فهرست مطالب

عنوان	صفحه
فصل اول: کلیات	1
مقدمه	1
1-1- بیان مسأله	3
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق	9
1-3- اهداف پژوهش	13
	1
فصل دوم: ادبیات تحقیق	14
مقدمه	14
2-1- پیشینه نظری:	14
2-1-1-کیفیت زندگی	14
2-1-1-1- تاریخچه کیفیت زندگی	14
2-1-1-2- مفهوم کیفیت زندگی	19
2-1-1-3- ابعاد کیفیت زندگی	26
2-1-1-4- دیدگاه های نظری مربوط به کیفیت زندگی	46
2-1-1-5- عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی	61
2-1-1-6- جمع بندی کیفیت زندگی	70
2-1-2- معنویت	72
2-1-2-1- تاریخچه مفهوم معنویت	72
2-1-2-2- تعاریف معنویت	76
2-1-2-3- ابعاد معنویت	84
2-1-2-4- تفاوت دین و معنویت	87
2-1-2-5- ویژگی‌های معنویت و تجارب معنوی	91
2-1-2-6- انواع معنویت	92
2-1-2-7- رویکردهای مختلف به معنویت	94
2-1-3- رابطه معنویت با کیفیت زندگی	105
2-2- پیشینه پژوهشی	112
2- 2- 2- مطالعات داخلی	112
2- 2- 1- مطالعات صورت گرفته در خارج از کشور	114
2-3- چارچوب نظری و فرضیات تحقیق	123
فصل سوم: روش شناسی	133
مقدمه	133
3ـ 1 ـ مبانی روش تحقیق	134
3-2- تعریف متغیرها	134
3-2-1- متغیرهای زمینه ای	134
3-2-2- متغیر مستقل گرایشهای معنوی	136
3-2-3- متغیر وابسته کیفیت زندگی	140
3-3- روش تحقیق	144
3-4- ابزار گردآوری داده ها	145
3-5- جامعه و نمونه آماری	147
3-5-1- جامعه آماری	147
3-5-2- حجم نمونه	148
3-5-3- روش نمونه گیری	149
فصل چهارم: یافته های پژوهش	151
مقدمه	151
4-1- توصیف یافته ها	151
4-2- آزمون فرضیات	169
4-3- تحلیل رگرسیون	186
فصل پنجم: بحث در یافته ها	190
مقدمه	190
5-1- مرور نتایج پژوهش	190
5-2- محدودیت های پژوهش	198
5-3- پیشنهادات	198
منابع	201
پیوست:پرسشنامه کیفیت زندگی و گرایشهای معنوی	216

 

مقدمه

زندگی بهتر چیست و چگونه می توان به آن دست یافت؟ با چه روشهایی می توان سطح کیفیت زندگی را ارتقا بخشید؟ چگونه می توان خوب زندگی کرد؟ این پرسشها و پرسشهایی از این دست مدتهای مدیدی است ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. انسان از دیر باز در پی پاسخگویی به این سوالات بوده است. تاریخچه اینگونه پرسشها که در واقع پرسش از زندگی سعادتمند و خوشبختی می باشد به سرآغاز تاریخ باز می گردد. انسان همواره در این آرزو بوده است که زندگی بهتر و راحت‌تری داشته باشد. متخصصان علوم اجتماعی و رفتاری در پی یافتن پاسخ و رسیدن به این غایات، نهایت سعی خود را می کنند. بهکامی، مثبت اندیشی، رضایت از کار، تولید و بهره وری و در نهایت، جامعه کامیاب نیز از جمله این غایات هستند. شاید به جرأت بتوان گفت که تلاش بشر در این زمینه، مختص زمان و مکان خاص نبوده است و انسان دارای میراث مشترکی است که حقیقت واحدی را پی می گیرد. مرور تعلیمات شرق دور از سه قرن پیش از میلاد مسیح تا آرای فلاسفه قدیم یونان و از تعلیمات ادیان ابتدایی تا آموزه های پیامبران حاکی از این واقعیت است.

تاریخچه پیدایش مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در 385سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد. در آن دوران ارسطو زندگی “خوب” یا  “بد”  یا  “خوب انجام دادن کارها” را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است، لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است سلامتی که در یک فرد بیمار باعث شادی می شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می کند یکسان نیست و به طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معنی یکسانی نخواهد داشت

این مطلب را هم بخوانید :

به هر حال در آن  زمان شادی یا شادمانه زیستن معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد تلقی می شد؛ ولی اصطلاح  “کیفیت زندگی” تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود. مفهوم کیفیت زندگی از جمله مسایل مهمی است که ابتدا با گسترش همه جانبه فناوری و فرایند صنعتی شدن در کشورهای غربی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت. گسترش روزافزون فرایند صنعتی شدن که خود را با تولید انبوه کالاها و خدمات متنوع در بعد کمی نشان میدهد، مشکلات زیادی برای بشر مدرن به همراه آورد. درحقیقت، همگام با افزایش جمعیت، شهرنشینی و تمرکز صنایع، سرمایه ها، امکانات و خدمات شهری رشد کرده و شهرهای بزرگ به کلان شهرهای کنونی تبدیل شده اند و مشکلات دشوار و پیچیده ای پدید آمد. .(نجات،1387: 58)

از جمله این مشکلات می توان به پدیده آلودگی هوا و تخریب محیط زیست اشاره کرد که با اضافه شدن فشارها و استرس های روانی، صدمات جبران ناپذیری به بشر وارد کرده است. به همین دلیل توجه بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران به مفهوم کیفیت زندگی معطوف شد تا از این طریق تلاش هایی در راستای ارتقای شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی بشر صورت گیرد. کیفیت زندگی یکی از مفاهیم بنیادی مطرح در حوزه مطالعات اجتماعی است. امروزه کیفیت زندگی به عنوان عنصر کلیدی در سیاستگذاری و بررسی سیاست های عمومی مورد بحث قرار می گیرد. تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفت های علمی، پزشکی، تکنولوژی می تواند زندگی را بهبود بخشد، به این باور که بهزیستی فردی، خانوادگی، اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفت ها به همراه ارزش‌ها و ادراکات فرد از بهزیستی وشرایط محیطی به وجود می آید، از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است (Schalock & etal , 2002: 456).

مفهوم کیفیت زندگی دامنه بسیار گسترده ای را در بر می گیرد که طیف وسیعی از  شاخصها را شامل می شود از تغذیه و پوشاک گرفته تا مراقبت های بهداشتی، محیط اجتماعی و محیط مادی پیرامون. اگر چه کیفیت زندگی در بعضی از منابع به سطح زندگی ترجمه شده ولی سطح زندگی و پیشرفت مادی فقط یکی از پایه های کیفیت زندگی را شامل می شود. درواقع مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب است که از چندین متغیر متأثر می گردد. تغییر در سطح درآمد مردم، شرایط زندگی، وضع سلامت، محیط، فشار روحی و روانی، فراغت، شادمانی خانوادگی، روابط اجتماعی و چندین متغیر دیگر نظیر آن به شکل مرکب کیفیت زندگی و تغییرات آن را تعیین می‌کند.

از حدود دهه پنجم قرن بیستم، مفهوم کیفیت زندگی در مطالعات اجتماعی در مورد اقشار مختلف از زنان،کودکان و معلولان مورد بحث قرار گرفته است. باتوجه به اینکه بخش اعظم جمعیت کشورمان را گروه سنی جوانان تشکیل می دهند لذا بررسی کیفیت زندگی و عوامل تأثیر گذار بر آن، خصوصاً در میان جوانان از اهمیت بالایی برخوردار است. از سویی دیگر با در نظر گرفتن اهمیت و نقش دین و خصوصاً باورها  و نگرش‌های معنوی در زندگی انسان، بررسی رابطه این نوع گرایشات با کیفیت زندگی جالب توجه می نماید. از این رو در این پژوهش به بررسی روابط بین این دو متغیر پرداخته می شود.

1-1- بیان مسأله

­چندین اندیشه کلیدی مفهوم کیفیت زندگی را بیان می کند. اولین اندیشه این است که افراد درباره کیفیت زندگی نظرات منحصر به  فردی دارند و  به روش  زندگی فعلی، تجربیات گذشته، امید به آینده، و آرمانهای آنان بستگی دارد. دومین اندیشه این است که کیفیت زندگی به عنوان یک ساختار چند بعدی در بر گیرنده ابعاد مختلف است. در سومین اندیشه، کیفیت زندگی شامل دیدگاههای عینی و ذهنی است.

در سالهای اخیر کیفیت زندگی[1](QOL) توجه محققین را به خود جلب کرده است. کیفیت زندگی مفهومی وسیع تر از سلامتی است(عبدالهی و محمد پور، 1385: 45). شاخصهای کیفیت زندگی عبارت از: 1- سلامت روان، 2- سلامت بدن، 3- زندگی مناسب خانوادگی، 4- زندگی مناسب اجتماعی، 5- آب و هوا و فضای مناسب، 6- امنیت شغلی، 7- دارا بودن آزادی، 8- تساوی جنسی،
9- امنیت و ثبات سیاسی است(اکونومیست، 2005 ، به نقل از عابدی،1385: 5). کیفیت زندگی بیش از هر چیز امری نسبی است. برداشت افراد درباره کیفیت زندگیشان با یکدیگر یکسان نیست. بر این اساس شاید بتوان نتیجه گرفت که میان ارزیابی جوانان از واقعیت های زندگی و مطلوبیت زندگی و از آن مهمتر معیارهایی که برای ارزیابی زندگی وجود دارند، با آنچه پدران و مادران و حاکمان و مسئولان جامعه دارند، تفاوت وجود دارد و این شکاف، مدام رو به گسترش بوده و عمیق تر خواهد شد. (­خوارزمی،1388: 35)

در دهه های اخیر جامعه شناسان توجه ویژه ای به مفهوم و واقعیت “زندگی” داشته اند، به طوری که این مفهوم در سالهای اخیر به یکی از مباحث کانونی و مرکزی این علم تبدیل شده است. طرح موضوع هایی چون  سبک زندگی، سرمایه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در زندگی، رضایت از زندگی و کیفیت زندگی جایگاه و اهمیت این توجه را نشان می دهد.کیفیت زندگی مفهومی است که از یک سو برای شناخت ویژگیهای دوران اخیر و تحولات آن و از سوی دیگربه عنوان شاخصی برای نشان دادن نتایج تحولات اقتصادی، اجتماعی وسیاسی به کار می رود(روکس برو، 1380: 8) کیفیت زندگی یک اندیشه بنیادی است و به شخص و محیط زندگی او توجه کرده، به استانداردهای عالی­ می اندیشد و در بر دارنده مفاهیم مثبتی مانند خوشحالی، موفقیت، ثروت، رفاه، سلامت و رضایت است.

فیتز پتریک نیز در تعریف رفاه، اموری چون شادکامی و خوشبختی را یکی از چشم اندازهای کیفیت زندگی معرفی می کندکه سطح و عمق آن با رفاه ارتباط پیدا می‌کند. در این تعریف رفاه به عنوان یکی از مهم ترین شاخصهای توسعه حالتی است که غالباً به عنوان رضایت یا خرسندی از زندگی بیان می شود. یعنی افراد باید به طور کلی از زندگی خود و ابعاد آن راضی و شادکام باشند. فیتز پتریک برآن است که این احساس احتمالاً بدین سبب شکل می گیرد که فرد به این آگاهی و احساس می‌رسد که آرزوهایش تحقق یافته است و این احساس راحتی را وقتی که با ناکامی ها و شکست هایی مواجه می‌شود، از دست می دهد. به عبارتی دیگر ارتباط بین رفاه و کیفیت زندگی هم در سطح خرد و هم در سطح کلان قابل مشاهده است.(فیتز پتریک، 1381: 20)

کیفیت زندگی مفهومی است که از یک سو برای شناخت ویژگیهای دوران اخیر و تحولات آن و از سوی دیگر به عنوان شاخصی برای نشان دادن نتایج تحولات اقتصادی ، اجتماعی وسیاسی به کار می رود. شاید به همین وجه باشد که مایکل تودارو بر آن بود که “توسعه” را باید جریانی چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواسته های افراد و گروههای اجتماعی در داخل نظام، از حالت نامطلوب زندگی گذشته ، خارج شده وبه سوی وضع یا حالتی از زندگی که از نظر مادی ومعنوی بهتر است سوق می یابد.(روکس برو، 1370: 8)

سازمان بهداشت جهانی در سال 1993، کیفیت زندگی را به عنوان ادراک افراد از موقعیتشان در زندگی در حوزه های فرهنگی و نظام آموزشی که در آن زندگی می نمایند و در ارتباط با اهداف، انتظارات، استانداردها و نگرانی هایشان تعریف کرده است.

نوردون فلت[2](1991) کیفیت زندگی را خشنودی از زندگی توصیف نموده است. به نظر او سنجش خشنودی افراد از طریق بررسی تجربه افراد از میزان حصول به آمال و آرزوهایشان انجام پذیر است. این تجربه ممکن است برای افراد دیگر همان معنی و مفهوم را نداشته باشد.(power,2003:70)

سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را «درک فرد از موقعیت خویش در زندگی، در متن فرهنگی و سیستم های ارزشی که فرد در آن زندگی می کند، در رابطه با هدفها، انتظارات، استانداردها و علایق خود تعریف می کند». این تعریف ابعاد فیزیکی، روانشناختی، سطح استقلال، ارتباطات اجتماعی، ارتباط با محیط و معنویت را شامل می شود. این تعریف این دیدگاه را بیان می‌کند که کیفیت زندگی به ارزیابی ذهنی افراد از کیفیت زندگی اشاره دارد که این خود مبتنی بر زمینه‌های فرهنگی اجتماعی است(power,2003:70).

