بروز درونیات و خواسته های خود از تصویر استفاده کرده است. به مرور زمان و با کسب تجربه، انسان توانست به حروف دست یابد. حروف الفبایی امروز حاصل مسیری طولانی است که خط، طی کرده است و از تصویرنگاری به حروف رمزگذاری شده و سپس به حروف الفبایی رسیده است.

سیر تحول خط، تلاش انسان را برای بیان کلام و اندیشه خود نشان می دهد و ضرورت وجود خط و حروف از دیرباز رو به فزونی است. امروزه نوشتار در همه وجوه زندگی حضور دارد. حروف به شکل های مختلفی در پوشاک، زیورآلات، صنایع دستی و حتی دکوراسیون داخلی حضور پررنگ دارند. همچنین شاهد استفاده از آنها در طراحی پوستر، مجلات و نشریات، وب سایت ها، تلویزیون و سینما، فضاهای مجازی و… هستیم. بنابراین حروف از زندگی امروز جدا نیست. به دلیل بهره عظیم و چند جانبه از حروف، نیاز به شناخت قابلیت های آنها بیش از پیش احساس می شود. با توجه به مطالبی که گفته شد، در این پژوهش ابتدا به بررسی نوشتار پرداخته ام. همچنین امکانات و قابلیت های حروف فارسی را مورد مطالعه قرار داده ام. در قسمتی دیگر از این بحث، به بررسی حروف هم در جایگاه خط و هم در جایگاه تصویر و چگونگی ارتباط و بهره گیری این دو از یکدیگر مبادرت نموده ام.

در طی بررسی حروف بیش از هر چیز، حضور آنها در آثار گرافیکی مشهود است به طوری که شاید نتوان اثر گرافیکی را بدون حروف تصور کرد. با پیشرفت دانش و تکنولوژی، امروزه بیش از هر زمان دیگری در طول تاریخ، شاهد حضور و کاربرد گرافیک در دنیای پیرامون خود هستیم. اگر یک روز زندگی خود را از صبح تا هنگام شب بازبینی کنیم، متوجه حضور گرافیک در طول یک روز زندگی خود می شویم. بررسی گستره وسیع کاربرد گرافیک نیاز به دسته بندی دارد، زیرا با وجود اینکه گرافیک یک رشته هنری است اما شاخه های زیادی را شامل می شود و به گونه ای در دیگر رشته های هنری و حتی ادبی حضور می یابد.

همواره کاربرد گرافیک ساکن را در حوزه های مختلفی مانند تبلیغات (پوستر، بیلبورد، بروشور و …)، کتب، نشریات و مجلات، و… شاهد بوده ایم، اما حوزه کاربرد گرافیک متحرک نیز بسیار وسیع و چه بسا جذاب تر است. امروزه گرافیک متحرک حضور پررنگ تر و بیشتری در زندگی روزمره دارد، زیرا در اپلیکیشن های تلفن همراه، بازی های کامپیوتری، وب سایت ها، تلویزیون، سینما و … دائماً شاهد کاربرد گرافیک متحرک هستیم. بنابراین گرافیک متحرک بخش اعظمی از زندگی روزمره بشر را فرا گرفته است. در اینجا لزوم شناخت و آگاهی بیشتر از این شاخه گرافیک وجود دارد. بنابراین در بخشی دیگر عنصر حرکت را که همواره برای بشر جذابیت داشته است و همچنین درک وی از این عنصر و تأثیر آن در شکل گیری تصاویر متحرک را مورد مطالعه قرار داده ام. در این بخش قلمروهای گرافیک ایستا و متحرک، ادراک بصری حرکت، سیر شکل گیری و تحول تصویر متحرک، تکنیک های تولید تصویر متحرک و کاربرد آن و … به تفصیل توضیح داده شده است.

یکی از کاربردهای گرافیک متحرک در بخش سینما و فیلم های سینمایی است. امروزه از تکنیک های مختلف گرافیک متحرک، هم در جریان تولید فیلم و هم در ساخت عنوان بندی آن استفاده می شود. همانطور که فیلم های سینمایی از آغاز تاریخ سینما تا کنون بسیار متحول شده اند، عنوان بندی فیلم ها نیز همپای سینما دچار تحول شده است. تکنولوژی امروز امکاناتی را در اختیار طراح عنوان بندی می گذارد تا هر ایده ای را بتواند به مرحله اجرا درآورد. نکته اساسی در گرافیک متحرک استفاده از عنصر حرکت است. حرکت می تواند به عناصر تصویری قابلیت هایی بدهد تا اثر نهایی، هم از نظر بصری جذاب و هم به لحاظ همخوانی با مضمون، مناسب باشد.

در بخشی دیگر از این پژوهش، تعابیر مختلف و تاریخچه مختصری از عنوان بندی فیلم در سینمای جهان و ایران، ویژگی های عنوان بندی، لزوم و مسائل تولید تیتراژ، گونه ها و تکنیک های ساخت آن،

1-6- تعاریف عملیاتی متغیرهاواصطلاحات كلیدی.. 5

1-7- روش تحقیق.. 5

1-8- قلمرو تحقیق.. 5

1-9- جامعه و حجم نمونه. 6

1-10- محدودیت ها و مشکلات تحقیق.. 6

فصل دوم. 7

2-1- بنا ها و کاربرد آن ها 7

2-1-1- مسجد. 8

2-1-2- مدرسه. 11

2-1-3- حمام. 13

2-1-4- بازار، میدان. 14

2-1-5- کاروانسرا،آب انبار. 16

2-2- تزئینات معماری.. 17

2-2-1- نقشمایه های هندسی.. 19

2-2-2- نقشمایه های گیاهی.. 20

2-2-3- نقشمایه های حیوانی.. 23

2-2-4- نقشمایه های انسانی.. 24

2-2-5- تزئینات نوشتاری.. 25

2-3- کرمان. 26

2-3-1- موقعیت جغرافیایی استان کرمان. 26

2-3-2- وجه تسمیه کرمان. 27

2-3-3- دین ومذهب در کرمان. 28

2-4- عصر صفوی.. 30

2-4-1- کرمان در عصر صفویه و قاجار. 31

2-5- پیشینه تحقیق.. 32

فصل سوم. 38

3-1- تاریخچه و ویژگیهای مجموعه گنجعلیخان. 38

3-1-1- کاروانسرای گنجعلیخان. 39

 

