یکی از روش‌های استخراج صمغ‌ها و موسیلاژها، استخراج آبی است (64).

همچنین موسیلاژ استخراج شده باید به اجزای تشکیل شده خود تجزیه شود تا بتوان بر روی آن آنالیزهای لازم را انجام داد.

اندازه‌گیری قندها با روش فنل‌سولفوریک بر پایه جذب در 490 نانومتر، یک کمپلکس آروماتیک رنگی را بین فنل و کربوهیدرات تشکیل می‌دهد. مقدار قند موجود با مقایسه با منحنی کالیبراسیون به کمک یک اسپکتروفتومتر اندازه گرفته‌می شود. دقت روش فنل سولفوریک اسید 2% ± است (32 ،42 ،44 و 60).

کربوهیدراتها معمولا نور ماورای بنفش را جذب نمی‌کنند. بنا‌براین با افزودن یک ماده رنگساز5 به مولکول کربوهیدرات اغلب در روش جذب UV در طول موج انتخابی کربوهیدرات‌ها تشخیص داده ‌می‌شوند(28).

در مقالات گروه بزرگی از معرف های مشتق‌ساز برای منوساکاریدها گزارش شده‌است. مثل

1-فنیل-3-متیل-5-پیرازولون(PMP)، 8-آمینوپیرن1،3،6-تری‌سولفونات، بنزآمیدین، FMOC-هیدرازین، فنیل‌ایزوسیانات، 2-آمینوبنزوئیک‌اسید، – ρ آمینو بنزوئیک‌اسید‌اتیل‌استر، آمینوپیرازین اسیدآنترانیلیک (AA) (28،44، 58 و 66).

و در نهایت ترکیبات مشتق شده برای آنالیز و شناسایی نیازمند دستگاه‌های آنالیزی همچون کروماتوگرافی گازی  یا مایع با کارایی بالا هستند (33،42،43،44، 52 و54).

فصل اول

1-1 بیان مسئله

مساله طرح شده عبارت است از اینکه لعاب گیاه پنیرک (مالوا نگلکتا)[2] از چه منوساکاریدهایی تشکیل شده است.چهار منوساکارید گلوکوز، فروکتوز، مانوز و گالاکتوز در لعاب محلول در آب پنیرک جستجو می شوند. لذا در این تحقیق مساله اول چگونگی استخراج موسیلاژ محلول در آب از برگ­ها و ساقه گیاه می باشد و مساله دوم جستجو وکاربرد روشی دقیق و مناسب برای تجزیه صمغ به منوساکاریدها و در نهایت کاربرد روشی برای جستجو و اندازه­گیری حداقل 4 منوساکارید د

یکی از روش‌های استخراج صمغ‌ها و موسیلاژها، استخراج آبی است (64).

همچنین موسیلاژ استخراج شده باید به اجزای تشکیل شده خود تجزیه شود تا بتوان بر روی آن آنالیزهای لازم را انجام داد.

اندازه‌گیری قندها با روش فنل‌سولفوریک بر پایه جذب در 490 نانومتر، یک کمپلکس آروماتیک رنگی را بین فنل و کربوهیدرات تشکیل می‌دهد. مقدار قند موجود با مقایسه با منحنی کالیبراسیون به کمک یک اسپکتروفتومتر اندازه گرفته‌می شود. دقت روش فنل سولفوریک اسید 2% ± است (32 ،42 ،44 و 60).

کربوهیدراتها معمولا نور ماورای بنفش را جذب نمی‌کنند. بنا‌براین با افزودن یک ماده رنگساز5 به مولکول کربوهیدرات اغلب در روش جذب UV در طول موج انتخابی کربوهیدرات‌ها تشخیص داده ‌می‌شوند(28).

در مقالات گروه بزرگی از معرف های مشتق‌ساز برای منوساکاریدها گزارش شده‌است. مثل

1-فنیل-3-متیل-5-پیرازولون(PMP)، 8-آمینوپیرن1،3،6-تری‌سولفونات، بنزآمیدین، FMOC-هیدرازین، فنیل‌ایزوسیانات، 2-آمینوبنزوئیک‌اسید، – ρ آمینو بنزوئیک‌اسید‌اتیل‌استر، آمینوپیرازین اسیدآنترانیلیک (AA) (28،44، 58 و 66).

و در نهایت ترکیبات مشتق شده برای آنالیز و شناسایی نیازمند دستگاه‌های آنالیزی همچون کروماتوگرافی گازی  یا مایع با کارایی بالا هستند (33،42،43،44، 52 و54).

فصل اول

1-1 بیان مسئله

مساله طرح شده عبارت است از اینکه لعاب گیاه پنیرک (مالوا نگلکتا)[2] از چه منوساکاریدهایی تشکیل شده است.چهار منوساکارید گلوکوز، فروکتوز، مانوز و گالاکتوز در لعاب محلول در آب پنیرک جستجو می شوند. لذا در این تحقیق مساله اول چگونگی استخراج موسیلاژ محلول در آب از برگ­ها و ساقه گیاه می باشد و مساله دوم جستجو وکاربرد روشی دقیق و مناسب برای تجزیه صمغ به منوساکاریدها و در نهایت کاربرد روشی برای جستجو و اندازه­گیری حداقل 4 منوساکارید در صمغ هیدرولیز شده به روش کروماتوگرافی صفحه نازک و یا کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا می باشد.

 

1-2  ضرورت و اهمیت موضوع

طبق مطالعات به عمل آمده ،گیاه پنیرک دارای موسیلاژ زیادی است که استخراج آن می تواند از نظر تغذیه ای و تجاری اقتصادی حایز اهمیت باشد. درضمن به علت ویسکوزیته بالای موسیلاژ پنیرک، استخراج آن از فیبر‌های نامحلول دشوار است. لذا روشی با هزینه کم و بازدهی بالا برای استخراج آزمایشگاهی این ماده ضروری است.

همچنین تعیین مقدار کربوهیدرات کل موسیلاژ، می‌تواند راهی برای تعیین ماهیت و شناسایی ساختار باشد و نیز قدم اول برای رسیدن به منوساکاریدها است؛ که در این تحقیق از روش فنل سولفوریک استفاده می شود. سرانجام از آنجا که برای اندازه­گیری منوساکاریدهای صمغ‌ها معمولا در تحقیقات قبل نمونه مورد آزمون به خارج از کشور ارسال می­شد؛ لذا اندازه­گیری واحدهای تشکیل دهنده ساختار کربوهیدراتها، صمغ­ها و موسیلاژها خصوصا با روش و دستگاهی که امکان دسترسی بیشتری برای محققین و کاربران داشته باشد از اهداف این پژوهش بود.

 

1-3  هدف اصلی

از آنجا که هدف  علمی  تحقیق اندازه گیری منوساکاریدهای لعاب گیاه مالوا نگلکتا است و نظر به اینکه مقادیر و نسبت منوساکاریدهای استخراج شده از لعاب گیاه مالوا نگلکتا هنوز بخوبی شناسایی و اندازه­گیری نشده است و نیز روش مورد استفاده در این تحقیق، برای اولین بار است که در اندازه‌گیری منوساکاریدهای این لعاب بکار می رود؛ گامی در افزایش اطلاعات و معلومات در شناخت ترکیب لعاب و خواص منحصر به فرد آن خواهد بود.

از نظر کاربردی، با توجه به ارزش و اهمیت این لعاب در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی و نیز مصرف خود گیاه در خوراک­های خاص و محلی نقاط مختلف کشور، شناسایی اجزای تشکیل دهنده این لعاب

ر صمغ هیدرولیز شده به روش کروماتوگرافی صفحه نازک و یا کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا می باشد.

 

1-2  ضرورت و اهمیت موضوع

طبق مطالعات به عمل آمده ،گیاه پنیرک دارای موسیلاژ زیادی است که استخراج آن می تواند از نظر تغذیه ای و تجاری اقتصادی حایز اهمیت باشد. درضمن به علت ویسکوزیته بالای موسیلاژ پنیرک، استخراج آن از فیبر‌های نامحلول دشوار است. لذا روشی با هزینه کم و بازدهی بالا برای استخراج آزمایشگاهی این ماده ضروری است.

همچنین تعیین مقدار کربوهیدرات کل موسیلاژ، می‌تواند راهی برای تعیین ماهیت و شناسایی ساختار باشد و نیز قدم اول برای رسیدن به منوساکاریدها است؛ که در این تحقیق از روش فنل سولفوریک استفاده می شود. سرانجام از آنجا که برای اندازه­گیری منوساکاریدهای صمغ‌ها معمولا در تحقیقات قبل نمونه مورد آزمون به خارج از کشور ارسال می­شد؛ لذا اندازه­گیری واحدهای تشکیل دهنده ساختار کربوهیدراتها، صمغ­ها و موسیلاژها خصوصا با روش و دستگاهی که امکان دسترسی بیشتری برای محققین و کاربران داشته باشد از اهداف این پژوهش بود.

 

1-3  هدف اصلی

 

این مطلب را هم بخوانید :

از آنجا که هدف  علمی  تحقیق اندازه گیری منوساکاریدهای لعاب گیاه مالوا نگلکتا است و نظر به اینکه مقادیر و نسبت منوساکاریدهای استخراج شده از لعاب گیاه مالوا نگلکتا هنوز بخوبی شناسایی و اندازه­گیری نشده است و نیز روش مورد استفاده در این تحقیق، برای اولین بار است که در اندازه‌گیری منوساکاریدهای این لعاب بکار می رود؛ گامی در افزایش اطلاعات و معلومات در شناخت ترکیب لعاب و خواص منحصر به فرد آن خواهد بود.

از نظر کاربردی، با توجه به ارزش و اهمیت این لعاب در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی و نیز مصرف خود گیاه در خوراک­های خاص و محلی نقاط مختلف کشور، شناسایی اجزای تشکیل دهنده این لعاب

اهداف کلی…………………………………………………………………………………………………………….9

اهداف کاربردی………………………………………………………………………………………………………10

-فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………10

فصل دوم(پیشینه تحقیق)

-نظریه های موجود در تبیین اعتیاد………………………………………………………………………..12

نظریه روان تحلیلگری…………………………………………………………………………………………….12

رفتارگرایان شناختی………………………………………………………………………………………………15

روان شناسی خود…………………………………………………………………………………………………..15

نظریه های زیستی روانی……………………………………………………………………………………16

نظریه وابستگی جسمانی اعتیاد………………………………………………………………………….16

نظریه های مشوق مثبت اعتیاد……………………………………………………………………………17

نظریه های اجتماعی-فرهنگی…………………………………………………………………………….19

1-نظریه بی هنجاری………………………………………………………………………………………….19

2-نظریه انزواطلبی مرتون………………………………………………………………………………….20

3-نظریه برچسب زنی………………………………………………………………………………………..21

4-نظریه انتقال فرهنگی…………………………………………………………………………………….21

5-نظریه تفسیر انتخاب عقلایی………………………………………………………………………….23

متغیرهای علت شناختی سوءمصرف مواد……………………………………………………………..24

متغیرهای روانشناختی……………………………………………………………………………………….24

تغییرات خلقی…………………………………………………………………………………………………..24

شخصیت و ارتباط آن با مصرف مواد……………………………………………………………………27

مکانیزم های زیست شناختی……………………………………………………………………………..28

مکانیزم های احتمالی………………………………………………………………………………………..29

تعاملات زیست شناختی در مصرف مواد و الکل…………………………………………………..31

متغیرهای اجتماعی و فرهنگی…………………………………………………………………………..32

انواع مواد مخدر……………………………………………………………………………………………….33

معروفترین داروهای اعتیاد آور………………………………………………………………….36

همراهی سوءمصرف مواد و سایر اختلالات روانپزشکی………………………………..38

اهداف کلی…………………………………………………………………………………………………………….9

اهداف کاربردی………………………………………………………………………………………………………10

-فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………10

فصل دوم(پیشینه تحقیق)

-نظریه های موجود در تبیین اعتیاد………………………………………………………………………..12

نظریه روان تحلیلگری…………………………………………………………………………………………….12

رفتارگرایان شناختی………………………………………………………………………………………………15

روان شناسی خود…………………………………………………………………………………………………..15

نظریه های زیستی روانی……………………………………………………………………………………16

نظریه وابستگی جسمانی اعتیاد………………………………………………………………………….16

نظریه های مشوق مثبت اعتیاد……………………………………………………………………………17

نظریه های اجتماعی-فرهنگی…………………………………………………………………………….19

1-نظریه بی هنجاری………………………………………………………………………………………….19

2-نظریه انزواطلبی مرتون………………………………………………………………………………….20

3-نظریه برچسب زنی………………………………………………………………………………………..21

4-نظریه انتقال فرهنگی…………………………………………………………………………………….21

5-نظریه تفسیر انتخاب عقلایی………………………………………………………………………….23

متغیرهای علت شناختی سوءمصرف مواد……………………………………………………………..24

متغیرهای روانشناختی……………………………………………………………………………………….24

تغییرات خلقی…………………………………………………………………………………………………..24

شخصیت و ارتباط آن با مصرف مواد……………………………………………………………………27

مکانیزم های زیست شناختی……………………………………………………………………………..28

مکانیزم های احتمالی………………………………………………………………………………………..29

تعاملات زیست شناختی در مصرف مواد و الکل…………………………………………………..31

متغیرهای اجتماعی و فرهنگی…………………………………………………………………………..32

انواع مواد مخدر……………………………………………………………………………………………….33

معروفترین داروهای اعتیاد آور………………………………………………………………….36

همراهی سوءمصرف مواد و سایر اختلالات روانپزشکی………………………………..38

ابراز وجود:تعریف و مولفه های آن…………………………………………………………….40

-سبک های پاسخ……………………………………………………………………………………42

سبک غیر ابرازمندانه……………………………………………………………………………….42

سبک پرخاشگرانه……………………………………………………………………………………43

سبک ابرازمندانه……………………………………………………………………………………..44

ویژگی های رفتار ابرازوجودمندانه…………………………………………………………….46

مولفه های ابراز وجود………………………………………………………………………………47

مولفه های رفتار آشکار ابراز وجود……………………………………………………………47

مولفه های پنهان ابراز  وجود……………………………………………………………………50

حقوق و مسولیت های ابراز وجود……………………………………………………………..55

حقوق بشر برای ابراز وجود………………………………………………………………………55

-منابع تکوین خود………………………………………………………………………………….57

الف:خود مشاهده گری…………………………………………………………………………….58

ب:مقایسه اجتماعی………………………………………………………………………………..59

ج:پسخوراندهای اجتماعی……………………………………………………………………….60

آسیب شناسی روانی در سطح فردی…………………………………………………………61

افزایش خود مشاهده گری،کاهش مقایسه اجتماعی و پسخوراند اجتماعی….62

کاهش خودمشاهده گری،افزایش مقایسه اجتماعی و پسخوراند اجتماعی…..63

پیشینه پژوهشی(بررسی متون)………………………………………………………………64

فصل سوم

نوع مطالعه……………………………………………………………………………………………68

جامعه آماری………………………………………………………………………………………..68

نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………68

ملاک های ورود به پژوهش………………………………………………………………….. 68

ملاک های خروج از پژوهش…………………………………………………………………68

ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………….69

روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………….69

شیوه نمره گذاری پرسشنامه………………………………………………………………..70

شیوه ی جمع آوری داده ها…………………………………………………………………..70

روش اجرای پژ وهش……………………………………………………………………………70

چارچوب درمان…………………………………………………………………………………..71

روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………….71

ملاحضات اخلاقی………………………………………………………………………………..71

مقررات حاکم بر جلسات مشاوره گروهی………………………………………………72

پروتکل درمان………………………………………………………………………………….73

فصل چهارم:(تجزیه و تحلیل داده ها).

