روش تحقیق: 7

فصل نخست: موضوع شناسی 8

1-1- تاریخچه 9

1-2- وکالت در فقه امامیه 9

1-3-وکالت در فقه عامه 10

1-4- مفهوم و تعریف وکالت 12

1-4-1-مفهوم لغوی وکالت و اصطلاحات مربوط به آن 12

1-4-2- مفهوم فقهی و حقوقی وکالت 13

1-4-2-1- مفهوم فقهی وکالت 13

1-4-2-2- مفهوم حقوقی وکالت 14

1-5- ماهیت و ویژگیهای وکالت 16

1-5-1- ماهیت وکالت 16

1-5-2- ویژگیهای وکالت 20

1-6- مقایسه وکالت در مقایسه با قراردادهای مدنی و تجاری 26

1-6-1- مقایسه وکالت از سایر عقود مشابه 26

1-6-2- عقد وکالت و پیمانکاری 26

1-6-3- عقد وکالت با قراردادکار 27

1-6-4- عقد وکالت از عقد اجاره 29

1-6-5- عقد وکالت و عقد بیع 31

1-6-6- عقد وکالت و عقد شرکت 33

1-6-7- عقد وکالت وعقد ودیعه 34

1-6-8- عقد وکالت و قرارداد های تجاری 35

1-7- شرایط صحت 36

1-7-1- تراضی در عقد وکالت 36

1-7-2- زوم ایجاب و قبول 37

1-7-3- عیوب اراده و تطبیق قواعد عمومی 37

1-7-4- اکراه معنوی 39

1-7-5- اهلیت در وکالت 39

 

1-7-6- اهلیت موکل 40

1-7-7- اهلیت وکیل 42

1-8-موضوع وکالت و شرایط آن 45

1-8-1- مشروع بودن موضوع وکالت 45

1-8-2- معلوم و معین بودن موضوع وکالت 47

1-8-3- انواع وکالت از حیث موضوع 49

1-8-3-1- وکالت خاص: 49

1-8-3-2- وکالت عام: 49

1-8-3-3- وکالت مطلق: 49

1-9- انحلال وکالت 51

1-9-1- انحلال ناشی از ماهیت عقد وکالت 51

1-9-2- علت انجام دادن وکالت 51

1-9-3- پایان یافتن عقد وکالت بعلت سپری شدن مدت 52

1-9-4- انفساخ عقد وکالت به موت موکل یا وکیل 52

1-9-5- پایان وکالت بدلیل حدوث تغییر در متعلق وکالت 53

1-9-6- محجوریت یکی از طرفین عقد وکالت 54

1-9-7- موارد ارادی انحلال عقد وکالت 55

1-9-8- عزل وکیل 55

1-9-9- استعفای وکیل 55

فصل دوم: بررسی حقوقی عزل وکیل 56

2-1- عزل در لغت و اصطلاح 58

2-1-1- معنی لغوی 58

2-1-2-مفهوم حقوقی عزل 58

2-1-3-ماهیت حقوقی عزل 59

2-1-4- شرط تحقق عزل 60

2-2- راه‌های عزل وکیل 62

2-2-1- شیوه عزل وکیل در وکالت عادی و وکالت رسمی 62

2-2-2- شیوه عزل در وکالت با حق توکیل 65

این مطلب را هم بخوانید :