3-1-2- مسجد گنجعلیخان. 41

3-1-3- حمام گنجعلیخان. 41

3-1-4- آب انبارگنجعلیخان. 44

3-1-5- ضرابخانه گنجعلیخان. 45

3-1-6- بازار ومیدان گنجعلیخان. 45

3-2- بررسی نقوش مجموعه گنجعلیخان. 47

3-2-1- نماد های طبیعت و زندگی.. 47

3-2-1-1- درخت… 47

3-2-1-2- خورشید (شمسه) 48

3-2-1-3- شیر وخورشید. 50

3-2-1-4- آب… 52

3-2-2- نماد های موجودات افسانه ای.. 52

3-2-2-1- سیمرغ. 52

3-2-2-2- اژدها 55

3-2-2-3- دیو. 57

3-2-2-4- فرشته. 59

3-2-3- نمادهای حیوانات و پرندگان. 60

3-2-3-1- شیر. 60

3-2-3-2- اسب… 62

3-2-3-3- طاووس… 64

3-2-3-4- ماهی.. 67

3-2-3-5- درنا 67

فصل چهارم. 69

4-1-روش تحقیق.. 69

4-2- جامعه آماری.. 69

4-3- حجم نمونه و روش اندازه گیری.. 70

4-4- ابزار جمع آوری اطلاعات… 70

4-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها 70

این مطلب را هم بخوانید :

فصل پنجم. 72

5-1- تاریخچه‌ تصویرسازی.. 72

5-2- اهداف تصویرسازی.. 75

5-3- نگاه تاریخی به افسانه های مصور. 76

5-4- تصویر سازی افسانه ها در ایران. 77

5-5- نقش عناصر ایرانی، اسلامی در تصویرسازی.. 79

فصل ششم. 90

6-1- نتیجه گیری.. 90

عنوان پروژه  عملی: تصویر سازی افسانه هفت واد. 93

پیوست ها 95

تصاویر. 96

تصاویر نتیجه گیری.. 104

تصاویر کار عملی.. 109

فهرست منابع و ماخذ  116

مقدمه:

ایران سرزمینی است با پیشینه طولانی که در جای جای آن آثار متعددی از دوره های مختلف دیده می شود.در طول تاریخ ایران همیشه پیوندی نزدیک بین هنر و محیط زندگی وجود داشته است. در فرهنگ تمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان، یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم و نمود پیدا کرده است. هنرمندان با بکارگیری انواع مصالح، رنگ ها، نقش ها، شکل ها و …، نهایت هماهنگی، تلفیق و زیبایی را در محیط زندگی ایجاد نموده و محلی دلپذیر و زیبا متناسب با نیاز های جسمی و روحی انسان بوجود آورده اند. اوج این ارتباط در معماری بناهای تاریخی تجلی پیدا می کند.

اگرچه بخش زیادی از سرزمین ایران را صحرا و دشت های کم حاصل و بدون درخت و سبزه تشکیل می دهد. در چنین محیطی دشت ها به رنگ خاکستری و قهوه ای غبار آلود نمود پیدا کرده است. خشت های گلی که با گرمای خورشید خشک شده و اجر های پخته، عمده مصالح ساختمانی این مناطق به شمار می روند. در چنین شرایطی مردم این مناطق از یک عطش فزاینده ای در استفاده از رنگ های شفاف و روشن برخوردار هستند. رنگ های مورد استفاده در اماکن بسیار دقیق و استادانه انتخاب شده اند که خود گواهی بر ارزش و جایگاه مهم رنگ در چنین محیط هایی هستند.از جهتی دیگر، بیانگر تأثیر مهم رنگ ها در ایجاد نشاط در محیط زندگی می باشد. قابل توجه است رنگ های مورد استفاده، از منابع و معادن محلی قابل استخراج بوده است.

بیش از پنج قرن، عمده ترین تزئینات قسمت های مختلف بناها، شامل انواع کتیبه ها، نقوش هندسی و گیاهی با انواع مختلف آجر انجام می پذیرفت.

 

 

ـ1ـ بیان مسئله پژوهش

در طول تاریخ ،همیشه پیوندی نزدیک میان هنر ومحیط زندگی وجود داشته است.در فرهنگ وتمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان ،یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم ونمود پیدا کرده است.بی تردید هرگز نمی توان معماری  ایران را جدا از کاربرد موثر هنر های تزئینی مورد بررسی و شناخت قرار داد.

در میان شهر های تاریخی کشورمان،کرمان شهری است که در مواجه با اقلیم گرم وخشک با تاریخی پر فراز و نشیب وهنر  مندانی که از نظر ذوق و سلیقه در روزگار خود سرامد بوده اند ونقش های زیبائی آفریده اند  که هنوز گذر ایام نتوانسته است از این زیبائی بکاهد. نگارنده سعی نموده در این پژوهش به بررسی و تجزیه وتحلیل تزئینات معماری خصوصا نقوش تصویری و موتیف های مجموعه گنجعلیخان کرمان بپردازد.

در این پژوهش با توجه به موضوعات تصویری که در مجموعه بناهای گنجعلیخان کار شده نگارنده به بررسی موضوعی نقوش پرداخته وضمن نام بردن از مهمترین نقوش مورد استفاده در این مجموعه به بررسی ارتباط بین نقش مایه ها و کار کرد مجموعه ومعانی آنها در فرهنگ های مختلف همچون ایران ،مصر و چین  اشاره می نماید.