شاید بتوان گفت تنها بعد از مطرح شدن جامعه شناسی کلان، مفاهیمی نظیر احساس خوشبختی به عنوان شاخصهای پیشرفت اجتماعی در جامعه شناسی به طور اساسی مورد بررسی قرار گرفتند. روت وینهوون جامعه شناس هلندی علت اصلی چنین غفلت دراز مدتی را اولاً تا حدی ناشی از نگاه جامعه شناسانه دانشمندان این علم به علم مورد بررسی‌شان می داند. او اعتقاد دارد جامعه‌شناسان گمان می‌کنند حیات علمی‌شان تنها در گرو بررسی آسیب‌های اجتماعی می‌باشد. ثانیاً اعتقاد به تئوری نسبی بودن احساس خوشبختی و رضایت از زندگی، آن را به یک موضوع ذهنی و روانشناسی بدل نموده است که جامعه شناسان پا در حریم آن نمی‌گذارند. در حالیکه می توان ثابت نمود این مفهوم نسبی نبوده و با تغییر وضعیت محیط می توان احساس خوشبختی بیشتری را برای تعداد بیشتری از افراد فراهم آورد(وینهوون، 2006: 3).

این مفاهیم(خوشبختی و رضایت از زندگی) که به عنوان ابعاد کیفیت زندگی مطرح هستند نه تنها تحت تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی قرار دارند بلکه پایین بودن میزان آنها خود در بردارنده پیامدهای ناگوار اجتماعی خواهد بود.

بر اساس مطالعات به عمل‌آمده از سوی مؤسسه مرسر[3] ، شهر تهران در سال‌های 2006 و 2007، از لحاظ کیفیت زندگی در بین دویست و پانزده شهر بزرگ جهان، در مرتبه یکصد و هفتاد و ششم قرار گرفته است. عدم احساس خوشبختی و رضایت از زندگی می تواند مقدمه ای بر بروز آسیب های اجتماعی نظیر خودکشی، اعتیاد و… می باشد. در تحقیقی که درسال 2000 توسط روت وینهوون محقق دانشگاه اراسموس رتردام در هلند انجام گرفت متوسط خوشبختی در میان 90 کشور دنیا مورد بررسی قرار گرفت که ایران در این مدل، جایگاه پنجاهم را کسب نمود. این آمار می تواند بیانگر مسأله بودن موضوع کیفیت زندگی و بررسی آن در کل جمعیت و لزوم پرداختن به آن در سطح اقشار و گروههای مختلف جامعه باشد. لازم به ذکر است با توجه به شاخص های احساس خوشبختی و رضایت از زندگی در بانک داده های جهانی، ایران کشوری است که در معرض خطر بوده و بیماریهایی نظیر افسردگی، استرس و ناراحتی های روحی به شدت در حال شیوع بوده و موجب بالا رفتن آسیب هایی نظیر خودکشی و اعتیاد گشته است. به طوریکه نرخ خودکشی در ایران با توجه به مذهبی بودن جامعه چیزی حدود 625 نفر در هر صد هزار نفر است،که این آسیب به شدت رو به افزایش است(اولین همایش آسیب‌های اجتماعی ، 1381).

همچنین آسیبی مانند اعتیاد تبدیل به یک بحران در کشور گردیده است. هر چند آمار دقیقی در میزان معتادین وجود ندارد، اما حقیقت درگیری قشر عظیمی از جامعه در این معضل بر کسی پوشیده نیست و این تا حدی بیانگر وجود ناخرسندی و احساس عدم رضایت در کلان شهری نظیر تهران می‌باشدکه به خاطر گستردگی جغرافیایی و افزایش مهاجرت دچار در هم آمیختگی فرهنگی، بروز آنومی و به تبع آن منزوی شدن افراد گردیده است.

اینگلهارت وقتی در بررسی آمار 15 ساله رضایت از زندگی در کشورهای اروپایی روندهای نسبتاً ثابت را مشاهده می کند، ابتدا آن را به تفاوتهای میان فرهنگی این کشورها ارجاع می دهد و سپس نتیجه می‌گیرد که  یکی از مهمترین علل اختلاف فرهنگی، سطح توسعه اقتصادی جامعه است: امنیت اقتصادی، احساس عمومی رضایت از زندگی را در جامعه افزایش داده و به تدریج باعث پدید آمدن یک هنجار فرهنگی نسبتاً عالی می‌شود (اینگلهارت،1373: 78).

ابعاد و وجوه متعدد کیفیت زندگی نشان می دهد این متغیر تحت تأثیر عوامل زیادی نیز قرار دارد که هر کدام به نوبه خود حائز اهمیت  می باشند. در بسیاری از تحقیقات کیفیت زندگی از منظری روانشناختی مورد بررسی قرار گرفته شده است و به نظر می رسد ابعاد اجتماعی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است بنابراین بررسی وجوه جامعه شناختی تر آن و بررسی تأثیر برخی عوامل اجتماعی روی این متغیر اهمیت زیادی دارد.

 

یکی از متغیرهایی که به نظر می رسد بر روی کیفیت زندگی تأثیرگذار باشد نگرش مذهبی افراد یا به عبارت کلی تر میزان دینداری و کشش افراد به سمت معنویت می باشد.

دین برای آدمی موهبتی الهی است که او را به یک فلسفه حیات مسلح می کند. دین نیازها و خواسته های بنیادین روانی ، بویژه نیاز به عشق و جاودانگی، را تحقق می بخشد. باورهای دینی همواره در طی تاریخ حیات بشر با او همراه بوده اند و در هیچ دوره و زمانی بشر بدون اعتقادات دینی نبوده است. به عقیده فرانکل بنیانگذار مکتب معنی درمانی در واقع یک احساس مذهبی عمیق ریشه دار در اعماق ضمیر ناهشیار همه انسانها وجود دارد(شریفی و همکاران، 1387: 77)

با وجود اینکه برای عده بیشماری تأثیر مثبت مذهب بر سلامت جسم و روان امری مسلم بشمار می آید، درباره تأثیر اعتقادات مذهبی بر انسان دیدگاه های ضد و نقیضی وجود دارد(مالتاوی و دی، 2000) . مثلاً بر خلاف ارزیابی منفی فروید و الیس از نقش و تاثیر مذهب، افرادی چون جیمز ، یونگ، آلپورت، مازلو، آدلر و فرام با نگرشی مثبت از پیامدهای جهتگیری مذهبی بر بهداشت روانی سخن گفته‌اند( معتمدی و همکاران، 1384: 123). بر خلاف الیس، که بر این باور است که دینداری با تفکر غیر عقلانی و اختلالات عاطفی همراه است(الیس، 1980: 45) ، بسیاری از پژوهشگران(کوئینگ و همکاران، 2001: تورسن و هریس، 2002) نشان دادند که عقاید و باورهای مذهبی بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر مثبت دارند.

پژوهشها نشان می دهند که بین مذهب و معنابخشی زندگی، علائم سلامت جسمی و روانی و بین انجام دادن مناسک دینی و مرگ و میر رابطه محکمی وجود دارد. به این صورت که مذهبی بودن و انجام اعمال مرتبط با آن خطرهای مرتبط با مرگ و میر را کم می کند. انجام دادن مناسک دینی و پیوند اجتماعی مستحکم برخاسته از مذهبی بودن در تأثیر مثبت مذهب بر سلامتی نقشی مثبت دارد(ویلیامز و استرن هال، 2007؛ جمالی، 1379: 132)

به همین ترتیب و با در نظر گرفتن نظریات اندیشمندان بزرگ جامعه شناسی درباره رابطه دین و زندگی انسان می‌توان به اهمیت این متغیر روی کیفیت زندگی پی برد، بنابراین پژوهش حاضر می‌کوشد به تبیین این ارتباط بپردازد.

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

ایران کشوری است که قسمت اعظم آن را جوانان تشکیل می دهند و توجه به کیفیت زندگی آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. جامعه جوان ایرانی امروز ذائقه ها، تمایلات و سبک زندگی خاص خودشان را دنبال می‌کنند که پاسخ دادن به آنها فراتر از مسائل مادی و تأمین غذا، پوشاک و مسکن می باشد.

تاکنون تحقیقات زیادی پیرامون کیفیت زندگی که بیشتر بر جنبه های عینی و مادی همچون درآمد، غذا و مسکن تأکید داشته اند، انجام شده است و به طور عام پذیرفته شده است که کیفیت زندگی بوسیله عوامل مادی غیر ذهنی تحت تأثیر واقع می شوند و موضوعات تحقیقی، بیشتر بر روی این موارد متمرکز شده است، بنابر این لازم می‌باشد که به جنبه های زیبا شناختی کیفیت زندگی نیز توجه شود. به طور کلی می توان گفت که انگیزشهای مردم طیف وسیعی از نیازهای ابتدایی به نیازهای پیشرفته را شامل می شود. زمانی که نیازهای اولیه برآورده می شود افراد به طور طبیعی به سمت نیازهای بالاتر حرکت می کنند. نیازهای اقتصادی و امنیتی، نیازهای سطح پایین تر را ارضا می کنند. (kim,2008:85)

با توجه به مسائل مطرح شده در بیان مسأله، آسیب های اجتماعی موجود در جامعه نظیر اعتیاد، خودکشی و…. ، تحقیقات انجام شده بر روی کیفیت زندگی مردم در کشورهای مختلف توسط موسسات بین المللی و رتبه نامطلوب کشورمان در میان کشورهای دیگر ضرورت هرچه بیشتر تحقیقات پیرامون این موضوع در کشور را توجیه می نماید. همچنین لزوم پرداختن به این موضوع در جامعه شناسی به منظور آزمون نظریه های اجتماعی‌ که به صورت تلویحی به تبیین کیفیت زندگی پرداخته‌اند ضروری می باشد، بالابردن میزان کیفیت زندگی در میان مردم نه تنها از تکالیف اساسی دولت‌های رفاهی و عاملی برای ثبات سیاسی دولتهای در حال توسعه می‌باشد، بلکه افزایش بهره وری اقتصادی را نیز در پی خواهد داشت.

کیفیت زندگی انسان امروزی ابعاد گسترده ای پیدا کرده و در آینده نه چندان دور پیچیده تر و گسترده تر نیز خواهد شد، همچنان که روند گذشته تا حال مؤید این مطلب است. این پیچیدگی و گستردگی خود نتیجه افزایش آگاهی بشر به عوامل پیدا و پنهان است که زندگی وی را دستخوش تغییر کرده است. ابعاد کیفیت زندگی بشر امروز را شاید بتوان به طور کلی به شرح زیر بیان کرد: سرعت(استفاده هر چه بهتر از زمان،  تنوع و انعطاف،  پاسخ به نیازهای عملکردی، گذران اوقات زندگی، کار، فراغت، کسب آگاهی و . . . )، امنیت، ایمنی وسلامت(صدیقی،1386: 34).

کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متأثر از زمان و مکان و ارزشهای فردی و اجتماعی است. عوامل مؤثر بر آن به دوره زمانی و مکان جغرافیایی و شرایط فرهنگی تغییر می کنند. شکی نیست که واقعیت ها و شرایط عینی جامعه و وضعیت مادی زندگی فرد نیز در آن نقش تعیین کننده دارند(خوارزمی، 1386: 36).

1-1-2 بخش اول:جامعه شناسی بدن :.. 13

1-1-1-2 تعریف مفاهیم:.. 13

2-1-1-2 نظریات و دیدگاهها :.. 18

2-1-2 بخش دوم: هویت دینی.. 47

1-2-1-2تعریف مفاهیم:.. 47

2-2-1-2 ابعاد هویت:.. 49

1-2-2-1-2 هویت فردی :.. 49

2-2-2-1-2 هویت اجتماعی:.. 49

3-2-2-1-2هویت دینی :.. 50

1-3-2-2-1-2هویت دینی رادر دو سطح می توان تعریف کرد: 50

2-3-2-2-1-2ابعاد هویت دینی.. 52

3-3-2-2-1-2 گونه های هویت دینی.. 53

4-3-2-2-1-2 اهمیت هویت دینی:.. 54

3-2-1-2 نظریات و اندیشه ها در باب هویت.. 56

4-2-1-2 دیدگاه متفکران اسلامی در باب هویت و هویت دینی.. 61

3-1-2  چارچوب نظری تحقیق.. 70

4-1-2 فرضیات پژوهش.. 72

5-1-2 پیشینه تحقیق:.. 73

1-5-1-2پیشینه تجربی.. 74

2-5-1-2پیشینه تاریخی:.. 88

1-2-5-1-2 ایران باستان.. 88

2-2-5-1-2 پس از اسلام.. 89

3-2-5-1-2 دوره پهلوی اول.. 89

4-2-5-1-2 دوره پهلوی دوم.. 90

5-2-5-1-2 دوران انقلاب و جنگ (1357 تا 1367(. 91

6-2-5-1-2 دوران سازندگی (از 1368 تا 1376).. 92

7-2-5-1-2دوران اصلاحات : (1376 تا 1384).. 93

8-2-5-1-2  ( از سال 1384 تا 1392).. 93

 

فصل سوم: روش تحقیق

1-3 مقدمه:.. 97

2-3 روش تحقیق.. 97

3-3 روش جمع آوری داده ها.. 97

4-3 جامعه آماری.. 98

5-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 98

6-3 شیوه تحلیل داده ها.. 100

7-3 سطح تحلیل،واحد تحلیل و واحد مشاهده.. 100

8-3 اعتبار.. 100

9-3پایایی.. 101

10-3 سنجش و عملیاتی کردن متغیرهای پژوهش.. 103

1-10-3 تعریف نظری و عملیاتی متغیرمستقل پژوهش.. 104

2-10-3تعریف نظری و عملیاتی متغیروابسته پژوهش.. 112

فصل چهارم:  تجزیه و تحلیل

1-4 توصیف.. 119

1-1-4توصیف متغیر های زمینه ای.. 119

1-1-1-4 جنسیت.. 119

2-1-1-4 تحصیلات.. 120

3-1-1-4 سن.. 121

4-1-1-4 وضعیت تاهل.. 122

5-1-1- 4 شغل.. 123

6-1-1-4 درآمد.. 124

7-1-1-4 وضعیت اقتصادی.. 125

8-1-1-4 استفاده از رادیو.. 126

9-1-1-4 استفاده از تلویزیون.. 127

10-1-1-4 فیلم های داخلی.. 128

11-1-1-4 ماهواره.. 129

12-1-1-4 اینترنت.. 130

این مطلب را هم بخوانید :