2-2-3- شیوه عزل در وکالت با وکلای متعدد 69

2-2-4- شیوه عزل وکیل دادگستری 72

2-3-چگونگی شرط عدم عزل 76

2-3-1- شرط وکالت 76

2-3-1-1- شرط فعل 77

2-3-1-2- شرط نتیجه 80

2-3-2- شرط عدم عزل 82

2-3-2-1- شرط عدم عزل بصورت شرط فعل 83

2-3-2-2- شرط عدم عزل بصورت شرط نتیجه 84

2-3-3- انگیزه توسل به وکالت بلا عزل 86

2-3-3-1- مزایا و محاسن وکالت بلاعزل 87

الف- حمایت از آزادی اراده موکل: 87

ب- حل مشکلات مردم: 88

2-3-3-2- معایب وکالت بلاعزل 89

2-3-4- شیوه منحل کردن وکالت بلاعزل 90

2-4- شرط وکالت بلاعزل در ضمن عقد جایز 92

2-4-1- شرط وکالت بلاعزل 92

2-4-1-1- شرط وکالت یا عدم عزل ضمن عقد جایز 92

2-4-1-2- استحکام شرط ضمن عقد جایز 93

2-4-2- شرط ضمن عقد وکالت(توافق مستقل) 94

2-5- مسئولیت‌های مترتب بر عزل وکیل 97

2-5-1- تعهدات و مسئولیت موکل در عزل وکیل 97

2-5-1-1- تعهدات و مسئولیت ناشی از عقد وکالت 97

2-5-1-2- تعهدات و مسئولیت موکل(مسئولیت خارج از قرارداد) 99

2-5-2-مسئولیت و تعهدات وکیل در صورت عزل 101

فصل سوم: استعفای وکیل 102

3-1- مفهوم و ماهیت استعفاء 104

3-1-1- معنی لغوی و حقوقی استعفاء 104

3-1-1-1- معنی لغوی استعفاء 104

3-1-1-2- مفهوم حقوقی استعفاء 105

3-1-2- ماهیت استعفاء 106

3-2- تحقق استعفای وکیل 106

3-2-1- اختیارات موکل در استعفاء 109

3-2-2-حقوق موکل در استعفای وکیل 109

3-1-4-2- تأثیر موضوع وکالت در استعفاء 112

3-2- اشکال (انواع) استعفاء 114

3-2-1- استعفای وکیل در وکالت خاص (مقید) و مطلق 115

3-2-1-1- استعفای وکیل در وکالت خاص (مقید) 115

3-2-1-2- استعفای وکیل در وکالت مطلق 116

3-2-2- استعفاء در وکالت با حق توکیل 118

3-2-3- استعفاء در وکالت با وکلای متعدد 120

3-2-4- استعفای وکیل دادگستری 121

3-3- شرط عدم استعفاء 124

3-3-1- مشروعیت شرط عدم استعفاء 124

3-3-2- شرط عدم استعفاء ضمن عقد لازم 128

3-3-2-1- شرط فعل 128

3-3-2-2- شرط نتیجه 130

3-3-3- شرط عدم استعفاء ضمن عقد جایز 131

3-3-4- نتایج استعفای وکیل 133

3-3-5- قراردادن وجه التزام در وکالت 134

3-4-مسئولیت های مترتب بر استعفای وکیل 135

3-4-1- مسئولیت‌های موکل حاصل از استعفای وکیل 136

3-4-2- مسئولیت وکیل در اثر استعفاء 137

3-4-2-1- تعهدات و مسئولیت عقدی وکیل 137

3-4-2-2- تعهدات و مسئولیت خارج از قرارداد ( مسئولیت مدنی) وکیل 138

نتیجه گیری: 141

منابع و مآخذ: 146

Abstract 154

 

 

چکیده:

امروزه عقد وكالت چه به طور سند رسمی و چه به شكل سند عادی نقش مهمی را در روابط حقوقی اقتصادی مردم به خود اختصاص داده است؛ به نحوی كه در دفاتر اسناد رسمی بخش قابل توجهی از اسناد آنان به این نهاد حقوقی اختصاص دارد. مضافاً اینكه عقد وكالت بعضاً در مقام بیع ظاهر گشته و به استناد ماده 679 قانون مدنی اصطلاحاً «وكالت بلاعزل» نامیده می‌شود. عقد وکالت از عقود جایز بوده و به وسیله درج عقد ضمن عقد لازم یا عدم عزل وکیل در ضمن عقد لازم می‌توان آن را به صورت لازم در آورده و حق عزل وکیل از موکل سلب گردد و در نتیجه به گونه‌ای به صورت عقد لازم در عالم خارج به وجود خواهد آمد؛ کما اینکه این موضوع را ماده 679 قانون مدنی بیان نموده است. لذا در این پژوهش محقق تلاش کرده تا موضوع فوق را به صورت مفصل مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده و همزمان این موضوع را در حقوق موضوعه مصر تطبیق نماید نتیجه حاصله از این پژوهش تطبیقی حاکیست عزل و استعفای وکیل از لحاظ ماهیت ایقاع می‌باشند و تحقق آن فقط با اراده یک طرف صورت می‌گیرد هم در فقه امامیه و هم در فقه عامه و به تبع آن در حقوق ایران و مصر تحقق عزل منوط به مطلع شدن وکیل از آن است؛ در حقوق مصر جواز عقد وکالت جزء ذات عقد می‌باشد و با نظم عمومی نیز ارتباط دارد و موکل و وکیل هر وقت بخواهند می‌توانند وکالت را فسخ کنند حتی اگر شرط خلاف آن شده باشد.