-یافته های توصیفی…………………………………………………………………………76

تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………77

فصل پنجم(بحث و نتیجه گیری):

بحث و بررسی یافته ها……………………………………………………………………80

نتیجه گیری………………………………………………………………………………….86

محدودیت های پژوهشی……………………………………………………………….87

پیشنهادات…………………………………………………………………………………..87

پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………….87

پیشنهادات اجرایی……………………………………………………………………….88

منابع……………………………………………………………………………………………90

پیوست………………………………………………………………………………………..98

پروتکل………………………………………………………………………………………..100

 

یکی از مشكلات  اساسی که جامعه امروزی با آن مواجهه است مسئله اعتیاد می باشد. بطوریکه امروزه اعتیاد بعنوان یکی از مشکلات جدی در سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است . این  روند ضربات قابل توجهی بر بنیادهای اخلاقی، اقتصادی ، و اجتماعی یك جامعه  وارده می نماید  و باعث می شود که از درون به فساد و انحطاط  كشیده شود .  بعبارت دیگر هیچ جامعه ای از این معضل  بطور کامل  مصون  نیست ( کجباف، 1390). مهم ترین عوارض روانی اعتیاد عبارتند از : افسردگی، اضطراب، فراموشی، روان پریشی و اختلالات مغزی، لیكن ازمشكلات اجتماعی ناشی از اعتیاد می توان از جرائمی مثل سرقت، فحشا و خشونت، افزایش مشاغل كاذب و كاهش كارآیی و تعداد بسیار زیادی خانواد ه های آشفته یا از هم گسیخته نام برد.(سازمان بهداشت جهانی[1]،2004) . این مشکلات با توجه به تعداد معتادان نیازمند توجه جدی می باشد.آمار اعتیاد در طی سال های  اخیر طبق مطالعات انجام شده در نوسان بوده است به گونه ای که در سال1390،این بر آورد در جمعیت 15 تا64 سال(طبق سرشماری سال1358 که معادل50 ملیون نفر بود)تعداد معتادان یک میلیون و سیصد و بیست و پنج هزار نفر اعلام شد.(صرامی وقربانی،1392).برخی  از گزارش های ارائه شده در کشور ما شمار مصرف کنندگان مواد را  نزدیک به 8/1 تا 3/3 میلیون نفر اعلام کرده اند.(پژوهشگاه جهاد دانشگاهی1389). عوامل متعددی با اعتیاد در ارتباط  می باشد  مثل عوامل ژنتیکی، نوروبیولوژیکی، اجتماعی (مانند خانواده و محیط زندگی)،عوامل روانی و شخصیتی که  می توان  از آنها نام برد.(کیانی پور،1390).  در این بین به اعتقاد هانسن عوامل شخصیتی یکی از مهم ترین عوامل می باشد.(هانسن[2]،2001 ، نقل ازدوستیان و اعظمی1391). یکی از عوامل  مهم شخصیتی ابراز وجود می باشد. ابراز وجود عبارت است از توانایی فرد برای دفاع از خود و توانایی “نه گفتن”به تقاضاهایی که فرد نمی خواهد انجام بدهد.(زرگر و نجاریان1387).

تحقیات انجام شده نشان داده اند که  این متغیر رابطه نزدیکی با گرایش به مواد دارد، بطوریکه این مطالعات نشان داده اند  که بین کمبود این مهارت و بروز اعتیاد رابطه معکوس وجود دارد. (فرانکن[3]1384 ؛ حاج حسنی،1390؛ دلاور و رشید،1383؛ ملک پور و قربانی، 1383).

در بحث درمان اعتیاد نیز،روش های متعددی برای درمان اعتیاد به مواد وجود دارد در حال حاضر بیشترین تا کید بر روی درمان های نگهدارنده متمرکز است.که پایه اصلی این درمان ها درمان دارویی می باشد. در سال های اخیر تمرکز صرف بر روی این درمان ها باعث شده است تا موفقیت چندانی به دست نیاید.(ریماز،1388) به نظر می رسد  بسیاری از معتادان دچار عود می شوندبنابراین استفاده از درمان های روانی و اجتماعی در کنار این درمان ها جایگاه و اهمیت خود را نشان داده است.(دباغی،اصغرنژاد1387 نقل از کمرزین1390)یکی از رواندرمانی های نسبتا جدیدرواندرمانی های مبتنی بر منابع شناخت خود می باشد( یونسی ، 1382) که بر گرفته از از کارهای یونگ [4]و شونمن [5]( 1984) می باشدکه به نظرمی رسد بتواند در بهبود این افراد موثر باشد.

بیان مسئله:

 

ابراز وجود:تعریف و مولفه های آن…………………………………………………………….40

-سبک های پاسخ……………………………………………………………………………………42

سبک غیر ابرازمندانه……………………………………………………………………………….42

سبک پرخاشگرانه……………………………………………………………………………………43

سبک ابرازمندانه……………………………………………………………………………………..44

ویژگی های رفتار ابرازوجودمندانه…………………………………………………………….46

مولفه های ابراز وجود………………………………………………………………………………47

مولفه های رفتار آشکار ابراز وجود……………………………………………………………47

مولفه های پنهان ابراز  وجود……………………………………………………………………50

حقوق و مسولیت های ابراز وجود……………………………………………………………..55

حقوق بشر برای ابراز وجود………………………………………………………………………55

-منابع تکوین خود………………………………………………………………………………….57

الف:خود مشاهده گری…………………………………………………………………………….58

ب:مقایسه اجتماعی………………………………………………………………………………..59

ج:پسخوراندهای اجتماعی……………………………………………………………………….60

آسیب شناسی روانی در سطح فردی…………………………………………………………61

افزایش خود مشاهده گری،کاهش مقایسه اجتماعی و پسخوراند اجتماعی….62

کاهش خودمشاهده گری،افزایش مقایسه اجتماعی و پسخوراند اجتماعی…..63

پیشینه پژوهشی(بررسی متون)………………………………………………………………64

فصل سوم

نوع مطالعه……………………………………………………………………………………………68

جامعه آماری………………………………………………………………………………………..68

نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………68

ملاک های ورود به پژوهش………………………………………………………………….. 68

ملاک های خروج از پژوهش…………………………………………………………………68

ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………….69

روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………….69

شیوه نمره گذاری پرسشنامه………………………………………………………………..70

این مطلب را هم بخوانید :

شیوه ی جمع آوری داده ها…………………………………………………………………..70

روش اجرای پژ وهش……………………………………………………………………………70

چارچوب درمان…………………………………………………………………………………..71

روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………….71

ملاحضات اخلاقی………………………………………………………………………………..71

مقررات حاکم بر جلسات مشاوره گروهی………………………………………………72

پروتکل درمان………………………………………………………………………………….73

فصل چهارم:(تجزیه و تحلیل داده ها).

-یافته های توصیفی…………………………………………………………………………76

تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………77

فصل پنجم(بحث و نتیجه گیری):

بحث و بررسی یافته ها……………………………………………………………………80

نتیجه گیری………………………………………………………………………………….86

محدودیت های پژوهشی……………………………………………………………….87

پیشنهادات…………………………………………………………………………………..87

پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………….87

پیشنهادات اجرایی……………………………………………………………………….88

منابع……………………………………………………………………………………………90

پیوست………………………………………………………………………………………..98

پروتکل………………………………………………………………………………………..100

 

یکی از مشكلات  اساسی که جامعه امروزی با آن مواجهه است مسئله اعتیاد می باشد. بطوریکه امروزه اعتیاد بعنوان یکی از مشکلات جدی در سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است . این  روند ضربات قابل توجهی بر بنیادهای اخلاقی، اقتصادی ، و اجتماعی یك جامعه  وارده می نماید  و باعث می شود که از درون به فساد و انحطاط  كشیده شود .  بعبارت دیگر هیچ جامعه ای از این معضل  بطور کامل  مصون  نیست ( کجباف، 1390). مهم ترین عوارض روانی اعتیاد عبارتند از : افسردگی، اضطراب، فراموشی، روان پریشی و اختلالات مغزی، لیكن ازمشكلات اجتماعی ناشی از اعتیاد می توان از جرائمی مثل سرقت، فحشا و خشونت، افزایش مشاغل كاذب و كاهش كارآیی و تعداد بسیار زیادی خانواد ه های آشفته یا از هم گسیخته نام برد.(سازمان بهداشت جهانی[1]،2004) . این مشکلات با توجه به تعداد معتادان نیازمند توجه جدی می باشد.آمار اعتیاد در طی سال های  اخیر طبق مطالعات انجام شده در نوسان بوده است به گونه ای که در سال1390،این بر آورد در جمعیت 15 تا64 سال(طبق سرشماری سال1358 که معادل50 ملیون نفر بود)تعداد معتادان یک میلیون و سیصد و بیست و پنج هزار نفر اعلام شد.(صرامی وقربانی،1392).برخی  از گزارش های ارائه شده در کشور ما شمار مصرف کنندگان مواد را  نزدیک به 8/1 تا 3/3 میلیون نفر اعلام کرده اند.(پژوهشگاه جهاد دانشگاهی1389). عوامل متعددی با اعتیاد در ارتباط  می باشد  مثل عوامل ژنتیکی، نوروبیولوژیکی، اجتماعی (مانند خانواده و محیط زندگی)،عوامل روانی و شخصیتی که  می توان  از آنها نام برد.(کیانی پور،1390).  در این بین به اعتقاد هانسن عوامل شخصیتی یکی از مهم ترین عوامل می باشد.(هانسن[2]،2001 ، نقل ازدوستیان و اعظمی1391). یکی از عوامل  مهم شخصیتی ابراز وجود می باشد. ابراز وجود عبارت است از توانایی فرد برای دفاع از خود و توانایی “نه گفتن”به تقاضاهایی که فرد نمی خواهد انجام بدهد.(زرگر و نجاریان1387).

تحقیات انجام شده نشان داده اند که  این متغیر رابطه نزدیکی با گرایش به مواد دارد، بطوریکه این مطالعات نشان داده اند  که بین کمبود این مهارت و بروز اعتیاد رابطه معکوس وجود دارد. (فرانکن[3]1384 ؛ حاج حسنی،1390؛ دلاور و رشید،1383؛ ملک پور و قربانی، 1383).

در بحث درمان اعتیاد نیز،روش های متعددی برای درمان اعتیاد به مواد وجود دارد در حال حاضر بیشترین تا کید بر روی درمان های نگهدارنده متمرکز است.که پایه اصلی این درمان ها درمان دارویی می باشد. در سال های اخیر تمرکز صرف بر روی این درمان ها باعث شده است تا موفقیت چندانی به دست نیاید.(ریماز،1388) به نظر می رسد  بسیاری از معتادان دچار عود می شوندبنابراین استفاده از درمان های روانی و اجتماعی در کنار این درمان ها جایگاه و اهمیت خود را نشان داده است.(دباغی،اصغرنژاد1387 نقل از کمرزین1390)یکی از رواندرمانی های نسبتا جدیدرواندرمانی های مبتنی بر منابع شناخت خود می باشد( یونسی ، 1382) که بر گرفته از از کارهای یونگ [4]و شونمن [5]( 1984) می باشدکه به نظرمی رسد بتواند در بهبود این افراد موثر باشد.

بیان مسئله:

تجزیه شدن به عناصر سازنده را به وسیله­ی موجودات ذره­بینی خاک دارند ( فیگویرو[4] و همکاران، 2004).

مواد استفاده شده برای بسته بندی که از سوخت های فسیلی تولید شده اند عملاً تجزیه ناپذیر می باشند. به همین دلیل مواد بسته بندی غذاها نیز مانند سایر مواد بسته بندی مشکلات جدی رااز لحاظ محیط زیست ایجاد می کنند. در نتیجه مطالعاتی جهت استفاده از بسته بندی های زیست پایه تخریب پذیر انجام گرفته است. حدود 125 میلیون تن سالانه در جهان پلاستیک تولید می شود که حدود 30 میلیون تن آن در بخش بسته بندی مصرف می شود ( مارینیلو[5] و همکاران، 2003؛ لین[6] و همکاران، 2005). به منظور کاهش ضایعات بسته بندی پلاستیکی زیست تخریب ناپذیر استفاده از پلاستیک های زیست پایه تخریب پذیر مانند نشاسته، سلولز، PLA، ژلاتین و… ضروری می­باشد  ( الماسی[7] و همکاران، 2009؛ ویلهلم[8] و همکاران، 2003).