13-1-1-4 فیلم های خارجی.. 131

14-1-1-4 متغیر مصرف رسانه ای.. 132

2-1-4 توصیف گویه ها.. 133

1-2-1-4 بعد اعتقادی هویت دینی.. 133

2-2-1-4 بعد مناسکی هویت دینی.. 134

3-2-1-4 بعد احساسی – عاطفی هویت دینی.. 135

4-2-1-4 بعد پیامدی هویت دینی.. 136

5-2-1-4 بعد فرهنگی هویت دینی.. 137

6-2-1-4 بعد تعلقی هویت دینی.. 138

7-2-1-4 بعد اجتماعی هویت دینی.. 139

8-2-1-4 بعد جراحی زیبائی مدیریت بدن.. 140

9-2-1-4 بعد رویه های لاغری و تناسب اندام مدیریت بدن.. 141

10-2-1-4 بعد مد ووضعیت پوشش.. 142

11-2-1-4 بعد مراقبت های آرایشی – بهداشتی مدیریت بدن.. 143

3-1-4 توصیف ابعاد.. 144

1-3-1-4 توصیف بعد اعتقادی.. 144

2-3-1-4 توصیف بعد مناسکی.. 145

3-3-1-4 توصیف بعد احساسی.. 146

4-3-1-4 توصیف بعد پیامدی.. 147

5-3-1-4 توصیف بعد فرهنگی.. 148

6-3-1-4 توصیف بعدتعلقی.. 149

7-3-1-4 توصیف بعد اجتماعی.. 150

8-3-1-4 توصیف بعدجراحی پزشکی.. 151

9-3-1-4 توصیف بعد رویه های لاغری و تناسب اندام.. 152

10-3-1-4 توصیف بعدمد و ضعیت پوشش.. 153

11-3-1-4 توصیف بعد مراقبت های آرایشی-بهداشتی.. 154

4-1-4 توصیف مفاهیم.. 155

1-4-1-4 مفهوم هویت دینی.. 155

2-4-1-4 مفهوم مدیریت بدن.. 156

2-4 تجزیه و تحلیل.. 157

3-4 تحلیل رگرسیونی.. 178

1-3-4. 178

2-3-4. 179

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

منابع.. 189

پیوست ها.. 199

چکیده انگلیسی.. 205

چکیده

مقدمه:در اواخر قرن بیستم بدن به یکی از مهمترین عرصه های چالش سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی بدل شده و در مباحث و رشته های دانشگاهی برای خود جایگاهی در خور یافته است. دنیای کنونی، دنیای روابط کوتاه و مقطعی است و لذا افراد خود را با ویژگیهای ظاهری و آشکار می‌پذیرند و ظاهر فرد نشان دهنده‌ی هویت فردی اوست بعبارتی منبع اصلی و اولیه شکل گیری ارتباط و تفسیر معنای هر چیزی ظواهر خواهند بود.از آنجا که شکل گیری هویت همان متمایز کردن خویشتن است ،با تنظیم بدن می توان خود را از دیگران متمایز کرد. بدن در دوره ی کنونی به رسانه ای برای هویت تبدیل گشته است.هدف از این پژوهش” بررسی رابطه بین هویت دینی و مدیریت بدن جوانان شهرستان کاشان” است. چارچوب نظری این پژوهش مبتنی بر نظریات آنتونی گیدنز می‌باشد. همچنین نظریات افرادی چون: فوکو، ترنر، شیلینگ، الیاس، فدرستون و… نیز در مبانی نظری مطرح شده است .

روش: این پژوهش با روش کمی (پیمایش) و با استفاده از ابزار پرسشنامه و با مقیاس پنج گزینه ای لیکرت  انجام شده است . جامعه آماری آن شامل جوانان 24-15 سال شهرستان کاشان در سال 1392 می‌باشد. حجم جامعه آماری بر اساس گزارش مرکز آمار ایران برابر با 62573 است که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 382 نفر برآورد گردید. روش نمونه گیری ، سهمیه ای است .داده‌ها پس از جمع آوری به وسیله نرم افزار spss در دو سطح آمار توصیفی(جداول یک بعدی ،دو بعدی و نمودارها) وآمار استنباطی(همبستگی ،تحلیل واریانس،رگرسیون چند متغیره و…) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

پایایی و روائی:پایائی تحقیق حاضر پس از انجام آزمون مقدماتی و نهایی به دست آمده است.به صورتیکه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ میزان پایایی مفهوم مدیریت بدن 8/82 درصدو مفهوم هویت دینی 1/94 درصد است.از آن جایی که ،پایایی بالای 70 درصد پایائی قابل قبولی است ،پایائی دو متغیر وابسته و مستقل پژوهش حاضر در سطح بالا و قابل قبولی است.همچنین برای سنجش اعتبارویا روائی از نظرات اساتید جامعه شناسی و متخصصین مربوطه بهره گرفته شده است.

یافته ها: یافته‌های پژوهش نشان می دهد که مدیریت بدن در میان جوانان جامعه آماری در حد متوسط و هویت دینی در حد خوبی است. فرضیه اصلی پژوهش تایید می شود که بین مفهوم هویت دینی وابعاد آن با مدیریت بدن رابطه معنادار ولی غیر مستقیمی وجود دارد. همچنین میان مصرف رسانه ای و مدیریت بدن رابطه معنادار و مستقیمی برقرار است. بین متغیرهای سن، درآمد، جنسیت و تاهل با مدیریت بدن رابطه‌ی معنادار وجود داشته ولی بین متغیرهای شغل و تحصیلات با مدیریت بدن رابطه‌ای مشاهده نشد.

واژه‌های کلیدی: مدیریت بدن، جامعه شناسی بدن،هویت ،هویت دینی، جوانان

1-1مقدمه:

در فرهنگ بشری زیبائی جزء مفاهیم مثبت محسوب می شود. زیبایی و زیباسازی بدن یا خودآرایی، ظاهر آرایی و مفاهیم مجاور آن ، مثل : مد ، لباس و … از دیرباز در تمام تمدن ها و فرهنگ ها در مرکز تجربه انسانی قرارداشته است در گذشته نگاه ویژه ای به زیبائی نمی شد و بیشتر به عنوان صفتی برای مسائل ماوراءالطبیعه و همچنین طبیعت استفاده می شد.این بدان معنی نیست که در گذشته زیبائی برای انسان ها مهم نبوده است بلکه بدین معنی است که زیبائی در گذشته برای زنان و مردان دغدغه نبوده است و توجه زیادی به این مسئله نمی شد. اما این مفاهیم در سه دهه اخیر توجه خاص جامعه شناسان، محققان مطالعات فرهنگی و اقتصاددانان به خاطر توجه روزافزون افراد به خصوص جوانان به مسئله زیبائی را به خود جلب نموده است.

زیبائی برای فرد کارکرد های روانی – اجتماعی دارد شاید بتوان با اهمیت ترین کارکرد زیبایی را تسریع و تسهیل برقراری یک رابطه اجتماعی خوب و مناسب دانست.از آنجایی که در عصر کنونی روابط میان افراد به روابطی سرد و مقطعی،سطحی و زودگذر تبدیل شده است ومانند گذشته روابط عاطفی،عمیق و گرم نیست لذا ظاهر افراد می تواند به عنوان مهمترین ملاک برای ارزیابی طرف مقابل باشد و این گواهی بر این مدعاست که بدن ما خواه ناخواه تاثیرات زیادی در روابط اجتماعی دارد.در جامعه در حال تغییر امروزی همبستگی اجتماعی افراد بر اساس تفاوت و گروه بندی های اجتماعی و فردی شکل گرفته است. در این جامعه پویا و پرشتاب که افراد از خاستگاه وجایگاه اجتماعی همدیگر اطلاعی ندارند در اولین برداشت ها و برخورد با یک نفر ظاهر ونماد و نشانه های خارجی اهمیت زیادی در قضاوت افراد نسبت به یکدیگر دارد.بدن مکانی است که در آن افراد تفاوت های جنسیتی، نژاد و قومی و طبقاتی را متجلی می کند. امروزه شاهد توجه روزافزون افراد به بدن خود می‌باشیم. بدن به عنوان وسیله ای می باشد که نمایشگر هویت افراد است. در این جامعه افراد با تغییر ویژگی های ظاهری بدن خود سعی در ساخت بدنی را دارند که از نظر ظاهر، آرایشی و پوشش مورد قبول نظام اجتماعی قرار بگیرد.انسان گرایش به این دارد که زیبا باشد و در نظر دیگران نیز زیبا جلوه کند . برای همین حداکثر سعی اش را می کند تا با ظاهری زیبا در جامعه حضور یابد. امروزه نه تنها در جوامع توسعه یافته مثل آلمان و چین و … بلکه در جوامع در حال توسعه ای مثل ونزوئلا ، ایران و … دغدغه و وسواس خاصی بر قیافه و ظاهر شخص در افراد پدید آمده است ؛ بطوریکه افراد از آخرین دستا وردهای پزشکی و جدیدترین محصولات و خدمات زیبایی، به منظور عبور و نگهداری دارایی ها و سرمایه های فیزیکی خود بهره می برند و بر جذابیت و زیبایی خود می افزایند (شهابی، 1389: 11)این نشان از این دارد که زیبا سازی بدن و یا به زبان جامعه شناسانه مدیریت بدن درمیان افراد جوامع به خصوص جوانان در ابعاد مختلف آن از جمله: جراحی های زیبائی،رویه های لاغری وتناسب اندام، مد و وضعیت پوشش و مراقبت های آرایشی –بهداشتی  روبه افزایش است.دلیل این ادعا را نیز می توان اینگونه گفت که :زمانی اقدام کنندگان به جراحی های زیبائی بیمار بودند و به دلیل آسیبها و صدمات و جراحات پیش آمده حاضر به انجام جراحی زیبائی می شدند.واغلب به صورت پنهانی و مخفیانه بود و از انجام آن شرمگین بودند، اما امروزه جراحی های زیبائی شیوع و افزایش بیش از حد  یافته است و این در حالی است که این عمل ها  در بیشتر موارد غیر ضروری  است و مانند گذشته به صورت مخفیانه نیست و بر عکس به صورت آشکارا و بعنوان یک صفت برای تمایز میان خود و دیگران استفاده می کنند.و این حکایت از افزایش توجه به بدن دارد.در عصر حاضر کمتر کسی است که به زیبائی اهمیت ندهد و دست به مدیریت بدن نزند. زیبائی در عصر کنونی به کالایی مهم بدل شده است و این سبب شده است که بدن دیگر فقط یک بعد جسمانیت و یا فیزیولوژیک نداشته باشد بلکه بعد اجتماعی و فرهنگی نیز پیدا کند.

ما در عصربه قول گیدنز مدرنیته متاخر و شاید پست مدرن زندگی میکنیم .در این زمان می توان شاهد تغییر سبک های زندگی،ارزش ها وهنجار های نوجوانان وجوانان امروزی نسبت به دوره قبل خود بود . پیشرفت در علوم مختلف از جمله : بیوشیمی،پزشکی ، ژنتیک،ورزش، تغذیه و رژیم های غذایی این تصور را در اذهان عمومی به وجود آورده که می توان بدن را مدیریت کرد و دخل و تصرف هایی در آن داشت .در عین حال توجه به بدن، پدیده ای مدرن نیست که فقط به دلیل ظهور سوژه مدرن به وقوع پیوسته باشد. مردم شناسان از پیش بدن را یک پدیده اجتماعی ضروری تلقی می کرده اند . در جوامع ما قبل مدرن بدن به مثابه یک هدف و نشانه بسیار مهم و همه جا حاضر برای نماد گرایی تلقی می شد. خال کوبی ، داغ کردن و نشانه گذاشتن روی جسم یا حتی نقاشی به روی آن سنتی قدیمی محسوب شده است . (غراب ،34:1386)

مدیریت بدن ، ازطریق اعمال و کردارهایی مثل جراحی های زیبائی،رویه های لاغری ،مد و … بیان می شود . از این رهگذر تمایزات رفتاری و نگرشی افراد را نیز می توان از طریق تفسیر الگوهای مدیریت ظاهرشان درک کرد.بدین ترتیب نوع مدیریت بدن افراد به عنوان وسیله ای برای تمایز بخشیدن هویت آنان ، اهمیت و مرکزیت می یابد. بدین سان ، هویت افراد در مدرنیته متأخر بیش تر در فرهنگ بصری یا دیداری و نمودهای عینی همچون بدن آنان نهفته است . (ابراهیمی و بهنوئی گدنه ، 16:1389 )

در دوران معاصر و در جامعه سکولار و غیر دینی کنونی، بدن رکن اساسی « هویت یابی و جلوه ی خود» است .بدن در عصر حاضر رابطه ای مستقیم با هویت یابی افراد پیدا کرده است چراکه بدن اصلی ترین واسط میان فرد و دنیای خارج است .وجود انسانی در بدو امر دارای یک جلوه و نمای بدنی است البته اعضای مختلف ظاهری بدن فرد دارای ارزش های مساوی چه به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و چه به لحاظ روانی نیستند  .طبیعی است که صورت و سر دارای ارزش های بیشتری در فرهنگ های مختلف باشد.افراد برای هویت یابی خویش دست به دستکاری در بدن خویش می زنند و احساس هویت شخص ،بیش از هر چیز دیگری در بدن فرد و به خصوص در صورت وی متجلی می شود و مدیریت صورت و چهره بیش از هر جای دیگر بدن است چرا که صورت قابل مشاهده ترین جایی است که افراد در روابط اجتماعی از خود بروز می دهند.بعبارت دیگر در جامعه شهری کنونی مصرف و مصرف گرائی مبنائی برای هویت یابی است و در این جامعه صورت ظاهری اشیاء برای مردم جنبه بسیار مهمی خواهد داشت .از میان این ظواهر بدن در دسترس ترین عاملی است که می توان نمایشگر شکل های هویت باشد و بدین سان به یک اصل هویتی تبدیل گردد و می توان گفت در عصر حاضر بدن ، لباس ها ، طرز بیان، اوقات فراغت، ترجیحات خوردن و آشامیدن ،خانه ،اتومبیل،انتخاب محل برای تحصیل و زندگی ،مسافرت ها و ….به عنوان شاخص های هویت فرد به حساب می آیند.