انتخاب شهر کرمان و مجموعه گنجعلیخان جهت تحقیقات ،بدلیل آشنایی نگارنده با زاد گاه وموطن خویش است که شاید منجر به برداشتن گامی هرچند کوچک باشد برای شناسائی هنر های این شهر.از سوی دیگر متوجه این نکته شده که تنوع وزیبایی انواع ممختلف تزئینات این مجموعه در قالب آجر کاری ،تزئینات گچ بری،نقاشیهای دیواری،شکل های معماری و بخصوص نقوش تصویری به کار رفته در این مجموعه و تاثیر گذاری قابل توجهی که بر بیننده دار میتواند به عنوان الگویی مناسب برای رشته های مختلف هنری همچون تصویر سازی  وگرافیک مورد بهره برداری قرار گیرد ودر جهت جلب توریسم و رونق صنعت آن نیز بسیار موثر واقع گردد .وموجب گردد تا این بنای عظیم دگر بارچون نگینی در دل کویر بدرخشد.

1-2- هدف های پژوهش

1- بررسی پیشینه تاریخی ومفهومی نقوش

2- معرفی ،طبقه بندی و گرد آوری نقوش به کار رفته در مجموعه بنا.

3- با توجه به اینکه بسیاری از این نقوش به فراموشی سپرده شده اند. مطالعه و بازسازی نقوش ضمن احیای مجدد آنها به افزایش سطح سواد بصری وشناخت این نقوش می انجامد.

1-3- اهمیت موضوع پژوهش وانگیزش انتخاب آن

شناخت اصول و عوامل طراحی گرافیک سنتی،منجر به روشن شدن ویژگی های اصلی طراحی گرافیک دوره معاصر می شود.

مجموعه گنجعلیخان کرمان، که با کمال تأسف تاکنون به زوایای هنری وبا ارزش این اثر آنچنان که شایسته است پرداخته نشده  ودر جهت حفظ نقوش آن هم گامی برداشته نشده است به عنوان موضوع مورد مطالعه انتخاب گردید.

اما سزا وار وشایسته نیست که هنر ،ذوق وسلیقه هنر مندان این مرز و بوم که اغلب برخاسته از میان مردم کوچه وبازارند وهر یک آغاز گر تحولی آشکار در عصر خویش بودند و داستانهای مذهبی، افسانه ها ی نظم ونثر فارسی وگل ومرغ و طبیعت واستوره ها را به تصویر میکشیدند چنین مورد بی مهری و بی اعتنایی قرار گیرند .باشد که خصلت مروت و ارج نهادن به هنر هنرمندان پایدار بماند.

بدون شک مجموعه گنجعلیخان کرمان یکی از شاهکار های منحصر بفرد به شمار میرود و نگارنده سعی دارد با پژوهش خویش ابعاد گوناگون به ویژه نقوش تصویری این بنا را مورد بررسی قرار داده تا شاید بتواند گامی کوچک در حفظ آن برداشته باشد چنانچه بعید نیست  تا چند سال آینده از این بنا ها اثری باقی بماند.

1-4- سوالات و فرضیه های پژوهش

1-4-1- سوالات پژوهش

سوال1 – نقش مایه های مورد استفاده در بنا های مجموعه گنجعلیخان و ویژگی های تصویری آن ها چیست؟

سوال2 – دلایل استفاده و رابطه میان کارکرد بنا ونقوش مورد استفاده در آن ها چیست؟

سوال 3 -عمده نقش حیوانی در میان نقش مایه ها ی موجود کدام است؟

1-6 روش و فنون اجرایی پژوهش  ………………………………………………………………………………………….. 13

1-6-1 روش  ………………………………………………………………………………………………………………………… 13

1-6-2 ابزار  …………………………………………………………………………………………………………………. 13

1-6-3 شیوه تجزیه و تحلیل  ……………………………………………………………………………………………….. 13

1-7 معرفی جامعه آماری و نمونه­ها  ……………………………………………………………………………………………… 14

1-8 محدودیت­های پژوهشی  ……………………………………………………………………………………………….. 14

 ل دوم: تعریف نشانه و انواع آن

2-1 تعریف واژه نشانه  …………………………………………………………………………………………………………. 16

2-2 بازنمایی در نشانه از چشم­انداز نشانه شناسی  ………………………………………………………………………………… 17

2-3 هویت چیست؟  ……………………………………………………………………………………………………………. 20

2-4 نشانه در گرافیک  ………………………………………………………………………………………………………. 23

2-5 انواع گوناگون نشانه  …………………………………………………………………………………………….. 25

2-5-1 نشانه نوشتاری  …………………………………………………………………………………………….. 26

2-5-2 نشانه شمایلی  …………………………………………………………………………………………….. 30

2-5-2-1 دال و مدلول  ……………………………………………………………………………………… 32

2-5-2-2 انواع رابطه دال و مدلول در نشانه­های شمایلی  ………………………………………… 34

2-5-2-3 نشانه­ی نمایه­ای  …………………………………………………………………………………… 36

2-5-2-4 نشانه­ی شمایلی  ……………………………………………………………………………………. 38

2-5-2-5 نشانه­ی نمادین  ………………………………………………………………………………………. 39

2-5-3 نشانه تلفیقی  ……………………………………………………………………………………………. 43

2-5-3-1 رابطه­ی همجواری  ………………………………………………………………………………… 43

2-5-3-2 رابطه­ی تثبیت کننده  …………………………………………………………………………. 45

2-5-3-3 رابطه­ی تقویت کننده  ……………………………………………………………………. 46

2-6 عناصر طراحی نشانه  ……………………………………………………………………………… 47

2-7 زیبای­شناختی گرافیکی نشانه­ها  ……………………………………………………………. 49

2-7-1 وحدت شکل  ……………………………………………………………………………… 50

2-7-2 زیبایی  ……………………………………………………………………………………………… 51

2-7-3 تعادل و توازن  ………………………………………………………………………………………. 52

 

