3ـ2ـ نااخلاق‌گرایی میانه‌رو. 50

3ـ3ـ تحلیل و بررسی.. 51

4ـ اخلاق‌گرایی.. 51

4ـ1ـ اخلاق‌گرایی افراطی.. 51

4ـ1ـ1ـ افلاطون‌گرایی.. 52

4ـ1ـ2ـ آرمان‌شهرباوری.. 53

4ـ1ـ3ـ اخلاق‌گرایی متغیر جامع. 55

4ـ1ـ4ـ تحلیل و بررسی.. 58

4ـ2ـ دیدگاه‌های میانه‌رو. 60

4ـ2ـ1ـ وجه تمایز دیدگاه‌های افراطی و میانه‌رو. 61

4ـ2ـ2ـ اخلاق‌گرایی میانه‌رو. 63

4ـ2ـ3ـ اصالت اخلاق.. 75

4ـ2ـ4ـ میانه‌روترین اخلاق.. 88

فصل سوم: نسبت قبح اخلاقی با ارزش زیباشناختی فیلم. 97

1ـ تحلیل فیلم بر اساس دیدگاه میانه‌رو. 98

1ـ1ـ ملاک انتخاب فیلم. 99

1ـ2ـ مدل تحلیل فیلم. 103

2ـ تطبیق مبانی نظری بر موردهای مطالعاتی.. 112

2ـ1ـ گریز. 113

این مطلب را هم بخوانید :

