ب- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. 5

ج- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6

د- سؤال­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………… 6

ه- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… 6

و- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

ز- ساختار تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

بخش اول: كلیات: مفهوم ومبانی………………………………………………………………………………. 8

فصل اول: محیط زیست و اهمیّت آن…………………………………………………………………………. 10

مبحث اول: مفهوم، انواع و جایگاه محیط زیست درنظام حقوقی…………………………………………………………………….. 10

گفتار اول: مفهوم محیط زیست وانواع آن………………………………………………………………………………………………………. 10

بند اول: تعریف محیط زیست……………………………………………………………………………………………………………………….. 10

بند دوم:­ انواع محیط زیست………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

الف- محیط طبیعی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13

ب- محیط مصنوعی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 13

ج- محیط اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14

بند سوم: حقوق محیط زیست در ایران واسناد بین­المللی………………………………………………………………………………… 15

الف- حقوق محیط زیست درایران………………………………………………………………………………………………………………… 15

ب- حقوق محیط زیست دراسناد بین­المللی…………………………………………………………………………………………………… 19

گفتار دوم: جرایم زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………………………… 24

بند اول: تعریف جرایم زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………………… 25

بند دوم: انواع جرایم زیست محیطی……………………………………………………………………………………………………………… 25

الف- جرایم زیست محیطی علیه اجزای جاندار محیط زیست……………………………………………………………………….. 26

ب-  جریم زیست محیطی علیه اجزای غیر جاندار محیط زیست…………………………………………………………………… 26

ج- جرایم زیست محیطی مشترك…………………………………………………………………………………………………………………. 26

بند سوم: جرایم علیه محیط زیست در نظام حقوقی ایران و اسناد بین­المللی…………………………………………………….. 27

الف-  جرایم علیه محیط زیست در نظام حقوقی……………………………………………………………………………………………. 28

ب- جرایم علیه محیط زیست در اسناد بین­المللی………………………………………………………………………………………….. 30

مبحث دوم: اهمیّت محیط زیست از منظر آموزه­های گوناگون……………………………………………………………………….. 31

 

گفتار اول: در دیدگاه حكمت متعالیه و دین اسلام………………………………………………………………………………………….. 31

بند اول: دیدگاه حكمت متعالیه………………………………………………………………………………………………………………………. 31

الف- نظریه وحدت هستی در حكمت متعالیه………………………………………………………………………………………………… 32

ب- حیات طبیعت در حكمت متعالیه ……………………………………………………………………………………………………………. 33

ج- حشر طبیعت در حكمت متعالیه………………………………………………………………………………………………………………. 34

بند دوم: دیدگاه دین اسلام…………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

الف- قرآن كریم……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 36

ب- عقل………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 39

ج- سنت …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 41

د- اجماع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 45

گفتار دوم: در دیدگاه فلاسفه و ادیان غیراسلامی……………………………………………………………………………………………. 47

بند اول: دیدگاه فلاسفه………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

الف- فلسفه اخلاقی انسان گرا………………………………………………………………………………………………………………………. 48

ب- فلسفه اخلاقی طبیعت گرا………………………………………………………………………………………………………………………. 49

بند دوم: دیدگاه ادیان غیراسلامی…………………………………………………………………………………………………………………… 49

الف- یهودیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 50

ب- مسیحیت……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 50

ج- زردتشت………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 50

د- هندوئیسم………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 51

فصل دوم: عوامل جرم زا، پیشگیری و اهمّیت آن…………………………………………………………. 51

مبحث اول: مفهوم عوامل جرم زا واهمّیت آن………………………………………………………………………………………………… 52

گفتاراول: تعریف عامل و انواع آن…………………………………………………………………………………………………………………. 52

بند اول: تعریف عامل جرم زا و فرق آن با عناوین مشابه………………………………………………………………………………. 53

الف- تعریف عامل جرم زا……………………………………………………………………………………………………………………………. 53

ب- فرق عامل با سایر عناوین………………………………………………………………………………………………………………………. 53

1- علّت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

2- سبب……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

3- انگیزه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

این مطلب را هم بخوانید :