بسته یا پوشش غذا نقش منحصر به فردی در سلامت غذا و در نتیجه مصرف کننده ایفا می کند. مسلم است که بیشتر فرآورده های غذایی با نوعی روش بسته بندی به مصرف کننده می رسد و در نتیجه بسته بندی بخش مهمی در زنجیره غذایی می باشد ( کیم[9] و همکاران، 2003). اما مواد بسته بندی قدیمی که از مواد نفتی مشتق شده بودند هیچ یک زیست تخریب پذیر نبوده و از لحاظ زیست محیطی قابل تحمل نیستند و خطرات سلامتی را تحمیل می کنند؛ برای مثال مهاجرت افزودنی های مضر به غذا. زیست تخریب پذیری مواد پلاستیکی سنتزی حاصل از مشتقات نفتی بسیار کند بوده و تجزیه کامل آن­ها چندین سال به طول می انجامد و این امر باعث افزایش آلودگی های زیست محیطی می­گردد. لذا طی سال های اخیر یافتن جایگزینی مناسب برای پلاستیک های سنتزی به طوریکه زیست تخریب پذیری بالایی داشته و آلودگی زیست محیطی کمتری بر جای بگذارد توجه محققین را به خود را جلب کرده است. بیوپلیمرهای خوراکی با زیست تخریب پذیری بالا که از منابع قابل تجدید کشاورزی حاصل می­شوند گزینه ای مناسب در این زمینه به شمار می روند. با وجود مزایای مسلم زیست محیطی و پایداری پلیمرهای زیستی این قیمت رو به رشد نفت خام و گاز طبیعی است که عامل محرکه برای سرمایه گذاری اقتصادی در این زمینه است. این موضوع و دو عامل محرکه تلاش برای بازیافت بیشتر ضایعات و همچنین ثبات محیط زیست و مدیریت کشاورزی این ضرورت را ایجاد می­کند که تغییری به سمت پلاستیک­های زیستی صورت گیرد.

 

1-2- پیش زمینه

بسته­بندی پوششی است كه سلامت كالای محتوی خودرا­پس ازتولید تا مرحله­ی مصرف حفظ می­نماید وبا ایجاد یك مانع فیزیكی بین محصولات غذایی ومحیط خارج بهداشت محصول راتضمین می­كندوعمركالای فاسدشونده را افزایش می­دهد. درسا­ل­های اخیربه علت افزایش مصرف پلاستیک­ها و با توجه  به طول عمربالای آن­هاوتقریبا زیست تخریب­پذیر1 نبودن آن­ها، سنتز پلیمر­های زیست­تخریب­پذیرافزایش یافته است (قنبرزاده و همکاران1388).

در بسته­بندی مواد غذایی از مواد مختلفی نظیر شیشه، پلاستیک­های سخت و نیمه سخت، فلزات سخت (قوطی­ها) استفاده می­شود این مواد در اکثر موارد توسط مصرف کننده دور ریخته می­شوند (بدیعی و همکاران، 1387). مواد بسته بندی پلیمری که کاربرد گسترده­ای در صنعت بسته­بندی دارند، غیر­قابل تجزیه و غیر قابل برگشت به محیط زیست هستند و به همین دلیل، از مهمترین آلاینده­های طبیعت محسوب می­شوند ( الماسی، 1388 و ایران منش، 1388). ازویژگی­های مطلوب برای هر بسته­بندی، بازیافت آسان آن و ایجاد كمترین خسارت به محیط زیست است. هرساله بالغ بر چند میلیون تن ضایعات پلاستیكی از جمله كیسه­ها، پاكت­های پلاستیكی و مواد بسته بندی وارد محیط زیست گردید و به علت عدم بازگشت به چرخه زیست محیطی باعث ایجاد مشكلات فراوان برای محیط زیست می­شوند. تولید فیلم­های تجزیه­پذیر طبیعی وجایگزین نمودن آن­ها به جای پلاستیك­های سنتزی راه حلی برای به حداقل رساندن آثار نامطلوب و زیان­آور زباله­های حاصل از مواد سنتزی است (دارائی وهمكاران، 1388).

بسته بندی های زیست تخریب پذیر که قابلیت خوراکی بودن و مصرف به همراه ماده غذایی را دارند شامل فیلم ها و پوشش های خوراکی می باشند. فیلم های خوراکی لایه هایی از مواد قابل هضم هستند که به عنوان پوشش مواد غذایی(پوشش های خوراکی)و یا به عنوان مانعی بین غذا و سایر مواد و یا محیط ها استفاده می شوند.پوشش های خوراکی قابل تجزیه به وسیله میکروارگانیسم ها مصرف شده و به ترکیبات ساده تبدیل می شوند. ­پلی ساکارید هایی مانند کیتوزان، نشاسته و سلولز، پروتئین هایی مانند زئین و کلاژن و چربی هایی مانند تری گلیسیریدها و اسیدهای چرب می توانند به عنوان فیلم های خوراکی استفاده شوند. فیلم های پلی ساکاریدی قیمت پایینی دارند اما مانع مناسبی در برابر نفوذ رطوبت نیستند. فیلم های پلی ساکاریدی دارای قابلیت های مفیدی مثل شکل پذیری در فرآیند، خاصیت ارتجاعی و ممانعت خوب در برابر نفوذ اکسیژن هستند. ­اما عبور­ناپذیری آن­ها در برابر نفوذ آب ضعیف است ( آل حسن و همکاران، 2012).

تولید بیوپلیمر­هایی که از منابع تجدیدپذیر بدست می­آیند بر خلاف پلیمر­های سنتزی که بیشتر منشا نفتی دارند در محیط طبیعی تجزیه پذیر هستند و موجب حفظ منابع تجدید ناپذیر می­گردد. این بیوپلیمر­ها که قابلیت برگشت به طبیعت را دارند از محصولات کشاورزی بدست آمده و موجب آلودگی محیط زیست نمی­شوند و در فرآیند کمپوست توسط میکروارگانیسم ها به محصولات طبیعی مانند آب، متان، دی اکسید کربن، و توده زیستی تبدیل می­شوند. پلیمر­هایی که پس از فرایند تجزیه توسط میکروارگانیسم ها ­ کاملا به محصولات طبیعی تبدیل می­شوند زیست تخریب پذیر نامیده می­شوند (قنبرزاده و همکاران، 1388).

بسته بندی­های زیستی حاصل از بیوپلیمر­های خالص دارای سرعت زیست تخریب پذیری بالاتری نسبت به فیلم­های آلیاژ شده می­باشند ولی کیفیت مکانیکی و

تجزیه شدن به عناصر سازنده را به وسیله­ی موجودات ذره­بینی خاک دارند ( فیگویرو[4] و همکاران، 2004).

مواد استفاده شده برای بسته بندی که از سوخت های فسیلی تولید شده اند عملاً تجزیه ناپذیر می باشند. به همین دلیل مواد بسته بندی غذاها نیز مانند سایر مواد بسته بندی مشکلات جدی رااز لحاظ محیط زیست ایجاد می کنند. در نتیجه مطالعاتی جهت استفاده از بسته بندی های زیست پایه تخریب پذیر انجام گرفته است. حدود 125 میلیون تن سالانه در جهان پلاستیک تولید می شود که حدود 30 میلیون تن آن در بخش بسته بندی مصرف می شود ( مارینیلو[5] و همکاران، 2003؛ لین[6] و همکاران، 2005). به منظور کاهش ضایعات بسته بندی پلاستیکی زیست تخریب ناپذیر استفاده از پلاستیک های زیست پایه تخریب پذیر مانند نشاسته، سلولز، PLA، ژلاتین و… ضروری می­باشد  ( الماسی[7] و همکاران، 2009؛ ویلهلم[8] و همکاران، 2003).

بسته یا پوشش غذا نقش منحصر به فردی در سلامت غذا و در نتیجه مصرف کننده ایفا می کند. مسلم است که بیشتر فرآورده های غذایی با نوعی روش بسته بندی به مصرف کننده می رسد و در نتیجه بسته بندی بخش مهمی در زنجیره غذایی می باشد ( کیم[9] و همکاران، 2003). اما مواد بسته بندی قدیمی که از مواد نفتی مشتق شده بودند هیچ یک زیست تخریب پذیر نبوده و از لحاظ زیست محیطی قابل تحمل نیستند و خطرات سلامتی را تحمیل می کنند؛ برای مثال مهاجرت افزودنی های مضر به غذا. زیست تخریب پذیری مواد پلاستیکی سنتزی حاصل از مشتقات نفتی بسیار کند بوده و تجزیه کامل آن­ها چندین سال به طول می انجامد و این امر باعث افزایش آلودگی های زیست محیطی می­گردد. لذا طی سال های اخیر یافتن جایگزینی مناسب برای پلاستیک های سنتزی به طوریکه زیست تخریب پذیری بالایی داشته و آلودگی زیست محیطی کمتری بر جای بگذارد توجه محققین را به خود را جلب کرده است. بیوپلیمرهای خوراکی با زیست تخریب پذیری بالا که از منابع قابل تجدید کشاورزی حاصل می­شوند گزینه ای مناسب در این زمینه به شمار می روند. با وجود مزایای مسلم زیست محیطی و پایداری پلیمرهای زیستی این قیمت رو به رشد نفت خام و گاز طبیعی است که عامل محرکه برای سرمایه گذاری اقتصادی در این زمینه است. این موضوع و دو عامل محرکه تلاش برای بازیافت بیشتر ضایعات و همچنین ثبات محیط زیست و مدیریت کشاورزی این ضرورت را ایجاد می­کند که تغییری به سمت پلاستیک­های زیستی صورت گیرد.

 

1-2- پیش زمینه

بسته­بندی پوششی است كه سلامت كالای محتوی خودرا­پس ازتولید تا مرحله­ی مصرف حفظ می­نماید وبا ایجاد یك مانع فیزیكی بین محصولات غذایی ومحیط خارج بهداشت محصول راتضمین می­كندوعمركالای فاسدشونده را افزایش می­دهد. درسا­ل­های اخیربه علت افزایش مصرف پلاستیک­ها و با توجه  به طول عمربالای آن­هاوتقریبا زیست تخریب­پذیر1 نبودن آن­ها، سنتز پلیمر­های زیست­تخریب­پذیرافزایش یافته است (قنبرزاده و همکاران1388).

در بسته­بندی مواد غذایی از مواد مختلفی نظیر شیشه، پلاستیک­های سخت و نیمه سخت، فلزات سخت (قوطی­ها) استفاده می­شود این مواد در اکثر موارد توسط مصرف کننده دور ریخته می­شوند (بدیعی و همکاران، 1387). مواد بسته بندی پلیمری که کاربرد گسترده­ای در صنعت بسته­بندی دارند، غیر­قابل تجزیه و غیر قابل برگشت به محیط زیست هستند و به همین دلیل، از مهمترین آلاینده­های طبیعت محسوب می­شوند ( الماسی، 1388 و ایران منش، 1388). ازویژگی­های مطلوب برای هر بسته­بندی، بازیافت آسان آن و ایجاد كمترین خسارت به محیط زیست است. هرساله بالغ بر چند میلیون تن ضایعات پلاستیكی از جمله كیسه­ها، پاكت­های پلاستیكی و مواد بسته بندی وارد محیط زیست گردید و به علت عدم بازگشت به چرخه زیست محیطی باعث ایجاد مشكلات فراوان برای محیط زیست می­شوند. تولید فیلم­های تجزیه­پذیر طبیعی وجایگزین نمودن آن­ها به جای پلاستیك­های سنتزی راه حلی برای به حداقل رساندن آثار نامطلوب و زیان­آور زباله­های حاصل از مواد سنتزی است (دارائی وهمكاران، 1388).

بسته بندی های زیست تخریب پذیر که قابلیت خوراکی بودن و مصرف به همراه ماده غذایی را دارند شامل فیلم ها و پوشش های خوراکی می باشند. فیلم های خوراکی لایه هایی از مواد قابل هضم هستند که به عنوان پوشش مواد غذایی(پوشش های خوراکی)و یا به عنوان مانعی بین غذا و سایر مواد و یا محیط ها استفاده می شوند.پوشش های خوراکی قابل تجزیه به وسیله میکروارگانیسم ها مصرف شده و به ترکیبات ساده تبدیل می شوند. ­پلی ساکارید هایی مانند کیتوزان، نشاسته و سلولز، پروتئین هایی مانند زئین و کلاژن و چربی هایی مانند تری گلیسیریدها و اسیدهای چرب می توانند به عنوان فیلم های خوراکی استفاده شوند. فیلم های پلی ساکاریدی قیمت پایینی دارند اما مانع مناسبی در برابر نفوذ رطوبت نیستند. فیلم های پلی ساکاریدی دارای قابلیت های مفیدی مثل شکل پذیری در فرآیند، خاصیت ارتجاعی و ممانعت خوب در برابر نفوذ اکسیژن هستند. ­اما عبور­ناپذیری آن­ها در برابر نفوذ آب ضعیف است ( آل حسن و همکاران، 2012).

تولید بیوپلیمر­هایی که از منابع تجدیدپذیر بدست می­آیند بر خلاف پلیمر­های سنتزی که بیشتر منشا نفتی دارند در محیط طبیعی تجزیه پذیر هستند و موجب حفظ منابع تجدید ناپذیر می­گردد. این بیوپلیمر­ها که قابلیت برگشت به طبیعت را دارند از محصولات کشاورزی بدست آمده و موجب آلودگی محیط زیست نمی­شوند و در فرآیند کمپوست توسط میکروارگانیسم ها به محصولات طبیعی مانند آب، متان، دی اکسید کربن، و توده زیستی تبدیل می­شوند. پلیمر­هایی که پس از فرایند تجزیه توسط میکروارگانیسم ها ­ کاملا به محصولات طبیعی تبدیل می­شوند زیست تخریب پذیر نامیده می­شوند (قنبرزاده و همکاران، 1388).

بسته بندی­های زیستی حاصل از بیوپلیمر­های خالص دارای سرعت زیست تخریب پذیری بالاتری نسبت به فیلم­های آلیاژ شده می­باشند ولی کیفیت مکانیکی و نفوذپذیری آن­ها به نسبت پایین تر است (قنبرزاده و همکاران، 1388).

