فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             شماره صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

 1-1 شرح موضوع و بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………..1

1-2 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2 اهمیت و ضرورت …………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3 اهداف ضروری………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-4 سوالات…………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-5 فرضیه ­ها………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-6 قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-7 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-8 روش شناسی…………………………………………………………………………………………………………………………….6

• سازماندهی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….6

1-10 تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………….6

1-10-1 نظریه بازتاب……………………………………………………………………………………………………………………..6

1-10-2 هنر عامیانه…………………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-3  نقاشی پشت شیشه………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه………………………………………………………………………………………………………………7

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

بخش اول : تاریخ قاجار

2-1 معرفی سلسله قاجار……………………………………………………………………………………………………………………8

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….8

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….9

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت……………………………………………………………………………………………………..13

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت……………………………………………..14

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی………………………………………………………………………………………………..15

 

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل……………………………………………………………………………………………………….16

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس …………………………………………………………………………………………………….17

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس…………………………………………………………………………………….19

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌……………………………………………………………………………………….19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه……………………………………………………………………………………….21

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی…………………………………………………………………………………21

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای………………………………………………22

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس………………………………………………………………….22

2-2-7 جنبش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………23

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) …………………………………………………………………………….23

2-2-7-2 مشروطه…………………………………………………………………………………………………………24

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه  ………………………………………………………………………………….26

بخش سوم:  تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

2-3-1 اوضاع اقتصاد……………………………………………………………………………………………………………………26

2-3-2 اوضاع صنایع ……………………………………………………………………………………………………………………28

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ……………………………………………………………………………….29

2-3-4  اوضاع درمان و تغذیه………………………………………………………………………………………………………..30

   بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) …………………………………………………………..32

2-4-2 تاسیس مدارس……………………………………………………………………………………………………………….34

2-4-3 انتشار مطبوعات………………………………………………………………………………………………………………35

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

2-5-1 اوضاع مذهب……………………………………………………………………………………………………………………37

2-5-1-1 فرقه بابیت………………………………………………………………………………………………………………….38

2-5-2 ترویج خرافه……………………………………………………………………………………………………………………..39

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار……………………………………………………………………………………….40

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم……………………………………………………………………………………………………..41

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی…………………………………………………………………………42

 

این مطلب را هم بخوانید :

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم ………………………………………………………………………………………….44

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) …………………………………………………………………………………………..45

فصل سوم: جامعه شناسی هنر و نظریه بازتاب و هنر عامیانه

3-1 جامعه­شناسی هنر…………………………………………………………………………………………………………………….48

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر……………………………………………………………………………………………49

3-2-1 بنیاد و زمینه…………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2 زمینه­یابی ……………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-3 بافت …………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-4 موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………………………..50

3-2-5 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………….51

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………….51

3-2-7 عادت­واره…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری………………………………………………………………………………………………….52

3-3-1  نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری……………………………………………………………………………53

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر……………………………………………………………………..55

3-5 هنر عامیانه……………………………………………………………………………………………………………………………57

3-5-1 هنر عامیانه در ایران……………………………………………………………………………………………………….58

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

    بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

              4-1-1 هنر دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………………..61

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار…………………………………………………………………………….62

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………..64

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………………………….65

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………….67

4-1-3  تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب………………………………………………………………………68

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار……………………………………………………………………………………70

4-1-4-1 چاپ سنگی…………………………………………………………………………………………………………70

4-1-4-2 عکاسی……………………………………………………………………………………………………………….71

4-1-4-3  تئاتر و تعزیه ……………………………………………………………………………………………………….72

بخش دوم-  تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب  

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران………………………………………………………74

 4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار……………………76

4-2-3  تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار…………………………………………………………………………………77

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار………………………………………………………………………….78

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………..79

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای……………………………………………………………………………………………………79

4-3-2 نقاشی پشت شیشه…………………………………………………………………………………………………….81

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه…………………………………………………………………………………………………….83

4-3-4  بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار…………………………….86

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی…………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-2 روایت­گری……………………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-3 ترکیب بندی…………………………………………………………………………………………………………….88

4-3-4-4 رنگ و نور………………………………………………………………………………………………………………89

4-3-4-5 تزیین­گرایی……………………………………………………………………………………………………………..89

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ……………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها……………………………………………………………………………….91

4-3-5 موجودات فراواقعی……………………………………………………………………………………………………….92

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………94

4-3-6 -1 موضوع نگاری………………………………………………………………………………………………………..94

4-3-6-2 شمایل نگاری ………………………………………………………………………………………………………….96

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………….103       

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………………..103

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………..104

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………….105

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………106

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب……………………………………………………………………………..107