2-1بیان مساله :

با توجه به گسترش جهانی شدن و رواج مدرنیته ،ما در عصری قرار گرفته ایم که می توان از آن به عنوان جامعه بدنی (ترنر ، 1996) و یا عصر بدن (هنکوک و همکاران ، 2000) سخن گفت . جامعه مدرن به تدریج از فضای اولیه خود خارج و وارد دنیای مدرنیته متأخر شده و کم کم از حالت تولید خارج و به محیطی مصرفی تبدیل شده است(ابراهیمی،بهنوئی گدنه،1389). از جمله حوزه هایی که افراد در دوران جدید به آن اهمیت زیادی می دهند حوزه مدیریت بدن و ظاهر است که افراد برای تمایز بخشی و جلب توجه آن را مهم تلقی می کنند.

نگاهی به سلسه مراتب ارزشهای اجتماعی جوامع مختلف در دوره های گوناگون نشان می دهد ، زیبایی یکی از ارزشهای مهم اجتماعی با مصادیق و جلوه های بسیار متنوع است و معمولاً بر آن تأکید بسیار زیادی می شود به گونه ای که محرومیت از آن باعث محرومیت از بسیاری از مزایای اجتماعی می شود . یکی از رایج ترین شیوه های زیبا شدن ، دخل و تصرف آدمی در بدن خویش است که اصطلاحاً از آن بعنوان مدیریت بدن یا مدیریت ظاهر یاد می شود .امروزه در جامعه و فرهنگ خودمان دخترها و پسرهایی را مشاهده می کنیم که بدن خودشان را مدیریت کرده اند پسرهای با موهای مدل دار و اتو کشیده، ابروهای تیغ زده ، پوشیدن شلوارهای جین و بلوزهای مارک دار ، باشگاه های زیبایی اندام و … همچنین دخترهایی با آرایش زیاد، بینی های جراحی شده ، چشم های لنز گذاشته شده ، رژیم های درمانی- غذایی و… گواه این مدعاست. در این دیدگاه بدن به مثابه محصول طبیعی آفرینش لزوماً در زیباترین شکل ممکن نیست بلکه می تواند بسیار بهتر از آن چیزی باشد که هست، بنابراین فرد می کوشد تا آن جایی که برایش میسر است شکل طبیعی بدن خود را به شکل پذیرفته شده اجتماعی آن نزدیک کند.(حیدری چروده و کرمانی،1390) این موارد باعث توجه جامعه شناسان به مقوله بدن شده است و باعث شده بدن انسان در سال های اخیر به موضوعی داغ در جامعه شناسی تبدیل گردد.

از سوی دیگر بافت فرهنگی جامعه ما یک بافت دینی و ارزشی است که ارزشهای دینی و اسلامی در آن اولویت های ویژه ای داراست. دین از اولین و مهمترین نهادهایی بوده است که به بدن عنایات خاصی داشته و آن را در کانون توجهات خود قرار داده است. اسلام دین آراستگی است احادیث و آیات و روایات فراوانی در مورد زیبایی و زیبا بودن در دین اسلام داریم از آن جمله می توان به جمله معروف خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد (الکافی،ص438) اشاره کرد.همچنین خداوند در قرآن می فرمایند: «هرگاه به مسجد می روی، خود را بیارای و زینت کن». (اعراف: 31) » این ها نشان از این دارد که همه ابعاد مربوط به زندگی در جامعه ما رنگ و بوی دینی دارد.انسان یک موجود چند بعدی است .انسان موجودی مادی – معنوی است همان رابطه ای که در این تحقیق به دنبال آن هستم یعنی بدن به عنوان یک مقوله مادی و دین به عنوان یک مقوله فرا مادی و معنوی .اسلام دینی است که جامع و کامل در همه شاخه های زندگانی بشری نظریه و سبک دارد .از جمله در مورد مدیریت بدن ،که می توان از آن جمله به سبک پوشش اسلامی ،سبک چهره آرایی اسلامی و … اشاره داشت. سبک زندگی اسلام منظومه‌ای گسترده است که در تمام زوایای زندگی انسان الگو معرفی می‌کند. سبک زندگی اسلامی و به صورت دقیق تر سبک پوشش اسلامی ،سبک چهره آرایی اسلامی،سبک مراقبت های آرایشی –بهداشتی اسلامی و…مطابق دستورات دین اسلام است به طور مثال پوششی که در دین اسلام و در کتاب آسمانی ما قرآن آمده است ، نوعی از پوشش است برای حفظ کرامت انسانی ،حفظ و مصون ماندن از هوا و هوس و … و  به طور کلی یک پوشش برای سعادت زندگی فردی و اجتماعی است ، پوششی که در عین داشتن خصوصیات مورد نیاز یک پوشش ، پوششی تعالی بخش و کامل باشد.هدف اسلام از بیان نوع پوشش زنان و مردان ، ارائه یک پوشش مناسب برای سعادت دنیوی و اخروی است. حال مسأله ای که در پژوهش حاضر مورد بررسی است پارادوکسی است که بین زیبایی جوانان کنونی در عصر حاضر و زیبایی مورد نظر دین اسلام و هویت جوانان وجود دارد.در این پژوهش می خواهیم به مطالعه این مسأله بپردازیم که تا چه اندازه میان هویت دینی جوانان و مدیریت بدنشان رابطه وجود دارد ؟بعبارت دیگر تا چه حد هویت دینی افراد در مدیریت بدنشان تاثیر گذار است؟

3-1 اهمیت و ضرورت تحقیق

در حال حاضر و در جامعه های امروزین کارکردهای ساده و اولیه بدن کمرنگ شده و در عوض کارکردهای پیچیده تری مانند خلق هویت ، ایجاد تمایز و سبک های زندگی متنوع اهمیت یافته است. پیشرفت در علوم تغذیه، پزشکی ، ژنتیک ، ورزش و همچنین مصرف گرایی شدید در کنارمهم بودن زیبایی و افزایش اهمیت بدن و جوان بودن ، بدن و مدیریت آن ، به موضوعی مهمی در مطالعات اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر تبدیل کرده است. کم توجهی به نظریه پردازی در مورد بدن باعث شده سهم این مفهوم در تحقیقات جامعه شناسی ناچیز باشد. با وجود اهمیت مطالعه جامعه شناسی بدن ، این حوزه تا تبدیل شدن به یک قلمر علمی جا افتاده ، راه طولانی در پیش دارد. بدین منظور ضروری است متفکرین این عرصه به مطالعه و بررسی و تحقیق در این حوزه بپردازند.

مسئله بدن و معیارهای جذابیت و زیبایی به گونه ای به صورت جهانی در آمده است بدین معنی که  با گسترش فناوری های ارتباطی- اطلاعاتی چون شبکه های ماهواره ای متنوع و اینترنت شاهد ارتباط هرروزه و بی واسطه فرهنگ های گوناگون هستیم و همین جهانی شدن باعث شده که عناصر فرهنگی،ارزش ها و هنجارهای یکسان با سرعت در جوامع مختلف نفوذ و گسترش پیدا کند. برهمین اساس مسئله جذابیت جهانی در این دوران استانداردها و معیارهای جدیدی پیدا کرده است. جامعه ما نیز در فرایند پیچیده جهانی شدن نمی تواند از تأثیرات این فرایند به دور باشد و به همین جهت ما الگوهای متنوعی را در زمینه پوشش ، مد ، خودآرایی ، سبک های جدید زندگی و … در میان جوانان کشورمان مشاهده می کنیم که شاید خیلی متأثر از الگوها و سبک های غربی باشد. می توان مشاهده کرد که یک جوان در کشور

• اهداف تحقیق                                                                                                          9

• اهداف کلی 9

• اهداف جزئی 9

  • اهمیت و ضرورت تحقیق 11
  • تعریف مهم­ترین مفاهیم تحقیق 12

فصل دوم : مبانی نظری پژوهش

مقدمه                                                                                                                      17

الف- پیشینه تجربی پژوهش                                                                                     17

2-1)   تحقیقات انجام شده در ایران                                                                                       17

2-2)   تحقیقات انجام شده در خارج از ایران                                                                          20

2-3)   نقد و بررسی تحقیقات پیشین                                                                                       21

ب. تعاریف و نظریه­های مربوط به متغیرهای اصلی پژوهش                                                      23

2-4)   رضایت از زندگی                                                                                                       23

2-4-1) اهمیت رضایت از زندگی                                                                                         23

2-4-2) انواع رضایت از زندگی                                                                                            25

2-4-3) رضایت از زندگی خانوادگی                                                                                    26

2-4-4) عوامل مربوط به رضایت از زندگی خانوادگی                                                           27

2-4-5) دیدگاههای روان­شناسی وجامعه شناسی در مورد رضایت                                           28

الف: دیدگاههای روان­شناسان                                                                                   28

• نظریه­ی سلسله مراتب نیازها 28
• نظریه­ی مک­کله­لند 30
• تئوری مقایسه­ی اجتماعی 32

ب : نظریه­های جامعه­شناسان در مورد رضایت                                                            33

• نظریه­ی کارل مارکس 34
• نظریه­ی پارسونز 34
• نظریه­ی زیمل 35
• نظریه­ی رابرت مرتون 35
• نظریه­ی هومنز 36
• نظریه­ی تورشتاین وبلن 36
• نظریه­ی دورکیم 37
• نظریه­ی رابرت پارک 39
• نظریه­ی مبادله پیتربلاو 39
• نظریه­ی اینگلهارت                                                                         40

2-5 ) خانواده                                                                                                                       42

2-5-1) اهمیت خانواده                                                                                                         42

2-5-2) انواع خانواده                                                                                                            43

 

2-6) ساختار خانواده و ابعاد اساسی آن                                                                                   45

2-6-1) کارکردهای خانواده                                                                                                 46

2-6-2)علل تغییر کارکردهای خانواده                                                                                   50

2-7) دیدگاههای جامعه­شناسان در مورد خانواده                                                                    51

• نظریه­ی تکاملی 52
• نظریه­ی تقابل 52
• نظریه­ی کارکردگرایی 53
• نظریه­ی نهادی مالینوفسکی 54
• نظریه­ی شلسکی 55
• نظر یه­ی مبادله 55
• نظریه­ی پارسونز 56
• نظریه­ی سیستمی خانواده 57

الف: نظریه­ی رنه­کونیگ                                                                                          58

ب: نظریه­ی السون                                                                                                    60

2-8) اوقات­فراغت                                                                                                  65

2-8-1) اهمیت اوقات­فراغت                                                                                    65

2-8-2) نظر اسلام درباره­ی اوقات­فراغت ونحوه­ی گذران آن                                    66

2-8-3) عوامل مؤثر بر نحوه­ی گذران اوقات­فراغت                                         66

2-8-4) ابعاد اوقات­فراغت                                                                                        67

2-8-5) انواع گذران اوقات­فراغت                                                                            68

2-9) اوقات­فراغت خانواده و مسائل مربوط به آن                                                      69

2-10) دیدگاههای جامعه­شناسان در حوزه­ی اوقات­فراغت                                         71

• مکتب فرانکفورت 72
• دیوید رایزمن         72
• کارل مارکس 72
• تورشتاین وبلن 73
• مدل تعادلی و هسته­ای اوقات­فراغت خانواده 74

2-11) چارچوب نظری پژوهش                                                                         75

2-12) مدل تحلیلی تحقیق                                                                                 80

2-13) فرضیه­های تحقیق                                                                                    81

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

مقدمه                                                                                                                84

3-1) روش پژوهش                                                                                           84

3-2) ابزار جمع­آوری داده­ها                                                                              86

این مطلب را هم بخوانید :

3-3) متغیرهای تحقیق                                                                                        88

الف: متغیر وابسته                                                                                               88

ب: متغیر مستقل                                                                                                 88

3-4)اعتبار و پایایی تحقیق                                                                                  88

الف: اعتبار                                                                                                        88

ب: پایایی                                                                                                          88

3-5) جامعه­ی آماری و روش نمونه­گیری وتعیین حجم نمونه                               90

3-6) تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم                                                                92

3-7) روش­های تجزیه و تحلیل اطلاعات                                                            97

فصل چهارم : یافته­های تحقیق

4-1) توصیف ویژگی­های زمینه­ای پاسخگویان                                                   99

4-2) توصیف متغیرهای تحقیق                                                                        103

4-3) آماره­های استنباطی                                                                                 112

فصل پنجم : نتیجه­گیری و پیشنهادات

مقدمه                                                                                                             150

5-1) نتیجه­گیری  و بحث و بررسی براساس فرضیه­های تحقیق                        150

5-2) پیشنهادات                                                                                              156

5-3) محدودیت­های تحقیق                                                                             157

• منابع                                                                                             158
• چکیده انگلیسی 164
• پیوست                                                    166

1-1) مقدمه  

اغلب مردم دنیا زندگی خانوادگی را مهمترین جنبه ز ندگی خود می دانند. خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می گیرد دارای اهمیت قابل توجهی است، اولین تاثیرات محیطی که فرد دریافت می­کند از محیط خانواده است و حتی تاثیر پذیری فرد از سایر محیط ها می تواند نشأت گر فته از محیط خانواده باشد، خانواده پایه گذار بخش مهمی از سر نوشت انسان است. نقش خانواده آنقدر مهم است که حتی می تواند روی فطرت خداجویی فرد اثر بگذارد و او را به میل خود به هر سو بکشاند. از آنجا که حساسترین ایام زندگی هر فرد در محیط خانواده و در کنار اعضای خانواده،سپری می­شود می توانیم بگوییم که بسیاری از مشکلات رفتاری و ناهنجاری های عاطفی و اجتماعی و روانی فرزند ریشه در خانواده دارد.

