1-9- ساختار پژوهش……………………………………. ……………………7

فصل دوم: جرم و طرق پیشگیری از آن در اسلام

2-1- جرم و بزهکاری……………………………………. ……………………9

2-1-1- تعریف جرم و انواع آن……………………………………. ……………………9

2-1-1-1- تعریف جرم……………………………………. ……………………9

2-1-1-2- ماهیت جرم در فقه اسلامی……………………………………. ………………….10

2-1-1-3- مفهوم اخلاقی جرم……………………………………. ………………….11

2-1-1-4- مفهوم اجتماعی جرم……………………………………. ………………….11

2-1-1-5- مفهوم دینی جرم……………………………………. ………………….12

2-1-1-6- برخی مصادیق جرم از نظر سنّت……………………………………. ………………….14

2-1-2- انواع جرائم و جنایات و  نظریات فقها در باب جرم……………………………………. ………………….15

2-1-2-1- انواع کیفرها……………………………………. ………………….16

2-1-2-2- اقوال فقها در مورد جرم و گناه……………………………………. ………………….17

2-2- پیشگیری از وقوع جرم در سیاست جنایی اسلام و جرم شناسی……………………………………. ………………….19

2-2-1- ابعاد نظری پیشگیری از جرم……………………………………. ………………….19

2-2-2- انواع پیشگیری در اسلام……………………………………. …………………22

2-2-1-1- مفهوم پیشگیری وضعی و دامنه آن……………………………………. …………………25

2-2-1-2- مفهوم پیشگیری وضعی در سیاست جنایی اسلام……………………………………. …………………25

2-2-1-3- پیشگیری اجتماعی……………………………………. …………………28

فصل سوم : علل افزایش جرم و بزهکاری از دیدگاه جامعه شناسی حقوقی و اسلام…………………………………

3-1- عوامل اجتماعی و محیطی افزایش بزهکاری……………………………………. ………………….31

3-1-1- عوامل اجتماعی افزایش بزهکاری……………………………………. ………………….31

3-1-1-1- محیط خانوادگی……………………………………. ………………….31

3-1-1-1-1- عدم آگاهی به تربیت صحیح کودک……………………………………. ………………….31

3-1-1-1-2- عدم حضور والدین……………………………………. ………………….32

3-1-1-1-3- اختلاف و خشونت خانوادگی……………………………………. ………………….33

3-1-1-1-4- مشکلات اقتصادی خانواده……………………………………. ………………….32

3-1-1-1-5- بزهکاری یکی از اعضای خانواده………………………………………………………………………33

 

3-1-1-1-6- اعتیاد والدین……………………………………. ………………….33

3-1-1-2- مشکلات اقتصادی جامعه……………………………………. ………………….34

3-1-2- شرایط محیطی و افزایش جرم و بزهکاری……………………………………. ………………….35

3-1-2-1- شهرنشینی و بزهکاری……………………………………. ………………….36

3-1-2-1-1- ویژگی های اجتماعی شهرها……………………………………. ………………….38

3-1-2-1-2- افزایش جمعیت شهری و کاهش نظارت عمومی……………………………………. ………………….39

3-1-2-1-3- معماری شهری……………………………………. ………………….40

3-1-2-1-4- حاشیه نشینی و بزهکاری……………………………………. ………………….41

3-2- عوامل افزایش جرم و بزهکاری از دیدگاه اسلام و قران……………………………………. ………………….43

3-2-1- عوامل درونی و شخصی……………………………………. ………………….43

3-2-1-1- حسد…………………………………………………………………………………………………………………43

3-2-1-1-1- علل و انگیزه های حسد…………………………………………………………………………………..44

3-2-1-1-2- تأثیر حسد بر ارتکاب جرم و جنایت……………………………………. ………………….45

3-2-1-1-3- داستان هابیل و قابیل……………………………………. ………………….46

3-2-1-1-4- داستان حضرت یوسف و برادرانش……………………………………. ………………….47

3-2-1-2- زیاده خواهی و افزون طلبی……………………………………. ………………….49

3-2-1-2-1- داستان حکم داوود……………………………………. ………………….49

3-2-1-2-2- داستان اصحاب سب……………………………………………………………………………………….50

3-2-1-2-3- تأثیر افزون طلبی و زیاده خواهی بر ارتکاب به جرم و جنایت……………………………………. ………………….50