4-3-8  بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………109

4-3-8-1 مناظر و مرایا ……………………………………………………………………………………………………………109

4-3-8-2  شخصیت­ها……………………………………………………………………………………………………………..110

4-3-8-3 چهره­پردازی…………………………………………………………………………………………………………….111

4-3-8-4  پوشش …………………………………………………………………………………………………………………..112

4-3-8-5  جایگاه …………………………………………………………………………………………………………………..113

4-3-9  بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………….114

4-3-9-1  بافت………………………………………………………………………………………………………………………114

4-3-9-2  زمینه و موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………….115

4-3-9-3  ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-4  جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-5  عادت­واره………………………………………………………………………………………………………………116

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………117

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی…………………………………………………………………………………..117

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه…………………………………………………………………………………..119

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم……………………………………………………………………………………………122

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه…………………………………………………………………124

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………….125

4-3-12 بررسی تاثیر ادبیات عامه و ذهنیات عامیانه بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………….126

4-3-13 پایان راه ………………………………………………………………………………………………………………………..128

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 تحلیل تفسیری یافته­های پژوهش………………………………………………………………………………………….130

5-2 نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..143

منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….144

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 شرح موضوع و بیان مسئله

ذهن ناآرام انسان از ابتدای حیاتش بر زمین در جستجوی پاسخ به چیستی حضورش بوده است. انسان نخستین با قدم­های سست و اندیشه سرگردان از ورای تحیرش به جهان می­نگریست و در راه شناخت خویش با عظمت طبیعت و حقارت خودش روبرو شد. خورشید، ماه، زمین و … که مایه دوام حیاتش بودند در نظرش مقدس آمدند. پس مقهور این عظمت گشت و آن را برای عبادت برگزید. آنچه كه از مناسك آیینی این عبادت برجای مانده اینك اثری هنری تلقی می­شود. سرنوشت انسان با مفاهیم آیینی و مصداق­های عینی آن، یعنی هنر، ادامه یافت و طی قرون متمادی این نگرش آیینی جای خود را به ادیان مختلف داد و بیان آیینی اولیه به بیان دینی بدل گشت.

گرچه هنر را نمی­توان صرفاً وسیله­ای بیان مقاصد و نیات آیین و مذهب دانست اما شكل­گیری اولیه آن چنین بینشی بدان بخشید. هنر در روند رشد انسان و جوامع انسانی دست خوش تغییرات بسیاری شد. هر تمدنی متناسب با فرهنگ خویش، هنری خلق نمود. در جوامعی چون كشورهای غربی این رشد همراه با فراز و فرودهای بسیاری بود؛ حتی مفاهیمی چون هنر برای هنر در آن ظهور نمود كه استقلال كاملی به هنر اعطا می نمود. اما هنر در جوامع شرقی از خدمت به دین دست نشُست. هنرمند مسلمان نیز مسیر خود را یافت و در این راه از بازنمایی فیگوراتیو بازداشته شد؛ چرا كه هنر اسلامی به دنبال ارائه حقیقت است و نمایش قداست ساحت ملكوتی و بازنمایی نمادین و رمزآمیز عالم غیب. در هنر اسلامی، ناتورالیسم معنا ندارد و همیشه از شباهت كامل به طبیعت ظهور یافته یا عالم مادی احتراز می­شود و از فنونی كه منجر به ایجاد شباهت طبیعی و عالم مادی می­شود، خودداری می­گردد. زیبایی تجلی صفات الهی است نه امری نسبی ساخته و پرداخته ذهن هنرمند. در خلق اثر هنری هیچ فردیتی از هنرمند مسلمان یافت نمی­شود؛ از این رو هنر اسلامی صاحب هزاران اثر هنری باشكوه با خالقانی گمنام است كه قرن­ها بدون بازنمایی عینی موضوعات مذهبی مسیر خویش را طی نمودند.

در ایران به عنوان كشوری كه نقش مهمی در تولد و رشد هنر اسلامی دارد با همین روند(هنری در هاله­ای از قداست و راز كه هیچ بیان فیگوراتیوی ندارد)روبرو بوده. این امر قرن­ها بر فضای هنری ایران حاكم بود. تجربه­ی نوع دیگر از هنر دینی در ایران، نیاز به ایجاد بستری اجتماعی داشت؛ بستری كه در آن حكام و افراد جامعه، اجازه بازنمایی عینی و شمایل­نگاری در حیطه هنر مذهبی را به هنرمند بدهند. زمینه­های ظهور چنین بستری در ایران دوره­ای صفویه شکل گرفت؛ دورانی که ایران پا به عرصه روابط بین­الملل گذاشت و از ارتباط با کشورهای غربی با هنر شمایل­نگاری­ آن­ها بیشتر آشنا گردید. اما تاثیر این آشنایی در دوره­ی قاجار نمایان گشت. دوران قاجار، یكی از پر تنش­ترین اعصار حیات اجتماعی ایران است كه تحولات فراوانی در آن رخ داد. مهم­ترین این پدیده­ها، تاثیر ارتباطات با جوامع غربی بر سیاست، اجتماع، فرهنگ و هنر است؛ همچنین حضور توده مردم در اجتماع و كم­رنگ شدن نقش دربار در امر كشورداری ؛ درباری كه همیشه بر بایدها و نبایدهای هنر نظارت داشت و هنری درباری را خلق می­نمود كه از بافت مردم جدا بود. گرایش­های جدید در هنر شكل گرفت از جمله نمایش موضوعات مذهبی و بازنمایی روایی وقایع مهمی چون حادثه كربلا، روز محشر و … كه در هنر ایران سابقه نداشت. در واقع