4- شرط……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

بند دوم: انواع عوامل جرم زا…………………………………………………………………………………………………………………………. 54

الف- عوامل فردی (درونی)………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

ب- عوامل بیرونی (اجتماعی)………………………………………………………………………………………………………………………. 55

1- عوامل اجتماعی شخصی………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

2- عوامل اجتماعی عمومی…………………………………………………………………………………………………………………………… 56

گفتار دوم: اهمیت شناسایی عوامل و فرایندهای جرم زا…………………………………………………………………………………. 57

بند اول- درمان بزهكار به جای انتقام جویی………………………………………………………………………………………………….. 58

بند دوم- استحكام بخشیدن بنیان جانواده………………………………………………………………………………………………………. 58

بند سوم- فراهم كردن محیط های سالم…………………………………………………………………………………………………………. 59

مبحث دوم: پیشگیری از جرم و اهمیّت آن ……………………………………………………………………………………………………. 59

گفتار اول: مفهوم پیشگیری از جرم و انواع آن………………………………………………………………………………………………… 59

بند اول: مفهوم پیشگیری از جرم……………………………………………………………………………………………………………………. 61

الف- تعریف عام………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

ب- تعریف خاص………………………………………………………………………………………………………………………………………… 62

بند دوم: انواع پیشگیری از جرم در مفهوم خاص……………………………………………………………………………………………. 63

الف- یشگیری اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 63

ب- پیشگیری وضعی……………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

گفتار دوم: اهمیت پیشگیری ازجرم………………………………………………………………………………………………………………… 67

بند اول: دلایل نظری آن………………………………………………………………………………………………………………………………… 68

الف- پیشگیری در مکتب تحققی و نظریه عقلانی بودن…………………………………………………………………………………. 68

ب- پیشگیری در نظریه‌های جامعه ‌شناسی…………………………………………………………………………………………………….. 69

ج- پیشگیری در نظریه­ی مدیریت ریسک جرم……………………………………………………………………………………………… 69

د- پیشگیری در اندیشه‌های مارکسیستی……………………………………………………………………………………………………….. 70

و- پیشگیری در نظریه‌های جرم‌شناسی واکنش اجتماعی………………………………………………………………………………… 70

بند دوم: پیشگیری از جرم در نظام حقوقی ایران…………………………………………………………………………………………….. 71

الف- پیشگیری از جرم در قانون اساسی………………………………………………………………………………………………………… 73

ب- پیشگیری در سایر قوانین………………………………………………………………………………………… 74

بخش ­دوم: عوامل مؤثردر وقوع جرایم زیست محیطی و راهكارهای پیشگیری ازآن…………….. 75

فصل اول: عوامل مؤثر در وقوع جرایم زیست محیطی………………………………………………….. 77

مبحث اول: عوامل سیاسی وفرهنگی……………………………………………………………………………………………………………… 77

گفتار اول: عوامل سیاسی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

بند اول: ضعف­ ناكارآمدی تدابیرنظارتی و­مبارزه باجرایم علیه محیط زیست ازسوی مسؤلان دولتی­وغیردولتی..78

بند دوم: ناكافی، غیرمجرب و آموزش ندیده بودن مأموران حفاظت از محیط زیست……………………………………….. 80

بند سوم: كاستی­ها و خلاء­های سیاستگذاری جنایی………………………………………………………………………………………… 81

بند چهارم: ناهماهنگی میان ارگان­های دولتی در احداث پروژه­ها و طرح­های گوناگون…………………………………….. 83

بند پنجم: وقوع جنگ، انقلاب و كودتا………………………………………………………………………………………………………….. 85

گفتار دوم: عوامل فرهنگی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 87

بند اول: پدیده مهاجرت و توریسم(گردشگری) …………………………………………………………………………………………….. 88

بند دوم: كم و بی­سوادی………………………………………………………………………………………………………………………………… 90

بند سوم: كوتاهی رسانه و مطبوعات جمعی در تبلیغ و اطلاع رسانی به آحاد مردم………………………………………….. 91