اساساً افراد پس از تولد نخست تحت تأثیر افکار و عقاید و رفتار اعضاء خانواده قرار دارند،بنابراین خانواده اولین و مهمترین عامل اثر گذاری بر روی رفتار است؛ از طریق خانواده کودکان با فرهنگ جامعه خود مأنوس شده و عادات و عواطفی در آنها ایجاد می شود که شخصیت آنها را تحت تأثیر قرار می­دهد. بطور کلی فرزندان هر خانواده تحت تأثیر والدین سپس سایر اعضاء خود قرار دارند.

خانواده اساساً یک کانون کمک و تسکین، التیام و شفا بخش است. کانونی است که باید فشارهای روانی وارد شده بر اعضای خانواده را تخفیف دهد و راه رشد و شکوفایی آنها را هموار کند. اگر محیط خانواده محیط سالم و سازنده ای برای اعضایش باشد و نیازها جسمی و روانی آنها را برآورده کند «فرد» از سرچشمه طبیعی کمک سیراب می­شود و کمترممکن است به نهادهای درمانی خارج از خانواده احتیاج پیدا کند.

یکی از مفاهیم اساسی که در ارتباط با زندگی خانوادگی مطرح است بحث رضایت از زندگی است و رضایت از زندگییکی از اصول اساسی زندگی اجتماعی است که نسبتاً دیر به حوزه­ی علوم اجتماعی راه یافته است.

رضایت از زندگی از چند جهت برای انسانها دارای اهمیت است:

• تأمین سلامت روانی ، جسمانی و افزایش طول عمر
• اثبات ارزش شادکامی برای انسان
• اندازه­گیری شاخص کیفیت زندگی در کنار شاخص­های اقتصادی

یکی از عوامل مؤثری که می­تواند بر رضایت از زندگی تأثیر بسزایی داشته باشد، نقش اوقات فراغت خانواده است.برخی ازافراد از این اوقات فراغت برای رشد وشکوفایی شخصیت خود، جمعی ازآن برای تفریح و سرگرمی و عده ای دیگر این زمان رابه استراحت می گذرانند .

اوقات فراغت درحقیقت حق طبیعی انسان بوده و باید به عنوان احتیاج اساسی و پایه برای وی محسوب گردد و خانواده هم از دیرباز درتمام نظامهای فکری و اجتماعی به واسطه­ی کارکردهای مثبت خود همواره ازجایگاه ارجمندووالایی برخورداربوده است و به عنوان نهادی مطرح است که اعضای آن اوقاتی را بعد ازفراغت ازکار و تحصیل با هم سپری می­کنند. بنابراین این اوقات برای خانواده ها می­تواند بهترین فرصت برای استفاده از برنامه­های فراغتی که از سوی خود آنان و جامعه تأمین می شود باشد تا سرزندگی و نشاط لازم برای حفظ خانواده­ای سالم و متسحکم و باکیفیت بالا را داشته باشند. پژوهشگران همواره روابط مثبتی را بین نحوه ی گذران اوقات فراغت خانواده و کیفیت مطلوب زندگیگزارش کرده اند.

 

1-2) بیان مسأله

سنجش رضایت از زندگی از مباحث مهم اجتماعی است که نسبتاً دیر به حوزه­ی علوم اجتماعی راه یافته است. رضایت از زندگی پدیده­ای است که پیامدهای خاص خود را دارد و با مقولات مهم دیگری مانند بیگانگی، کاهش اعتماد اجتماعی و بی­هنجاری در ارتباط است.

بر هم خوردن توازن بین اهداف فردی و خانوادگی و نیازهای افراد  با شرایط عینی که معمولاً در اثر موانع خاص ایجاد می­شود معمولاً به شکل نارضایتی بیان می­شود(محسنی ، 1382 : 10). در کنار مطالعاتی که رضایت از زندگی مردم را به طور عام یا بر حسب موقعیت­های خاص سنی ، جنسیتی ، شغلی ، تحصیلی ، طبقاتی و … ارزیابی می­کنند . فقدان یا کاهش شدید رضایت از زندگی خانوادگی به احتمال بسیار به معنی آن است که خانواده در آینده آبستن نارسایی­ها ­­­، انحرافات و آسیب­های اجتماعی قابل توجه و نگران کننده­ای خواهد بود به طوری که ممکن است با هر اتفاق و حادثه­ی کوچکی این توانایی منفی از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شده و امکان بروز پیدا کند . بر این اساس می­توان پایین بودن شاخص رضایت از زندگی خانوادگی را به منزله­ی زنگ خطر و نشانگری گویا از ظرفیت آسیب­شناختی خانواده تلقی کرد.

هر چند که آمار و اطلاعات دقیقی درباره­ی میزان رضایت از زندگی خانوادگی در ایران وجود ندارد اما با نگاهی به آمار مشکلات خانوادگی ، طلاق ، تجاوز به محارم ، فرار از خانه ، مسائل روحی و روانی جوانان تا حدی می­توان پیامدها و یا لااقل همبسته­های رضایت از زندگی خانوادگی را در سطح خانواده لمس کرد. ( عبدالهی ، 1383 : 33 ) .

از آنجا که خانواده اصلی­ترین نهاد اجتماعی است می­تواند مهم­ترین نقش را در ایجاد رضایت از زندگی ایفا کند و از آنجا که آسیب­های  خانوادگی باعث کاهش رضایت از زندگی  و همچنین باعث نارضایتی در سایر حوزههای زندگی می­شود و پیامدهایی را به همراه دارد که می­تواند زمینه ساز بسیاری از رخدادهای اجتماعی گردد می­توان آن را به عنوان یک مسأله مورد بررسی قرار داد. .(آبایان،1383: 109) خانواده ابتدایی و مهمترین نهاد جامعه بشری است که پایه­های اساسی زندگی اجتماعی در آن نهاده می­شود و نقش بسیار مؤثری در فرایندهای اجتماعی و بهداشت روانی فرد و جامعه ایفا می­کند. نقش خانواده در فرهنگ ایرانی و اسلامی آن چنان برجسته بوده که تربیت انسانهای بزرگ توسط پدران و مادرانی انجام گرفته است که در این کانون نورانی به انجام وظیفه پرداخته­اند.

خانواده به عنوان یک گروه و واحد اجتماعی در بر گیرنده بیشترین ، عمیق­ترین و اساسی­ترین مناسبات انسانی است . خانواده علاوه بر آنکه منبع اولیه­ی ارضای نیازهای اساسی فرد می­باشد ، موقعیت­های متعددی براییادگیری ، شکل­گیری نگرش­ها و تشکیل باورهای اساسییک فرد را فراهم می­آوردکه برای زندگی اجتماعی و بهره­­وری از میراث فرهنگی و انتقال آن به نسل­های بعد حائز اهمیت است.

یکی از عواملی که بی تردید مهم­ترین عامل مؤثر بر رضایت از زندگی خانوادگی می­باشد ویژگی­های ساختاری و کارکردی خانواده می­باشد. کارکردهای خانواده عبارت است از :فعالیت­ها و رفتارهایی که توسط اعضا جهت حفظ خانواده و برآوردن نیازهای خانواده و اعضا انجام می­شود.

خانواده نظام واحدی است که نقشهای اجتماعی متعددی را بر عهده دارد و ارتباط متقابل اعضای آن بر مبنای بنیادها و نیازهای فرهنگی جامعه شکل می­گیرد.

نظام خانواده دارای کارکردهای حیاتی بسیاری است از جمله اینکه :

• خانواده تجربه­هاییادگیری اولیه را فراهم می­سازد.
• خانواده فضای گرم و پر محبت را فراهم می­سازد که نیازهای اساسی اجتماعی و عاطفی انسان شدن را برآورده می­سازد.
• خانواده تنها منبع قانونی تولید مثل برای بقای جامعه است.

ساختار و کارکردهای خانواده به نوعی می­توانند بر رضایت از زندگی افراد تأثیر بسزایی داشته باشند .

ترکیب ساخت و همچنین کار کردهای خانواده در طول حیات دچار تغییراتی شده است . به طوری که به دنبال خود مسائل و مشکلات زندگی را در تعامل و کنش متقابل شکل می­دهد. در نتیجه شیوه­ی زندگی زن و شوهری و خط مشی زندگی والدین و فرزندان دچار دگرگونی می­شود . این امر ممکن است به کشمکش­های خانوادگی و در نهایت نارضایتی از زندگی خانوادگی منتهی شود و این خود یکی از دردناک­ترین مسائل جوامع بشری می­باشد.در بسیاری از جوامع ماهیت خانواده ، تا حدی به لحاظ فرایند مدرن شدن و فشارهای مداوم توسعه تغییر کرده است. با مشاهده­ی وضعیت خانواده­ی ایرانی باید گفت که این نهاد در حال طی نمودن دوران گذار بوده و در دهه­های گذشته به دلیل نبود تغییرات اجتماعی و یاسطحی و غیرساختی بودن آن ازثبات خاصی برخورداربوده است. اما در دوران معاصر خانواده ایرانی درمعرض تغییرات ساختاری قرار گرفته وهمین امر روابط موجود درمیان اعضاء را دچار دگرگونی نموده است. (شجاعی، 1383: 39) خانواده اولین و قدیمی­ترین نهاد اجتماعی است که بشر کنش های متقابل اجتماعی را درآن تجربه می کند، بستری منظم ،منسجم و هدفمنداست که هماهنگی و همسویی اعضای اصلی آن یعنی زن وشوهر و سپس فرزندان مؤلفه های شاخص در میزان پیشرفت موفقیتش محسوب می شود.

یکی از عواملی که می تواند تهدید کننده­ی دوام و بقای خانواده باشد، تحولات سریعی است که انسان­ها درجهان امروزبا آن مواجه­اند. خانواده امروز در اثر تحصیلات، شرایط اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بیرون متحمل آسیب ویا دگرگونی ناخواسته می­شود که این امر موجب نگرانی اندیشمندان و مصلحان اجتماعی را فراهم آورده است. که خانواده­های ایرانی هم از این امر مستثنی نیستند.  ( امیر خانی، 1383: 141) نقش و کارکرد خانواده درنیم قرن گذشته به طورعام و در دویاسه دهه­ی گذشته به طور خاص دستخوش تغییرات فراوانی شده است. این تغییرات بیشتر به دلیل تغییر در مناسبات شغلی ، صنعتی­شدن، مهاجرت­های وسیع، پیشرفت­های اطلاعاتی و نرم افزاری ، ماهواره­ها، مناسبات اجتماعی، اقتصادی، تورم و … صورت پذیرفته وتغییر در جنبه­هایعملکردی، ساختاری و ارزشی درنهاد خانواده را موجب شده است.درنتیجه این تغییرات کارکرد سنتی خانواده تحت تأثیر قرار گرفته و تا حدودی موجبات سستی و بی تفاوتی اعضای آن در پایبندی به نظام ارزشی و قانون مندی­های متعارف و سنتی خانواده فراهم گردیده است ،که این تغیرات منشأ بروز مسائلی همچون کاهش میزان وقت گذاری اعضاء ، تغییر در نحوه ی مناسبات وتعامل بین اعضاء و تغییر در نظام ارزش های والدینو فرزندان گردیده است. مسائل ناشی از عدم آگاهی و دانش والدین و کاهش وقت گذاری و تعامل اعضای خانواده با همدیگر و تفاوت درنگرش­های ارزشی والدین و فرزندان آسیب­هاییرا متوجه سلامت اقتدار و کارکرد خانواده نموده است.(احمد ی و  لرستانی، 1383: 72)

یکی از مؤلفه­های ویژگی ساختاری-کارکردی خانوادگی انسجام و یا سازگاری خانوادگی است که نشان دهنده­ی روابط عاطفی بین والدین و فرزندان است.(سامانی،1384 : 1) منظور از انسجام خانواده، احساس همبستگی، پیوند و تعهدعاطفی است که اعضاییک خانواده نسبت به همدیگر دارا هستند. السون انسجام را به عنوان مرزهای احساسی تعریف می­کند که اعضای خانواده را به سمت سایر اعضای خانواده جذب می­کنند انسجام بر روی اینکه چگونه اعضای نظام خانواده بین جدایی­ها در مقابل باهم بودن تعادل ایجاد می­کنند تمرکز دارد.( Olson  :2000 ، 145)

بررسی های انجام شده در زمینه­ی جو خانواده گویای آن هستند که سازگاری خانواده و میزان گرمییا محبت والدین که تشابه معنای زیادی با انسجام خانواده دارد همواره دارای پیامدهای مثتبی برای تمام اعضای خانواده است (جمشیدی و همکاران،1387 : 203)از آنجایی که انسجام و سازگاری خانواده بر طبق نظریه­ی سیستمی السون نتایج مثبتی بر روی رضایت از زندگی خانوادگی دارد . فقدان آن در خانواده می­تواند مسأله ساز باشد.