1.نثر. 14

2. شعر. 16

فصل سوم: زندگی و آثار نیما یوشیج، پدر شعر نو. 19

1. دوره ی اولیه. 20
2. نمایشنامه نویسی در بارفروش و رشت.. 25
3. تولد دوباره از میان خاکستر. 28

فصل چهارم: بررسی آرای نیما یوشیج درباره شعر. 30

الف. بوتیقای نیما یوشیج.. 31

درآمد. 32

1. مرحله یکم: تغییر ساختمان. 33

1.1 نقد ساختمان شعر قدیم. 33

1.2 نقش و نحوه ی ساختمان در شعر جدید. 34

1.3 زبان شعر جدید در ساختمان تازه 35

1.3.1 نزدیکی به طبیعت کلام. 35

1.3.2 کاربست واژگان در شعر جدید. 36

2. مرحله دوم: پیدا کردن وزن. 37

2.1 قافیه. 38

ب. گزارش مقدمه اشعار بلند نیما یوشیج و تحلیل آنها 40

یک. گزارش مقدمه ها 41

1. مقدمه افسانه. 41
2. مقدمه خانواده سرباز. 43
3. مقدمه خانه ی سریویلی.. 45
4. مقدمه مانلی.. 45

دو. شرح و تحلیل مقدمه های نیما 46

1. شخصیت.. 46
2. حال و معنی.. 47
3. ارتباط شخصیت ها 48
4. روایت.. 48

فصل پنجم: جستجوی زبان نمایشی در آثار نیما 50

مقدمه. 51

پویایی زبان. 51

مصداقی نه مقوله ای.. 51

موقعیت ساز، صحنه پرداز و توصیفی.. 52

چند صدایی، شخصیت محور و خلاقه. 52

 

وصف طبیعت همپای حالات و احساسات(عاطفه): 53

نمادگرایی.. 53

دیالوگ… 53

تغییر منظر. 54

طبقه بندی موضوعی آثار نیما 55

1. رمانتیک، تغزلی و خیالی.. 55
2. واقع گرا و اجتماعی.. 56
3. نمادین: توصیفی و مفهومی.. 56

تحلیل آثار نیما یوشیج در پرتو زبان نمایشی.. 59

1. 1. منظومه‌ی افسانه. 59
2. کار شب پا 78
3. خانه سریویلی.. 85

پیوست یک: گزیده هایی از نظرات نیما درباره ی ادبیات.. 110

1. ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان. 110
2. نامه به شین پرتو. 112
3. حرفهای همسایه. 115

پیوست دو: نمونه هایی از نمایشنامه منظوم در ادبیات معاصر ایران.. 116

1. گزارشِ(ترجمه) مردم گریزِ مولیر، اثر میرزا حبیب اصفهانی.. 116
2. خسرو پرویز اثر تقی رفعت.. 117
3. منظومه ایده آل اثر میرزاده عشقی.. 118
4. زهره و منوچهر اثر ایرج میرزا 119

کتاب نامه. 121

بخش عملی: اقتباس نمایشی از منظومه‌ی مانلی نیما یوشیج.. 124

مقدمه

این مطلب را هم بخوانید :

شعر عروضی فارسی از قرن سوم هجری پدید آمد. و به فاصله ای کوتاه قله های بسیار رفیع و تکرارنشدنی ادبیات ایران در آثار حماسی،‌ تغزلی و عرفانی آفریده شدند. اما پس از پشت سر گذاشتن این دوران اوج شکوه‌مند،‌شعر عروضی فارسی مثل هر جریان دیگری به دوره حضیض خود رسید. کم کم زبان این شعر تبدیل شد به زبانی بیگانه از طبیعت جهان، مردم و اجتماع،که فقط مشغول صور خیال و تصویرپردازی های ذهنی، با قواعد خودش بود؛ قواعدی که اکنون پس از گذشت هزار سال به طور کاذب حالت ازلی و ابدی پیدا کرده بودند.