3-2-1-3- جهل و نادانی……………………………………. ………………….50

3-2-1-3-1- تأثیر جهل و نادانی بر ارتکاب جرم و جنایت……………………………………. ………………….51

3-2-2- نقش عوامل اجتماعی ومحیطی برافزایش جرم وبزهکاری دراسلام…………………………………51

3-2-2-1- عوامل وزمینه های خانوادگی……………………………………. ………………….52

3-2-2-2- دوستان و همنشینان……………………………………. ………………….54

3-2-2-3- اعانت وکمک به جرم ومجرم……………………………………. ………………….59

فصل چهارم:روش های اصلاح مجرمان در اسلام و ایران

4-1- اصلاح مجرمان در اسلام……………………………………. ………………….62

4-1-1- اصلاح مجرمان از طریق اعمال کیفر……………………………………. ………………….62

این مطلب را هم بخوانید :

4-1-1-1- دادرسی کیفری اصلاح گرانه……………………………………. ………………….66

4-1-1-2- همراه ساختن اجرای کیفرها با مکانیزم های اصلاحی و تربیتی و انسانی……………………………………. ………………….69

4-1-1-3- متناسب ساختن مجازات با نوع جرم و شخصیت مجرم……………………………………. ………………….71

4-1-2- اصلاح مجرمان با استفاده از روشهای غیرکیفری……………………………………. ………………….72

4-1-2-1- توبه……………………………………. ………………….72

4-1-2-2- محروم سازی……………………………………. ………………….74

4-1-2-3- احسان درمانی……………………………………. ………………….75

4-1-2-4- اشتغال به کار و حرفه آموزی……………………………………. ………………….76

4-1-2-5- خانواده درمانی……………………………………. ………………….76

4-1-2-6- شفاعت……………………………………. ………………….76

4-2- اصلاح و تربیت مجرمان در سیاست جنایی تقنین ایران………………………………………………….. 77

4-2-1- قانون اساسی……………………………………. …………………77

4-2-2- اصلاح مجرمین در قوانین عادی کیفری و آیین نامه های ناظر به آنها…………………………….82

4-2-2-1- کاستن از عناوین مجرمانه و دقت در انتخاب عناوین مجرمانه……………………………………. …………………82

4-2-2-2-  استفاده بیشتر از مجازات های اصلاحی و تربیتی و پرهیز از مجازات های ترذیلی

و ترهیبی……………………………………. …………………..83

4-2-2-3- بهره گیری بیشتر از تدابیر و اقدامات تأمینی تربیتی……………………………………. …………………..83

4-2-2-4- نفی مسئولیت کیفری اطفال و پذیرش رویکرد اصلاحی و تربیتی در مواجهه

با اطفال بزهکار…………………………………………………………………………………………………………………….85

4-2-2-5- نفی مسئولیت کیفری مجنون و پذیرش تادیب و درمان او در مواردی خاص……………….85

4-2-2-6-  تدارک و پیش بینی رفتارهای اصلاحی و تربیتی و ترغیب مجرمان به انجام

آنها …………………………………………………………………………………………………………………………………….86

4-2-2-7- عفو مجرمان ……………………………………. …………………..86

4-2-2-8- استفاده بهینه از آزادی مشروط……………………………………. ………………….87

4-2-2-9- استفاده بهینه از تعلیق ساده و تعلیق مراقبتی…………………………………………………………….87

4-2-2-10-  بهره گیری از نهاد توبه……………………………………. ………………….88

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- نتیجه گیری……………………………………. ………………….90

5-2- پیشنهادات و راهکارها……………………………………. ………………….99

منابع و مآخذ

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….101

منابع غیرفارسی…………………………………………………………………………………………………………………..106

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………107

 