مبحث دوم: عوامل اقتصادی و سایرعوامل…………………………………………………………………………………………………….. 93

گفتار اول: عوامل اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………………………. 93

بند اول: بیكاری و عدم اشتغال……………………………………………………………………………………………………………………….. 95

بند دوم: تورم و افزایش قیمت­ها در بازار……………………………………………………………………………………………………….. 96

بند سوم: فقر و عدم توانایی مالی مردم در تأمین مایحتاج ضروری زندگی………………………………………………………. 97

گفتار دوم: سایرعوامل…………………………………………………………………………………………………………………………………… 99

بند اول: عدم آگاهی مردم ازاثرات زیان بار تخریب محیط زیست…………………………………………………………………… 99

بند دوم: تولید، پخش و انتشار مواد  خارجی به اجزای غیرجاندار محیط………………………………………………………… 100

بند سوم:  قاچاق موادسوختی و اثرات بیولوژیكی آلودگی ناشی ازآن………………………………………………………………. 102

بند چهارم: تولید سموم كشاورزی غیراستاندارد و یا استفاده نابه جا از آن………………………………………………………… 104

بند پنجم: عدم مدیریت زباله­های بیمارستانی، ساختمانی و غیره………………………………………………………………………. 105

بند ششم: عدم شناسایی مسؤلیت كیفری اشخاص حقوقی در زمینه جرایم زیست محیطی……………………………….. 107

فصل دوم: راهكارهای پیشگیری از جرایم علیه محیط زیست…………………………………………………………. 109

مبحث اول: راهكارهای ناظر بر عوامل سیاسی و فرهنگی……………………………………………………………………………….. 109

گفتاراول: راهكارهای ناظر بر عوامل سیاسی…………………………………………………………………………………………………… 109

بند اول: پیش بینی و تقویت تدابیر نظارتی و كنترلی ناظر بر حفاظت از محیط زیست……………………………………… 110

بند دوم: ضرورت به كارگیری نیروهای انسانی و مجرب و آموزش دیده………………………………………………………… 111

بند سوم: اصلاح و تقویت سیاست­های جنایی موجود درباره محیط زیست…………………………………………………….. 113

بند چهارم: تلاش برای از بین بردن زمینه­های نا­امنی و نا­آرامی در كشور…………………………………………………………. 115

گفتاردوم: تدابیر ناظر بر عوامل فرهنگی…………………………………………………………………………………………………………. 118

بند اول: سروسامان دادن بر پدیده مهاجرت و توریسم(گردشگری)…………………………………………………………………. 118

بند دوم:  از بین بردن ریشه­های جهل و بی­سوادی…………………………………………………………………………………………. 120

بند سوم: دقت و تلاش گسترده رسانه­های جمعی دراطلاع رسانی عمومی………………………………………………………. 122

مبحث دوم: تدابیر ناظر بر عوامل اقتصادی و سایر…………………………………………………………………………………………. 124

گفتار اول: تدابیر ناظر بر عوامل اقتصادی………………………………………………………………………………………………………. 124

بند اول: اشتغال زایی و از بین بردن ریشه­های بیكاری…………………………………………………………………………………….. 124

بند دوم: ثبات بخشی قیمت­های اجناس و كالاهای ضروری مردم…………………………………………………………………… 127

بند سوم:  در نظرگرفتن حمایت­ها و كمك­های مالی برای افراد نیازمند……………………………………………………………. 128

گفتار سوم: سایر راهكارها……………………………………………………………………………………………………………………………… 130

بند اول: افزایش و تقویت آگاهی مردم از اثرات زیان بار محیط زیست…………………………………………………………… 130

بند دوم: جلوگیری از پخش و انتشار مواد­ خارجی به اجزای غیرجاندار محیط……………………………………………….. 132

بند سوم: تلاش برای جلوگیری از قاچاق مواد  سوختی و اثرات بیولوژیکی آن………………………………………………. 133

بند چهارم: استفاده از سموم کشاورزی استاندارد و استفاده به جا از آن…………………………………………………………….. 135

بند پنجم: مدیریت زباله­های بیمارستانی………………………………………………………………………………………………………….. 137