واژگان کلیدی: عقد وکالت، شرط عدم عزل، لزوم، جواز، مقتضای ذات عقد، اقتضای اطلاق عقد.

 

 

مقدمه

عزل و استعفای وکیل از مهمترین مقررات عقد وکالت می‌باشد که امروز بعلت پیچیدگی‌های معاملات در کشورمان متأسفانه ابهاماتی در آنها وجود دارد. در این رساله سعی شده با تطبیق قواعد حاکم بر عقد وکالت در حقوق ایران و مصر نکات قوت و ضعف آنها بررسی شود. اهمیت و ارزش مطالعات حقوقی تطبیقی روشن است، زیرا این مطالعات در جهت اصلاح و تعالی نهاد‌های حقوقی و شناخت نواقص و رفع آنها و دریافت راه‌کارهای دیگران برای حل مسائل اجتماعی تا چه حد ارزش و اعتبار دارد؛ و این میان ، توصیفی از قانون مدنی کشور مصر بنا به نزدیکی‌های فرهنگی، مشابهات دینی و قدمت و ریشه دار بودن فرهنگ مصری مناسب‌تر و آموزنده‌تر است، بویژه آن که قانون موصوف با همکاری تنگاتنگ جمعی از حقوقدانان مصری با مدیریت و راهنمایی فاضل فقید استاد عبدالرزاق احمد السنهوری تهیه و تدوین شده است؛ و در مقام مقایسه، از جمله قوانین مدنی پیشرفته به حساب می‌آید و خود به عنوان مادر و نمونه، در قانونگذاری غالب کشورهای عربی بسی موثر افتاده است و ارائه تصویری از آن و تحولاتش بسا که مفید فایده ای باشد. مشکلات عملی ناشی از تحولات و پیشرفت جامعه مصر باعث شد که دولت آن کشور در صدد اصلاح وضع موجود برآید و نظر دادند، که اصلاحات انجام شده نیز به سبب عیوب اساسی، در پیراستن نواقص تأثیر نمی‌نهاد، ناگزیر به تدوین مجدد قوانین و از جمله قاون مدنی روی آورند. قابل ذکر است که در این زمینه طی سال 1936 میلادی دو بار کمیسیون‌هایی با شرکت حقوقدانانی چندین تشکیل شده و به اقداماتی نیز دست زدند. اما کامیابی به دلایل متعدد نسیبشان نشد. و سرانجام در 28 ژوئیه 1938 نظر به مصوبه هیئت وزیران، وزارت دادگستری طی حکمی تهیه و تدوین طرح مقدماتی قانون مدنی جدید مصر را بر عهده دکترالسنهوری و استاد ادوارلامبر نهاد.