چکیده

اسلام به عنوان کامل ترین و آخرین دین آسمانی سعی کرده است که تمام جنبه های زندگی انسان ها را پوشش داده و در مسیر رسیدن به کمال انسان ها همراهی نموده و همواره راهنمایی و هدایت کند، از این روست که خداوند رحمان در آیات مختلف خطرات گمراهی را به انسان یادآور شده و مسیر های درست را نشان داده است. اسلام در دو بعد شخصی و اجتماعی دستوراتی را برای بندگان خویش صادر نموده و رهنمودهایی را بیان فرموده است. در مورد علل و زمینه های وقوع جرم و دلایلی که باعث افزایش یا کاهش بزهکاری در یک جامعه می شود، جامعه شناسان معمولا عوامل اجتماعی و محیطی را از عوامل شخصی مجزا نموده و بصورت جداگانه مورد بررسی قرار می دهند. دین مبین اسلام نیز دربارۀ علل افزایش جرم و بزهکاری در جامعه به تمام این عوامل توجه داشته و به صورت روشن آنها را مورد توجه قرار داده است. طبق آیات قرآن و احادیث قدسی فقر و مشکلات اقتصادی مهمترین عامل افزایش جرم و بزهکاری درجامعه  می باشد که سرچشمه بسیاری از بزهکاری ها در جامعه می باشد و بنا به روایاتی اگر لطف خدا شامل امت اسلامی نمی شد چه بسا آنها از فقر به کفر دچار می شدند؛ از دیگر عوامل افزایش جرم میتوان به عوامل شخصی همچون حسد، بخل، زیاده خواهی، و عوامل اجتماعی همچون خانواده و گروه همسالان و یا محیط شهری و زندگی شخص اشاره نمود.

 

 

کلمات کلیدی: جرم و بزهکاری، فقر، علل افزایش جرم، بزه دیده، اصلاح مجرمین

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

یکی از وجوه تمایز انسان از حیوان، آرمان پرستی و وجود عامل ایمان در انسان است، به طوری که این عامل وجه جدایی ناپذیر از او می‌باشد. بشر با هر گونه مسلک و مرام مذهبی، دارای ایمان و اعتقادات به یک منبع و مرجعی خاص است که با او زندگی می‌کند و با آن از دنیا می‌رود. انسان هرگز نمی‌تواند بدون داشتن ایمان و اعتقاد، زندگی سالمی داشته باشد و یا کار مفید و ثمربخشی برای هم­نوع و جامعه خود انجام دهد. بشر بدون ایمان یا به صورت موجودی غرق در خودخواهی در می‌آید که هیچ وقت از لاک منافع فردی و شخصی خود خارج نمی‌شود و یا به صورت موجودی مردد و سرگردان که تکلیف خویش را در زندگی در مسایل اختلاقی و اجتماعی نمی‌داند تبدیل می‌شود.

انسان اگر به مکتب و عقیده ایمان داشته باشد، تکلیفش روشن و همواره در مسایل و پیش آمدها، به مسیر صحیح و درست گام بر می‌دارد و هدف و غایت زندگی برای او واضح و روشن است و با آن هدف زندگی می‌کند و می‌میرد. آن چیزی که لازم است مورد توجه قرار گیرد، این است که تنها ایمان مذهبی قادر است انسان را به صورت یک موجود هدفمند، با مسئولیت، با اراده و تعصب در آورد، گرایش‌های ایمان مذهبی قادر است انسان را به صورت یک موجود هدفمند، با مسئولیت با اراده و تعصب در آورد، گرایشهای ایمان مذهبی موجب آن می‌گردد که انسان فراتر از منابع و امیال شخصی خود فکر کند و حتی حاضر است در نهایت فداکاری و ایثار جان و هستی خود را در راه ایمان و آرمان خود فدا سازد. تنها نیروی ایمان مذهبی است که قادر است به انسان تقوی و پرهیزکاری ببخشد و او را از همه انحرافات و لغزش‌ها مصون بدارد. در متون اسلامی یعنی قرآن و احادیث تأکیدات زیادی بر روی ایمان و اعتقاد به خالق هستی شده است که دو نمونه آن عبارتند از: خداوند در قرآن می‌فرماید: «همانا جن و انس را نیافریدیم مگر برای این که مرا پرستش کنند»[1]. در این آیه هدف و مقصود از آفرینش مخلوقات را پرستش و عبادت خود معرفی کرده است و این بدین معنی است که حالت مطلوب و ایده آل برای خلایق، همان ایمان و باور به ذات بی‌همتای او و عبارت و پرستش آن معبود ابدی و ازلی می‌باشد.