یکی دیگر از عوامل مؤثر بر رضایت از زندگی خانوادگی اوقات فراغت و گذران آن با اعضای خانواده است. فراغت زمان آزادی است که بعد از انجام کار باقی می­ماند؛یعنی کاری که برای امرار معاش صورت می­گیرد  و ایجاد درآمدی برای اشخاص می­کند. برخی زمان فراغت را محدودتر از این می­دانند،یعنی معتقدند که زمانی که بعد از کار و بعد از برآوردن و ارضاء احتیاجات بدنی ، مثل خواب و غذا شست­وشو ومانند آن باقی می­ماند زمان فراغت است.(بهنام، 1381 : 118)

هرانسانی با توجه به شرایط خود به اندازه­ای که بتواند نیازهای اولیه خود را تأمین کند کار و تلاش می­کند. البته هیچ انسانی وجود ندارد که در تمام فصول سال به طور شبانه­روزی کار کند ویا به طور کلی کار نکند با توجه به این واقعیت است که پدیده ی اوقات فراغت مطرح می شود.

برخی ازافراد از این اوقات فراغت برای رشد وشکوفایی شخصیت خود، جمعی ازآن برای تفریح و سرگرمی و عده ای دیگر این زمان رابه استراحت می گذرانند .

اندیشمندان اجتماعی، زمان را به عنوان بعدی از حیات اجتماعی، زمینه ساز و بستر مهمی برای تمامی الگوها و مناسبات اجتماعی دانسته اند، به گونه ای که هم اکنون زمان، به بخش جدایی ناپذیر هر واقعیت اجتماعی انسانی تبدیل شده است. اوقات فراغت به عنوان یک پدیده اجتماعی – فرهنگی موضوع مشترک تمامی اقشار جامعه است. در این میان افراد استثنایی بیش از سایر اقشار جامعه در کانون توجه هستند. به لحاظ اجتماعی، برای فعالیت های فراغتی این گروه فرصت ها و زمان کمتری صرف می شود؛ فضاهای اجتماعی و فیزیکی که در آن بتوانند به فعالیت های فراغتی بپردازند با محدودیت روبروست و در واقع گزینه های فراغتی آنان محدود است. اوقات فراغت عبارت است از انتخاب آگاهانه توام با انگیزه لازم و آزادی کامل، به منظور گذر از یک فعالیت اجباری به فعالیتی دلخواه و مورد رضایت، با هدف استفاده بهینه از زمان و فرصت جهت رشد فکر، جسم، تعالی روح و روان شخص (کشاورزی،1385: 170)

خانواده مهم­ترین نقش را در اوقات فراغت ایفا می­کند و جامعه به عنوان فرایندی که افراد از طریق آن، دانش، عقاید، ارزش­ها و انگیزه­هایی درمورد اوقات فراغت را به دست می­آوردند توصیف می­شوند.

اندیشمندانی که ویژگی های سالم کارکردهای خانواده را بررسی کرده اند معتقدند چنین خانواده هایی عموماً خودشان را شاد توصیف می کردند و مهم ترین ویژگی چنین خانواده هایی انجام دادن کارهایشان با هم بوده است. محققانی که رابطه ی میان اوقات فراغت خانواده ورضایت از زندگی را مورد بررسی قرار داده اند، دریافتند که مزایای این قبیل رضایت از زندگی مربوط به کل سیستم خانواده است و نتیجه گرفتند که اوقات فراغت خانواده قوی­ترین پیش بینی کننده ی رضایت از زندگی خانواده است. (Nese،2009 : 159)بسیاری از خانواده ها اوقات فراغت خانواده رابه عنوان بخش مهمی از زندگی خود به شمار می­آورند که موجب همبستگی، تقویت انعطاف پذیری، ارتباطات و کارکردهای خانواده شده است.(raymond : 2007 ، 3)

خانواده همیشه در طول حیات خویش کانون کار و استراحت بوده است،اما در دنیای جدید کارکرد[1]خانواده تغییر یافته ، اگرچه ابعاد خانواده از حیث کارکردهای فرهنگی و اجتماعی وسیع و متنوع گشته است ولی بسیاری از جنبه­های مثبت حاکم بر ساخت سنتی­اش را از دست داده است. لذا یکی از عواملی که می­تواند در این زمینه مؤثر واقع شود اوقات فراغت و روابط اعضای خانواده با هم است. اوقات فراغت اگر در گذشته بیشتر صرف گفت وگوی اعضا با یکدیگر ،ابراز محبت و رسیدگی به مسائل و مشکلات اعضای خانواده می­­شد در خانواده­های امروزی این اوقات را صرف فعالیت­های انزواگرایانه­ای همچون مشاهده­ی تلوزیون یا ماهواره می­شود.از این رو صاحب نظران فرایند فوق را بحران عاطفی[2]قلمداد کرده­اند. زیرا روابط متقابل رو به کاستی بوده و فرصت درد دل بین اعضای خانواده و به ویژه فرزندان با والدین کمتر وجود دارد.از این بدتر گسست تجمع صوری در خانواده است بدین صورت که هر یک از اعضای خانواده یا حداکثر دو نفری در یک اتاق به تماشای برنامه­های تلوزیون مشغول می­شوند.این روند با نوعی فراگرد بخشی شدن[3]همراه است و آسیب­های بسیاری بر جای می گذارد. اگر در تمامی قرن­ها،خانواده انحصار آموزش و انتقال ارزش­های حیاتی را در اختیار خود داشت اکنون دیگر چنین نیست . فرزندان امروز از سرچشمه­های دیگر از جمله وسایل ارتباط جمعی بسیار چیزها یاد می­گیرند.آنان کمتر تحت تأثیر والدین و به طور کلی بزرگترهای خود قرار می­گیرند.زمانی نیز بین ارزش­های خانه وآن ارزش­ها که از طریق وسایل ارتباط جمعی ارائه می­شود تعارض رخ می­دهد، به نظر می­رسد که قدرت غالب از آن وسایل همه گیر و در دسترس ارتباط جمعی است . بنابراین می توان گفت که خانواده جدید بسیاری از کارکرهای خود را از دست داده است.(باقی نصرآبادی،1387 :191).

امروزه در همه ی جوامع اکثر افراد اعم از زن یا مرد، کودک یا بزرگسال بعد از فراغت ازکار روزانه و فعالیتهای دائمی و اجباری خود به یک کار یا فعالیت تفریح گونه می پردازند. اوقات فراغت در جوامع مختلف متفاوت است و به تبع آن درافراد نیز متفاوت خواهد بود که این قابل تعمق است. انتخاب نوع فعالیت هم با فرهنگ جامعه و هم با امکانات اقتصادی وفرهنگ فرد یا به تعبیر بوردیو سرمایه فرهنگی فرد ارتباط دارد. (منادی،1385 : 133)

اما آنچه اهمیت دارد اوقات فراغت خانواده است. همانطور که گفته شد افراد پس از فراغت و تحصیل لحظاتی را با هم در خانواده سپری می کنند. این کانون درشکل­دهیروابط اعضای خود نقش مهمی داشته و منبع اصلی بهداشت جسمی و روانی آن ها می باشد. با همه ی این بحث ها بنابراین اوقات فراغت را نه تنها باید در میان افراد بررسی کرده بلکه با توجه به یافته­های محققانی همچون زابرسکی و مک کورمیک (2003) باید به دلیل رابطه ی معنادارآن با ویژگی های ساختاری و کارکردی خانواده ها روی بررسی رفتار اوقات فراغت درخانواده هم متمرکز شد.

با توجه به این بحث­ها رضایت از زندگی خانوادگییکی از مباحث مهم اجتماعی است که می­تواند تحت تأثیر عوامل زیادی قرار گیرد.

فقدان یا کاهش رضایت از زندگی خانوادگی به احتمال زیادی اثرات سویی برای آینده خانواده به همراه دارد که شامل انحرافات و آسییب­های اجتماعی می­شود و بر این اساس می­توان پایین بودن شاخص رضایت از زندگی  خانوادگی را به منزله­ی زنگ خطر و نشانگری گویا از ظرفیت آسیب­شناختی خانواده تلقی کرد.

در این میان خانواده مهم­ترین نقش را در ایجاد رضایت از زندگی خانوادگی ایفا می­کند و یکی از ابعاد اساسی خانواده  ویژگی­های ساختاری– کارکردی  خانواده ( انسجام و سازگاری اعضای خانواده  ، روابط اعضای خانواده با هم ) و همچنین اوقات­فراغت خانواده با هم است که می­تواند بر روی رضایت از زندگی خانوادگی اثرگذار باشد. با توجه به تحقیقاتی که توسط زابرسکی و مک­کورمیک(2004)و سایر محققان صورت گرفته است  ، آنها معتقدند که اوقات­فراغت خانواده ، انسجام و سازگاری اعضای خانواده و همچنین روابط اعضای خانواده  با هم می­تواند قوی­ترین پیش­بینی کننده­ی رضایت از زندگی خانوادگی باشد.

1–3 )  تحدید کردن ابعاد موضوع

موضوع تحقیق بررسی رابطه­ی بین نحوه­ی گذران اوقات فراغت و ویژگی های ساختاری– کارکردی خانواده با رضایت از زندگی خانوادگی در میان والدین و فرزندان بالای 18 سال ایشان می­باشد.

1–4 ) اهداف تحقیق

در هر تحقیق 2هدف وجود دارد: هدف کلی و اهداف جزئی.

• هدف کلی:تعیین رابطه­ی نحوه­ی گذران اوقات­فراغت خانواده ، ویژگی­های ساختاری- کارکردی و رضایت از زندگی خانوادگی در بین افراد مورد مطالعه

الف- تعیین رابطه­ی بین ویژگی های ساختاری – کارکردی خانواده با رضایت از زندگی خانوادگی

ب – تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران اوقات فراغت خانواده بارضایت از زندگی خانوادگی

ج – تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران اوقات فراغت خانواده با ویژگی­های ساختاری- کارکردی خانواده

• اهداف جزئی:
• تعیین رابطه­ی بین شکل روابط اعضای خانواده و رضایت از زندگی خانوادگی
• تعیین رابطه­ی بین میزان انسجام و سازگاری اعضای خانواده با رضایت از زندگی خانوادگی
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران فعالیت­های اوقات فراغت هسته ای خانواده و رضایت از زندگی خانوادگی
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران فعالیت­های اوقات فراغت  هسته­ای خانواده و شکل روابط اعضای خانواده.
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران  فعالیت­های اوقات فراغت هسته­ای خانواده و میزان انسجام و سازگاری اعضای خانواده
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران فعالیت­های اوقات فراغت تعادلی خانواده و رضایت از زندگی خانوادگی
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران فعالیت­های اوقات فراغت  تعادلی خانواده و شکل روابط اعضای خانواده.
• تعیین رابطه­ی بین نحوه­ی گذران  فعالیت­های اوقات فراغت تعادلی خانواده و میزان انسجام و سازگاری اعضای خانواده
• بررسی تفاوت رضایت از زندگی خانوادگی بین والدین و فرزندان
• بررسی تفاوت نحوه­ی گذران اوقات فراغت بین والدین و فرزندان
• تعیین رابطه ی نحوه ی گذران اوقات فراغت خانواده برحسب جنس.
• تعیین نحوه ی گذران اوقات فراغت خانواده بر حسب درآمد آن ها.
• تعیین نحوه ی گذران اوقات فراغت خانواده برحسب فعالیت­ اقتصادی خانواده
• تعیین نحوه گذران اوقات فراغت خانواده بر حسب بعد خانوار.
• تعیین نحوه­ی گذران اوقات­فراغت خانواده بر حسب تحصیلات آنها

1–5 ) اهمیت و ضرورت تحقیق:

در کشور ما طی سالهای اخیر مطالعات پیمایشی چندی پیرامون موضوع رضایت از زندگی صورت گرفته است که در برخی از آنها رضایت از زندگی افراد نیز مورد توجه بوده است، اما آشکارا سهم مطالعات مستقل برای بررسی رضایت افراداز زندگی خانوادگی اندک بوده است.

میزان رضایت هر فرد  از زندگی مقوله­ای است که از دو عامل نیازهای انسان و چگونگی پاسخگویی به آنها و ویژگی­های اخلاقییا نظام ارزشیابی وی تبعیت می­کند . به این معنا که هر چه نیازهای انسان بیشتر مرتفع شود و در عین حال امیال ، آرزوها و خواسته­های او در فرایند جامعه پذیری معقول­تر و محدودتر شوند، انسان رضایت بیشتری از زندگی خواهد داشت.

رضایت از زندگی خانوادگی متغیری رایج در مطالعات آماری و شاخص تعیین کننده­ی میزان کیفیت زندگی می­باشد. رضایت از زندگی خانوادگی وضعیتی است که در آن والدین و فرزندان در بیشتر مواقع احساس خوشبختی و رضایت از زندگی دارند. رضایت از زندگی از طریق علائق متقابل ، مراقبت از یکدیگر ، پذیرش ، درک یکدیگر و ارضای نیازها ایجاد می­شود. ( خسروی و همکاران ، 1390 : 41 )

جست و جو در تحقیقات پژوهشگران در زمینه­ی رضایت از زندگی خانوادگی نشان می­دهد که توجه محققان غالباً به روابط درون ساختارهای خانوادگی است و کمتر به بررسی هم زمان کارکردهای خانواده ، اوقات فراغت خانواده و رضایت­مندی از زندگی خانوادگی پرداخته اند.( همان : 45)

جی کارتلج و همکاران(1996) بهره­گیری سازنده از اوقات بیکاری را در حفظ تندرستی و داشتن زندگی طبیعی به ویژه امروز که اوقات فراغت پیوسته برای همه­ی افراد افزایش یافته است، داراینقش حیاتیمی­داند. (کارتلج به نقلاز وحیدی، 1387: 15)

با پرکردن اوقات فراغت لحظه­های از دست­رفتنی را دارای ارزش کرده، می­توان از ثمرات آن برای بهبود وضعیت زندگی، سلامت روح و جسم بهره مند شویم. پر کردن اوقات فراغت با هدف فوق نیاز به برنامه ریزی دارد.