2-7-4 تناسبات  …………………………………………………………………………………………………. 54

2-7-5 ضرب آهنگ  ………………………………………………………………………………… 56

فصل سوم: بررسی نقش­مایه­های ایرانی

3-1 تعریف نقش­مایه  ……………………………………………………………………………….. 58

3-2 طبقه­بندی نقش­مایه­ها  ……………………………………………………………………………………………… 63

3-2-1 مروری بر هنر ایران قبل از اسلام  ………………………………………………………………………………………………. 66

3-2-1-1 طبقه­بندی نقوش از لحاظ تصویری  ………………………………………………………………………………………. 67

3-2-1-1-1 نقش­مایه­های هندسی  ………………………………………………………………………………………………………. 68

3-2-1-1-2 نقش­مایه­های گیاهی  …………………………………………………………………………………………………………. 69

3-2-1-1-3 نقش­مایه­های حیوانی  ……………………………………………………………………………………………………….. 72

3-2-1-1-4 نقش­مایه­های انسانی  …………………………………………………………………………………………………………. 74

3-2-2 مروری بر هنر ایران در دوره اسلامی  ………………………………………………………………………………………… 75

3-2-2-1 طبقه­بندی نقش­مایه­های در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………….. 77

3-2-2-1-1 نقوش گیاهی در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………………………… 77

3-2-2-1-2 نقوش هندسی در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………………………. 81

3-2-2-1-3 نقوش حیوانی و انسانی  ……………………………………………………………………………………….. 87

3-3 کاربرد نقوش ایرانی در طراحی گرافیک  ………………………………………………………………………………………… 88

3-4 نشانه­های متاثر از نقوش قبل از اسلام  ……………………………………………………………………………… 92

3-4-1 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های هندسی قبل از اسلام ……………………………………………………………. 93

3-4-2 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های گیاهی قبل از اسلام  ………………………………………………………………. 94

3-4-3 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های حیوانی قبل از اسلام  ……………………………………………………………… 95

3-4-4 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های انسانی قبل از اسلام  ………………………………………………………………. 96

3-6 نشانه­های متاثر از نقوش دوره ی اسلامی  ………………………………………………………………… 97

3-6-1 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های گیاهی دوره ی اسلامی  …………………………………………………………. 98

3-6-2 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های هندسی دوره ی اسلامی  ……………………………………………………….. 99

3-6-3 نشانه­های متاثر از نقش­مایه­های حیوانی- انسانی دوره ی اسلام  …………………………………………… 100

فصل چهارم: بررسی نقش­مایه­های هندسی

4-1 جایگاه نقش­های هندسی در هنرهای سنتی ایران  ……………………………………….. 103

این مطلب را هم بخوانید :

4-2 رمز هندسی مثلث  ………………………………………………………………………………………… 111

4-3 مثلث  ………………………………………………………………………………………………………. 114

4-4 رمز هندسی دایره  ……………………………………………………………………………………………. 116

4-5 دایره  ………………………………………………………………………………………………………….. 124

4-6 دایره در طراحی نشانه  ……………………………………………………………………………………. 126

4-7 كاركرد شكل دایره درطراحی نشانه  …………………………………………………………………… 128

4-8 رمز هندسی مربع  ……………………………………………………………………………………….. 130

4-9 مربع  …………………………………………………………………………………………. 131

4-10 ساختمان نشانه­ها و همانندی آن با نقوش هندسی در طراحی نشانه  ……………………………………… 133

فصل پنجم: نتایج

5-1 نتایج آماری  ……………………………………………………………………………….. 138

5-1-1 نمونه­های از تصاویر جامع­­آماری انواع نشانه  …………………………………………………  138

5-1-1-1 نشانه­های شمایل­گون  …………………………………………………………………………. 138

5-1-1-2 نشانه­های نوشتاری  …………………………………………………………………………………. 139

5-1-1-3 نشانه­های تلفیقی  ………………………………………………………………………. 140

5-1-2 نمونه­های از تصاویر جامع­آماری نشانه­های شمایل­گون دارای نقش­مایه  ……………………………….. 142

5-1-3 نمونه­های از تصاویر جامع­آماری نشانه­های انتزاعی دارای نقش­مایه­های هندسی ……………………. 146

پیوست

نشانه های جامع آماری     ………………………………………………………………………. 152

منابع

کتاب­ها  ………………………………………………………………………………………………… 178

مقالات  ……………………………………………………………………………………………………… 183

پایان­نامه  ……………………………………………………………………………………………………….. 185

لاتین  …………………………………………………………………………………………… 185

مقدمه

نقش و نقوش از بدو پیدایش انسان و ثبت تاریخ افکار و اندیشه­های بشر همواره وجود داشته و نقش عمده ای را ایفا کرده است. شاید اولین خطوطی که انسان بر دیواره­ی غارها کشیده و یا نقوشی که بر روی ظروف سفالین باقی مانده در زمره­ی اولین تصاویر و نقوش ثبت شده از شروع تاریخ بشر می باشد.

بازشناسی تاریخ گرافیک ایران در دوره­های گوناگون، به شناخت و رفتاری درست­تر در زمان حال می­انجامد. یک از گونه­های بسیار پرکاربرد و دیرپای طراحی گرافیک، طراحی نشانه­ها هستند. هر چند با تأسیس مدارس گرافیک در ایران، نوع نگاه به این گونه آثار با تغییراتی اساسی همراه بود اما ردپای آن را در سال­های پیش از این رویداد نیز می­توان جست. در این پایان­نامه به بررسی نقش­مایه­های هندسی در نشانه­های انتزاعی ایران در دهه 70 و 80 پرداخته می شود. گذشته ما به لحاظ فرهنگی و هنری بسیار طولانی و غنی است و می­توان با تکیه بر ارزش­ها و فرهنگ ملی و سنتی خود دست به خلق آثاری زد که چهره و هویت ایرانی داشته باشد. امروزه با توجه به مطالعات گسترده در این زمینه اهمیت پرداختن به این میراث کهن بر همگان آشکار است به این دلیل که وجود نقش­مایه­ها در همه­ی ادوار در تاریخ ایران وجود داشته و حتی امروزه نیز از این نقش­مایه­ها در اکثر موارد استفاده می شود.