دلایل استفاده از این نوع بسته بندی عبارتند از: جلوگیری از انتقال رطوبت، جلوگیری از خروج ترکیبات فرار موجود در ماده غذایی، کاهش دهنده سرعت تنفس، به تاخیر انداختن تغییرات در بافت ماده غذایی، مانعی بسیار عالی در برابر عبور چربیها  و روغن ها، عبوردهی بسیار انتخابی گازهایی نظیر اکسیژن و دی اکسیدکربن (ایران منش، 1388).

زیست پلیمرهای خوراکی با­ زیست تخریب پذیری زیاد از منابع تجدیدپذیر کشاورزی حاصل می­شوند، گزینه مناسبی در این زمینه به شمارمی­آیند. تولید فیلم های زیست تخریب پذیر، ازپلی ساکاریدها، پروتئین ها،چربی ها یا مخلوطی از آن­ها استفاده می­شود. نشاسته از جمله پلی­ساکاریدهایی است که به فراوانی و با هزینه کم قابل تولید است. نشاسته به وفور در طبیعت یافت  می­شود، به دلیل قیمت پائین، خاصیت ترموپلاستیکی، قابلیت تجدید شوندگی و بازیافت زیستی، یکی از مواد خام جذاب و مورد علاقه برای استفاده در بسته بندی های خوراکی محسوب می­گردد ( پاندی[10] و همکاران، 2005).

درگروه مواد تجدیدشدنی برپایه ی موادپلیمری زیست تخریب پذیر، نشاسته یکی از قابل توجه ترین مواد بود به دلیل اینکه به آسانی دردسترس است ومیتواند محصولات نهایی موثری ایجاد کند. نشاسته فرم اصلی کربوهیدرات درگیاهان است. نشاسته یک پلیمر نیمه بلورین تشکیل شده از یک مخلوطی از آمیلوز،یک پلی ساکارید خطی وآمیلوپکتین یک پلی ساکارید منشعب می­باشد. نسبت مقدار آمیلوز و آمیلوپکتین به منبع گیاهی بستگی دارد. در کاربردهای بسته بندی، مواد برپایه نشاسته ، بدلیل زیست تخریب پذیری، به طورگسترده در دسترس بودن وهزینه کم مورد توجه زیاد واقع شده اند ( زپا[11] و همکاران، 2008)

نشاسته از پالم ساگو یک غله مهم بومی رو به رشد در آسیای جنوبی است نشاسته ساگو تنها مثال صنعتی (غذایی و غیر غذایی) نشاسته نشات گرفته از منبع متفاوتی نسبت به نشاسته­های رایج مانند غلات (برنج، ذرت)، غده ای (سیب زمینی )، ریشه­ای (تاپیوکا[12] ) و (نخود و لوبیا) است ( محمدی و همکاران،2011).

از آن جا که پلی­ساکارید­ها نسبت به پروتئین­ها از یکنواختی بیشتری در نوع واحد­های تشکیل دهنده برخوردارند، به دلیل ایجاد برهم­کنش­های بیشتر و قوی­تر در بین زنجیر­های پلیمر، معمولاً فیلم­های پلی ساکاریدی استحکام مکانیکی بهتری نسبت به فیلم­های پروتئینی دارند و فیلم حاصل از آن قوی­تر است. همچنین به علت ماهیت قطبی اکثر پلی­ساکارید­ها، بازدارندگی فیلم­های حاصل از آن­ها در مقابل گاز­ها مطلوب خواهد بود. اما ماهیت کاملاً آبدوست واحد­های تشکیل دهنده پلی ساکارید­ها باعث می­شود که نفوذ پذیری نسبت به بخار آب در فیلم­های پلی ساکاریدی نسبتاً بالاتر از اغلب فیلم­های پروتئینی باشد. فیلم­های با پایه سلولز اتلاف رطوبت و نیز جذب روغن را در غذاهای سرخ شدنی محدود می­نمایند (لازاریدون و بیلیادریس[13]، 2002).

به تازگی یک پلی ساکارید از مواد دیواره سلولی لپه سویا استخراج شده است.  SSPSاز خانواده پکتین مانند از بیوپلیمر اسیدی استخراج شده از محصول فرعی کربوهیدرات باقی مانده از تولید پروتئین سویا

 نفوذپذیری آن­ها به نسبت پایین تر است (قنبرزاده و همکاران، 1388).

دلایل استفاده از این نوع بسته بندی عبارتند از: جلوگیری از انتقال رطوبت، جلوگیری از خروج ترکیبات فرار موجود در ماده غذایی، کاهش دهنده سرعت تنفس، به تاخیر انداختن تغییرات در بافت ماده غذایی، مانعی بسیار عالی در برابر عبور چربیها  و روغن ها، عبوردهی بسیار انتخابی گازهایی نظیر اکسیژن و دی اکسیدکربن (ایران منش، 1388).

زیست پلیمرهای خوراکی با­ زیست تخریب پذیری زیاد از منابع تجدیدپذیر کشاورزی حاصل می­شوند، گزینه مناسبی در این زمینه به شمارمی­آیند. تولید فیلم های زیست تخریب پذیر، ازپلی ساکاریدها، پروتئین ها،چربی ها یا مخلوطی از آن­ها استفاده می­شود. نشاسته از جمله پلی­ساکاریدهایی است که به فراوانی و با هزینه کم

این مطلب را هم بخوانید :

این مطلب را هم بخوانید :

 قابل تولید است. نشاسته به وفور در طبیعت یافت  می­شود، به دلیل قیمت پائین، خاصیت ترموپلاستیکی، قابلیت تجدید شوندگی و بازیافت زیستی، یکی از مواد خام جذاب و مورد علاقه برای استفاده در بسته بندی های خوراکی محسوب می­گردد ( پاندی[10] و همکاران، 2005).

درگروه مواد تجدیدشدنی برپایه ی موادپلیمری زیست تخریب پذیر، نشاسته یکی از قابل توجه ترین مواد بود به دلیل اینکه به آسانی دردسترس است ومیتواند محصولات نهایی موثری ایجاد کند. نشاسته فرم اصلی کربوهیدرات درگیاهان است. نشاسته یک پلیمر نیمه بلورین تشکیل شده از یک مخلوطی از آمیلوز،یک پلی ساکارید خطی وآمیلوپکتین یک پلی ساکارید منشعب می­باشد. نسبت مقدار آمیلوز و آمیلوپکتین به منبع گیاهی بستگی دارد. در کاربردهای بسته بندی، مواد برپایه نشاسته ، بدلیل زیست تخریب پذیری، به طورگسترده در دسترس بودن وهزینه کم مورد توجه زیاد واقع شده اند ( زپا[11] و همکاران، 2008)

نشاسته از پالم ساگو یک غله مهم بومی رو به رشد در آسیای جنوبی است نشاسته ساگو تنها مثال صنعتی (غذایی و غیر غذایی) نشاسته نشات گرفته از منبع متفاوتی نسبت به نشاسته­های رایج مانند غلات (برنج، ذرت)، غده ای (سیب زمینی )، ریشه­ای (تاپیوکا[12] ) و (نخود و لوبیا) است ( محمدی و همکاران،2011).

از آن جا که پلی­ساکارید­ها نسبت به پروتئین­ها از یکنواختی بیشتری در نوع واحد­های تشکیل دهنده برخوردارند، به دلیل ایجاد برهم­کنش­های بیشتر و قوی­تر در بین زنجیر­های پلیمر، معمولاً فیلم­های پلی ساکاریدی استحکام مکانیکی بهتری نسبت به فیلم­های پروتئینی دارند و فیلم حاصل از آن قوی­تر است. همچنین به علت ماهیت قطبی اکثر پلی­ساکارید­ها، بازدارندگی فیلم­های حاصل از آن­ها در مقابل گاز­ها مطلوب خواهد بود. اما ماهیت کاملاً آبدوست واحد­های تشکیل دهنده پلی ساکارید­ها باعث می­شود که نفوذ پذیری نسبت به بخار آب در فیلم­های پلی ساکاریدی نسبتاً بالاتر از اغلب فیلم­های پروتئینی باشد. فیلم­های با پایه سلولز اتلاف رطوبت و نیز جذب روغن را در غذاهای سرخ شدنی محدود می­نمایند (لازاریدون و بیلیادریس[13]، 2002).

به تازگی یک پلی ساکارید از مواد دیواره سلولی لپه سویا استخراج شده است.  SSPSاز خانواده پکتین مانند از بیوپلیمر اسیدی استخراج شده از محصول فرعی کربوهیدرات باقی مانده از تولید پروتئین سویا

عنوان                                                                                                                          صفحه

فصل اول: طرح پژوهش……………………………………………………………………………………. 1

1-1)مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………… 2

1-2)بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3)ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………………………………….. 5

1-4)اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-4-1)هداف کلی………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-4-2)اهداف جزئی………………………………………………………………………………………………………… 7

1-5)سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 7

1-6)تعریف عملیاتی و مفهومی متغییرها……………………………………………………………………………………….. 8

1-6-1)اثربخشی…………………………………………………………………………………………………………………… 8

1-6-2)آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-6-3)اثربخشی آموزشی………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-6-4)ارزیابی اثربخشی آموزش…………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………… 10

2-1)مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-2)مبانی نظری آموزش کارکنان………………………………………………………………………………………………… 11

2-2-1)مفهوم شناسی آموزش و آموزش کارکنان………………………………………………………………………. 11

2-2-2)اهمیت و ضرورت آموزش کارکنان………………………………………………………………………………….. 12

2-2-3)اهداف آموزشی نیروی انسانی………………………………………………………………………………………….. 13

2-2-4)انواع آموزش………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-2-5)روش های آموزش…………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-2-6)اصول آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………… 19

2-2-7)سطوح آموزش کارکنان در سازمان های صنعتی…………………………………………………………… 20

2-2-8)پیامدهای آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………….. 21

2-2-9)مراحل آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-10)محتوای آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………….. 23

2-3) مبانی نظری ارزشیابی آموزشی…………………………………………………………………………………………… 24

عنوان                                                                                                                          صفحه

فصل اول: طرح پژوهش……………………………………………………………………………………. 1

1-1)مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………… 2

1-2)بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3)ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………………………………….. 5

1-4)اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-4-1)هداف کلی………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-4-2)اهداف جزئی………………………………………………………………………………………………………… 7

1-5)سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 7

1-6)تعریف عملیاتی و مفهومی متغییرها……………………………………………………………………………………….. 8

1-6-1)اثربخشی…………………………………………………………………………………………………………………… 8

1-6-2)آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-6-3)اثربخشی آموزشی………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-6-4)ارزیابی اثربخشی آموزش…………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………… 10

2-1)مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-2)مبانی نظری آموزش کارکنان………………………………………………………………………………………………… 11

2-2-1)مفهوم شناسی آموزش و آموزش کارکنان………………………………………………………………………. 11

2-2-2)اهمیت و ضرورت آموزش کارکنان………………………………………………………………………………….. 12

2-2-3)اهداف آموزشی نیروی انسانی………………………………………………………………………………………….. 13

2-2-4)انواع آموزش………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-2-5)روش های آموزش…………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-2-6)اصول آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………… 19

2-2-7)سطوح آموزش کارکنان در سازمان های صنعتی…………………………………………………………… 20

2-2-8)پیامدهای آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………….. 21

2-2-9)مراحل آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-10)محتوای آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………….. 23

2-3) مبانی نظری ارزشیابی آموزشی…………………………………………………………………………………………… 24

2-3-1) مفهوم شناسی ارزشیابی آموزشی………………………………………………………………………………….. 24

2-3-2) تاریخچه ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………. 26

2-3-3) ضرورت ارزشیابی…………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-3-4) ارزشیابی و برنامه ریزی…………………………………………………………………………………………………… 28

2-3-5) موانع اثربخشی دوره های آموزشی………………………………………………………………………………… 29

2-3-6) عوامل مؤثر بر اثربخشی آموزش کارکنان………………………………………………………………………. 29

2-4)مبانی نظری رویکردهای ارزیابی اثربخشی دوره های آموزشی…………………………………………… 31

2-4-1)رویکرد ارزیابی مبتنی بر هدف………………………………………………………………………………………… 32

2-4-2)رویکرد فارغ از هدف…………………………………………………………………………………………………………. 34

2-4-3)رویکرد محاکمه قضایی……………………………………………………………………………………………………… 35

2-4-4)رویکرد مرور حرفه ای………………………………………………………………………………………………………. 35

2-4-5)رویکرد ارزشیابی واکنشی…………………………………………………………………………………………………. 36

2-4-6)رویکرد سیستمی………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-5) الگوهای ارزیابی اثربخشی آموزشی……………………………………………………………………………………… 37

2-5-1) الگوی ارزیابی اثربخشی آموزشی کریک پاتریک…………………………………………………………… 38

2-5-2)الگوی ارزشیابی سیپ………………………………………………………………………………………………………. 44

2-5-3)مدل انتقالی……………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-5-4) تیپولوژی مدل انتقالی……………………………………………………………………………………………………… 50

2-5-5)مدل ارزشیابی اثربخشی سودمندی…………………………………………………………………………………. 53

2-5-5-1)مراحل ارزشیابی بر اساس مدل بازگشت سرمایه………………………………………………………. 54

2-5-5-2)مراحل جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها برای مدل بازگشت سرمایه………………. 56

2-5-6)الگوی ارزشیابی IPOO………………………………………………………………………………………………….. 59

2-5-6-1)گام های فرایند ارزشیابی در مدل IPOO……………………………………………………………….. 60

2-6)الگوی پیشنهادی ارزیابی اثربخشی آموزش بانک رفاه………………………………………………………… 63

2-6-1)معرفی جامع الگوی انتقال یادگیری………………………………………………………………………………… 65

2-6-2)سؤال های مربوط به شاخص های الگو…………………………………………………………………………… 70

2-7)پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 73

2-7-1)تحقیقات انجام شده در ایران…………………………………………………………………………………………… 73

2-7-2)تحقیقات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………………………………. 75