اوقات فراغت ومسائل مربوط به آن یکی از مهم­ترین مباحث اجتماعی جوامع امروزی است و به دلیل اینکه پیامدهای فرهنگی، اخلاقی روانی، اجتماعی و سیاسی مهمی را دربردارد مورد توجه خاص جامعه شناسان و علمای تعلیم و تربیت است و دراین میان اوقات فراغت خانواده از اهمیت خاص ودرخور توجهی برخوردار است که کمتر مورد توجه قرارگرفته است.

ازطرفی کارکردهای خانواده، انسجام،انعطاف پذیری، ارتباطات و رضایت اززندگی با توجه به چالش­های جوامع کنونی وبا توجه به شکاف نسلی که بین جوانان و خانواده­های آنان وجود دارد مهم است ویکی از مهم­ترین عواملی که به نوعی بر پدیده­های مذکور تأثیر گذار بوده است گذران اوقات فراغت اعضای خانواده با هم  و همچنین ویژگی­های ساختاری– کارکردی خانواده ( انسجام و سازگاری ) است. لذا با توجه به مطالب ارائه گردیده می­توان نتیجه گرفت که شاید برنامه­ریزی جهت چگونگیپرکردن اوقات فراغت خانواده یک ضرورت اساسی باشد واحتمالاً دررشد شخصیتی، اجتماعی، مذهبی و جسمی فرد مؤثر واقع می شود.

پس با توجه به اهمیت اوقات فراغت خانواده و تأثیرآن بر ویژگی های ساختی- کارکردی خانواده واحتمالاً نتایج مثبت آن بر روی رضایت از زندگی ضرورت این امر مهم باعث شده تا به این تحقیق پرداخته شود .

1 -6) تعریف مهم­ترین مفاهیم تحقیق

الف . تعریف اوقات فراغت

واژه­ی اوقات فراغت[4]از دو کلمه­ی اوقات و فراغت ترکیب شده است . اوقات در لغت جمع کلمه­ی وقت یعنی هنگام­ها،روزگارها و ساعات تعریف شده است. در زبان فارسی فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش است و معمولاً در مقابل اشتغالات ودرگیری­های روزمره که نوعاً موجب خستگی می شود به کار می رود.

یا سرگرمی­ها، تفریحات وفعالیت­هایی که به هنگام آسودگی ازکار عادی باشوق ورغبت به آن پرداخته می­شود.(دهخدا ، 1373 :90 )

فراغت زمان آزادی است که بعد از انجام کار باقی می­ماند؛یعنی کاری که برای امرار معاش صورت می­گیرد  و ایجاد درآمدی برای اشخاص می­کند. برخی زمان فراغت را محدودتر از این می­دانند،یعنی معتقدند که زمانی که بعد از کار و بعد از برآوردن و ارضاء احتیاجات بدنی ، مثل خواب و غذا شست­وشو و مانند آن باقی می­ماند زمان فراغت است.(بهنام، 1381 : 118)

ب . تعریف خانواده

ساده­ترین ، کوچک­ترین و قدیمی­ترین شکل جامعه­ی انسانی خانواده است. خانواده کوچک­ترین واحد بنیادی جامعه­ی نوین است. خانواده در لغت از دو جزء خان به معنای منزل و سرا و واده به معنای اهل منزل تشکیل شده است. از لحاظ تاریخی خانواده به نوعی اتحاد خانگی اطلاق می­شد که افراد آزاد و برده را با هم شامل بود . در برخی از فرهنگ­ها این مفهوم شامل اموال خانه نیز بود.(اعزازی،10:1386).یکی از شکل­های تجمع انسان خانواده است . خانواده مجموعه­ی پیچیده­ای است از انواع روابط ، روندها و پدیده­های مختلف . به عبارت دیگر خانواده نظامی است از حیات اجتماع که در آن مناسبات جسمانی، روانی،اقتصادی، اخلاقی و فرهنگی با هم گره خورده و مجموعه­ییکپارچه­ای را تشکیل می­دهند.

خانواده در مفهوم کلی خود پدیده­ای جهانی است . خانواده در همه­ی گستره­ی زمانی و مکانی وجود داشته است، چرا که به نیازهایی پاسخ می­دهدکه برای تمامی نوع بشر مشترک است .

فرضیه تحقیق.. 3

سابقه تحقیق.. 4

روش تحقیق.. 4

رویکرد تحقیق.. 4

قلمرو تحقیق.. 4

ساختار تحقیق.. 4

فصل اول: تبلیغ و اینترنت.. 6

1ـ گفتار اول: تبلیغ.. 7

1ـ1. واژه‌ها و مفاهیم.. 7

1ـ1ـ1.  تبلیغ:.. 7

1ـ1ـ2. پروپاگاندا.. 8

1ـ1ـ3. میسیون.. 10

1ـ2. مؤلّفه‌های تبلیغ.. 11

1ـ2ـ1. پیام دهنده یا مبلّغ:.. 12

1ـ2ـ2. پیام‌گیرنده:.. 13

1ـ2ـ3. پیام و محتوای آن:.. 13

1ـ3. دین از محورهای اصلی تبلیغ.. 14

1ـ4. استراتژی تبلیغ.. 16

1ـ5. خط‌مشی تبلیغ در اسلام و مسیحیت راستین.. 18

2ـ گفتار دوم: اینترنت.. 20

2ـ1. تاثیر نوع رسانه در ارتباطات.. 21

2ـ2. تاریخچه اینترنت.. 22

2ـ3. اینترنت در ایران.. 24

2ـ4. مفاهیم بنیادین در اینترنت.. 25

2ـ5. کارکردهای اینترنت.. 26

2ـ6. آثار اینترنت.. 30

2ـ7. ویژگی‌های فضای مجازی.. 32

2ـ7ـ1. نامتعادل‌سازی حواس.. 32

 

2ـ7ـ2. دگرگون‌سازی ادراک.. 33

2ـ7ـ3. فضای نامحدود.. 33

2ـ7ـ4. انعطاف‌پذیری زمانی.. 34

2ـ7ـ5. انعطاف هویتی.. 34

2ـ7ـ6. کاهش مسئولیت اجتماعی.. 35

2ـ7ـ7. آزار مجازی.. 36

2ـ7ـ8. برابرسازی پایگاه اجتماعی.. 36

2ـ7ـ9. جذابیت و اثر بخشی.. 37

2ـ7ـ10. چند رسانه‌ای ( مولتی مدیا) بودن.. 37

فصل دوم: تبشیر مسیحی.. 38

2ـ 1. گفتار اول: ریشه‌ها و مبانی دینی و فرهنگی تبشیر مسیحی؛   39

2ـ1ـ1. تبشیر در لغت و اصطلاح.. 39

2ـ1ـ2. تبشیر، رسالت انبیاء.. 40

2ـ1ـ2ـ 1.حضرت نوح7. 40

2ـ1ـ2ـ2.حضرت ابراهیم7. 41

2ـ1ـ2 ـ3.حضرت موسی7. 41

2ـ1ـ2ـ 4.حضرت عیسی7. 42

2ـ1ـ2ـ5.حضرت محمد9. 44

2ـ1ـ3. عملکرد تبشیری کلیسا.. 47

2ـ1ـ3ـ1. کلیسا پس از عروج عیسی7. 47

2ـ1ـ3ـ2. تغییر تاکتیک تبشیری در مسیحیت.. 49

2ـ1ـ3ـ3. ابزارهای نوین تبلیغی در خدمت تبشیر مسیحی.. 52

2ـ2. گفتار دوم: تاریخچه تبشیر مسیحی در ایران(گاه‌شماری و عملکرد)   53

2ـ2ـ1. مسیحیت در ایران تا صدر اسلام.. 53

2ـ2ـ2. مسیحیت پس از اسلام تا قاجاریه.. 57

2ـ2ـ2ـ1. از عباسیان تا مغول.. 58

2ـ2ـ2ـ2. طاهریان و آل‌بویه.. 59

2ـ2ـ2ـ3. سلجوقیان.. 59

این مطلب را هم بخوانید :