در تحقیقات مقدماتی پیش از آغاز پژوهش، جمع­آوری نشانه­های دهه 70 و 80 با تورق صفحه به صفحه کتاب­های تصویری زمان مدیدی را به خود اختصاص داد. این جستجو در کل، گزینش 1566 نشانه را در پی داشت.

فصل دوم این پژوهش، با نگاهی به نشانه و انواع آن آغاز شد که در این فصل به تعریف نشانه از دیدگاه­های مختلف پرداخته شده است و بعد انواع آن که شامل نشانه­های نوشتاری، نشانه­های شمایلی و نشانه­های تلفیقی بودند، اختصاراً مورد بررسی قرار گرفته اند. در فصل سوم به طبقه­بندی نقش­مایه­ها در دوره قبل از اسلام پرداخته شده است که این طبقه­بندی شامل چهار دسته نقش­مایه­های گیاهی، نقش مایه­های هندسی، نقش­مایه­های حیوانی و نقش­مایه­های انسانی می باشد و در دوره هنر اسلامی که شامل سه دسته از نقش­مایه­های گیاهی، نقش­مایه­های هندسی و نقش­مایه­های حیوانی – انسانی است، پرداخته شده و در فصل چهارم به بررسی نقش­مایه­های هندسی که شامل دایره، مربع و مثلث است پرداخته شده و در نهایت نشانه­ها طبقه­بندی شده است. این نشانه­ها ابتدا از نظر انواع نشانه­ها و بعد از نظر طبقه­بندی نقش­مایه­ها مجزا شد و در پایان 244 نشانه که فقط نشانه­های انتزاعی دهه 70 و 80 متأثر از نقش­مایه­های هندسی بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.

 

 1-1 تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئله­ی پژوهشی

نقش­مایه­های هندسی با بر کنار هم قرار گرفتن نقوش یا واحد­های کوچکی که با ابزار­های ساده ترسیم می­شوند و در این میان از اشکال و زوایای خاص نیز استفاده می­گردد که همه این موارد در نهایت نقش مایه هندسی را ایجاد می­کند. نشانه انتزاعی به نشانه­هایی اطلاق می شود که نه به صورت مستقیم و نه غیر مستقیم با موضوع ارتباط ندارند و تصویر با موضوع از طریق جنبه­های فرعی ارتباط پیدا می­کند و همچنین با مخاطب از طریق مسایل فرهنگی ارتباط برقرار می­کند.

در خصوص تعریف نقش­مایه­های انتزاعی و هندسی لازم است به تعریفی که در این خصوص توسط نویسندگان مختلف بیان شده است اشاره­ای کنیم :

محمد رضا باطنی در «کتاب فرهنگ انگیسی به فارسی پویا»  که در سال 1388 توسط نشر فرهنگ معاصر منتشر شد، چنین می­گوید: در نهایت می­توان واژه­ی نقش­مایه را این گونه معنا کرد: بنیاد نقش و یا ریشه و اصل تصویر در دایره المعارف­ها و فرهنگ اصطلاحات هنری، اصطلاح نقش­مایه را معادل واژه لاتین موتیف قرار داده­اند. موتیف به معنای انگیزه، درون مایه.

احمد دانشگر در کتاب «فرهنگ جامع فرش ایران» که در سال 1372 توسط نشر دی منتشر شد، به این مطلب می­پردازد که نقش­مایه را موضوع بن نما و یا نقش و نگار می­داند. به عبارتی «کار مایه ویژه در ترکیب­بندی» را تعبیر نقش­مایه دانسته است. نقش­مایه یا «بن­نگار» را مجموعه­ی ریز نقش­هایی معرفی می­کنند که مایه و تشکیل دهنده­ی نقش­اند.

رویین پاکباز در کتاب « دایره­المعارف هنر» خاطر نشان شده است: «سرچشمه­ی بسیاری از نقش­مایه­های مورد استفاده توسط هنرمند عصر ساسانی (صور گیاهی، قوچ­های رو در روی یک درخت، گاوان بالدار سر، نبرد شیر و گاو، شاهین­های حمله ور بر جانوران، وجز اینها) در هنر باستانی آسیای غربی بود، ولی طرح­هایی چون پیچک تاک، صحنه­های انگور چینی و پیکر­های بالدار پیروزی، به تازگی از منابع رومی اقتباس شده بودند. در اواخر عصر ساسانی، تاثیرات هند و آسیای میانه افزایش یافت.

در این پایان­نامه به بررسی نقش­مایه­های هندسی در نشانه­های انتزاعی ایران دهه 70 و 80 پرداخته می­شود. گذشته ما به لحاظ فرهنگی و هنری بسیار طولانی و غنی است و می­توان با تکیه بر ارزش­ها و فرهنگ ملی و سنتی خود دست به خلق آثاری زد که چهره و هویت ایرانی داشته باشد. امروزه با توجه به مطالعات گسترده در این زمینه اهمیت پرداختن به این میراث کهن بر همگان آشکار است به این دلیل که وجود نقش­مایه­ها در همه ی ادوار در تاریخ ایران وجود داشته و حتی امروزه نیز از این نقش مایه­ها در اکثر موارد استفاده می­شود.

1-2 پرسش­های پژوهش

نقوش هندسی در نشانه­های انتزاعی دهه 70 و 80 چه جایگاهی دارد؟

استفاده از کدام تک واحد نقش­مایه هندسی در نشانه­های انتزاعی دهه 70 و 80 ایران کاربرد بیشتر داشته است؟

کدام نقوش هندسی کاربرد بیشتری در نشانه­های انتزاعی ایران داشته­اند؟

1-3 فرضیه­های پژوهش

نقوش هندسی ایرانی در طراحی نشانه­های انتزاعی دهه 70 و 80 کاربرد وسیعی داشته است.

استفاده از تک واحد نقش­مایه مربع در نشانه­های انتزاعی دهه 70 و 80 بیشتر بوده است.

کاربرد نقش­مایه­هایی با الهام از یک واحد در نشانه­های انتزاعی ایران در دهه 70 و 80 بیشتر بوده است.