بند ششم: ایجاد مسؤلیت کیفری برای اشخاص حقوقی در جرایم زیست محیطی……………………………………………. 139

نتیجه گیری و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………….. 142

الف- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 142

ب- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 148

فهرست منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 152

الف- کتاب­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 152

ب– منابع عربی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 154

ج- مقاله­ها و مجله­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 156

د- پایان نامه­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 161

ه- تقریرات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 161

و- روزنامه­ها و خبرگزاری­ها………………………………………………………………………………………………………………………… 162

ز- سایت اینترنتی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 162

ح- فرهنگ لغت فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 163

ط- منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 163

 

چكیده:

 

محیط زیست در ‌دو مفهوم به کار برده می­شود؛ یک، ­مفهومی که از علوم طبیعت ناشی می­شود و تحت عنوان محیط زیست طبیعی معرفی شده و دیگری، در تعامل با سازکارهای انسانی است که با عنوان  محیط زیست انسانی از آن نام برده می­شود که هر دو عنوان فوق طیف گسترده­ای­ از موضوعات  مختلف را تحت پوشش خود دارد. به همین دلیل حقوق کیفری محیط زیست  جزئی یا کلی شامل مقرراتی می­شود که یا با ملاک­ها و یا با محک­های تأسیس مادی تأکید دارند.

هدف تحقیق بررسی و شناسایی علت شناختی عوامل مؤثر در ارتكاب جرایم علیه محیط زیست و سپس ارائه راهكارها و تدابیر غیر كیفری كنشی به منظور مبارزه با آن عوامل و موقعیت­ها در قالب جرم شناسی می­باشد و روش گردآوری مطالب،   به صورت توصیفی تحلیلی و اطلاعات و داده­های مورد نیاز به روش اسنادی و کتابخانه­ به دست آمده است.

کشور ایران دارای  نقاط قوت و پتانسیل­های بسیار زیادی در زمینه محیط زیست و حفاظت از آن و مردمانی مشتاق در جهت انجام برنامه­های زیست محیطی می­باشد که یقیناً با همت کارشناسان و مسئولین امر و مردمانی سرشار از عشق و معرفت به محیط زیست و طبیعتی پاک دور از دسترس نیست و باید اطلاع رسانی و آگاهی­ها را بالا برده و زمینه­های حضور کلان مردم در این امور را فراهم سازیم. از این رو، شایسته است كه تدابیر و روش­های دیگری جهت پیشگیری و یا كاهش امكان پیش آمد جنایی مربوط به جرایم زیست محیطی تحت عنوان روش­های پیشگیرانه غیركیفری و كنشی از طریق حذف و خنثی سازی مجازات و یا تغییر موقعیت­ها و یا عوامل یا فرایندهای جرم زا در قالب روش­های پیشگیرانه اجتماعی و وضعی را مورد پیش بینی قرارداد و اینكه به كارگیری و اعمال این روش­ها منوط به شناسایی آن عوامل و فرایندها و موقعیت­های مؤثر در ایجاد و تكوین جرایم علیه محیط زیست است. پس باید کوشش شود که متون مربوط به قانون حفاظت ­محیط زیست ساده تر شده و به سازمان حفاظت محیط زیست صلاحیتی تام و موثر در این زمینه اعطا گردد و سازمان­ها و نهادهای دیگر نیز ملزم به همکاری با این سازمان شوند .

 

 

واژه­گا­ن کلیدی: جرم شناسی، علت شناختی، پیشگیری، محیط زیست، جرایم، مجازات.

 

 

مقدمه

با نگاهی به آیات و روایات و سیره­ی اهل بیت (ع) روشن می­گردد که هیچ مکتبی مانند اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیّت نداده است. از سوی دیگر، قرآن کریم در بسیاری از آیات، انسان­ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده است­. همچنین، بسیاری از سوره­های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می­شود مانند: سوره­های شریفه بقره، رعد، نحل، نور، عنکبوت، نجم، فجر، شمس، حدید، لیل، قمر، تین، ناس و… خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه­ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشد . طبیعت به شکلی خلق شده است که در خدمت انسان باشد و نیازهای او را برطرف کند.