2ـ1ـ1ـ تبیین جنبه‌های اخلاقی فیلم. 114

2ـ1ـ1ـ1ـ خشونت… 115

2ـ1ـ1ـ2ـ چگونگی رابطه‌ی زناشویی.. 119

2ـ1ـ1ـ3ـ اروتیسم. 122

2ـ1ـ1ـ4ـ تبهکاری.. 124

2ـ1ـ2ـ تحلیل بر اساس دیدگاه‌های میانه‌رو. 126

2ـ2ـ پرتقال کوکی.. 129

2ـ2ـ1ـ تبیین جنبه‌های اخلاقی فیلم. 130

2ـ2ـ1ـ1ـ خشونت… 130

2ـ2ـ1ـ2ـ اروتیسم. 136

2ـ2ـ1ـ3ـ آزادی اراده 137

2ـ2ـ1ـ4ـ رفتار حکومت… 140

2ـ2ـ1ـ5ـ رفتار کلیسا 141

2ـ2ـ1ـ6ـ تبهکاری.. 142

2ـ2ـ2ـ تحلیل بر اساس دیدگاه‌های میانه‌رو. 143

3ـ نتیجه‌گیری.. 147

4ـ آینده‌ی بحث.. 148

پی‌نوشت‌ها 149

منابع و مآخذ. 150

منابع برای مطالعه‌ی بیشتر. 157

چکیده

یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در زمینه‌ی نسبت اخلاق و فیلم این است که آیا می‌توان فیلمی را به واسطه‌ی داشتن قبح اخلاقی، فاقد ارزش زیباشناختی یا دارای نقص زیباشناختی دانست؟ در پاسخ به این پرسش از افلاطون تا کنون، دیدگاه‌های مختلفی همچون «اخلاق‌گرایی افراطی»، «اخلاق‌گرایی میانه‌رو»، «زیباگرایی»، «خودآیینی‌گرایی میانه‌رو»، «نااخلاق‌گرایی افراطی» و «نااخلاق‌گرایی میانه‌رو» وجود دارد. در این میان، «اخلاق‌گرایی میانه‌رو» به عنوان یکی از رویکردهای معاصر، مدعی است که تبیین شایسته‌تری ارایه می‌دهد. در این نوشتار، پس از ایضاح برخی از مفاهیم به عنوان پیش‌فرض همچون قبح اخلاقی و ارزش زیباشناختی فیلم، دیدگاه‌های میانه‌رو در سه نوعش بیان می‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین نقاط افتراق دیدگاه‌های افراطی و میانه‌روی اخلاق‌گرا در گستره‌ی پوشش ارزیابی اخلاقی، استفاده از اصول «تا آن‌جا که» و «از تمام جهات» و قایل بودن به کثرت ارزش‌ها است. دیدگاه‌های میانه‌روی اخلاق‌گرا در چند امر با هم اختلاف دارند. از منظر گستره‌ی پوشش ارزیابی اخلاقی در گونه‌های هنری و مصادیق آن‌ها، کرول آثاری را می‌پذیرد که جنبه‌ی اخلاقی آن‌ها در جذب یا مانع جذب شدن به اثر از سوی مخاطب دخیل باشند. گات آثاری را می‌پذیرد که بیان‌گر دیدگاهی اخلاقی و پاسخ‌های توصیه شده‌ی مرتبط با حوزه‌ی اخلاق باشند. کی‌یران فقط ارزیابی اخلاقی در برخی از آثار روایی را می‌پذیرد که جنبه‌ی اخلاقی آن‌ها با باورپذیری اثر در ارتباط باشد. تفاوت دوم استفاده از قید «گاهی» (کرول و کی‌یران) یا «همواره» (گات) برای ارتباط جنبه‌ی اخلاقی و زیباشناختی است. بر اساس دیدگاه‌های میانه‌رو می‌توان به الگویی برای تحلیل اخلاقی ـ زیباشناختی رسید که دیگر ارزش‌های زیباشناختی اثر را نیز لحاظ می‌کند. در بخش پایانی این الگو در دو فیلم «گریز» و «پرتقال کوکی» بررسی می‌شود و نشان می‌دهد که این فیلم‌ها تا آن‌جا که دارای جنبه‌های اخلاقاً معیوب هستند، دارای نقص زیباشناختی نیز به شمار می‌روند.

واژگان کلیدی: ارزش زیباشناختی، اخلاق‌گرایی میانه‌رو، خودآیینی‌گرایی، قبح اخلاقی، نااخلاق‌گرایی.

فصل اول: کلیات

1ـ مقدمه

1ـ1ـ طرح مسأله

نسبت «اخلاق»[1] با «زیباشناسی»[2] * در میان فیلسوفان، همچون دیگر اندیشمندان علوم انسانی، همواره با تفاوت دیدگاه همراه بوده است و جریان‌های مختلفی در باب این مسأله شکل گرفته است. در برخی از هنرها همچون فیلم، مسأله‌ی نسبت اخلاق با هنر در حادترین درجه‌ی خود مطرح می‌شود. در جامعه‌ی مدرن تأثیرات محتمل فیلم بر جامعه، از تأثیرات محتمل هنرهای دیگر بیشتر است. دلیل این امر را باید در تعداد مخاطب سینما در مقایسه با مخاطبان دیگر هنرها جست‌وجو کرد و باید به این امر نیز عنایت داشت که فیلم دو حس بینایی و شنوایی را همزمان مشغول می‌کند و همین امر سبب درگیر شدن بیشتر با فیلم نسبت به دیگر آثار هنری می‌شود.[3] تجربه‌ی صد ساله‌ی سینما نیز این امر را به خوبی نشان می‌دهد که مخاطبان به چه اندازه از سینما تأثیر می‌پذیرند و فیلم‌ها چه نقشی در شکل‌گیری گرایش و کنش آن‌ها موثر است.

ضرورت پژوهش در این زمینه را زمانی می‌توان به خوبی درک کرد که نگاهی به نزاع‌ها و بحث‌های مطرح شده نسبت به مضامین غیراخلاقی حاکم بر برخی از فیلم‌ها همچون «آخرین تانگو در پاریس»[4] (1972)، «کشتار با اره برقی در تگزاس»[5] (1974) و «قاتلان بالفطره»[6] (1994) داشت و یا جریان نزاع‌های مرتبط با فیلم‌های سینمایی در ایران که نمونه‌ای از آن را می‌توان نسبت به اکران پنج فیلم