فصل سوم: روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 77

3-1)مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 78

3-2)روش شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2-1)روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-3)جامعه و نمونه………………………………………………………………………………………………………………………… 78

3-3-1)جامعه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-3-2) نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 79

3-4)ابزار پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

3-5)پایایی و روایی…………………………………………………………………………………………………………………………. 81

3-5-1)پایایی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

3-5-2)روایی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 81

3-6)شیوه تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………………. 82

3-6-1)سطح توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………. 82

3-6-2)سطح استنباطی ………………………………………………………………………………………………………………. 82

3-7)روش اجرا……………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

فصل چهارم: یافته های پژوهش ………………………………………………………………………………………………. 83

4-1)مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

4-2)یافته های توصیفی پژوهش …………………………………………………………………………………………………. 84

4-3)یافته های استنباطی پژوهش ……………………………………………………………………………………………… 88

4-4)یافته های جانبی ………………………………………………………………………………………………………………….. 95

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 134

5-1)مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………. 135

5-2)بحث و تفسیر نتایج…………………………………………………………………………………………………………….. 136

5-3)محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………………………………… 144

5-4)پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………. 144

5-5)پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………… 145

منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………………………………….. 146

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………. 151

مقدمه

امروزه جهان به سرعت در حال تغییر و تحول است. در عصر حاضر کم تر روزی را می توان یافت که بدون نوآوری در جهان اقتصاد، تغییر در تولید یا وضعیت خدمات باشد(آرمسترانگ و فلای[1]،2003). این رشد مستمر و مداوم، تغییر و تحول در شئون مختلف حیات اجتماعی، پیشرفت های شگرف و عمیق در علوم و فنون، ساختارهای سازمانی را پیچیده و تخصصی نموده است(مطهری نژاد،1382). تغییر مهم ترین خصیصه ای است كه سازمان ها به عنوان اركان اصلی جامعه كنونی با آن روبرو هستند. از دیدگاه سازمانی تغییر به مفهوم دگرگونی و تحول در سازمان، موجب استمرار فعالیت یا بقای آن با توجه به شرایط محیطی می شود.

در چنین شرایطی بیشتر سازمان ها به دنبال راه حلی برای این مشكل هستند. راه حلی كه توسط بیشتر صاحب نظران عنوان شده، آموزش و بهسازی منابع انسانی است(عباس زادگان و ترک زاده،1386، پابستاف[2]،1999 و کنستانتین[3] و دیگران،2005). امروزه آموزش و بهسازی منابع انسانی یكی از راهبردهای اصلی دستیابی به سرمایه انسانی و سازگاری مثبت با شرایط تغییر است و از همین رو جایگاه و اهمیت راهبردی آن در بقاء و توسعه سازمان ها غیر قابل انکار است(عباس زادگان و ترک زاده،1386،ص33).

همواره فشارهای فرهنگی، اجتماعی، تكنولوژیكی، اقتصادی و سیاسی با هم تركیب شده اند تا سازمان ها را مجبور نمایند به توانایی های اساسی خود به طور كل و به آموزش به طور خاص توجه بیشتری داشته باشند. در حقیقت اكنون بیشتر از هر زمانی سازمان ها باید روی آموزش محل كار و بهبود مداوم در عمل برای رقابت اعتماد نمایند(ثایر[4]،1997).

پیشرفت و توسعه سازمان ها و مؤسسات كه لازمه رسیدن ملت ها به توسعه همه جانبه اجتماعی و اقتصادی است، خود مستلزم وجود افرادی توسعه یافته در سازمان ها است(ابیلی و موفقی،1386،ص27).

علوی می نویسد: «وجود دوره های آموزشی در یك سازمان نشان دهنده آگاهی مدیریت بر علوم سازمانی تلقی شده و اجرای دوره های آموزشی به معنای بالندگی مدیریت و پویایی مجموعه
می باشد. آموزش كاركنان باید به طور مستمر با مجموعه فرایند های مدیریت نیروی انسانی مورد توجه قرار گیرد تا فعالیت های مدیریت منابع انسانی بتواند مثمر ثمر واقع شود»(علوی،1376).

آموزش و بهسازی منابع انسانی اقدامی راهبردی است كه در سطح فردی باعث ارزشمندی فرد و در سطح سازمانی باعث بهبود و توسعه سازمان و در سطح ملی و حتی فرا ملی منجر به افزایش بهره وری و نتایج مرتبط بعدی می شود. لذا می توان گفت یكی از اقدامات زیر بنایی كه باعث كارآمدی سازمان می‌شود ایجاد یا در اختیار گرفتن و توسعه پیوسته سرمایه انسانی از طریق آموزش و بهسازی آن است.

سازمان ها برای ارائه خدمات و كسب نتایج مطلوب، گریزی از حفظ و پرورش نیروی انسانی ندارند. باید در نظر داشت كه توسعه و تحول سازمان ها جدا از حمایت های آموزشی نیست و آموزش به عنوان یك وسیله پیشرفت، پاسخ گوی نیازهای سازمان ها است. آموزش علاوه بر رشد و بالندگی، گذرگاهی برای انتقال تجارب و معلومات فنی، تخصصی و تعلیم مهارت های لازم برای اجرای صحیح وظایف و مسؤولیت ها است(بابا رضا،1377).

بر همین اساس مشاهده می شود كه اغلب مؤسسات و سازمان های پیشرو، بیش از پیش توجه خود را به دوره های آموزشی و بهسازی منابع انسانی معطوف داشته اند. اما در حالی كه ضرورت طراحی و اجرای آموزش های حین كار در سازمان های صنعتی و تولیدی به صورت یك امر طبیعی در آمده و همگان بر آن اتفاق نظر دارند، آن چه در  طراحی و اجرای آموزش اهمیت فوق العاده ای پیدا می كند، ارزیابی اثربخشی این نوع آموزش هاست كه بتوان از نتایج به دست آمده، آموزش های تكمیلی و جهت داری را طراحی نمود(سلطانی،1380).

اگر چه می توان برای آموزش های سازمانی اهداف یا دلایل ضرورت بخش متنوعی را در نظر گرفت، ولی بدون تردید مهم ترین هدف آموزش های سازمانی، ایجاد تغییرات در عملكرد كاركنان به نحوی است كه موجب ارتقای سطح كیفی و كمی محصولات یا خدمات سازمان گردد. زمانی كه نتایج آموزش های سازمان بر اساس هدف مذكور سنجیده شود، اثربخشی آموزش مورد توجه قرارگرفته است(قهرمانی،1382).  به عبارت دیگر، سؤالی كه پیش روی مؤسسات قرار می گیرد آن است كه تلاش ها و فعالیت هایی كه با هدف توسعه منابع انسانی از طریق آموزش انجام می شود تا چه میزان به بهبود عملكرد سازمان منجرمی شود. این سؤال موجب گردید سازمان ها به ابزاری جهت اندازه گیری میزان اثربخشی آموزش بیاندیشند. آن چه در نظام آموزش سازمان ها باید مورد تأكید قرار گیرد نتایج حاصل از آموزش است، نه صرفاً انجام آموزش و یا آمار ساعات آموزشی، در این صورت ممكن است آموزش از نظر نفر ساعت ده سال و به صورت كمی رقم بالایی را نشان دهد در حالی كه از نظر محتوایی و تحقق اهداف تقریباَ بی اثر باشد و همبستگی بین آموزش و توسعه كاركنان چندان محسوس نباشد.

پس انتظار می رود كه در بررسی فعالیت های آموزشی این سؤال كه ” آیا آموزش ها اثر بخش بودند؟” مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر ارزش آموزش نیز مانند سایر فعالیت های سازمانی از طریق تعیین آن در دستیابی به اهداف سازمان اندازه گیری شود.

پژوهش حاضر جهت بررسی اثربخشی دوره های آموزشی ضمن خدمت بانک رفاه تنظیم می‏شود، تا به این وسیله گامی در جهت میزان تحقق اهداف آموزشی این سازمان برداشته شود و زمینه ای برای بهبود و افزایش کیفیت دوره های آموزشی فراهم آورد.

 

1-2) بیان مسأله                                                                                                         در حال حاضر بسیاری از سازمان ها صرف نظر از نوع و میزان تحصیلات رسمی كاركنان خود و با توجه به پویایی موجود در علوم و هم چنین نیازمندی های شغلی، دوره های آموزشی متنوع و مداومی را برای آن ها تدارك می بینند(ساکی،1377). سرمایه گذاری در آموزش كاركنان روندی افزایشی

 

2-3-1) مفهوم شناسی ارزشیابی آموزشی………………………………………………………………………………….. 24

2-3-2) تاریخچه ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………. 26

2-3-3) ضرورت ارزشیابی…………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-3-4) ارزشیابی و برنامه ریزی…………………………………………………………………………………………………… 28

2-3-5) موانع اثربخشی دوره های آموزشی………………………………………………………………………………… 29

2-3-6) عوامل مؤثر بر اثربخشی آموزش کارکنان………………………………………………………………………. 29

2-4)مبانی نظری رویکردهای ارزیابی اثربخشی دوره های آموزشی…………………………………………… 31

2-4-1)رویکرد ارزیابی مبتنی بر هدف………………………………………………………………………………………… 32

2-4-2)رویکرد فارغ از هدف…………………………………………………………………………………………………………. 34

2-4-3)رویکرد محاکمه قضایی……………………………………………………………………………………………………… 35

2-4-4)رویکرد مرور حرفه ای………………………………………………………………………………………………………. 35

2-4-5)رویکرد ارزشیابی واکنشی…………………………………………………………………………………………………. 36

2-4-6)رویکرد سیستمی………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-5) الگوهای ارزیابی اثربخشی آموزشی……………………………………………………………………………………… 37

2-5-1) الگوی ارزیابی اثربخشی آموزشی کریک پاتریک…………………………………………………………… 38

2-5-2)الگوی ارزشیابی سیپ………………………………………………………………………………………………………. 44

2-5-3)مدل انتقالی……………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-5-4) تیپولوژی مدل انتقالی……………………………………………………………………………………………………… 50

2-5-5)مدل ارزشیابی اثربخشی سودمندی…………………………………………………………………………………. 53

2-5-5-1)مراحل ارزشیابی بر اساس مدل بازگشت سرمایه………………………………………………………. 54

2-5-5-2)مراحل جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها برای مدل بازگشت سرمایه………………. 56

2-5-6)الگوی ارزشیابی IPOO………………………………………………………………………………………………….. 59

2-5-6-1)گام های فرایند ارزشیابی در مدل IPOO……………………………………………………………….. 60

2-6)الگوی پیشنهادی ارزیابی اثربخشی آموزش بانک رفاه………………………………………………………… 63

2-6-1)معرفی جامع الگوی انتقال یادگیری………………………………………………………………………………… 65

2-6-2)سؤال های مربوط به شاخص های الگو…………………………………………………………………………… 70

2-7)پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 73

2-7-1)تحقیقات انجام شده در ایران…………………………………………………………………………………………… 73

این مطلب را هم بخوانید :

2-7-2)تحقیقات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………………………………. 75

فصل سوم: روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 77

3-1)مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 78

3-2)روش شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2-1)روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-3)جامعه و نمونه………………………………………………………………………………………………………………………… 78

3-3-1)جامعه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-3-2) نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 79

3-4)ابزار پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

3-5)پایایی و روایی…………………………………………………………………………………………………………………………. 81

3-5-1)پایایی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

3-5-2)روایی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 81

3-6)شیوه تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………………. 82

3-6-1)سطح توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………. 82

3-6-2)سطح استنباطی ………………………………………………………………………………………………………………. 82

3-7)روش اجرا……………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

فصل چهارم: یافته های پژوهش ………………………………………………………………………………………………. 83

4-1)مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

4-2)یافته های توصیفی پژوهش …………………………………………………………………………………………………. 84

4-3)یافته های استنباطی پژوهش ……………………………………………………………………………………………… 88

4-4)یافته های جانبی ………………………………………………………………………………………………………………….. 95

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 134

5-1)مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………. 135

5-2)بحث و تفسیر نتایج…………………………………………………………………………………………………………….. 136

5-3)محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………………………………… 144

5-4)پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………. 144

5-5)پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………… 145

منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………………………………….. 146

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………. 151

مقدمه

امروزه جهان به سرعت در حال تغییر و تحول است. در عصر حاضر کم تر روزی را می توان یافت که بدون نوآوری در جهان اقتصاد، تغییر در تولید یا وضعیت خدمات باشد(آرمسترانگ و فلای[1]،2003). این رشد مستمر و مداوم، تغییر و تحول در شئون مختلف حیات اجتماعی، پیشرفت های شگرف و عمیق در علوم و فنون، ساختارهای سازمانی را پیچیده و تخصصی نموده است(مطهری نژاد،1382). تغییر مهم ترین خصیصه ای است كه سازمان ها به عنوان اركان اصلی جامعه كنونی با آن روبرو هستند. از دیدگاه سازمانی تغییر به مفهوم دگرگونی و تحول در سازمان، موجب استمرار فعالیت یا بقای آن با توجه به شرایط محیطی می شود.

در چنین شرایطی بیشتر سازمان ها به دنبال راه حلی برای این مشكل هستند. راه حلی كه توسط بیشتر صاحب نظران عنوان شده، آموزش و بهسازی منابع انسانی است(عباس زادگان و ترک زاده،1386، پابستاف[2]،1999 و کنستانتین[3] و دیگران،2005). امروزه آموزش و بهسازی منابع انسانی یكی از راهبردهای اصلی دستیابی به سرمایه انسانی و سازگاری مثبت با شرایط تغییر است و از همین رو جایگاه و اهمیت راهبردی آن در بقاء و توسعه سازمان ها غیر قابل انکار است(عباس زادگان و ترک زاده،1386،ص33).