با در نظر رفتن این نکته که به حکم قرآن کریم همه چیز در جهان آفرینش بر پایه­ی نظم و عدالت استوار است و هر چیزی به اندازه لازم آفریده شده است،[1] این نتیجه به دست می­آید که نابسامانی­های موجود در طبیعت و آلودگی­های زیست محیطی ناشی از بهره وری نادرست از طبیعت و منابع آن است.

فعالیت­های انسان برای رسیدن به رفاه و توسعه اقتصادی و اجتماعی، خود باعث تخریب محیط زیست شده است. این تخریب آن چنان در وضعیت آب و هوای کره زمین، دگرگونی ایجاد کرده که سلامتی و حیات او و سایر موجودات زنده را به خطر انداخته است. شرایط به وجود آمده به حدی وخیم است که امروزه از آن به عنوان «بحران محیط زیست» یاد می­شود . برای رهایی از این بحران باید به اصول اخلاقی و متون دینی به ویژه اسلام مراجعه کنیم، زیرا مبنای پیدایش بحران زیست محیطی کنونی، بحران اخلاق درمیان انسان­ها است.

در قرآن کریم از نابود کردن و تخریب محیط زیست به عنوان اعتداء (تجاوز) نام برده شده است و بر این اساس کسانی که رفتار ناشایست نسبت به محیط زیست داشته باشند، از رحمت و محبت خداوند محروم خواهند بود.(مائده86) درست است که خداوند طبیعت را مقهور انسان آفریده و ا نسان را به عنوان جانشین خود در زمین قرار داده است، اما این به آن معنا نیست که او آزاد باشد تا هر گونه که مایل است رفتار کند.

انسان در برابر خداوند و تمامی آفرینش مسئول است. او باید در برابر اراده­ی خداوند تسلیم باشد و با صلح و صفا در کنار طبیعت زندگی کند. به عبارت دیگر، انسانی که جانشین خداوند در زمین است باید همواره در راه حفظ و سلامت طبیعت بکوشد.

دین پژوهان اعلام کرده­اند که توجه به ارزش­های اخلاقی و مذهبی، تضمینی برای حفاظت از محیط زیست است. آن­ها معتقدند که انسان­ها علاوه بر اجرای قوانین باید استاندارد­های اخلاقی را نیز مراعات کنند تا به اهداف پایدار خود دست یابند. در دین اسلام حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل­های بعدی باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، یک وظیفه­ی دینی تلقی می­شود. خداوند، طبیعت را هدفمند و هدفدار خلق و تمام مخلوقات را به لحاظ کمیت و کیفیت به اندازه و متناسب آفریده است. مؤید این جمله را گفتار خداوند در قرآن کریم است که می­فرماید: «ما هر چه آفریدیم به اندازه آفریدیم[2]». یا در جای دیگر می­فرماید که: «زمین را هم بگستردیم و در آن کوه­های عظیم برنهادیم و از آن هر گیاه و نیک ، متناسب و موافق حکمت و عنایت برویاندیم.[3]» جهان هستی از نظم دقیقی برخوردار و تمامی مخلوقات در تعادل و تناسب و به اندازه آفریده شده­اند و هر یک از اجزا و عناصر خلق شده در بقای این کره­ی خاکی و در نتیجه در ادامه­ی زندگی انسان نقش دارد؛ بنابراین هر تغییر نابه­جا و زیان رساندن به هر یک از اجزای این سیستم عظیم، سبب به خطر افتادن حیات هستی می شود. دین مبین اسلام مملو از توصیه­های حفاظت از آن چه که خدا خلق کرده است می­باشد و این به مفهوم حفاظت از محل زیستن مخلوقات و یا حفاظت از محیط زیست است. بدون شک محیط زیست سالم یکی از نعمات الهی و بخشی از نظام خلقت می­باشد که ریشه در جهان بینی توحیدی دارد؛ یعنی جهان و هر آن چه که در اوست، تصویری از خداوند واحد است.