با شروع دوره مشروطه شاعران نویسندگان با کمک مردم بیدار شده یک رستاخیز را در زبان آغاز کردند. آن‌ها به بیگانگی این زبان کهن با مردم و زمانه اعتراف کردند و آن گاه تلاش هایی را برای نجات آن انجام دادند اما آنان تغییر و نوجویی را بیشتر در ظاهر دیدند و همین به خاطر دستاوردشان برای ادبیات ایران چندان عمیق و اثرگذار نشد.

وقتی نوبت به نیما رسید او به این نتیجه رسید که تغییر ایجاد کردن در قواعد ظاهری به تنهایی بسنده نیست. او در مسیری که پی گرفت شکستن قواعد را با تغییر نوع نگاه هموار کرد. نیما دوباره به سادگی زبان و به طبیعت بازگشت. او در شعر خود با دقت به جهان نگاه کرد و زبان زنده و نمایشی خود را با توصیف، عینیت گرایی و توجه کامل به طبیعت ساخت. در این زبان  اشیا کلمات و تعبیرات تازه اجازه ی ورود می یابند.

این زبان به بقیه ی رسانه ها هم کمک کرد که ساده، واقعی، روایتگر و طولانی شوند. این زبان خود از بقیه ی رسانه ها بهره داشت و به آنان بهره می رساند.  مهم ترین عنصر این زبان ساختمان است. که به یک اثر ادبی وحدت و شکل می دهد چیزی که در زبان شعر کهن وجود ندارد. در شعر کهن هر بیت به تنهایی دارای معنا است و ارتباط آن با بیت قبل و بعدش در اکثر قریب به اتفاق اشعار، صوری و بسیار سست است. اما در آثاری که نیما ارائه می دهد هر جزء به ترسیم یک کل واحد کمک می کند و اثر را به معنای واقعی آن می سازد. در این گونه از تمام امکان ها جهت اثر گذاری بیشتر زبان استفاده می

2-2-3 فیلم نوآور به عنوان یک مثال. 11
2-2-4 نظریه های سینمایی.. 11
2-2-5  ظهور سینما در ایران. 12
2-2-6 حوزه سینما در ایران. 13
2-3- نشانه شناسی.. 15
2-3-1 – جهان شمول بودن یا خاص بودن نشانه. 16
2-3-1 – 1- نشانه ازنظر فردینان دوسوسور 17
2-3-1 – 2-دال و مدلول. 17
2-3-1 – 4-محورهای همنشینی و جانشینی.. 18
2-3-1 – 5-پیرس و نشانه شناسی.. 19
2-3-1 – 6-نشانههای سه گانه پیرس… 19
2-3-1 – 7-نشانه شناسیِ بارت.. 20
2-3-1 – 8-نشانه. 20
2-3-1 – 9-لانگ و پارول. 21
2-3-1 – 10-بافت.. 21
2-3-1 – 11-متن.. 21
2-3-1 –12-نشانه از نظرلوئی ترول یلمزلف.. 22
2-3-1 – 13-اومبرتو اکو. 23
2-4- پیشینه تجربی تحقیق.. 25
فصل سوم
روش شناسی تحقیق.. 29
3-1- مقدمه. 30
3-1- اهمیت و گستره تحلیل نشانه‌شناختی.. 30
3-2- سه نوع تكنیك در تحلیل نشانه‌شناختی.. 31
3-3- الگوی انجام تحلیل نشانه‌شناسی( آسابرگر،1387، 57-56) 33
3-4- روش تحقیق.. 34
3-5 – جامعه آماری: 34
جامعه آماری مورد مطالعه ما در این پژوهش کلیه فیلم های بلند سینمایی کارگردان بهمن قبادی می باشد  3-5- براورد حجم نمونه و روش نمونه گیری : 34
3-6- روش گردآوری اطلاعات : 34
3-7- متغیرها و واژه های کلیدی: 34
فصل چهارم
تحلیل نشانه شناسی فیلم. 36
4-1- گزیده داستان زمانی برای مستی اسب ها: 37
4-2- تحلیل نشانه شناختی فیلم زمانی برای مستی اسب ها : 37
4-2- گزیدة فیلم لاکپشت ها هم پرواز می کنند: 43
4-3- تحلیل نشانه شناختی فیلم لاکپشت ها هم پرواز می کنند: 45
4-4 گزیده داستان فیلم نیوه ماه: 49
4-5- تحلیل نشانه شناختی فیلم نیوه ماه: 51
4-6- گزیده داستان فیلم آوازهای سرزمین مادری ام. 59
4-7- تحلیل نشانه شناختی فیلم آواز های سرزمین مادری ام: 59
فصل پنجم

نتیجه گیری.. 64

 