همواره فشارهای فرهنگی، اجتماعی، تكنولوژیكی، اقتصادی و سیاسی با هم تركیب شده اند تا سازمان ها را مجبور نمایند به توانایی های اساسی خود به طور كل و به آموزش به طور خاص توجه بیشتری داشته باشند. در حقیقت اكنون بیشتر از هر زمانی سازمان ها باید روی آموزش محل كار و بهبود مداوم در عمل برای رقابت اعتماد نمایند(ثایر[4]،1997).

پیشرفت و توسعه سازمان ها و مؤسسات كه لازمه رسیدن ملت ها به توسعه همه جانبه اجتماعی و اقتصادی است، خود مستلزم وجود افرادی توسعه یافته در سازمان ها است(ابیلی و موفقی،1386،ص27).

علوی می نویسد: «وجود دوره های آموزشی در یك سازمان نشان دهنده آگاهی مدیریت بر علوم سازمانی تلقی شده و اجرای دوره های آموزشی به معنای بالندگی مدیریت و پویایی مجموعه
می باشد. آموزش كاركنان باید به طور مستمر با مجموعه فرایند های مدیریت نیروی انسانی مورد توجه قرار گیرد تا فعالیت های مدیریت منابع انسانی بتواند مثمر ثمر واقع شود»(علوی،1376).

آموزش و بهسازی منابع انسانی اقدامی راهبردی است كه در سطح فردی باعث ارزشمندی فرد و در سطح سازمانی باعث بهبود و توسعه سازمان و در سطح ملی و حتی فرا ملی منجر به افزایش بهره وری و نتایج مرتبط بعدی می شود. لذا می توان گفت یكی از اقدامات زیر بنایی كه باعث كارآمدی سازمان می‌شود ایجاد یا در اختیار گرفتن و توسعه پیوسته سرمایه انسانی از طریق آموزش و بهسازی آن است.

سازمان ها برای ارائه خدمات و كسب نتایج مطلوب، گریزی از حفظ و پرورش نیروی انسانی ندارند. باید در نظر داشت كه توسعه و تحول سازمان ها جدا از حمایت های آموزشی نیست و آموزش به عنوان یك وسیله پیشرفت، پاسخ گوی نیازهای سازمان ها است. آموزش علاوه بر رشد و بالندگی، گذرگاهی برای انتقال تجارب و معلومات فنی، تخصصی و تعلیم مهارت های لازم برای اجرای صحیح وظایف و مسؤولیت ها است(بابا رضا،1377).

بر همین اساس مشاهده می شود كه اغلب مؤسسات و سازمان های پیشرو، بیش از پیش توجه خود را به دوره های آموزشی و بهسازی منابع انسانی معطوف داشته اند. اما در حالی كه ضرورت طراحی و اجرای آموزش های حین كار در سازمان های صنعتی و تولیدی به صورت یك امر طبیعی در آمده و همگان بر آن اتفاق نظر دارند، آن چه در  طراحی و اجرای آموزش اهمیت فوق العاده ای پیدا می كند، ارزیابی اثربخشی این نوع آموزش هاست كه بتوان از نتایج به دست آمده، آموزش های تكمیلی و جهت داری را طراحی نمود(سلطانی،1380).

اگر چه می توان برای آموزش های سازمانی اهداف یا دلایل ضرورت بخش متنوعی را در نظر گرفت، ولی بدون تردید مهم ترین هدف آموزش های سازمانی، ایجاد تغییرات در عملكرد كاركنان به نحوی است كه موجب ارتقای سطح كیفی و كمی محصولات یا خدمات سازمان گردد. زمانی كه نتایج آموزش های سازمان بر اساس هدف مذكور سنجیده شود، اثربخشی آموزش مورد توجه قرارگرفته است(قهرمانی،1382).  به عبارت دیگر، سؤالی كه پیش روی مؤسسات قرار می گیرد آن است كه تلاش ها و فعالیت هایی كه با هدف توسعه منابع انسانی از طریق آموزش انجام می شود تا چه میزان به بهبود عملكرد سازمان منجرمی شود. این سؤال موجب گردید سازمان ها به ابزاری جهت اندازه گیری میزان اثربخشی آموزش بیاندیشند. آن چه در نظام آموزش سازمان ها باید مورد تأكید قرار گیرد نتایج حاصل از آموزش است، نه صرفاً انجام آموزش و یا آمار ساعات آموزشی، در این صورت ممكن است آموزش از نظر نفر ساعت ده سال و به صورت كمی رقم بالایی را نشان دهد در حالی كه از نظر محتوایی و تحقق اهداف تقریباَ بی اثر باشد و همبستگی بین آموزش و توسعه كاركنان چندان محسوس نباشد.

پس انتظار می رود كه در بررسی فعالیت های آموزشی این سؤال كه ” آیا آموزش ها اثر بخش بودند؟” مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر ارزش آموزش نیز مانند سایر فعالیت های سازمانی از طریق تعیین آن در دستیابی به اهداف سازمان اندازه گیری شود.

پژوهش حاضر جهت بررسی اثربخشی دوره های آموزشی ضمن خدمت بانک رفاه تنظیم می‏شود، تا به این وسیله گامی در جهت میزان تحقق اهداف آموزشی این سازمان برداشته شود و زمینه ای برای بهبود و افزایش کیفیت دوره های آموزشی فراهم آورد.

 

1-2) بیان مسأله                                                                                                         در حال حاضر بسیاری از سازمان ها صرف نظر از نوع و میزان تحصیلات رسمی كاركنان خود و با توجه به پویایی موجود در علوم و هم چنین نیازمندی های شغلی، دوره های آموزشی متنوع و مداومی را برای آن ها تدارك می بینند(ساکی،1377). سرمایه گذاری در آموزش كاركنان روندی افزایشی

2-3-4- رقم Dr. Benjamin Pal 16

2-3-5- نسترن کوهی.. 16

2-4-شرایط محیط رشد. 17

2-4-1-pHخاک… 17

2-5-هرس…. 18

2-6-تولید. 18

2-7- چالشهای کشورهای بزرگ تولید کننده گل رز. 19

2-8-ازدیاد گل سرخ.. 20

2-8-1- پیوند. 22

2-9- پیوند در رز. 22

فصل سوم: مواد و روش ها 25

3-1- مواد گیاهی.. 26

3-2- روش تحقیق.. 26

3-3- صفات اندازه گیری شده در آزمایش…. 27

3-4- تجزیه آماری.. 28

فصل چهارم: نتایج و بحث… 29

4-1- ارتفاع پیوندک… 30

4-2- عمر گل.. 33

4-3- قطر گل.. 34

4-4- ارتفاع پایه. 36

4-5- تعداد گلبرگ… 37

4-6- تعداد گل.. 38

4- 7- تعداد شاخه. 40

4-8- عرض برگ… 41

4-9- تعداد کل برگ تولیدی.. 43

4-10- ارتفاع پیوندک30 روز بعد از پیوندک… 45

4-11- نتیجه گیری.. 46

4-12- پیشنهاد ها 47

2-3-4- رقم Dr. Benjamin Pal 16

2-3-5- نسترن کوهی.. 16

2-4-شرایط محیط رشد. 17

2-4-1-pHخاک… 17

2-5-هرس…. 18

2-6-تولید. 18

2-7- چالشهای کشورهای بزرگ تولید کننده گل رز. 19

2-8-ازدیاد گل سرخ.. 20

2-8-1- پیوند. 22

2-9- پیوند در رز. 22

فصل سوم: مواد و روش ها 25

3-1- مواد گیاهی.. 26

3-2- روش تحقیق.. 26

3-3- صفات اندازه گیری شده در آزمایش…. 27

3-4- تجزیه آماری.. 28

فصل چهارم: نتایج و بحث… 29

4-1- ارتفاع پیوندک… 30

4-2- عمر گل.. 33

4-3- قطر گل.. 34

4-4- ارتفاع پایه. 36

4-5- تعداد گلبرگ… 37

4-6- تعداد گل.. 38

4- 7- تعداد شاخه. 40

4-8- عرض برگ… 41

4-9- تعداد کل برگ تولیدی.. 43

4-10- ارتفاع پیوندک30 روز بعد از پیوندک… 45

4-11- نتیجه گیری.. 46

4-12- پیشنهاد ها 47

منابع. 48

فهرست جدولها

جدول 1- 1- جایگاه گیاهان رز در طبقه بندی گیاهان همراه با مثال خاص Rosa CaninaLuteiana. 13

جدول 4- 1- آنالیز واریانس اثر فاکتورهای آزمایشی برارتفاع پیوندک رز. 31

جدول 4- 2- مقایسه میانگین اثر ساده ارقام رز بر صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 3- مقایسه میانگین اثر ساده زمان پیوند  بر صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 4-مقایسه میانگین اثر متقابل ارقام رز و زمان پیوند روی صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 5- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی بر عمر گل.. 33

جدول 4- 6- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی بر قطر گل.. 35

جدول 4- 7- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی برارتفاع پایه. 36

جدول 4- 8- آنالیز واریانس اثر فاکتور در تعداد گلبرگ… 38

جدول 4- 9- آنالیز واریانس  اثر فاکتور در آزمایشی بر تعداد گل.. 39

جدول 4- 10- آنالیز واریانس اثر فاکتور بر تعداد شاخه. 41

جدول 4- 11- آنالیز واریانس اثر فاکتور بر عرض برگ… 42

جدول 4- 12- آنالیز واریانس اثر فاکتور درطول برگ… 43

جدول 4- 13- آنالیز واریانس اثر فاکتور در تعداد کل برگ تولیدی.. 44

جدول 4- 14- آنالیز واریانس اثر فاکتور درارتفاع پیوندک بعد از 30 روز. 45

فهرست شکلها

شکل 1- 1- چیدمان گلدان های آزمایشی در محل آزمایش…. 8

شکل 3- 1- غنچه ها و گل های باز شده ارقام مورد آزمایشی.. 27

شکل 3-2- تجزیه آماری.. 27

شکل 4- 1- ارتفاع پیوندک تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی…………….31

شکل 4- 2- عمرگل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 34

شکل 4- 3- قطرگل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 35

شکل 4- 4- ارتفاع پایه تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 37

شکل 4- 5- تعداد گلبرگ تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 38

شکل 4- 6- تعداد گل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 40

شکل 4- 7- عرض برگ تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 42

شکل 4- 8- تعدادکل برگ تولیدی تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 44

شکل 4- 9- ارتفاع پیوندک بعداز 30 روز تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 46

چکیده
برای بررسی اثر پایه نسترن بر رشد رویشی و زایشی چهار رقم رز آزمایش بصورت فاکتوریل با دو فاکتور در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول (A) شامل چهار رقم گل رز تابو(قرمز)، سوپر استار (نارنجی) ، دکتر بنجامین (صورتی) و اونینگ استار (زرد) و فاکتور دوم (B) زمان پیوند در دو تاریخ (13 و 25 اسفند) و با فاصله دو هفته بر روی پایه­های نسترن کوهی انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثر متقابل زمان و ارقام مختلف رز پیوندی مورد استفاده بر صفات ارتفاع پیوندک تعداد برگ، عمر گل و ارتفاع پایه در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنی دار بوده است. با توجه به نتایج بیشترین میزان ارتفاع پیوندک، تعداد گلبرگ و تعداد گل؛ تعداد کل برگ در رقم دکتر بنجامین مشاهده شده است. ارقام دکتر بنجامین و سوپراستار بیشترین میزان عمر گل را داشته اند. رقم اونینگ استار بیشترین قطر گل و ارتفاع پایه و بیشترین رشد پیوندک و همچنین بیشترین اندازه برگ در رقم سوپر استار مشاهده شد. ارتفاع پیوندک 30 روز پس از پیوند، بین ارقام مختلف اختلاف معنی داری نشان نداد.