در اسلام هر­گونه رفتاری که منجر به فساد در عرصه محیط زیست شود نهی شده است، چرا که خداوند بارها در قرآن کریم درباره ایجاد فساد در روی زمین هشدار داده است. از این روست که حکومت اسلامی، کردار انسان را در مواجهه با محیط زیست، نظارت و کنترل کرده و علاوه بر تنبیه افرادی که به محیط زیست آسیب می­رسانند، به ­آن­هایی­ که­ از نتیجه سوء کردارشان بر محیط زیست بی­خبرند هشدار می­دهد.

اسلام بین انسان و محیط زیست، جدایی قائل نیست و آن­ها را مکمل یکدیگر می­داند، از این رو دین اسلام کامل ترین سفارشات را برای حفاظت از محیط زیست دارد و تمامی جنبه های انسانی را در ارتباطی هماهنگ و موزون با مسیرالهی در قرآن كریم به تصویركشیده است.

خوشبختانه کشور ما با قرار­گرفتن در محل تلاقی فرهنگ اصیل ایرانی و تعالیم عالی اسلامی از پتانسیل بالایی در زمینه حفاظت و حرمت محیط زیست برخوردار است. کتب ادبی ما سرشار از اشعار و تمثیل­هایی است که بیانگر ارزش والای طبیعت از دیدگاه ایرانیان به عنوان آیه­ها و نشانه­های شناخت و عشق به معبود است. آب، نان و هر جزئی از طبیعت از دیدگاه ایرانیان تنها به عنوان منابع مصرفی محسوب نمی­گردند بلکه نمونه­هایی از رحمانیت، قدرت و تدبیر باری تعالی به حساب می­آیند. به همین دلیل، ایرانیان به نمک که ظاهراً فراوان ترین و کم ارزش ترین منبع طبیعی است قسم می­خورند، نان را لگد نمی­کنند و آلوده کردن آب را گناه می­شمرند.

 

الف- بیان مسأله

محیط زیست در ‌دو مفهوم به کار برده می­شود: یکی، مفهومی که از علوم طبیعت ناشی می­شود و تحت عنوان محیط زیست طبیعی معرفی شده و دیگری، در تعامل با سازکارهای انسانی است که با عنوان محیط زیست انسانی ازآن نام برده می­شود. هر دو عنوان فوق طیف گسترده­ای از موضوعات مختلف راتحت پوشش خود دارد. محیط زیست به معنای عام شامل کل منابع طبیعی تجدید شونده شامل جنگل­ها، مراتع، منابع آبی و….بوده وطیف وسیع وگسترده ای از تعاریف تخصصی مربوطه را در بر می­گیرد که همین امردر تفسیر ماهوی مربوط به معنای قانونی محیط زیست اشکال­هایی را به وجودآورده است. چرا که، همین متن حقوقی محیط زیست را به صورت جامع و مانع تعریف نکرده است وقوانین موجود تعریفی ازآن ارائه نداده­اند بلکه در آن­ها از محیط زیست در رابطه با سه عنصر طبیعت، منابع طبیعی، شهر و مناظر سخن گفته است که در این راستا می­توان به برخی از قوانین و مقررات موضوعه مانند: قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 28/3/1353، قانون حفاظت و بهره­برداری از جنگل­هاو مراتع کشور23/5/1346، قانون شکار وصید(مصوب 16/3/1346، قانون نحوه جلوگیری از­آلودگی هوا 3/2/1374، قانون شهرداری 11/4/1334 و…. اشاره نمود.

جرم زیست محیطی، هر نوع فعلی یا ترک فعلی را گویند که باعث ورود آسیب و صدمه شدید به محیط زیست و به خطر افتادن جدی و سلامت بشر می­شود. حقوق محیط زیست و منابع طبیعی به واسطه ارتباط تنگاتنگ با علوم و تکنولوژی عمیقاً تحت تاًثیرآن­ها قرارگرفته و به همین علت درک مسایل آن مستلزم اطلاعات اولیه در محیط زیست است .در حقیقت، در حقوق محیط زیست از یک سری نوآوری بدیع سود جسته و به همین سبب خود را عندالزوم با تکنیک های جدید تطبیق می­دهد و قوانین و مقررات نظارتی در زمینه حفظ محیط زیست و منابع طبیعی به شکل دستورهای تکنیکی و در قالب یک سری استاندارد­های خاص بیان می­گردد.