5-1- مقدمه. 65
5-2- تحلیل نشانه شناسی فیلم. 65
5-2-1- نتایج تحقیق.. 65
5-2-1-1- گفتمان مسلط.. 66
5-2-1-2- نابرابری طبقاتی و منطقه ای.. 67
5-2-1-3- قومیت و هویت.. 69
5-2-1-4- جنسیت.. 72
5-3-نتیجه گیری.. 72
5-4- محدودیت پژوهشی.. 73
5-5- پیشنهادات پژوهشی.. 73
منابع. 74
مقدمه
رویكرد متعارف در مورد چیزها در جهان طبیعی و مادی این است كه ویژگی های مادی وطبیعی چیزها تعیین كننده آن چیزی است كه هستند و معنای آن ها نیز محصول این ویژگی هاست. دراین رویكرد، بازنمایی فرایندی ثانویه است كه تنها زمانی معنی پیدا م یكند كه چیزها شكل گرفته باشند و معنایشان امری شكلیافته باشد. اما در جهان مطالعات فرهنگی، معنا و بازنمایی به گونهای متفاوت تكوین یافته اند.

امروزه مفهوم بازنمایی در مطالعات فرهنگی از جایگاه برجسته ای برخوردار است. بازنمایی معنا معناسازی از طریق به كارگیری نشانه ها و » و زبان را به فرهنگ پیوند می 

این مطلب را هم بخوانید :

دهد. معمولاً بازنمایی را« استفاده از یك چیز به جای چیزی دیگر با هدف انتقال معنا » و « مفاهیم می كنند. بازنمایی فرایند ذاتی تولید و مبادله معنا بین اجزای یك فرهنگ است و این امر مستلزم به كارگیری زبان، نشانه ها و تصاویر برای بازنمایی چیزهاست.

به عبارت دیگر بازنمایی یكی از كردارهای فرهنگی است كه فرهنگ را تولید میكند. تاكید بركردارهای فرهنگی در اینجا بدین معنی است كه این مشاركت كنندگان در یك فرهنگ هستند كه به افراد، ابژه ها و حوادث معنا می بخشند. چیزها فی نفسه دارای معنا نیستند. بنابراین معنای چیزها محصول چگونگی بازنمایی آنهاست (هال، 2:2003 ) و فرهنگ تفسیر معنادار چیزهاست، معنایی كه محصول بازنمایی افراد از آنهاست و بازنمایی به عملكرد تأثیرگذار چیزها برای ما بستگی دارد(اسمیت، 1383). بنابراین فرهنگ و بازنمایی با هم در ارتباطی دیالكتیكی هستند.
امروزه سه نظریه درباره چگونگی بازنمایی جهان وجود دارد. نظریه های بازتابی ، زبان را آیینه جهان می انگارند. این نظریه كه وامدار سنتهای پوزیتویستی و به ویژه ویتگنشتاین دوره اول است،زبان را ابزاری میداند، ابزاری برای انتقال معنایی كه در چیزها وجود دارد. نظریه های التفاتی یا نیتمندی ، معنا را همان چیزی می دانند كه گوینده، هنرمند یا نویسنده قصد گفتنش را دارد و بنابراین زبان بیانگر این

اگر در بسیاری از کشورهای پیشرفتۀ جهان شناسایی ماهیت مدرنیته و تغییر و تحولات ناشی از آن از طریق تمرکز اندیشمندان بر سازمان­های جدید از قبیل کارگاه، کارخانه، صنعت، دانشگاه، دولت و حکومت ممکن می­شود، در ایران این شناسایی بیش از هرچیز از طریق نهاد خانواده صورت می­پذیرد (آزاد ارمکی، 1390: 5). به­عبارتی، بنا به گفتۀ محققان، تحولات و دگرگونی­های ناشی از ورود مدرنیته (تکنولوژی و تفکر مدرن) به جامعۀ سنتی ایران بیشترین تأثیر را بر کانون خانواده به­جا گذاشته به­طوری­که خانوادۀ ایرانی طی دهه­های اخیر با چالش­های جدی در این زمینه مواجه بوده است. اختلافات خانوادگی از دعوای زن و شوهر و طلاق واقعی و طلاق عاطفی این دو گرفته تا درگیری­های میان والدین و فرزندان که حتی در برخی مواقع منجر به فرار نوجوانان و جوانان از خانه می­شود، همه نشان­دهندۀ چالش­هایی است که در اثر تضاد دیدگاه سنتی و مدرن در خانواده­ها به وجود آمده است. برآیند مطالعات نظری و پژوهشی نیز تأییدکنندۀ تحول و بحران در خانوادۀ ایرانی می­باشد، تاجایی­که صاحب­نظران حوزۀ خانواده را بر آن داشته که چگونگی  این تغییر و تحولات را تبیین کنند.

