سوال اصلی: 8

سوالات فرعی: 8

فرضیه ها: 8

فرضیه اصلی: 8

فرضیه های فرعی: 8

روش تحقیق: 9

ساختار یا سازماندهی: 9

فصل نخست: کلیات تحقیق 10

1-1- مفهوم اصطلاحی ولغوی وکالت 11

1-1-1- مفهوم لغوی 11

1-1-2- مفهوم اصطلاحی 11

1-1-3- انواع وکالت 12

1-1-4- حدود وکالت 12

1-2-2- تعهدات بین المللی بر تعیین حق متهم در دسترسی به معاضدت وکیل 14

فصل دوم: فعالیت وکیل مدافع در دادرسی منصفانه 20

2-1- فعالیت وکیل مدافع در تحقیقات مقدماتی از منظر رویه قضایی 26

2-1-1- ویژگی های تحقیات مقدماتی 27

2-1-2- مراجع انجام‌دهنده‌ی تحقیقات مقدماتی 28

2-1-3- شروع به تحقیقات مقدماتی 29

2-2- تضمینات تشکیل دهنده(حق بر دادرسی منصفانه) 30

2-2-1- دادرسی منصفانه‌ 32

2-2-2- منافع حضور وكیل در دادرسی‌ 33

2-2-3- جلوگیری از انحراف دادرسی‌ 34

2-2-4- هدایت علمی و عملی قاضی‌ 35

2-2-5- جلوگیری از اطاله دادرسی‌ 35

2-2-6- مساعدت در اجرای قانون و عدالت‌ 36

2-2-7- دفاع از حقوق بی‌گناه‌ 36

2-2-8- چالش‌های دفاع در واقعیت‌ 37

 

2-2-9- خلاءهای قانونی‌ 38

2-2-10- ابهامات قانونی‌ 39

فصل سوم: وکالت در ایران 46

3-1- تبیین جایگاه وکالت 47

3-1-1- فقدان فرهنگ استفاده از وكیل‌ 47

3-1-2- تخصصی نبودن حرفه وكالت‌ 48

3-1-3- فقدان تعامل قضا با دفاع‌ 49

3-1-4- قوانین ضد دفاع‌ 49

3-1-5- حق دادرسی به دادگاه مستقل و بی طرف 50

3-1-6- تضمینات مربوط به حق دفاع حقوق متهم قبل از محاکمه در اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی I.C.C

3-3- قلمرو اعمال حق دادرسی منصفانه 65

3-3-1- انواع دادرسی 65

3-3-2- اصول دادرسی منصفانه وعادلانه 69

فصل چهارم: نوآوری  قانون جدید در بحث وکالت 76

4-1- تحلیل قانون جدید از دیدگاه حقوقدانان 77

4-2- آثار وکیل در همه مراحل دادرسی 79

4-3-فرصت استفاده از وکیل 81

4-4- استقلال وکلا و دادرسی عادلانه 83

4-5- اصل برائت و دادرسی عادلانه 85

4-6- حق متهم در بهره‌مندی از وکیل مدافع 86

4-7- نوآوری و ابداعات در قانون آیین دادرسی کیفری 87

4-8- داشتن هدف دلیل اصلی قانون‌نویسی 88

4-8-1- تبعیت برخی مواد قانون از قانون اصول محاکمات جزایی 89

4-8-2- تبیین حدود وثغور(زیان معنوی) و منافع ممکن الحصول 89

4-9- اصول دادرسی منصفانه 90

4-9-1- پیش بینی اصول دادرسی منصفانه در قانون جدید 91

4-9-2- توجه ویژه به مرحله تحقیقات مقدماتی و رفع ابهامات موجود 91

4-9-3- صدور قرار نظارت قضایی توسط مقام دادسرا 92

این مطلب را هم بخوانید :

4-9-4- پیش بینی جبران خسارت متهم بازداشت شده 92

4-9-5- مرزبندی دقیق‌تر تشکیلات و صلاحیت دادگاه‌های کیفری 93

4-9-6- توجه خاص به موضوع اجرای احکام در قانون جدید 93

4-10-1- نوآوری در پیش بینی مواد جدید 94

4-10-2- تغییر در تعریف قانون آئین دادرسی کیفری 95

4-10-3- لزوم رعایت حقوق مساوی طرفین پرونده و ضرورت رعایت حقوق اساسی 96

4-10-4- حق دفاع و حقوق متهم …………………….. 97

4-10-6- حق حضور وکیل و ملاقات با متهم: 98

 

4-10-7- لزوم تفهیم مکتوب و مستندحقوق متهم: 99

4-10-8- تضمین سلب حق دفاع قانونی وکیل مدافع 100

4-10-9- مطالعه پرونده و قرار عدم دسترسی به مدارک پرونده: 105

4-10-10- الزام بازپرس به رسیدگی دلائل جدید ابرازی از سوی متهم یا وکیل وی و آخرین دفاع: 105

4-11-تحلیل نقش وکیل و دادرسی منصفانه(مقایسه قانون آیین دادرسی فدیم با قانون جدید) 106