1-1– مقدمه
بسیاری از شواهد باستان شناسی نشان می­دهد که سابقه آشنایی انسان با گل رز و خواص دارویی آن به حدود 4350 سال می­رسد. لوحه های کشف شده در منطقه بابل (جنوب شرق عراق امروزی) بیانگر  آن است که مارگون پادشاه سومریان اولین کسی بود که به رزها علاقه نشان می­داد و دستور داد آنها را در مزارع خود بکارند. در یونان باستان حدود 1600 سال پیش از میلاد رزها بر دیوار قصر نقاشی می­شدندو سپس این کار بعد از 100 سال بر روی قبرها توسط مصریان انجام می­شد. سافو شاعره معروف یونانی از گل رز به عنوان ملکه گلها یاد می­کند و تئوفراستوس موسس گیاه شناسی بین سال­های 382-287 پیش از میلاد در مورد رز و هرس آن به تفصیل نوشته است(هاکسلی و همکاران، 1992). رومیان باستان باغهای وسیع رز داشتند و حتی در زمستان آنرا پستوم[1] که نوعی گلخانه­ای شیشه ای بود پرورش می دادند. گلبرگ­های گل­سرخ بسترهای آنها را تشکیل می­دادند و زیرانداز آنها هم نقوشی از گل­سرخ بود و اشتیاق و علاقه زیاد رومیان به گل­سرخ را پدید آورد که در حقیقت همان باغهای رز بودند(هاکسلی و همکاران، 1992؛ هسایون، 1998). برای ایرانیان باستان رز مایه خیر و برکت و بخشش بود و علاقه وافر آنها به گل­سرخ خود دلیل بر این بوده است. اولین تصاویر مربوط به کشت و کار رزها در نوشته­های ایرانیان در قرن 7 بعداز میلاد مسیح بدست آمده است (هاکسلی و همکاران، 1992). موطن رز داماسک[2]  از رزهای اولیه و یکی از اجداد رزهای امروزی ممکن است از ایران باشد(رایت، 1995). در خاورمیانه نیز شناخت و کشت و کار رز به پیش از تاریخ می­رسد. زمانی­که تمدن غرب در حال شکل­گیری بود باغهای رز در چین وجود داشت و از عطر و گلبرگ­های آن برای تزیین و همچنین محافظت خود از ارواح شرور استفاده می­کردند (هسایون، 1998). فسیل­هائی که از شکوفه­های گل­سرخ در آرگونو کلرادو بدست آمده، احتملاً به 35 تا 70 میلیون سال قبل، مربوط بوده است. گل­سرخ یکی از پنج پایه اصلی رز در دنیا است(چوالیر، 1996).در حال حاضر روزانه میلیون­ها نفر مجذوب زیبایی و عطر گل سرخ می­گردند. هر روز در هر گوشه از جهان شاهد برپایی نمایشگاه­ها و باغ­هایی هستیم که زیبایی گل­سرخ را عرضه می­دارند. در بین گل­های بریدنی در حال تولید در سطح جهان گل رز همیشه رده­های اول جدول فروش را به خود اختصاص داده است(هاکسلی و همکاران، 1992). از جمله رزهای وحشی که مصرف دارویی داشته و به عنوان پایه اکثر رزهای زینتی به کار می رود که می توان به نسترن کوهی اشاره کرد. میوه این گیاه سرشار از ویتامین ث است. در برخی از کشورهای اروپایی از آن داروهایی تحت عنوان ویروما[3] و دیریروما[4] تهیه و به بازار دارویی عرضه می­کنند. مواد موثره این گیاه سبب کاهش اسید اوریک و معالجه ناراحتی­های ناشی از نقرس می­شود. همچنین از این مواد برای مداوای تورم کلیه­ها و مجاری ادرار استفاده می­شود. روغن دانه­های نسترن کوهی در صنایع آرایشی و بهداشتی موارد استعمال فراوانی دارد (امید بیگی، 1384). در بسیاری از گزارشات پژوهشگران عنوان شده است که میوه­های گیاهان مختلف از جمله نسترن کوهی حاوی مقادیر مناسبی از ترکیب­های فنولیکی می­باشد(کای و دینگ، 1995؛اوزمیناسکی و چومین، 1993). میوه­های نسترن کوهی حاوی مقادیر نسبتاً زیادی از ترکیب­های فنولی بوده که اثر بسیار مفید بر سلامتی انسان دارند(بوهم و همکاران، 2003 ؛ سینار و کولاکوجیلو، 2005). در تحقیقی میزان ترکیب­های فنولی کل موجود در میوه­های نسترن کوهی در ترکیه96 میلی­گرم گزارش شد(ارسیسلی، 2007). کاروتنوئید­ها به دلیل داشتن خاصیت آنتی­اکسیدان، بدن را در برابر بیماری­ها مصون می­دارند. کاروتنوئید­ها از تشکیل رادیکال­های آزاد در بدن انسان جلوگیری می­کنند(کیراکوسیان و همکاران، 2004). میوه­های نسترن کوهی حاوی میزان بالایی از کاروتنوئید­ها می­باشند (هودیسان و همکاران، 1997). میزان کاروتنوئید­ها در گونه­های مختلف رز بین 1192-189 (میکروگرم بر گرم وزن خشک) متفاوت است و میانگین میزان کاروتنوئیدها در میوه­های رز 651 میکروگرم بر گرم وزن خشک است(اولسان و همکاران، 2005). در آمد سالانه ایران از صادرات گل و گیاه زینتی معادل 86 میلیون یورو است. صادرات گل و گیاه زینتی در دنیا برابر 8600 میلیون یورو می باشد. سالانه بابت واردات پایه­ها و ارقام رز 3 میلیون یورو ارز پرداخت می شود. با استفاده از روش های سریع تولید رز می توان به صادرات رز توجه زیادی مبذول داشت(آمارنامه کشاورزی 1389).

یکی از ساده­ترین روش­های تکثیر رز، پیوند جوانه است. زیرا می توان از گیاه مادری چندین گیاه جدید که بر روی پایه مناسب و مقاوم به شرایط محیطی پیوند شده است را تولید کرد. در نتیجه خصوصیات مطلوب گیاه مادری با عمل پیوند حفظ خواهد شد.گل های رز را که اصولاً دارای سیستم ریشه­ای ضعیف می­باشد مانند برخی از ارقام دورگ­های چای[5] می توان بر روی پایه­ای که دارای سیستم ریشه قوی و گسترده داشته و جزء رزهای وحشی می­باشد( مانند نسترن وحشی) قرار داده و  با این روش بوته­های قدیمی را جوان کرد. حتی به عنوان تنوع می­توان چندین رنگ مختلف رز را بر روی یک پایه بوجود آورد. با توجه به ارزش چند گانه انواع رز و اهمیت پیوند در آنها تصمیم بر انجام این آزمایش جهت بررسی زمان پیوند 4 رقم رز بر روی رایج ترین پایه آنها یعنی نسترن وحشی گرفته شد(ایزدی و همکاران،1390).

تولید گل و گیاهان زینتی در ایران در عین حال که توام با مزیت­های قابل توجهی می­باشد، چالش­ها و نارسایی­هایی در ساختار بازار و بازاریابی این محصولات در بر دارد. سهم تولید کننده از قیمت فروش به مصرف کننده و راندمان بازاریابی پایین باشد. در عین حال در این نظام، به دلیل وجود ضایعات بالا، کارایی فنی پایین است. ولی، کارایی قیمتی به دلیل بالا بودن قیمت خرده فروشی نسبت به قیمت سر مزرعه بالا و در نتیجه کارایی کل نیز بالا می­باشد. بنابراین، سهم سایر عوامل بازار یابی از این نسبت بالا بیشتر از تولید کننده­ها است.  بررسی ساختار این بازار نشان می­دهد که کالا­ها غیر­همگن بوده و شرایط ورود به بازار سخت است.  براین اساس نظام بازار رسانی گل و گیاه در ایران ناکارا و ساختار بازار، یک ساختار غیر رقابتی است. این شرایط غیر رقابتی که باعث وجود اطلاعات ناقص در بازارخواهد شد.

در سالهای اخیر تولید و تجارت گل و گیاهان زینتی در سطح جهانی توسعه زیادی یافته و از سال 1987 تاکنون سالیانه حدود 9 تا 15 درصد رشد داشته و ارزش معاملات تجاری آن در سال 1990 به بیش از 100 میلیارد دلار بالغ گشته است. نقاط قوت و پتانسیل ایران در تولید گل و گیاهان زینتی قابل توجه است. در ایران به دلیل برخورداری از تنوع آب و هوایی، آفتاب درخشان، سوخت و کارگر ارزان، نور کافی، منابع آب، رطوبت نسبی هوا، عدم بادهای شدید و خسارت زای موسمی و از همه مهمتر نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده و فعال، امکان تولید گل و گیاهان زینتی با کیفیت صادراتی و توجیه اقتصادی، وجود دارد.

موقعیت ژئواستراتژیک عالی به دلیل نزدیکی به بازارهای پر مصرف حوزه خلیج فارس، آسیای میانه و اروپای شرقی امکان حمل زمینی محصولات به ترکیه، رومانی، بلغارستان و کشورهای آسیای میانه همپوشانی و اثر متقابل تقویتی گل و گیاه با صنعت توریسم، رشد سالانه 8 تا 15 درصد مبادلات تجاری گل و گیاهان زینتی به دلیل رشد فرهنگی و اقتصادی کشورهای مختلف و ماشینی شده زندگی، رشد احساس نیاز به بازگشت به طبیعت، نزدیکی ایران به امارات متحده عربی با داشتن بیش از 50 پرواز هفتگی ایران به دبی و توسعه فرودگاه دبی با بیشس از 100 خط هوایی به 140 مقصد و آغاز به کار مراکز کل دبی (DFC) فرصتی برای صنعت گل و گیاه کشور می باشد.

با وجود پتانسیل­ها و مزیت­های موجود در تولید گل و گیاهان زینتی کشور، تاکنون به جایگاه شایسته خود در بازار جهانی دست نیافته ایم. هر چند که صادرات گل ایران از سال 1370 با 500 هزار دلار شروع و تاکنون با یک روند صعودی به مرز 40 میلیون دلار رسیده است. لیکن با جایگاه واقعی خود در بازار جهانی فاصله زیادی دارد و برای وارد شدن به بازارهای جهانی، افزایش سطح کیفی و کمی تولید و تطابق با استانداردهای بین المللی لازم می­باشد.

یکی از بهترین ساختارهای مورد سنجش در خصوص بازار گل در کشورهای موفقی همچون آمریکا، ژاپن، ایتالیا و کلمبیا ایجاد بازار مبتنی بر سیستم حراج گل است. حراج تامین کننده و حافظ حقیق محصولات و از سویی دیگر، تنظیم کننده عرضه و تقاضا می­باشد. مزیت دیگر حراج حفظ و صرفه جویی در زمان است. هزینه­های تولید گل در ایران زیاد است. اما تغییرات قیمت­ها در این بخش همخوانی با تغییرات شاخص تورم ندارد به طوری­که در سال 1371، گل گلایول شاخه ای 2000 ریال فروخته میشد. در حالیکه بهای فروش آن در فروردین 1387 باقیمت 1200 ریال بوده است. به علت نوسانات شدید و ناگهانی قیمت های فروش محصول و بالارفتن هزینه، تاکنون بیش از 30 درصد از تولید کنندگان با شکست مواجه شده اند و از عرصه این فعالیت خارج گردیده اند. سرمایه گذاری خارجی، تبلیغات و بازاریابی برای انواع گیاهان می­تواند در رونق صادرات غیرنفتی و اقتصادی موثر باشد. عدم وجود تشکل­های منسجم در امر تجارت خارجی گل و گیاهان زینتی و سیستم مکانیزه بسته­بندی از جمله مشکلات و موانع صادرات گیاهان زینتی است. شاهرگ حیات صنعت گل و گیاه کشور، نبود سیستم بازاررسانی و بازاریابی گل می­باشد که از توسعه این صنعت جلوگیری نموده است. مرکزیت بازار گل ایران در تهران قرار دارد که فعالیت آن از سال 1350 با 15 تولید کننده گل آغاز شده است. گل از محصولاتی است که فساد پذیری آن بالا است. با این وجود، به علت عدم وجود سردخانه و انبارهای پیشرفته در کشور، انبارداری به صورت موقت و غیر استاندارد صورت می­پذیرد. براساس آنچه گفته شد، چالشها و نارسایی­هایی در مقابل وضعیت موجود اقتصادی و بازاریابی گل و گیاهان زینتی ایران وجود دارد که برای دستیابی به جایگاه واقعی ایران در بازار جهانی گل، بایستی این وضعیت را اصلاح کرد. در نظام بازاررسانی گل رز خدمات بازاریابی محدودی صورت می­گیرد و بیشتر هزینه­ها مربوط به ضایعات و هزینه­های خرده فروشی است. با توجه به اطلاعات ارایه شده هزینه انجام خدمات بازاریابی که برای هر شاخه گل رز در مسیرهای عرضه از طریق بنکداران غرفه دار و بدون غرفه (شامل فروش مستقیم از طریق تولید کنندگان یا ناقلان گل در بازار گل) محاسبه شده است، به ترتیب برابر 1272 و 1299 ریال است. همچنین با در نظر گرفتن درصد ضایعات گل این نمونه، هر دو مسیر یاد شده با ضایعاتی برابر 2100 ریال به ازای هر شاخه همراه خواهد بود.

 

منابع. 48

فهرست جدولها

جدول 1- 1- جایگاه گیاهان رز در طبقه بندی گیاهان همراه با مثال خاص Rosa CaninaLuteiana. 13

جدول 4- 1- آنالیز واریانس اثر فاکتورهای آزمایشی برارتفاع پیوندک رز. 31

جدول 4- 2- مقایسه میانگین اثر ساده ارقام رز بر صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 3- مقایسه میانگین اثر ساده زمان پیوند  بر صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 4-مقایسه میانگین اثر متقابل ارقام رز و زمان پیوند روی صفات آزمایشی.. 32

جدول 4- 5- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی بر عمر گل.. 33

جدول 4- 6- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی بر قطر گل.. 35

جدول 4- 7- آنالیز واریانس اثر فاکتور در آزمایشی برارتفاع پایه. 36

جدول 4- 8- آنالیز واریانس اثر فاکتور در تعداد گلبرگ… 38

جدول 4- 9- آنالیز واریانس  اثر فاکتور در آزمایشی بر تعداد گل.. 39

جدول 4- 10- آنالیز واریانس اثر فاکتور بر تعداد شاخه. 41

جدول 4- 11- آنالیز واریانس اثر فاکتور بر عرض برگ… 42

جدول 4- 12- آنالیز واریانس اثر فاکتور درطول برگ… 43

جدول 4- 13- آنالیز واریانس اثر فاکتور در تعداد کل برگ تولیدی.. 44

جدول 4- 14- آنالیز واریانس اثر فاکتور درارتفاع پیوندک بعد از 30 روز. 45

فهرست شکلها

شکل 1- 1- چیدمان گلدان های آزمایشی در محل آزمایش…. 8

شکل 3- 1- غنچه ها و گل های باز شده ارقام مورد آزمایشی.. 27

شکل 3-2- تجزیه آماری.. 27

شکل 4- 1- ارتفاع پیوندک تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی…………….31

شکل 4- 2- عمرگل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 34

شکل 4- 3- قطرگل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 35

شکل 4- 4- ارتفاع پایه تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 37

شکل 4- 5- تعداد گلبرگ تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 38

شکل 4- 6- تعداد گل تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 40

شکل 4- 7- عرض برگ تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 42

این مطلب را هم بخوانید :

شکل 4- 8- تعدادکل برگ تولیدی تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 44

شکل 4- 9- ارتفاع پیوندک بعداز 30 روز تحت تاثیر ارقام مختلف پیوندی.. 46

چکیده
برای بررسی اثر پایه نسترن بر رشد رویشی و زایشی چهار رقم رز آزمایش بصورت فاکتوریل با دو فاکتور در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول (A) شامل چهار رقم گل رز تابو(قرمز)، سوپر استار (نارنجی) ، دکتر بنجامین (صورتی) و اونینگ استار (زرد) و فاکتور دوم (B) زمان پیوند در دو تاریخ (13 و 25 اسفند) و با فاصله دو هفته بر روی پایه­های نسترن کوهی انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثر متقابل زمان و ارقام مختلف رز پیوندی مورد استفاده بر صفات ارتفاع پیوندک تعداد برگ، عمر گل و ارتفاع پایه در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنی دار بوده است. با توجه به نتایج بیشترین میزان ارتفاع پیوندک، تعداد گلبرگ و تعداد گل؛ تعداد کل برگ در رقم دکتر بنجامین مشاهده شده است. ارقام دکتر بنجامین و سوپراستار بیشترین میزان عمر گل را داشته اند. رقم اونینگ استار بیشترین قطر گل و ارتفاع پایه و بیشترین رشد پیوندک و همچنین بیشترین اندازه برگ در رقم سوپر استار مشاهده شد. ارتفاع پیوندک 30 روز پس از پیوند، بین ارقام مختلف اختلاف معنی داری نشان نداد.