یکی از راه­های بررسی تحولات اجتماعی، مطالعۀ محصولات فرهنگی جامعه ازجمله فیلم­های سینمایی است. سینما و فیلم این قابلیت را دارد که میانجی فهم ما از جامعه و تحولات آن باشد و به عنوان یک عنصر فرهنگی- اجتماعی می­تواند ما را به عمق لایه­های حیات اجتماعی­مان ببرد و به درکی نسبتاً عمیق از شرایط اجتماعی معاصرمان برساند (راودراد و فرشباف، 1387: 34).

سینما به فاصلة نه چندان زیادی پس از ابداع در اروپا، به ایران رسید. این پدیدة نوظهور که دستاورد دنیای مدرن و تکنولوژیک غرب و برآمده از فرهنگ مغرب زمین بود، به سرزمین و فرهنگی وارد شده ­بود که آمادگی چندانی برای جذب آن نداشت و به همین دلیل از همان آغاز، ناسازگاری­هایی بین این پدیدة مدرن و جامعۀ سنتی به وجود آمد. گروهی از اقشار سنتی اصولاً سینما را پدیده‌ای ناپسند می‌دانستند و از اساس با آن مخالف بودند، در مقابل گروهی دیگر که سرِ مدرن­ساختن ایران داشتند، سینما را وسیله‌ای مفید برای نیل به این هدف برآورد می‌کردند. به هر حال و با وجود همۀ ناملایمات، سینما به حیات خود در جامعۀ ایرانی

 ادامه داد.

با ساخته­شدن اولین نمونه­های سینمای ملودرام در ایران، موضوع کشاکش سنت و مدرنیته در خانواده و اجتماع ایرانی ـ که قابلیت­های دراماتیک زیادی دارد ـ به کانون اصلی داستان بسیاری از فیلم­ها تبدیل شد. در دوره­های مختلف و بسته به شرایط اجتماعی و فرهنگی و نیز خواست نهادهای حاکم، سمت­و­سوی فیلم­ها در مورد سنت و مدرنیته تغییراتی را به خود دید ولی کماکان این موضوع، جذابیت خود را برای سینماگران حفظ کرد. برخی فیلم­سازان نیز نه به عنوان داستان اصلی، بلکه در حاشیه و به صورت ضمنی، به این تقابل پرداختند.

در یکی ­دو دهۀ اخیر به­خصوص با فراگیر­شدن وسایل ارتباط جمعی در کنار سایر تحولات اجتماعی، موج جدیدی از مواجهۀ سنت و مدرنیته در کشورمان به­وجود آمده است. طی این سال­ها نه تنها شهرهای بزرگ، کـه شهرهای کوچک و حتی روستاهای ایران هم در جریان این دگرگونی قرار گرفته­اند. سینماگران نیز از جریان این تحولات به دور نبوده و تأثیر دگرگونی­های ناشی از مدرنیته بر پیکرۀ جامعۀ ایرانی و مهم­ترین نهاد آن یعنی خانواده را، بیش از گذشته در آثار خود به تصویر کشیده­اند.

به­طور­کلی این پایان­نامه در پنج فصل ارائه شده است. فصل اول به کلیات طرح اختصاص دارد که شامل بیان مسئله، اهداف پژوهشی، پرسش­های پژوهش، و… است. در فصل دوم مبانی نظری پژوهش آمده که این فصل، خود شامل سه بخش است: بخش اول مطالعات نظری مربوط به سنت و مدرنیته،  بخش دوم چهارچوب نظری پژوهش و بخش سوم تحقیقات انجام شدۀ مرتبط با این پژوهش. فصل سوم، فصل روش­شناسی است که در آن به روش انجام پژوهش، جامعۀ آماری، و… پرداخته شده است. در فصل چهارم تجزیـه و تحلیل داده­هـای پژوهش صورت گرفته و فصل پنجم نیـز بـه نتیجه­گیری و پاسخ به پرسش­های پژوهش اختصاص دارد.

 

این مطلب را هم بخوانید :

1-6 پیشینه­ی تحقیق……………………………………………………………………….

فصل دوّم: مبانی نظری

2-1 تعریف فاجعه ……………………………………………………………………………..

2-2 خاطره‌ و روایت……………………………………………………………………………

2-3 خاطره‌ و فراموشی……………………………………………………………………….

2-3-1 شق بیماری، درمانی …………………………………………………….

2-3-2 شق عملی ……………………………………………………………………..

2-3-3 شق اصولی، اخلاقی و سیاسی……………………………………….

2-4 خاطره‌ و مخاطب………………………………………………………………………….

2-5 خاطره در فاصله‌ گناه‌ و شرم………………………………………………………..

2-6 خاطره‌، تناقض‌ها و امکانات شهادت……………………………………………..

فصل سوّم: روش­شناسی

3-1 معرفت­شناسی تحلیل روایت ……………………………………………………….

3-1 روایت و تحلیل روایت…………………………………………………………………..