و جهت تدوین و تنظیم طرح، کمیسیون سومی با شرکت این دو تشکیل شد. حقوقدانان أخیر هرچند نتوانسته مدت درازی در مصر بمانند، در فراهم ساختن مقدمات امر و تدوین نصوص باب مقدماتی و نیز عقود پیمانکاری و جز آن تأثیر مستقیم داشته است به هر حال طرح منظور با مساعی استاد دکتر عبدالرزاق احمدالسنهوری و حقوقدانان همراه وی به سال 1942 به پایان رسید و وزارت دادگستری آن را در معرض ارزیابی صاحب ظران و حقوقدانان قرار داد، کمیسون مذکور علاوه بر تهیه و تنظیم و تدوین طرح قانون توضیح مفصل و مرتبی در بیان چگونگی تدوین و نگارش مواد قانونی بنام «المذکرة الایضاحیة للمشروع النتمهیدی» تهیه نمود که پس از تصویب نهایی و اجرای قانون نیز خود یکی از ابزار راهگشای محاکم و حقوقدانان، برای تفسیر مواد قانون یاد شده می‌باشد. سرانجام کمیسیون دیگری به ریاست دکتر السنهوری و مشارکت چهار حقوقدان دیگر در مارس 1945 تشکیل شد که طرح نهایی را با ملاحضه اظهار نظرهایی که نسبت به طرح مقدماتی شده بود، ظرف شش ماه تهیه و تقدیم نمود. طرح نهایی درنوامبر1945 به مجلس شورا تسلیم شد و پس از بررسی همه جانبه در آنجا منجمله بررسی شش ماه در کمیسیون قانونگذاری مجلس شورا و بررسی دوساله کمیسیون قانونگذاری مجلس سنا سرانجام در 16 ژوئیه 1948 فرمان تصویب آن صادر شد و در 29 ژوئیه 1948 در روزنامه رسمی انتشار یافت و مقرر شد که از 15 اکتبر 1949 مورد عمل قرار گیرد.این قانون از آن پس در کشور مصر به اجرا در آمد و همچنان با مختصر اصلاحاتی مجری و معمول است.(السنهوری، بی‌تا) کتاب دوم قانون مدنی مصر به عقود معین اختصاص دارد. باب سوم از کتاب دوم قانون منی مصر به پیمانکاری، قراردادکار، وکالت، ودیعه، و حراست اختصاص دارد. بعد از توضیح مختصری که درباره قانوگذاری و تصویب قانون مدنی مصر بیان شد به بررسی شیوه نگارش این تحقیق می‌رسیم؛ این مجموعه در سه فصل و ده مبحث تنظیم گردیده است؛ که در فصل اول به موضوع شناسی اختصاص یافته است که می‌توان به عنوان پایه و شالوده فصل دوم و سوم بدان نظر داشت. بعد از موضوع شناسی به بحث اصلی این تحقیق می‌رسیم؛ پس از اتمام فصل دوم به فصل سوم این تحقیق می‌پردازیم که مربوط به استعفاء وکیل می‌باشد. حجم این فصل بعلت وحدت ملاک قواعد حاکم بر عزل و استعفاء، نسبت به فصل قبلی کم است و علت آن جلوگیری از تکرار مباحث گذشته است. این فصل در هشت مبحث چداگانه بحث شده است آخرالامر نیز ماحصل مطالبی که در کلیات و سه فصل اصلی عنوان شده به صورت قسمت نتیجه گیری متجلی گردیده و منابع و مآخذ مورد استفاده نیز در کتابنامه آورده شده است. در پایان به عرض می‌رساند که اینجانب با توجه به تمام کاستی‌ها و مشکلات و ضعف علمی و توان ناچیز خود آنچه را در توان داشته به کار برده تا کاری شایسته انجام دهد و امید است زمینه خوبی برای دوستانی که در صدد مطالعه تطبیقی هستند باشد.

بیان مسئله:

وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین (موکل) طرف دیگر(وکیل) را برای انجام امری نایب خود می نماید (ماده ۶۵۶ ق. م) این قرارداد، قراردادهایی جایز است و هریک از موکل و وکیل هرزمان که بخواهد می تواند آن را برهم زند( مستفاد از ماده ۳۷۸ ق . م) چه وکالت عقد مبتی بر اعطای نیاب و تفویض اذن است بنابراین هم اذن دهنده (موکل) می تواند از اذن خود رجوع نماید و هم نیابت (وکیل و مأذون) حق استفا دارد و این عقد مانند سایر قراردادها جایز به موت و جنون و سفه – در مواردی که رشد معتبر است (منفسخ می شود) ماده ۹۵۴ و ۶۸۲ ق . م.

شرط عدم عزل: شرطی که موکل در عقد وکالت قید کند وبا آن شرط حق عزل وکیل را از خود ساقط کند واین شرط در عقد لازم و جایز ممکن است بیاید. که آثار آن در هر کدام متفاوت می باشد. ماده 679 ق.م درباره عزل موکل مقرر می دارد: « موکل می تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند، مگراینکه وکالت یا عدم عزل، در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.» همین مورد درباره استعفا وکیل هم جاری است ، با وجود این، ممکن است ادعا شود که ، در ماده 959 ق.م بطور کلی اسقاط حقوق مدنی ممنوع شده است، این قاعده عام حکم مربوط به اسقاط حق عزل را بطور ضمنی نسخ می کند. ولی این ادعا را