1- 2-  پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………….12

1-3-  اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….13

1- 4-  سئوالات کلیدی پژوهش………………………………………………………………………………………..13

1-  5-  فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………..14

1- 6-  روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………….15

فصل دوم : چهار چوب نظری ;  رئالیسم انتقادی

2-1- نگاهی تاریخی به ادبیات روسیه…………………………………………………………………..18

2-2-سیر مکتب ادبی رئالیسم در روسیه…………………………………………………………………25

2-3-رئالیسم در ادبیات و فلسفه…………………………………………………………………………………………27

2-4-رئالیسم در تئاتر ……………………………………………………………………………………………………..31

2-5-واژه رئالیسم انتقادی………………………………………………………………………………………………..37

2-6-ریشه ها و پیدایش رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………..41

2-7-رابطه ی  رئالیسم انتقادی و رئالیسم سوسیالیستی………………………………………………………….47

فصل سوم : دیدگاه کلی و نظریه های جامعه شناسی لوکاچ نسبت به هنر و ادبیات

3-1-معرفی لوکاچ……………………………………………………………………………………………………….65

3-2-زندگینا مه…………………………………………………………………………………………………………….65

3-3-اندیشه ها ی لوکاچ……………………………………………………………………………………………….65

3-4-برخی از آثار لو کاچ ……………………………………………………………………………………………..66

3-5-رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………………………………….68

3-6-رئالیسم در برابر ادبیات بورژوازی عصر حا ضر(مدرنیسم)…………………………………………….72

فصل چهارم: نیکلای گوگول

4-1-زندگی نامه ی ،نیکلای گوگول……………………………………………………………………..79

4-2-نگرش و اندیشه های گوگول بر اساس نمودهای اجتماعی رئالیسم انتقادی……………..82

4-3-گوگول پلی بین ادبیات رمانتیک و رئالیستی روسیه…………………………………………….84

4-4-تکنیک داستان نویسی گوگول……………………………………………………………………….87

4-5-نمایشنامه ها و داستان های گوگول………………………………………………………………….95

4-5-1-نقد و بررسی نمایشنامه(عروسی)……………………………………………………………96

4-5-2-بازرس بزرگترین کمدی تاریخ ادبیات روسیه………………………………………..106

 

4-5-3-خلاصه ای از داستان( دماغ) ………………………………………………………………116

4-6-مروری بر جهان بینی نیکلای گوگول …………………………………………………………..121

4-6-1-خلاصه ای کو تاه از داستان مردگان زر خر ید………………………………………129

4-6-2-بررسی شنل،شاهکار جاویدان گوگول…………………………………………………130

4-7-ارزیابی آثار گوگول از منظر زبان شناسان،و منتقدین………………………………………..133

فصل پنجم: میرزا فتحعلی آخوندزاده

5-1-زندگی نامه ی میرزا فتحعلی آخوندزاده ……………………………………………………..138

5-2-خلاصه ی کوتاه از آثار نمایشی آخوندزاده …………………………………………………..143

5-2-1-حکایت های ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر ……………………………………………143

5-2-2-حکایت موسیو ژوردان حکیم نباتات و مستعلی شاه مشهور به جادوگر……143

5-2-3-حکایت خرس قولدور باسان یا (دزدافکن) ……………………………………….144

5-2-4-حکایت وکلای مرافعه تبریز……………………………………………………………144

5-2-5-حکایت وزیر خان لنکران یا (سراب) ……………………………………………….145

5-3-انعکاس رئالیسم انتقادی روسیه در ادبیات نمایشی ایران ………………………………….147

5-4-اندیشه های آخوندزاده……………………………………………………………………………..156

5-5-رئالیسم روسیه  پدید آورنده اندیشه ی مدرنیته  اجتماعی در آثار آخوندزاده ………163

5-6-آخوندزاده نماینده اندیشه  انتقادی در ایران…………………………………………………..169

5-7-آخوند زاده پیشرو در نمایشنامه نویسی………………………………………………………….178

5-8-آخوند زاده بنیانگذار نقد تئاتر،تاریخ و ادبیات در ایران……………………………………181

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………185

 منابع……………………………………………………………………………………………………………187

 پایا نامه عملی : دکل کل………………………………………………………………………………190

چکیده

 نیکلای گوگول, رمان نویس و نمایشنامه نویس روسی بود که در آثارش با نگاهی احساسی و طنز آمیز به واقعیات اجتماعی می پرداخت.

در فصل اول کلیات پژوهش ارائه می شود. در فصل دوم دیدگاه لوکاچ در این زمینه نیز تشریح می گردد.در فصل سوم رویکرد گوگول نسبت به نقد اجتماعی بررسی شده و همچنین به لحاظ قرابت این رویکرد با ملاحظات لوکاچ تحلیل جامعه شناختی در این زمینه انجام شده است..در فصل چهارم ریشه ها و آغاز رئالیسم انتقادی تعریف وادامه روند آن در ادبیات روسیه بررسی شده است.در فصل پنجم اندیشه های آخوندزاده از منظر جامعه شناختی ارزیابی شده و در ادامه  به بازتاب رئالیسم انتقادی در ادبیات فارسی ،خصوصادرآثار نمایشی آخوند زاده، پرداخته شده است.

در انتها با توجه به اینکه که , نمایشنامه های آخوندزاده بخصوص،  نمایشنامه ی ((وکلای مرافعه تبریز )) همخوانی نزدیکی با نمایشنامه ی(( بازرس)) گوگول دارد فر

این مطلب را هم بخوانید :

 صت مناسبی پیش آمد تا  یک بررسی تطبیقی نیز انجام شود..

کلید واژگان : نیکلای گوگول , لوکاچ, رئالیسم انتقادی, جامعه شناسی ادبیات ,آخوندزاده.

 مقدمه

بررسی مسا ئل اجتماعی و بازتاب انتقادی آن در قالب نمایشنامه در آثار نیکلای گوگول و در نمونه ایرانی آن یعنی آثار آخوند زاده از دوره تحصیلی کارشناسی یکی از مباحث مورد علاقه من در حوزه ادبیات نمایشی بوده،  به همین دلیل ،در این باب ،پژوهشی نیز برای پایان نامه دوره یاد شده ارائه دادم.