3-3 تحلیل ساختاری روایت ……………………………………………………………….

3-4 میدان مطالعه، شیوه­ی نمونه­گیری و حجم نمونه………………………..

3-5 جامعه­شناسی هنر ………………………………………………………………………..

3-6 جامعه­شناسی سینما و واقعیت اجتماعی …………………………………….

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

4-1 نگاهی اجمالی به تاریخچه سینما در ایران ………………………………….

4-2 فیلم مستند «هزار و یک سیب»……………………………………………………

4-2-1‌ شناسنامه­ی فیلم……………………………………………………………..

4-2-2‌ داستان فیلم……………………………………………………………………..

4-2-3 تحلیل روایتِ فیلم……………………………………………………………

4-2-4‌ تحلیل تماتیک فیلم…………………………………………………………

4-2-5 تحلیل جامعه­شناختی فیلم………………………………………………

4-3 فیلم مستند «همه مادران من» ……………………………………………………

4-3-1‌ شناسنامه­ی فیلم…………………………………………………………….

 

4-3-2 داستان فیلم ……………………………………………………………………

4-3-4‌‌ تحلیل تماتیک فیلم ………………………………………………………..

4-3-3 تحلیل روایت فیلم ………………………………………………………….

4-3-5 تحلیل جامعه­شناختی فیلم …………………………………………….

4-4 فیلم داستانی «زمزمه با باد» …………………………………………………………

4-4-1 شناسنامه­ی فیلم ……………………………………………………………..

4-4-2‌‌ داستان فیلم …………………………………………………………………….

4-4-3‌‌ تحلیل روایت فیلم …………………………………………………………..

4-4-4‌‌ تحلیل تماتیک فیلم………………………………………………………….

4-4-5 تحلیل جامعه­شناختی فیلم………………………………………………

فصل پنجم: نتیجه­گیری

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………..

منابع ………………………………………………………………………………………………………

مقدمه

این پژوهش تلاشی است برای مطالعه «وضعیت انسان معاصر و مردمان فاجعه دیده»، آن­گونه که در سینمای معاصر ایران بازنمایی شده است. تحلیل آثار سینمایی کردستان در بیان این وضعیت مورد توجه قرار گرفته است در فصل دوم با ارائه نظراتی از متفکرانی همچون پل ریکور، هانا آرنت، جورج آگامبن، پریمو لوی و ریچارد کورنی و … به مباحثی پیرامون موضوع فاجعه و چگونگی روایت آن پرداخته شده است، و درفصل بعد به معرفی روش تحقیق رساله حاضر می­پردازیم. پژوهش­های انجام شده در حوزه جامعه­شناسی سینما حکایت از آن دارند که بخش اعظم روش­ها و فنونِ استفاده شده برای گردآوری و تحلیل داده­ها در این عرصه از جنس روش­های کیفی­اند. به دلیل ارتباط موضوع و اهداف پژوهش از روش کیفی «تحلیل نشانه­شناختی روایتِ » استفاده می­شود. در اینجا علاوه بر تشریح معرفت­شناسی حاکم بر این روش، بر اساس روش تحلیل روایتِ نشانه­شناختی به بررسی و تحلیل این فیلم­ها پرداخته می­شود. بر مدل نشانه­شناسی کریستین متز به عنوان چارچوب روشی در تحلیل روایی فیلم­ها تأکید می­شود و جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه­ نمونه­گیری نیز معرفی خواهد شد، و همچنین تحلیل تماتیک را به دلیل اینکه بافت موضوعی حاکم بر فیلم است و فیلمساز پیرنگ داستانی و موضوعی خود را در چارچوب آن بنا نهاده است را مورد استفاده قرار داده­ایم.

در فصل یافته­ها میدان مطالعه بر اساس شیوه نمونه­گیری نظری – هدفمند سه فیلم، “هزار و یک سیب”(1392) ساخته­ی طه کریمی ، “همه مادران من” (1386) ساخته­ی ابراهیم سعیدی و زهاوی سنجاوی، “زمزمه با باد”(1387) ساخته­ی شهرام علیدی به گونه­ای انتخاب شوند که بیشترین روشنایی­بخشی را برای نظریه­ای که تا آن لحظه تدوین شده، داشته باشند.