4-11-1- کانون وکلا 107

4-11-2- گفتار دوم: حقوق دفاعی متهم 107

4-11-3- گفتار سوم: تحقیقات مقدماتی 108

4-12- مبحث دوازدهم: بررسی موانع حضور وکیل در تحقیقات مقدماتی 110

4-12-1- گفتار نخست: تعداد وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی 111

4-12-2- گفتار دوم: داشتن وکیل، حق یا تکلیف 111

نتیجه گیری: 113

پیشنهاد: 115

منابع و مآخذ: 116

چکیده انگلیسی: 120

 

 چکیده:

مهم‌ترین اصول دادرسی منصفانه، حق دفاع و حق انتخاب وکیل است. شرکت وکیل مدافع در کلیه مراحل دادرسی در مقررات اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان پذیرفته شده است و این حق در قوانین ما دچار تغییراتی بوده که در این پژوهش نویسنده، نقش وکیل را در فرایند یک دادرسی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است، در نگاهی گذرا این نقش، در تحقق دادرسی منصفانه با تاکید بر قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 مورد ارزیابی واقع گشته، از طرفی برای رفع ابهام از اینکه به طور کلی وکیل در یک دادرسی از ابتدا تا انتها، چه نقش یا حق و تکلیفی داشته، کلیه حق و حقوق وی را بیان کرده در قسمتی دیگر یک دادرسی منصفانه را با توجه به قانون آیین دادرسی، حقوق بشر تبیین کرده و در نهایت در فصول پایانی نوآوری‌های این قانون در زمینه دخالت وکیل به اختصار تشریح شده است، مواردی را که قانونگذار برای اولین بار در این قانون تعیین و پیش بینی کرده عنوان کرده و در این خصوص تبیین و تحلیل صورت گرفته، نهایتاً نقش وکیل در تحقق دادرسی منصفانه با تاکید بر قانون آیین دادرسی و قانون جدید مورد تحلیل و ارزیابی نویسنده قرار گرفته است.

واژگان کلیدی: وکیل، دادرسی، دادرسی منصفانه، اصول دادرسی، تحقیقات مقدماتی، وکالت، قانون آیین دادرسی کیفری،

 

 

 

مقدمه:

بر اساس اصل ۳۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «در همه دادگاه‌ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی انتخاب وکیل نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.» این اصل جنبه اطلاقی، الزام‌آور و حکمی دارد و در صورتی‌که بخواهیم آن را تفسیر کنیم باید تفسیر به صورت مضیق و به نفع متهم صورت پذیرد. در لایحه جدید آیین دادرسی کیفری برخی محدودیت‌هایی که در قانون کنونی برای حضور وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی وجود داشت برداشته شده است. در بررسی حقوق متهم در برخورداری از وکیل در لایحه دادرسی کیفری شایسته است که از ابتدای شروع تحقیقات و تفهیم اتهام به متهم این حق به وی گوشزد شود و به نظر می‌رسد تقدم مفاد ماده ۱۲۸ نسبت به ماده ۱۲۹ آیین دادرسی کیفری به دلیل اهمیت همین موضوع بوده است؛ بنابراین حق داشتن وکیل مهم‌تر از سایر حقوق برشمرده شده متهم در جریان رسیدگی و تحقیقات است. در بررسی ماده 128 قانون آیین دادرسی کیفری قبل از هر چیز باید گفت حقی که قانون اساسی به متهم داده و شرح آن گذشت به‌صورت حکمی است و دادگاه‌ها و مراجع قضایی را ملزم به پذیرش وکیل معرفی شده از سوی متهم می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان با آوردن کلمه «می‌تواند» در ماده 128، جنبه اختیاری و ارادی به موضوع داد.  ماده ۱۲۸ آیین دادرسی کیفری در این خصوص می‌گوید: «متهم می‌تواند یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد، وکیل متهم می‌تواند بدون مداخله در امر تحقیق، پس از خاتمه تحقیقات مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم با اجرای قوانین لازم بداند به قاضی اعلام کند. اظهارات وکیل در صورت‌جلسه منعکس می‌شود.» در ادامه به اهمیت این موضوع خواهیم پرداخت.

 

بیان مسئله:

دادرسی منصفانه (عادلانه) یکی از الگوهای حاکم بر حقوق کیفری نوین است که می‌توان آن را به دادرسی‌های اداری، اساسی و مدنی نیز تعمیم داد. بهترین و عادلانه‌ترین راه‌حل در یک دعوی از مسیر یک دادرسی مناسب و منصفانه با لحاظ تضمینات لازم برای طرفین دعوی، در دادگاهی مستقل و بی‌طرف‌ حاصل می‌گردد. اعتبار دستگاه قضایی و دادگستری و اعتماد طرفین دعوی و عموم نسبت به آن نیز بستگی به وجود یک دادرسی منصفانه برای حل و فصل دعاوی خواهد داشت. برای تحقق یک دادرسی منصفانه و به تبع آن ایجادامنیت قضایی یا همان دادگستری شایسته رعایت حداقل‌هایی ضروری به نظر می‌رسد که برخی از آنها عبارتند از:

1.قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها؛

2.مستند و مستدل بودن آرای دادگاه‌ها؛

3.وجود مرحله تجدیدنظر برای اعتراض به آرای دادگاه‌ها؛

4.رعایت مهلت منطقی برای رسیدگی؛

5. عادل و عالم بودن قاضی.