جرم شناسی به عنوان یكی ازشاخه­های علوم جنایی تجربی تفسیری و تحلیلی ­است كه موضوع عمده آن به ترتیب عبارتست از: الف- مطالعه و تبیین علت شناسی جنایی یعنی شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد و تكوین جرم (جرم شناسی علت شناختی) ب- بررسی وپیش بینی راهكارها، تدابیر پیشگیرانه غیركیفری وكنشی برای مقابله با آن عوامل و فرایندهای جرم زا و یا موقعیت­های جرم زا در قالب حذف یا خنثی سازی آن­ها یا تغییرآن ها (جرم شناسی پیشگیرانه)، و با توجه به این كه عنوان تحقیق در حقیقت مرتبط با موضوع جرم شناسی می­باشد. به همین خاطر این تحقیق در ارتباط با این دو موضوع طی دو بخش به شرح ذیل درصدد تحلیل و بررسی موضوع جرایم علیه محیط زیست پرداخته می­شود.

بخش نخست، عوامل مؤثر در بروز و افزایش جرایم علیه محیط زیست (جرم شناسی علت شناختی جرایم علیه محیط زیست ) به عنوان مثال، یكی از این عوامل، عوامل انسانی یا عملیات انسان در جهت تخریب جنگل می­باشد.

بخش دیگر، راهكارهای مقابله با محو یا كاهش جرایم علیه محیط زیست( جرم شناسی پیشگیرانه جرایم علیه محیط زیست) كه به عنوان مثال، می توان به اقدام مأموران جنگل بانی در جهت حفاظت و حصاربندی از جنگل­ها اشاره كرد.

 

اهمیّت و ضرورت تحقیق

روند روز افزون آلودگی­های ناشی از صنعتی شدن در ایران، آلودگی اقتصادی و صنعتی، بهره برداری بی­رویه و مصرف ناپایدار از منابع پایه و طبیعی، فعالیت­های غیر عادلانه، آلودگی­های منابع محدود آب شیرین، خاک و هوا در شهرهای بزرگ موجب گردید که بشر برای مقابله با این تهدید نیاز به اقدامی قاطع از طریق اتخاذ تدابیر مناسب داشته باشد. حقوق به عنوان مهمترین ابزار اجتماعی و فرهنگی در تنظیم روابط اجتماعی نقش مهمی را به عهده دارد. در این میان حقوق کیفری با توجه به ویژگی خاصی که دارد که همانا جنبه الزام آور و ضمانت اجرائی آن است که از کارآیی بیشتری برخوردار است. آسیب به محیط زیست می­تواند اشکال متعددی داشته باشد، مانند: آلودگی­ها (آب و خاک و هوا و تخریب جنگل­ها و مراتع) و بدین لحاظ، جرائم زیست محیطی را می­توان به دسته­هایی تقسیم بندی نمود مانند: جرایم ارتکابی نسبت به عناصر جاندار و بی جان که با توجه به شدت و ضعف آن­ها مجازات­هایی برای در نظر گرفته شده است. به این منظور باید به مفهوم منابع طبیعی یا سرمایه­های محیط زیست همانند میراث مشترک بشر ارزشی در خور داده شود و کوشش شود که متون مربوط به قانون حفاظت محیط زیست ساده تر شده و به سازمان حفاظت محیط زیست صلاحیتی تام و مؤثر در این زمینه اعطا گردد و سازمان­ها و نهادهای دیگر نیز ملزم به همکاری با این سازمان شوند.

همچنین، باتوجه به ارتكاب اشكال مختلف آلودگی، تخریب و به طور كلی جرایم علیه محیط زیست دارای تأثیرزیان باری برسلامت و بهداشت عمومی انواع جانداران به ویژه موجودات انسانی می­باشد و این كه