در دوره حاضر برای ادامه این تحقیق و  با مشا وره ی استاد راهنمای بخش نظری ام پژوهش ام را آغاز نمودم،همزمان در بخش عملی  هم شروع به نگارش نمایشنامه((دکل کل)) پرداختم.

با تو جه به پژو هش دوره ی کا رشناسی ام که منحصرا به رویکرد گوگول در باب رئالیسم انتقادی پرداخته  شده بود ،بر آن شدم که نمایشنامه ها و داستان های گوگول را از منظر یک جامعه شناس مورد تحلیل قرار دهم،بنا براین از تفکرات لو کاچ در این زمینه نیز بهره جستم،چون مفهوم رئالیسم انتقادی از منظر لوکاچ، با اندیشه های درام نویسا نی مانند گوگول ارتباط جامعه شناختی نزدیکی داشت.

در بخش دوم این پژوهش لازم دیدم به  رئالیسم انتقا دی درادبیات فارسی نیز بپردازم. از آنجا که بین ادبیّات روسی و ادبیّات فارسی قرابت معنایی و صنعتی (صنایع ادبی) وجود دارد. گذشته از آنکه نظم و نثر روسی را با کمال آسانی می‌توان به زبان فارسی درآورد و تطبیق داد، صنایع ادبی ـ مثل تلفیق‌ها و کنایه‌ها و استعاره‌های زبان روسی ـ و گهگاهی مَثَل‌های این زبان با معادل آن در زبان فارسی تطبیق می‌کند به همین علت  بازتاب رئالیسم انتقادی روسیه را در ادبیات فارسی ، بخصوص در نمایشنامه ها ی آخوند زاده مورد بررسی قرار دادم.

 

البته در حوزه ها ی دیگر، تحقیقاتی در مورد آثار آخوند زاده انجام شده است، تفاوت اساسی پژوهش حاضر در حوزه ی تطبیقی صورت پذیرفته ، بطوری که برای مثال: نمایشنامه(وکلای مرافعه تبریز)با نمایشنا مه (بازرس)گوگول مورد تطبیق قرار گرفته است.

در مجموع برای قالب اولیه این پژوهش از دیدگاه جامعه شناختی لوکاچ استفاده شده است. به همین علت  در گام اول، نگرش و اندیشه های گوگول در باب انتقادی شرح داده شده ، ودر مر حله ی بعدی انعکاس آن در آثار آخو ند زاده  مورد بررسی قرار گرفته است.

لازم به یاد آوری می دانم  در این مسیر، با پاره ای  مشکلات نیز موا جه بودم،که تا حدود زیادی روند پژوهشی ام را به تا خیر اندا خت،در نهایت با راهنمایی ها ی اساتید بز رگو ارم راه را هموار تر یافتم.

 

 بیان مسئله

 

فلاسفه اولین کسانی بودند که بین رئالیسم اروپایی و رئالیسم انتقادی فرق گذاشتند. اصطلاح رئالیسم انتقادی را برای اولین بار لوکاچ برای قلمرو وسیع تر ی از ادبیات پیشنهاد کرد.

منظور او از مفهوم رئالیسم انتقادی تحلیل آثار رمان نویسان و نمایشنامه نویسانی مانند(نیکلای گوگول،بالزاک،زولا…)بود.و ارجاع زیبایی شناختی و ایدئولوژیک به آثار ادبی کشور های سوسیالیستی به گفته او “از نمایش واقعیت موجود، برای تخیل وضع یک گروه اجتماعی و قدرت ها و امکانات آن در  آیند ه بهره می جستند.

1-3) پرسش­های پژوهش ………………………………………………………………………………………………4

1-4) فرضیه …………………………………………………………………………………………….4

1-5) اهداف تحقیق …………………………………………………………………………….5

1-6) روش پژوهش ……………………………………………………………………………….

فصل2) مبانی نظری پژوهش

2-1) زمینه­های ظهور و شکل­گیری حکومت قاجار ……………………………………..6

2-2) پادشاهان دوره قاجار …………………………………………………………………………..10

2-3) دوره نخستین قاجار و ارتباط آن با سنتهای پیشین …………………………..12

2-4) هنر ایران در دوران قاجار ……………………………………………………………………………..14

2-4-1) دوره زند،پیشینه سبک هنری قاجار در سده هیجدهم ……………………………………………………….15

2-4-2) نخستین مقطع سبک هنری قاجار،سلطنت فتحعلی شاه ……………………………………………………17

2-4-3) دومین مقطع سبک هنری قاجار،سلطنت محمدشاه و ناصرالدین شاه ……………………………….18

2-5) زمینه­های فرهنگی هنر قاجار ………………………………………………………..19

2-6) نقاشی دوره قاجار ………………………………………………………………22

2-7) مکتب قاجار ……………………………………………………………………….33

2-8) ویژگی­های نقوش تزیینی هنر و معماری دوره قاجار …………………………………………………………….37

2-9) مضامین رایج در نقاشی دوره قاجار ………………………………………………………………………………..42

2-10) تجزیه و تحلیل آثار نقاشی در دوره قاجار …………………………………………………………………………….46

2-11) دیوارنگاری در دوره قاجار …………………………………………………………………………………………………47

2-12) موقعیت طبیعی شیراز …………………………………………………………………………..48

2-13) تاریخچه مختصر شیراز ……………………………………………………………………53

2-14) محلات شیراز در عهد قاجار …………………………………………………….54

فصل سوم) یافته­های پژوهش

3-1) خانه عطروش …………………………………………………………………………………………56

3-2) نماهای مختلف خانه عطروش ……………………………………………………………..57

3-3) موقعیت مکانی ……………………………………………………………………………………58

3-4) ساختمان اصلی شمالی خانه عطروش ……………………………………………………59

3-5) بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا (کاشیکاری حیاط) ………………………………………………….61

 