1-1– مقدمه
بسیاری از شواهد باستان شناسی نشان می­دهد که سابقه آشنایی انسان با گل رز و خواص دارویی آن به حدود 4350 سال می­رسد. لوحه های کشف شده در منطقه بابل (جنوب شرق عراق امروزی) بیانگر  آن است که مارگون پادشاه سومریان اولین کسی بود که به رزها علاقه نشان می­داد و دستور داد آنها را در مزارع خود بکارند. در یونان باستان حدود 1600 سال پیش از میلاد رزها بر دیوار قصر نقاشی می­شدندو سپس این کار بعد از 100 سال بر روی قبرها توسط مصریان انجام می­شد. سافو شاعره معروف یونانی از گل رز به عنوان ملکه گلها یاد می­کند و تئوفراستوس موسس گیاه شناسی بین سال­های 382-287 پیش از میلاد در مورد رز و هرس آن به تفصیل نوشته است(هاکسلی و همکاران، 1992). رومیان باستان باغهای وسیع رز داشتند و حتی در زمستان آنرا پستوم[1] که نوعی گلخانه­ای شیشه ای بود پرورش می دادند. گلبرگ­های گل­سرخ بسترهای آنها را تشکیل می­دادند و زیرانداز آنها هم نقوشی از گل­سرخ بود و اشتیاق و علاقه زیاد رومیان به گل­سرخ را پدید آورد که در حقیقت همان باغهای رز بودند(هاکسلی و همکاران، 1992؛ هسایون، 1998). برای ایرانیان باستان رز مایه خیر و برکت و بخشش بود و علاقه وافر آنها به گل­سرخ خود دلیل بر این بوده است. اولین تصاویر مربوط به کشت و کار رزها در نوشته­های ایرانیان در قرن 7 بعداز میلاد مسیح بدست آمده است (هاکسلی و همکاران، 1992). موطن رز داماسک[2]  از رزهای اولیه و یکی از اجداد رزهای امروزی ممکن است از ایران باشد(رایت، 1995). در خاورمیانه نیز شناخت و کشت و کار رز به پیش از تاریخ می­رسد. زمانی­که تمدن غرب در حال شکل­گیری بود باغهای رز در چین وجود داشت و از عطر و گلبرگ­های آن برای تزیین و همچنین محافظت خود از ارواح شرور استفاده می­کردند (هسایون، 1998). فسیل­هائی که از شکوفه­های گل­سرخ در آرگونو کلرادو بدست آمده، احتملاً به 35 تا 70 میلیون سال قبل، مربوط بوده است. گل­سرخ یکی از پنج پایه اصلی رز در دنیا است(چوالیر، 1996).در حال حاضر روزانه میلیون­ها نفر مجذوب زیبایی و عطر گل سرخ می­گردند. هر روز در هر گوشه از جهان شاهد برپایی نمایشگاه­ها و باغ­هایی هستیم که زیبایی گل­سرخ را عرضه می­دارند. در بین گل­های بریدنی در حال تولید در سطح جهان گل رز همیشه رده­های اول جدول فروش را به خود اختصاص داده است(هاکسلی و همکاران، 1992). از جمله رزهای وحشی که مصرف دارویی داشته و به عنوان پایه اکثر رزهای زینتی به کار می رود که می توان به نسترن کوهی اشاره کرد. میوه این گیاه سرشار از ویتامین ث است. در برخی از کشورهای اروپایی از آن داروهایی تحت عنوان ویروما[3] و دیریروما[4] تهیه و به بازار دارویی عرضه می­کنند. مواد موثره این گیاه سبب کاهش اسید اوریک و معالجه ناراحتی­های ناشی از نقرس می­شود. همچنین از این مواد برای مداوای تورم کلیه­ها و مجاری ادرار استفاده می­شود. روغن دانه­های نسترن کوهی در صنایع آرایشی و بهداشتی موارد استعمال فراوانی دارد (امید بیگی، 1384). در بسیاری از گزارشات پژوهشگران عنوان شده است که میوه­های گیاهان مختلف از جمله نسترن کوهی حاوی مقادیر مناسبی از ترکیب­های فنولیکی می­باشد(کای و دینگ، 1995؛اوزمیناسکی و چومین، 1993). میوه­های نسترن کوهی حاوی مقادیر نسبتاً زیادی از ترکیب­های فنولی بوده که اثر بسیار مفید بر سلامتی انسان دارند(بوهم و همکاران، 2003 ؛ سینار و کولاکوجیلو، 2005). در تحقیقی میزان ترکیب­های فنولی کل موجود در میوه­های نسترن کوهی در ترکیه96 میلی­گرم گزارش شد(ارسیسلی، 2007). کاروتنوئید­ها به دلیل داشتن خاصیت آنتی­اکسیدان، بدن را در برابر بیماری­ها مصون می­دارند. کاروتنوئید­ها از تشکیل رادیکال­های آزاد در بدن انسان جلوگیری می­کنند(کیراکوسیان و همکاران، 2004). میوه­های نسترن کوهی حاوی میزان بالایی از کاروتنوئید­ها می­باشند (هودیسان و همکاران، 1997). میزان کاروتنوئید­ها در گونه­های مختلف رز بین 1192-189 (میکروگرم بر گرم وزن خشک) متفاوت است و میانگین میزان کاروتنوئیدها در میوه­های رز 651 میکروگرم بر گرم وزن خشک است(اولسان و همکاران، 2005). در آمد سالانه ایران از صادرات گل و گیاه زینتی معادل 86 میلیون یورو است. صادرات گل و گیاه زینتی در دنیا برابر 8600 میلیون یورو می باشد. سالانه بابت واردات پایه­ها و ارقام رز 3 میلیون یورو ارز پرداخت می شود. با استفاده از روش های سریع تولید رز می توان به صادرات رز توجه زیادی مبذول داشت(آمارنامه کشاورزی 1389).

یکی از ساده­ترین روش­های تکثیر رز، پیوند جوانه است. زیرا می توان از گیاه مادری چندین گیاه جدید که بر روی پایه مناسب و مقاوم به شرایط محیطی پیوند شده است را تولید کرد. در نتیجه خصوصیات مطلوب گیاه مادری با عمل پیوند حفظ خواهد شد.گل های رز را که اصولاً دارای سیستم ریشه­ای ضعیف می­باشد مانند برخی از ارقام دورگ­های چای[5] می توان بر روی پایه­ای که دارای سیستم ریشه قوی و گسترده داشته و جزء رزهای وحشی می­باشد( مانند نسترن وحشی) قرار داده و  با این روش بوته­های قدیمی را جوان کرد. حتی به عنوان تنوع می­توان چندین رنگ مختلف رز را بر روی یک پایه بوجود آورد. با توجه به ارزش چند گانه انواع رز و اهمیت پیوند در آنها تصمیم بر انجام این آزمایش جهت بررسی زمان پیوند 4 رقم رز بر روی رایج ترین پایه آنها یعنی نسترن وحشی گرفته شد(ایزدی و همکاران،1390).

تولید گل و گیاهان زینتی در ایران در عین حال که توام با مزیت­های قابل توجهی می­باشد، چالش­ها و نارسایی­هایی در ساختار بازار و بازاریابی این محصولات در بر دارد. سهم تولید کننده از قیمت فروش به مصرف کننده و راندمان بازاریابی پایین باشد. در عین حال در این نظام، به دلیل وجود ضایعات بالا، کارایی فنی پایین است. ولی، کارایی قیمتی به دلیل بالا بودن قیمت خرده فروشی نسبت به قیمت سر مزرعه بالا و در نتیجه کارایی کل نیز بالا می­باشد. بنابراین، سهم سایر عوامل بازار یابی از این نسبت بالا بیشتر از تولید کننده­ها است.  بررسی ساختار این بازار نشان می­دهد که کالا­ها غیر­همگن بوده و شرایط ورود به بازار سخت است.  براین اساس نظام بازار رسانی گل و گیاه در ایران ناکارا و ساختار بازار، یک ساختار غیر رقابتی است. این شرایط غیر رقابتی که باعث وجود اطلاعات ناقص در بازارخواهد شد.

در سالهای اخیر تولید و تجارت گل و گیاهان زینتی در سطح جهانی توسعه زیادی یافته و از سال 1987 تاکنون سالیانه حدود 9 تا 15 درصد رشد داشته و ارزش معاملات تجاری آن در سال 1990 به بیش از 100 میلیارد دلار بالغ گشته است. نقاط قوت و پتانسیل ایران در تولید گل و گیاهان زینتی قابل توجه است. در ایران به دلیل برخورداری از تنوع آب و هوایی، آفتاب درخشان، سوخت و کارگر ارزان، نور کافی، منابع آب، رطوبت نسبی هوا، عدم بادهای شدید و خسارت زای موسمی و از همه مهمتر نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده و فعال، امکان تولید گل و گیاهان زینتی با کیفیت صادراتی و توجیه اقتصادی، وجود دارد.

موقعیت ژئواستراتژیک عالی به دلیل نزدیکی به بازارهای پر مصرف حوزه خلیج فارس، آسیای میانه و اروپای شرقی امکان حمل زمینی محصولات به ترکیه، رومانی، بلغارستان و کشورهای آسیای میانه همپوشانی و اثر متقابل تقویتی گل و گیاه با صنعت توریسم، رشد سالانه 8 تا 15 درصد مبادلات تجاری گل و گیاهان زینتی به دلیل رشد فرهنگی و اقتصادی کشورهای مختلف و ماشینی شده زندگی، رشد احساس نیاز به بازگشت به طبیعت، نزدیکی ایران به امارات متحده عربی با داشتن بیش از 50 پرواز هفتگی ایران به دبی و توسعه فرودگاه دبی با بیشس از 100 خط هوایی به 140 مقصد و آغاز به کار مراکز کل دبی (DFC) فرصتی برای صنعت گل و گیاه کشور می باشد.

با وجود پتانسیل­ها و مزیت­های موجود در تولید گل و گیاهان زینتی کشور، تاکنون به جایگاه شایسته خود در بازار جهانی دست نیافته ایم. هر چند که صادرات گل ایران از سال 1370 با 500 هزار دلار شروع و تاکنون با یک روند صعودی به مرز 40 میلیون دلار رسیده است. لیکن با جایگاه واقعی خود در بازار جهانی فاصله زیادی دارد و برای وارد شدن به بازارهای جهانی، افزایش سطح کیفی و کمی تولید و تطابق با استانداردهای بین المللی لازم می­باشد.

یکی از بهترین ساختارهای مورد سنجش در خصوص بازار گل در کشورهای موفقی همچون آمریکا، ژاپن، ایتالیا و کلمبیا ایجاد بازار مبتنی بر سیستم حراج گل است. حراج تامین کننده و حافظ حقیق محصولات و از سویی دیگر، تنظیم کننده عرضه و تقاضا می­باشد. مزیت دیگر حراج حفظ و صرفه جویی در زمان است. هزینه­های تولید گل در ایران زیاد است. اما تغییرات قیمت­ها در این بخش همخوانی با تغییرات شاخص تورم ندارد به طوری­که در سال 1371، گل گلایول شاخه ای 2000 ریال فروخته میشد. در حالیکه بهای فروش آن در فروردین 1387 باقیمت 1200 ریال بوده است. به علت نوسانات شدید و ناگهانی قیمت های فروش محصول و بالارفتن هزینه، تاکنون بیش از 30 درصد از تولید کنندگان با شکست مواجه شده اند و از عرصه این فعالیت خارج گردیده اند. سرمایه گذاری خارجی، تبلیغات و بازاریابی برای انواع گیاهان می­تواند در رونق صادرات غیرنفتی و اقتصادی موثر باشد. عدم وجود تشکل­های منسجم در امر تجارت خارجی گل و گیاهان زینتی و سیستم مکانیزه بسته­بندی از جمله مشکلات و موانع صادرات گیاهان زینتی است. شاهرگ حیات صنعت گل و گیاه کشور، نبود سیستم بازاررسانی و بازاریابی گل می­باشد که از توسعه این صنعت جلوگیری نموده است. مرکزیت بازار گل ایران در تهران قرار دارد که فعالیت آن از سال 1350 با 15 تولید کننده گل آغاز شده است. گل از محصولاتی است که فساد پذیری آن بالا است. با این وجود، به علت عدم وجود سردخانه و انبارهای پیشرفته در کشور، انبارداری به صورت موقت و غیر استاندارد صورت می­پذیرد. براساس آنچه گفته شد، چالشها و نارسایی­هایی در مقابل وضعیت موجود اقتصادی و بازاریابی گل و گیاهان زینتی ایران وجود دارد که برای دستیابی به جایگاه واقعی ایران در بازار جهانی گل، بایستی این وضعیت را اصلاح کرد. در نظام بازاررسانی گل رز خدمات بازاریابی محدودی صورت می­گیرد و بیشتر هزینه­ها مربوط به ضایعات و هزینه­های خرده فروشی است. با توجه به اطلاعات ارایه شده هزینه انجام خدمات بازاریابی که برای هر شاخه گل رز در مسیرهای عرضه از طریق بنکداران غرفه دار و بدون غرفه (شامل فروش مستقیم از طریق تولید کنندگان یا ناقلان گل در بازار گل) محاسبه شده است، به ترتیب برابر 1272 و 1299 ریال است. همچنین با در نظر گرفتن درصد ضایعات گل این نمونه، هر دو مسیر یاد شده با ضایعاتی برابر 2100 ریال به ازای هر شاخه همراه خواهد بود.