 

1-1: طرح مسئله

زندگی و حیات انسانی، حیاتی است در دل فاجعه. انسان بالاخص انسان مدرن، تحت هجمه­های سهمگین عصر مدرن، تکنولوژی و ایدئولوژی­های نوین بیش از هر زمانی در لابلای آنچه گیدنز گردونه خرد کننده می­نامد، له شده است. در این میان انسان مدرن کُرد تحت تأثیر سیاست­های سرکوبگرانه­ی دولت بعث، به شدت با آنچه می­توان تجربه­ی فاجعه نامید، هم­آغوش شده است. “بمباران شیمیایی حلبچه” در 16 مارس 1988 که در آن 5000 هزار نفر قربانی شدند و واقعه “انفال” که در آن 4000 روستای کردنشین در کردستان عراق ویران شد و182000 کرد نیز توسط نیروهای بعثی در 14 آوریل 1988 زنده به گور شدند، از جمله مصادیق این تجربه­ی فاجعه هستند. این تجربیات از جمله اساسی­ترین موضوعاتی بوده­اند که همیشه نویسندگان و هنرمندان را ترغیب کرده­اند تا در انتقال و بازنمایی تجربه فاجعه، نقش نافذی داشته باشند. این دو نسل کشی در کردستان عراق فیلمسازانی از ایران، عراق، سوریه و حتی فیلمسازانی از اروپا را برآن داشته که به بازنمایی و روایت این فاجعه­ها بپردازند. از جمله این آثار می توان به فیلم­های: “عروس حلبچه” (1369) به کارگردانی حسن کار بخش، “اوینار” (1370) به کارگردانی شهرام اسدی و “به دنبال پاهایم می گردم” (1385) به کارگردانی آلان امین اشاره کرد که سعی در بازنمایی فاجعه حلبچه داشته اند. فیلم های زیادی نیز درباره فاجعه انفال ساخته شده است که می توان به فیلم­های: “انفال” (1384) به کارگردانی مانو خلیل (از فیلمسازان کرد سوریه)، “زمزمه با باد” (1387) به کارگردانی شهرام علیدی، “همه مادران من” (1386) به کارگردانی ابراهیم سعیدی و زهاوی سنجاوی، “کولاجو، قلب من تیره شد” (1386) به کارگردانی هلنا آپیو (فیلمساز شناخته

این مطلب را هم بخوانید :

 شده انگلستانی)، “خسته” (1387) به کارگردانی ابراهیم سعیدی و فیلم “مزدور سفید” (1391) و فیلم “هزار و یک سیب” (1392) هر دو به کارگردانی طه کریمی اشاره کرد.

ابراهیم سعیدی، شهرام علیدی و طه کریمی سه فیلمساز ایرانی هستند که آثاری درباره واقعه انفال ساخته­اند. لذا در میان آثار فیلمسازان مذکور سه فیلم “زمزمه با باد” (1387) ساخته­ی شهرام علیدی، “همه مادران من” (1386) ساخته­ی ابراهیم سعیدی و زهاوی سنجاوی و “هزار و یک سیب” (1392) ساخته­ی طه کریمی، برای تحقیق انتخاب شده است.

پل ریکور در کتاب زمان و حکایت با مهم بر شمردن موضوع زمان در درک کنش به این اصل می پردازد که روایت بدون زمان و به تبع آن بدون درک کنش ممکن نیست(ریکور،1383). در مقابل زیگموند فروید در پژوهشی تحت عنوان ماتم و ماخولیا به مناسبات روان پریشانه­ی فرد ماخولیا و برون شدگی­اش از نظم زمانی می پردازد و معتقد است که فرد ماخولیا برای حفظ موضوع از دست رفته، خود را در زمان کنونی نگه داشته و حاضر به گذشتن از این زمان نیست یا به عبارت دیگر فروید معتقد است که فرد ماخولیا پا از نظم زمانی بیرون می نهد و رابطه­ی گذشته، حال و آینده را به نفع زمان گذشته تا حال فاجعه به فراموشی می سپارد و از این حیث زمان تبدیل به عارضه­ای می شود که مانع از توانش زبانی و استعاری زبان می­شود تا فرد ماخولیا از خود بازگویی ناتوان باشد (فروید، 1382). کنار هم آوردن این موضوع یعنی عدم تحقق روایت در غایت زمان در کنار بیرون افتادگی فرد فاجعه و ماخولیا، موضوع جدیدی است که ساموئل بکت و موریس بلانشو از آن تحت عنوان نوشت فاجعه و شکل گیری روایت جدید با عنوان «نامتن» یاد می کنند. این مسئله که فرد فاجعه دیده چگونه و با کدام امکانات خود را روایت می کند اساس تحقیق و بیان مسئله­ای است که در اینجا بدان خواهیم پرداخت.

1-2: فرضیه

فرض ما در این تحقیق بر این امر استوار است که روایت متن فاجعه به شکلی جهان شمول، کلی و یکپارچه ممکن نیست بلکه همواره روایتی است شیزوئید، از هم گسیخته و تکه­پاره که بلاخص در آثار فیلمسازان مذکور به صورت یاد شده روایت فاجعه انسانی انفال ارائه شده است.

3-1: سوالات تحقیق

1. شهرام علیدی، ابراهیم سعیدی و طه کریمی در آثار سینمای خود چگونه توانسته­اند فاجعه را بازنمایی کنند؟