3-6) حوض­خانه ……………………………………………………………………………………………97

3-7) ساختمان شمالی ………………………………………………………………………………..129

3-8) بررسی تحلیلی داده های پژوهش ……………………………………………134

فصل چهارم) نتیجه­پژوهش

نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………135

فهرست منابع

منابع ………………………………………………………………………….139

مقدمه

شهر شیراز یکی از کانون­های اصلی هنر نقاشی ایران در دوران زند و قاجار بود که با مطالعه آثار باقی­مانده از آن دوران می­توان به شکل کامل­تری از شناخت نقاشی ایرانی در آن دوران رسید. در میان آثار نقاشی باقی­مانده از این دوران می­توان به خانه­های تاریخی متعددی اشاره کرد که هر یک به فراخور خود ویژگی­های سبک­شناختی و زیبایی­شناختی نقاشی دوران زند و قاجار را بازتاب می­دهند. یکی از این خانه­ها، معروف به خانه عطروش است.

خانه قدیمی آقای حاج محمود عطروش معروف به منزل حاج میرزا محمدعلی فیروز­آبادی از جالب­ترین و زیباترین خانه­های قدیمی دوره قاجاریه از نظر کاشیکاری و نقاشی محسوب می­گردد. محل آن در بازار حاجی انتهای کوچه زنجیرخانه قرار­دارد که نمونه­های نفیسی از کاشیکاری مربوط به دوره قاجاریه در خانه عطروش نصب گردیده و از بهترین نمونه کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجاریه محسوب می­گردد.خانه عطروش از نظر شکل و فرم کاشیکاری جالب و منحصر به فرد محسوب می­شود، منزل مذکور از نظر نقاشی و رنگ و روغن بر روی چوب، گچ، تابلوهای کاشیکاری، آجرکاری باید از نمونه­های جالب هنری دوره قاجاریه محسوب داشت. ساختمان شمالی شامل یک تالار اصلی در وسط و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه فوقانی و یک حوض­خانه و دو­گوشواره در­طرفین آن در طبقه زیر می­گردد که آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

در این پایان­نامه به کلیات پژوهش،مطالبی درباره دوره قاجار،شیراز در زمان قاجار، بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا شامل کاشیکاری دیوارهای حیاط و تابلوهای نقاشی و در انتها به نتیجه پژوهش و اینکه تصاویر خانه مذکور با چه مضامینی کار شده است و اینکه گونه­های مختلف انسانی،حیوانی و گیاهی در چه جایگاهی قرار­دارند پرداخته می­شود.

1-1) بیان مسئله

در دوره قاجار ایران شدیداً تحت تاثیر پیشرفت­های صنعتی و دیگر جاذبه­های اروپایی قرار­گرفت و از ورود افکار و محصولات آنها استقبال شد.این روند بر هنر ایران کم­کم تأثیر گذاشت، اما بعضی از سنتهای پایدار بویژه در نقاشی به­جا ماند. مکتب نقاشی قاجار از دوره زند شروع شد و تا دوره قاجار و کمی پس از آن امتداد یافت.

این مطلب را هم بخوانید :

 این شیوه به عنوان سبکی منسجم و مکتبی متشکل در نقاشی ایران از­جایگاه ویژه­ای برخوردار است که همه ویژگی­های موضوعی و کاربردی یک مکتب نقاشی را دارد. این شیوه بیشتر از تلفیق ویژگی­های هنر نقاشی سنتی ایرانی با عناصر و شیوه­های نقاشی اروپایی شکل گرفت. هر­چند آثاری نزدیک به این شیوه از دوره صفوی در ایران تا­حدی مرسوم بود و فرنگی­سازی نامیده می­شد، اما ابتدا در دوره زند و در ادامه آن در دوره قاجار شکل مشخص خود را یافت.

خانه آقای حاج محمود عطروش معروف به منزل محمد­علی فیروزآبادی از زیباترین خانه­های قدیمی دوره قاجاریه در شهر شیراز می­باشد.در ورودی آن در دالان قرار­دارد و به مغرب باز می­شود.این خانه قدیمی شامل یک رشته ساختمان در سمت شمال و یک رشته ساختمان در سمت مغرب می­باشد. دیوار جنوبی و شرقی و نمای ساختمان شمالی کاشیکاری است و تابلوهای نفیس کاشیکاری مربوط به دوره قاجاریه در دیوار جنوبی و شرقی و حوض­خانه آن نصب گردیده که از بهترین نمونه کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجاریه محسوب می­گردد.

ساختمان شمالی دو­طبقه است و در­گوشه شمال شرقی آن ده پله سنگی یکپارچه نصب شده که حیاط را به ساختمان مربوط می­سازد،در­گوشه شمال غربی نیز راهرویی تعبیه شده که به وسیله پلکان به کفشکن غربی ساختمان مربوط می­شود.در زیر ساختمان شمالی حوض­خانه­ای تعبیه و در­طرفین حوض­خانه دو­گوشواره دیده می­شود. حوض­خانه کاشیکاری است و کاشیکاری آن نوع مخصوصی است که به کاشی خاتم­سازی معروف است.ازاره گوشه­های طرفین حوض­خانه نیز کاشیکاری زیبای خاصی را دارد،ازاره سنگی بنا در سمت شمال و مغرب با ارتفاع 5/2 متر از قطعات سنگ یکپارچه تهیه و نصب گردیده است.

خانه عطروش از­نظر شکل و فرم کاشیکاری جالب و منحصر به فردی محسوب می­شود، منزل مذکور از نظر نقاشی و رنگ و روغن بر روی چوب، گچ، تابلوهای کاشیکاری، آجرکاری باید از نمونه­های جالب هنری دوره قاجاریه محسوب داشت. ساختمان شمالی شامل یک تالار اصلی در وسط و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه فوقانی و یک حوض­خانه و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه زیر می­گردد که آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

در این پایان­نامه با توجه به مبانی زیبایی شناختی هنر قاجار به بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا شامل کاشیکاری دیوارهای حیاط و تابلوهای نقاشی پرداخته می­شود.