• «اثیر اخسیکتی». سید علی میرافضلی، دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی ، ۱۳۸۴
• نگرشی نو بر دیوان اثیرالدین اخسیکتی، احمدرضا یلمه‌ها، آینه‌ی میراث، 1388
• تصحیح چند بیت از دیوان اثیر اخسیکتی، احمدرضا یلمه‌ها، فصلنامه‌ی پژوهش‌های ادبی، 1388

1-3-اهداف تحقیق

زبان اثیرالدین اخسیکتی در شعر زبانی دشوار و مشحون از لغات و اصطلاحات علمی و فنّی و نیز واژه‌های عربی است که درک معنای شعر او را دشوار ساخته است. او در علوم مختلف عصر خود از جمله ریاضی، حکمت، پزشکی، اخترشناسی، هیئت، منطق، فقه، اصول و کلام ورود داشته و برای عرض اندام در عرصه‌ی پیچیده‌گویی، از هر یک معانی و لغاتی را در شعر خود آورده است که این امر کار محقّق ادبی را برای بررسی دیوان او با موانع بسیار روبه‌رو می‌سازد و می‌تواند موجب ناشناخته ماندن شاعر گردد. با توجّه به پرکاری اثیر و تعاملات او با شاعران شناخته شده‌ای چون خاقانی، نظامی گنجوی، رشید وطواط، مجیر بیلقانی و ظهیر فاریابی و تأثیرگذاری وی در قصیده‌سرایی اواخر قرن ششم هجری، ناشناخته ماندن قدر او و اثرش مایه‌ی نقص دانش ادبی و ایجاد اخلال در فهم درست تاریخ ادبیات خواهد شد. از این رو در تحقیق حاضر بر آن شدیم که به منظور تسهیل تحقیق درباره‌ی اشعار این شاعر و ایفای نقشی هرچند کوچک در راه حفظ میراث ادبی زبان فارسی، لغات و اصطلاحات دشوار شعر او را استخراج کنیم و با جمع‌آوری معانی آن‌ها از لغتنامه‌های مختلف، فرهنگی تخصصی برای این اثر تدوین نماییم.

1-4-فرضیه‌ها

• با توجّه به کهنگی زبان در دیوان اثیرالدین، لغات و اصطلاحات بسیاری در آن وجود دارد که فارسی زبانان امروزی از معنای آن بی‌خبرند.
• استفاده‌ی زیاد اخسیکتی از اصطلاحات و لغات علمی واژگان دیوان او را دیریاب‌تر کرده است.
• اخسیکتی با میل به پیچیده‌گویی از لغات عربی بسیاری که در زبان فارسی چندان رایج نیستند، استفاده کرده است
• اخسیکتی از شاعران تأثیرگذار قرن ششم است و نگارش آثار پژوهشی درباره‌ی او ضرورت دارد.

1-5-روش تحقیق

روش تحقیق در این رساله‌، روش کتابخانه‌ای است و برای تدوین آن، نخست دیوان اثیرالدین اخسیکتی به دقّت مطالعه و از لغات و اصطلاحات دشوار آن فیش‌برداری

 شده است و پس از تنظیم الفبایی این لغات، برای استخراج معنای آن‌ها به فرهنگ‌های مختلف، از جمله لغتنامه‌ی دهخدا مراجعه شده و آن معانی که با معنای بیت همخوانی داشته است، انتخاب و ثبت شده است.

تنها چاپی که از دیوان این شاعر صورت پذیرفته، نسخه‌ای به تصحیح رکن‌الدین همایونفرخ است که کتابفروشی رودکی در سال 1337 آن را منتشر کرده است؛ ناگزیر همین نسخه اساس کار ما قرار گرفت هر چند که این تصحیح به دلایل فراوان از جمله متأخّر بودن نسخه‌ی اساس مصحّح و دسترسی نداشتن او به نسخ متقدّم تحریفات و تصحیفات زیادی دارد و بسیاری از بیت‌ها با اغلاط، افتادگی‌ها و ابهام و تعقید فراوان ضبط گردیده است. این امر در کار ما نیز موجب مسایلی شد و گه‌گاه در ابیات موجود در تحقیق حاضر قابل تشخیص است و در مواردی معنای کلمه‌ای که در بیت آمده و ما توضیح داده‌ایم با کلیت بیت نمی‌خواند، برای رفع این نقیصه کوشیدیم تا حد امکان بیت را تصحیح کنیم در این موارد صورت تصحیح شده‌ی بیت در پانویس صفحه آمده است.

نشانی ابیات در پایان هر بیت آمده که عدد سمت راست شماره‌ی صفحه و عدد سمت چپ شماره‌ی بیت است.

شرح زندگی اخسیکتی

ابوالفضل محمدبن ابی طاهر از شعرای پارسی گوی اواخر قرن ششم و از مشاهیر شعر وادب فارسی است .وی در اشعارش خود را اثیر و گاه اثیراخسیكتی نامیده است (فروزانفر، 1350: 532)

نسبت او به اخسیكت از شهرهای فرغانه، واقع در ماورالنهر است. اثیر سخنوری را در زادگاهش آغاز کرد. با حمله‌ی ترکان غز و زوال دولت سنجری و پریشانی خراسان که خود از آن با عنوان «وحشت خراسان» یاد می‌کند (همایونفرّخ، 1337: 122) ، نواحی شرقی ایران را ترک گفت و به نواحی غرب و شمال غرب ایران روی

این مطلب را هم بخوانید :

 آورد. نخست در همدان به دربار غیاث الدین محمد بن ملکشاه سلجوقی (۵۵۵ ق) پیوست و سال‌های متمادی او و جمعی از وزیران و امیران دربارش را مدح گفت. در لشکر غیاث الدین محمد، با علاءالدین عربشاه (۵۸۴ ق) حاکم کُهستان آشنا شد. عربشاه شعر اثیر را پسندید و او را نواخت. اثیر مدت زیادی از عمر خود را به تفاریق در همدان و کُهستان در دستگاه عربشاه بود.

اثیر اخسیکتی پس از مرگ غیاث الدین محمد، قصایدی در مدح جانشین او رکن‌الدین  ارسلان بن طغرل سلجوقی (۵۷۱ ق) و سپس طغرل بن ارسلان (۵۹۰ ق) پرداخت. از دیگر ممدوحان شاعر، نام اتابکان