یکی از مهم‌ترین اصول دادرسی منصفانه، حق دفاع و حق انتخاب وکیل است. شرکت وکیل مدافع در کلیه مراحل دادرسی در مقررات اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان پذیرفته شده است که هدف این اصل، تضمین حقوق دفاعی افراد است. در سال‌های ۱۹۴۸ و ۱۹۶۶ با تصویب اعلامیه جهانی حقوق‌بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی صراحتا حق داشتن وکیل مدافع در تمام مراحل دادرسی به عنوان یکی از تضمینات اساسی ناظر به حق دفاع افراد در اسناد مذکور پیش‌بینی شده است و دولت‌های عضو، موظف به رعایت و انطباق قوانین خود با این اصول شدند. حضور وکلا در دادگاه‌ها تنها برای دفاع از حقوق قانونی موکلشان نیست، بلکه آنها وظیفه‌ای بسیار مهم دارند.

وکیل وظیفه نظارت بر اجرای صحیح قوانین شکلی و ماهوی را برعهده دارد و اوست که از منافع یک جامعه و به عبارتی از اصول بنیادین دادرسی عادلانه حمایت می‌کند. وکیل با شرکت در جلسات دادرسی به دنبال احراز اجرای صحیح قوانین برای موکلش است و با معلومات و تجربیات خود و با ارائه دلایل قانونی تلاش می کند تا کوچک‌ترین نقض قانونی اتفاق نیفتد و حقوق افراد تضییع نشود.

به دلیل وجود دادرسی‌های غیر منصفانه در کشور ایران تنظیم کنندگان لایحه جدید قانون آیین دادرسی کیفری بر خود لازم دانسته که موضوع تأکید بر دادرسی منصفانه را در ماده‌ی 2 این لایحه بیآورند . و با توجه به نو بودن مسئله این حقیر هم با انتخاب این موضوع هدف آن است که نقش وکیل را در تحقق دادرسی منصفانه بعنوان مهمترین اصل از اصول دادرسی منصفانه اثبات نمایم.

 

اهمیت وضرورت انتخاب موضوع:

تغییر و تحول در روند رسیدگی با توجه به لایحه جدید آیین دارسی کیفری می‌طلبد تا محققان در این خصوص تحقیقاتی انجام داده و نقاط ضعف و قوت این قوانین که روزانه در حال دگرگونی‌اند را مورد بررسی قرار داده، این موضوع از این نظر اهمیت داشته که نقش وکیل در فرایند دادرسی منصفانه می توان یک نقش موثر و کاربردی داشته باشد و در برخی مواقع از تضییع حقوق اصحاب دعوا به طور قطع و یقین جلوگیری شود البته انتخاب موضوع به دلیل مطابقت آن با شغل این حقیر بوده که در نظر داشته یک موضوع کاربردی و بروز را انتخاب کرده و در این خصوص به نتایج مطلوبی دست یابم.

 

 

ادبیات یا پیشینه تحقیق:

در خصوص موضوع فوق با توجه به جستجویی که انجام داده ام هیچ گونه موردی با این عنوان انجام نگردید ولی در خصوص دادرسی منصفانه و موضوعات مشابه تحقیقات مختصری انجام گردید که به بیان آنها خواهیم پرداخت:

1- ضیافی‌فر، محمدحسن، ” نگاهی به موازین بین‌المللی مربوط به حق بر وكیل یا مشاور حقوقی درمرحله تحقیقات مقدماتی با تأكید رویه دیوان اروپایی حقوق بشر”، مجله حقوق اساسی، ش 8، تابستان 86، ص 422. در این مقاله در خصوص حضور وکیل در تحقیقات مقدماتی و به طور کلی در دادگاه ها تحقیق صورت گرفته و در نهایت این موضوع از باب رویه دیوان اروپایی حقوق بشر مورد تاکید نویسنده قرار گرفته که به تحلیل این موضوع پرداخته شد.

2- دلاوری پاریزی، محسن، حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی در اسناد بین المللی حقوق بشر و تطبیق آن در حقوق ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی،  دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1381، در این پایان نامه نویسنده به بیان حق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی به طور کلی پرداخته سپس در ادامه این موضوع را در اسناد بین المللی حقوق بشر و حقوق موضوعه ایران مورد تحلیل و بررسی قرار داده و این حق را برای متهمان به اثبات رساند.

3- حسینی سیدعلی، حق متهم بر محاکمه منصفانه در اسناد بین المللی، پایان نامه کارشناس ارشد حقوق بین الملل، دانشگاه تهران، 1386، در این پایان نامه حقوق متهم و انواع دادرسی منصفانه در اسناد بین المللی به طور کلی مورد مطالعه قرار گرفته است.