در سوره عصر آمده است: « قسم به زمان و روزگار که همانا انسان در خسران و زیانکاری است به غیر از کسانی که ایمان آوردند و نیکوکار شدند و یکدیگر را به راستی (گرویدن به حق) بردباری و استقامت، سفارش کردند».

خداوند عزوجل در این سوره به عصر و زمان (که از حقیقی‌ترین و بدیهی‌ترین نشانه‌ها و پدیده‌های خلقت است) قسم یاد می‌کند که شرط مقبولیت و مشروعیت انسان، همانا در درجه اول، ایمان و اعتقاد به خدا می‌باشد.

نتیجه ایمان و توکل به خدا در وجود آدمی تقوی است، تقوی همانا توانایی بر ترک معصیت و امتثال اوامر خداوند است که موجبات شناخت وظیفه و آشنایی به تکلیف در آدمی به وجود می‌آورد تا آنجایی که بتواند خوب را از بد و بد را از خوب تشخیص دهد.

 

1-2- بیان مسئله

جرم و بزه کاری همیشه یکی از معضلات جامعه بشری بوده و همه جوامع و کشورها سعی نموده اند با ایجاد ساختارهایی با این پدیده ضد اجتماعی مبارزه نمایند در این بین نخستین سوالی که به ذهن هر اندیشمندی خطور می کند دلیل و چرایی و عوامل ایجاد مؤثر در به وجود آمدن بزه و بزهکار در جامعه می­شود .

همه مکاتب بشری و همچنین مکاتب دینی سعی نموده اند که به نوعی به این سوالات پاسخ داده و در ادامه راهکارهایی را برای مبارزه و مقابله با آن ارائه دهند .دین مبین اسلام به عنوان اخرین دین و کاملترین مکتب فکری بشر نیز به نوبه خود عوامل و بسترهای بزهکاری در جامعه را به نوبه خود چه در قران مجید و چه در احادیث قدسی به جامانده از پیامبر اکرم (ص) پرداخته و سعی در  ارائه روش یا روشهایی برای اصلاح مجرمین ارائه نماید .نکته قابل ذکری که در این پژوهش می توان پرداخت مطالعه تطبیقی دیدگاه­های اسلامی با سایر متون جرم شناسی به عنوان دیدگاه های علمی شناخته شده باشد تا از رهگذر آن بتوان کاستی ها و نقاط ضعف سیاست جنایی کنونی ایران که بر پایه نظام اسلامی مبتنی بر رویکرد شیعی تدوین و اجرا می گردد را روشن نمود.

 

1-3- سوالات

1- مهمترین عوامل افزایش بزهکاری در جامعه از دیدگاه اسلام چه می باشند؟

2- مبانی اصلاح مجرمان از دیدگاه اسلام چیست ؟

3- آیا سیاست های جنایی کنونی ایران در مورد اصلاح و تربیت مجرمان ، منطبق با دیدگاه های اسلام می باشد؟

4- اسلام چه راهکارها و روشهایی را برای اصلاح و تربیت مجرمان ارائه کرده است؟

 

1-4- فرضیات

1- مهترین عوامل افزایش جرم و بزه کاری در جامعه از دیدگاه اسلام : فقر و بیکاری، ضعف ایمان، سستی بنیان خانواده ، دوستان نااهل ، محیط اجتماعی نا سالم و … می باشد.

2-مبانی اصلاح مجرمان از دیدگاه اسلام عبارتدن از : نگرش ویژه اسلام به انسان و کرامت انسانی او، نگرش ویژه اسلام به جرم و تاثیر جرم بر روح و روان انسان به گونه ای که آدمی را از سعادت اخروی محروم می سازد ، جایگاه عقلانیت در سیاست جنایی اسلام و تلقی اصلاح مجرمان به عنوان یک امر عقلانی.

3-اسلام گذشته از انکه راهبردهای  اصلاحی مبتنی بر تجربه ها و یافته های علمی بشر در محدوده قواعد  ارزش های مورد قبول خویش مدد می جوید روش های ویژه ای همچون توبه دادن ، نماز درمانی،