2ـ2ـ2ـ4. مغولان و ایلخانان.. 60

2ـ2ـ2ـ5. تیموریان،‌ صفویان و  افشاریان.. 60

2ـ2ـ2ـ6. افغانها.. 62

2ـ2ـ2ـ7. قاجاریه.. 64

2ـ2ـ3. میسیونر‌ها در ایران.. 64

2ـ2ـ3ـ1. مُبلّغین مستقل.. 65

2ـ2ـ3ـ2. مُبلغین وابسته.. 66

2ـ2ـ3ـ2ـ1. «هوکر» و «روفر».. 67

2ـ2ـ3ـ2ـ2. «هنری مارتین».. 68

2ـ2ـ3ـ2ـ3. پیتر گوردون.. 70

2ـ2ـ3ـ2ـ4. ژوزف ولف.. 71

2ـ2ـ3ـ2ـ5. آنتونی نوریس گرووز.. 72

2ـ2ـ3ـ2ـ6. جان کیتو.. 72

2ـ2ـ3ـ2ـ7. ژاکوب ساموئل.. 73

2ـ2ـ3ـ2ـ8. رابرت بروس.. 73

2ـ2ـ3ـ3.میسیونرهای زن.. 74

2ـ2ـ3ـ4.اهمّ فعّالیت میسیونرها در ایران.. 75

2ـ2ـ4. پهلوی.. 76

2ـ2ـ5. بعد از انقلاب اسلامی ایران.. 77

2ـ2ـ5ـ1. تبلیغات تلوزیونی.. 78

2ـ2ـ5ـ2. فضای مجازی.. 78

2ـ2ـ5ـ3. تبلیغات شهری.. 78

2ـ2ـ5ـ4. تبلیغات در اقشار.. 78

2ـ2ـ5ـ5. کلیسای خانگی.. 79

2ـ2ـ5ـ6. اغواگران.. 80

2ـ2ـ5ـ7. شبکه‌های هرمی.. 80

2ـ2ـ5ـ8. روش خانه به خانه.. 81

2ـ2ـ6. فرقه‌های مسیحی فعّال در جامعه ایران.. 81

2ـ2ـ6ـ1. کلیسای جماعت ربانی.. 81

2ـ2ـ6ـ2. کلیسای اسقفی (انگلیکن).. 82

2ـ2ـ6ـ3. شاهدان یهوه.. 83

2ـ2ـ6ـ4. بابتیستها.. 83

2ـ2ـ6ـ5. پنطیکاستی‌ها.. 84

2ـ2ـ6ـ6. کلیسای انجیلی(پرزبیتری).. 85

2ـ2ـ6ـ7. کلیسای ارامنه.. 85

2ـ2ـ6ـ8. کاتولیکها.. 86

2ـ2ـ7.معرفی برخی از مبشّران مسیحی فارسی‌زبان.. 86

2ـ2ـ8. نامدارترین مبشران بین‌المللی.. 88

2ـ2ـ9. رفتارشناسی مبشّران مسیحی.. 90

2ـ2ـ9ـ1. تظاهر به نرم خویی و مهربانی.. 91

2ـ2ـ9ـ2. جذب عوام.. 91

2ـ2ـ9ـ3. مطابق با ادبیات مخاطب سخن گفتن.. 91

2ـ2ـ9ـ4. جلب اعتماد و همدردی با مخاطب.. 91

2ـ2ـ9ـ5. شبهه افکنی و زیر سوال بردن مذهب.. 91

2ـ2ـ9ـ6.  تمسخر اسلام در جامعه مسلمان.. 92

2ـ2ـ9ـ7. امتناع از بحث عقلی.. 92

2ـ2ـ9ـ8. شادخواری.. 92

2ـ2ـ9ـ9. سو استفاده از جهل افراد نسبت به دین مبین اسلام.. 92

2ـ2ـ9ـ10. سوژه‌سازی از طلبه‌های مسیحی شده مورد ادعا.. 93

2ـ2ـ9ـ11. تساهل‌افراطی.. 93

2ـ2ـ9ـ12. بهره‌گیری از غریزه جنسی و عشق منحرف.. 93

2ـ2ـ9ـ13. استفاده از کمبود محبت و حس تنهایی.. 94

2ـ2ـ9ـ14. تکیه بر عنصر امید به آینده.. 94

2ـ2ـ9ـ15. ادعای شفابخشی و کرامات.. 94

2ـ3. گفتارسوم: عملکرد مسلمانان در قبال پدیده تبشیر.. 95

2ـ3ـ1. ریشه‌های دشمنی مسیحیت تبشیری با اسلام.. 95

2ـ3ـ2. اهداف اسلام‌ستیزی.. 96

2ـ3ـ3. نظر قرآن نسبت به اهل ذمّه و لزوم هشیاری در برابر تبشیری‌ها   97

2ـ3ـ4. عکس‌العمل مسلمانان به تبلیغات مسیحیت تبشیری در ابعاد مختلف   102

2ـ3ـ4ـ1. عکس العمل کلامی.. 103

2ـ3ـ4ـ1ـ1 سیف الامه و برهان المله.. 103

2ـ3ـ4ـ1ـ 2.الهدی الی دین‌ المصطفی.. 103

2ـ3ـ4ـ1ـ3.اظهار الحق.. 103

2ـ3ـ4ـ1ـ4. الملل و النحل شهرستانی.. 104

2ـ3ـ4ـ1ـ5.تحفه الاریب فی الرد علی اهل الصلیب.. 104

2ـ3ـ4ـ2.عکس‌العمل فرهنگی.. 104

2ـ3ـ4ـ3.عکس‌العمل سیاسی.. 105

2ـ3ـ5. پاسخی به ادّعای تبشیری‌ها درباره نقض حقوق مسیحیان در ایران   105

2ـ3ـ5ـ1. آزادی انجام مراسم دینی.. 106

2ـ3ـ5ـ2. تشکیل انجمن.. 106

2ـ3ـ5ـ3. اجرای مقررات مذهبی خویش در احوال شخصیه.. 107

2ـ3ـ5ـ4. داشتن نماینده مجلس.. 107

2ـ3ـ6. تهدیدات رواج مسیحیت تبشیری.. 108

فصل سوم.. 109

تبشیر در اینترنت.. 109

3-1.امکانات خاص شبکه اینترنت.. 110

3ـ1ـ1 کلیسای اینترنتی.. 110

نمونه‌ها:.. 112

3ـ1ـ2. هدایت و رهبری کلیسای خانگی از طریق اینترنت.. 113

3ـ1ـ3.ارائه کتاب مقدس با امکانات مختلف.. 117

3ـ1ـ4. تلوزیون‌های مسیحی در سایت‌های اینترنتی.. 120

3-1-4-1. برخی از اهداف تلویزیون‌های مسیحی.. 120

3-1-4-1-1. ارائه چهره‌ای ناموفق از اسلام.. 120

3-1-4-1-2. استفاده از موسیقی.. 121

3-1-4-1-3. بررسی معضلات خانوادگی.. 121

3-1-4-1-4. تمرکز بر جوانان، کودکان و زنان.. 122

3-1-4-1-5. جاذبه‌های گردشگری.. 122

3-1-4-1-6. استناد به انجیل.. 122

3-1-4-1-7. امیددهندگی و نجات.. 123

3-1-4-1-8. تکرار وتلقین.. 123

3-1-4-1-9. صحنه‌آرائی و ظاهرمجریان.. 123

3-1-4-1-10. شهادت و نمایش نمونه‌های عینی.. 123

3-1-4-1-11. ارتباط با ماوراء.. 124

3-1-4-1-12. سادگی درارائه پیام.. 124

3ـ1ـ4ـ2. معرفی شبکه‌های تلوزیونی مسیحی.. 125

3-1-4-2-1.شبکه TBN.. 125

3-1-4-2-2. شبکه نجات.. 127

3-1-4-2-3.شبکه محبت.. 130

3-1-4-2-4. شبکه ست سون پارس.. 131

3-1-4-2-5شبکه سون.. 131

3ـ1ـ 5. رادیوهای تبشیری در اینترنت.. 132

3ـ1ـ6. مدارس اینترنتی و برنامه شاگردسازی.. 132

3ـ1ـ 7.شبکه‌های خبری در اینترنت.. 135

3ـ1ـ 8. کتاب‌ها و نشریات و مقالات الکترونیکی.. 138

3ـ1ـ 9. دانلود کتاب‌های ممنوعه.. 140

3-2.دسته بندی شیوه‌های تبلیغ بر اساس محتوا.. 141

3ـ2ـ1. دفاع از کتاب مقدس و پاسخ به ایرادات وارد شده بر مسیحیان   141

3ـ2ـ 2. شهادت ایمانی.. 145

3ـ2ـ3. ادعای معجزه و شادی و نشاط در مسیحیت.. 150

3ـ2 ـ4. تکیه بر دعا.. 160

3ـ2ـ5. ایراد شبهات (نسبت به اسلام، قرآن، پیامبر9، پیشوایان معصوم: و احکام اسلامی).. 162

3ـ2ـ6. مظلوم‌نمایی و ادعای برخورد با نومسیحیان.. 168

3ـ2ـ 7. مواعظ.. 170

3ـ2ـ8. استفاده از مباحث خانواده و برنامه‌های روانشناسی و مشاوره مسیحی   171

3ـ2ـ9. بهره‌گیری و تفسیر نابجا از آثار بزرگان علم و ادب   172

3ـ2ـ10. استفاده از لهجه‌های محلی.. 173

3ـ2ـ11. استفاده از جذابیّت‌های جنسی.. 174

3ـ2ـ12. برنامه‌های ویژه کودکان.. 175

3ـ2ـ13. ترویج کنفرانس‌ها و اجتماعات.. 175

فصل چهارم:.. 177

تحلیل و بررسی و ارائه پیشنهادات.. 177

4ـ1. گفتار اول: فرصت اینترنت برای تبلیغ مسیحیت  تبشیری در جامعه ایران   178

4ـ1ـ1. مسیحیت به واسطه حضور در اینترنت از چه مزایایی برای تبلیغ بهره می‌برد؟.. 178

4ـ1ـ1ـ1. پوشش گسترده شبکه اینترنت.. 178

4ـ1ـ1ـ2. جاذبه و قابلیّت‌های اینترنت.. 178

4ـ1ـ1ـ3. احساس امنیّت برای مبلّغان مسیحیت تبشیری.. 178

4ـ1ـ1ـ4. استفاده از توان ایرانیان مقیم خارج به واسطه حضور دراین شبکه   179

4ـ1ـ1ـ5. پنهان‌ماندن هویّت کاربران.. 179

4ـ1ـ2. ارزیابی شیوه‌های تبلیغ مسیحیت تبشیری در اینترنت.. 180

4ـ1ـ3. ارزیابی میزان مؤفقیت تبشیر اینترنتی.. 183

4ـ1ـ4. فرصت‌ها و تهدیدهای اینترنت.. 185

4ـ1ـ5. مقایسه تبلیغات مسیحیان با مسلمانان.. 186

گفتار دوم: پیشنهادات و راهکارهای اجرایی برای مقابله با تبشیر مسیحی در ایران.. 189

4ـ2ـ1. پیشنهادات کلی.. 189

4ـ2ـ1ـ1. آگاه‌سازی.. 189

4ـ2ـ1ـ2. تعمیق باورهای دینی.. 190

4ـ2ـ1ـ3. تقویت نهاد خانواده و گسترش فرهنگ ازدواج.. 190

4ـ2ـ1ـ4. فراهم ساختن نیازهای روانی و تفریحی و گسترش ورزش.. 191

4ـ2ـ1ـ5. برقراری عدالت اجتماعی و رفع آثار فقر و اشتغال‌زایی.. 192

4ـ2ـ1ـ6. گسترش اخلاق در جامعه.. 192

4ـ2ـ1ـ7. ضرورت برنامه‌ریزی در تبلیغ.. 193

4ـ2ـ1ـ8. لزوم مخاطب‌شناسی.. 193

4ـ2ـ1ـ9. لزوم استفاده از تکنولوژی(خصوصاً اینترنت) در تبلیغ.. 194

4ـ2ـ2. روش‌های مواجهه با مسیحیت تبشیری در اینترنت.. 198

4ـ2ـ2ـ1. تشویق و تربیت مبلّغان توانا برای ورود به فضای مجازی.. 198

4ـ2ـ2ـ2. ایجاد سایت‌ها و وبلاگ‌های پاسخگویی به شبهات و تقویت آن‌ها.. 199

4ـ2ـ2ـ3. تأسیس رادیو و تلوزیون اینترنتی در راستای پاسخگویی به مسیحت   199

4ـ2ـ2ـ4. ایجاد سایت‌های پخش فیلم و سریال اینترنتی.. 199

4ـ2ـ2ـ5. تاسیس سایت‌ها و وبلاگ‌هایی با موضوع مستبصرین مسیحی.. 200

4ـ2ـ2ـ6. مناظره با سران مسیحت در اینترنت.. 200

4ـ2ـ2ـ7. استفاده از توان مسیحیان رسمی ایران در نقد مسیحیت تبشیری.. 200

4ـ2ـ2ـ8. احیاء و انتشار تراث شیعه و کتاب‌های نقد و پاسخگویی در اینترنت   201

فهرست منابع و مآخذ.. 202

مقدمه:

تبلیغ یا رساندن پیام و نشر اهداف انبیاء، امر مهمی است که می‌توان آن را همزاد بشر دانست. از این‌رو آنرا همزاد بشر دانستیم، که ظهور دین و نبوّت را هم‌زمان با تولّد آدم ابوالبشر7 می‌دانیم. چرا که انسان موجودی است اجتماعی؛ بنابراین برای تعامل با دیگران و مفاهمه بهتر باید نیّات و اغراض شخصی یا دینی خود را به وسیله ابزار و امکانات موجود منتقل نماید و این همان تبلیغ است.

ابزار و امکانات تبلیغ، در گذر زمان و با تکامل و پیشرفت انسان در هر عصری به شکلی نو و تازه پدید آمد؛ و مبلّغان دین نیز، چه آنان که واقعاً درصدد هدایت انسان بودند و چه آنان که به نام دین و تظاهر به تبلیغ آن، در واقع ضلالت و گمراهی را تبلیغ می‌کردند، با استفاده از این ابزار برای گسترش و نشر اهداف خود از هیچ کوششی دریغ نکردند.

بدون شک اختراع و ابداع ابزار تبلیغی الکترونیکی را باید نقطه عطف مهمی در امر تبلیغات دانست؛ چرا که بسیاری از حدود و ثغور و محدودیّت‌ها را از میان برداشت. خصوصاً در دهه اخیر و با گسترش اینترنت، شاید دیگر نتوان در این کره خاکی محدوده‌ای را یافت که از بُرد تبلیغ به دور باشد. پدیده‌ای که باید آن را تلفیقی از رسانه‌های مختلف و مدرن، مثل تلفن، رادیو، تلوزیون، روزنامه، مجله و… دانست.

پیروان ادیان مختلف نیز به تبع سرعت و رشد تکنولوژی از ورود به این عرصه غفلت نکردند؛ آنها علاوه بر تبلیغات سنّتی، که مخاطبان خاص خود را دارد، کوشیدند که خود را به ابزار نوین تبلیغی مجهّز کنند، تا به آسانی و سهولت و با هزینه کمتری بر تعداد پیروان خود بیافزایند.

بر کسی پوشیده نیست که اسلام و مسیحیت به عنوان دو دین بزرگ الهی در تمام عالم دارای پیروان فراوانی هستند. در بعضی از ممالک نسبتشان، به اقلّیّت و اکثریّت و گاهی نیز مساوی است. گاهی در صلح و آرامش بودند و گاهی در مخاصمه و جدال؛ اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی همواره مسحیت راستین را به رسمیّت می‌شناسد و مسیحیانی که در سرزمین‌های اسلامی به عنوان اقلیّت مذهبی زندگی می‌کنند، از حقوق خاصّی به عنوان اهل ذمّه برخوردارند؛ همچنانکه محدودیّتهایی برای تبلیغ دین آنها در میان مسلمانان قائل است.

اما در این پژوهش سخن از مسیحیت راستین نیست، بلکه از افرادی است که به آموزه‌های مسیحی ملتزم نیستند، و مسیح7 را ابزار رسیدن به اهداف سیاسی و استعماری خود می‌دانند. همانطوریکه تاریخ استعمار در مشرق‌زمین و آفریقا گواه بر این مدّعاست، افرادی تحت نام زیبای «تبشیر» به تحمیل ایده‌ها و افکار سیاسی و انحرافیِ پیچیده در زرق و برق محبّت، عشق، نجات و شفاء می‌پردازند. هدف ما در این پایان‌نامه‌ که با عنوان «بررسی شیوه‌های تبلیغ مسیحیت تبشیری در اینترنت» تدوین شده، شناخت این شیوه‌ها و راه‌های تاثیر آنها بر جامعه اسلامی ایران و معرفی آسیب‌ها و مشکلاتی است که این پدیده برای تحقق اهداف متعالی اسلام در این کشور به‌وجود می‌آورد. تبلیغات گسترده «مسیحیت‌ِتبشیری» در میان اقشار مختلف جامعه ما، که از طریق ماهواره، اینترنت، کلیسای خانگی، پخش و توزیع کتب رایگان و … انجام می‌شود، می‌تواند به سست شدن پایه‌های ایمانی و دینی مردم بینجامد. ما در این رساله به بررسی تبلیغات اینترنتی آنها، و راه‌کارهای مقابله با آن خواهیم پرداخت.

ضرورت و اهداف تحقیق:

هر مبلّغ متعهّدی باید علاوه بر تجهیز به دانش قرآنی و منابع روایی، نسبت به نقاط آسیب‌پذیر جامعه اسلامی و جوانان عزیز و منافذی که مجرای نفوذ و ورود دشمن است، نیز آگاه باشد. مبلّغان باید بدانند یکی از بزرگترین و خطرناک‌ترین پدیده‌ای که مسلمانان با آن روبرو هستند، تبشیر مسیحیت است که متاسفانه در برخی از آنان نیز موثر افتاده، تاحدّی که فریاد دلسوزانه علمای آگاه و متعهّدمان خصوصاً رهبر فرزانه انقلاب و مراجع معظم تقلید نسبت به گسترش و رواج آن در جامعه ما بلند است. و شاید در اطراف ما نیز، از اقوام و آشنایان، و یا دوستان و همسایگان کسانی باشند که به طور پیدا یا پنهان گرفتار دام مسیحیت تبشیری شده‌اند.

بنابراین پژوهشی که تحت عنوان فوق‌الذّکر در جامعه ‌المصطفی9 ‌العالمیه و با راهنمایی و مشاوره اساتید محترم صورت گرفته تلاش می‌کند ضمن بررسی سایت‌ها و وبلاگ‌ها، شیوه‌های تبلیغی آنها را معرفی نماید. تا با شناساندن اهداف، انگیزه‌ها و روش‌های تبلیغ مسیحیت تبشیری به جمع بزرگ مبلّغان مسلمان و متصدیّان فرهنگ و مذهب کشور ما، ضمن تنبّه و آگاهی‌بخشی به آنها، اعلام نماید: ضرورت دارد که مبلّغان اسلامی ضمن مجهز‌شدن به وسایل نوین ارتباطی، با ابزارِ تبلیغی از جنس همان ابزاری که دشمن از آنها بهره می‌برد، علاوه بر پاسخگویی به شبهات مسیحیت زمینه هدایت منحرفین و فریب‌خوردگان را نیز فراهم نمایند.

سؤال‌های تحقیق:

سؤال اصلی:

روش‌های تبلیغ «مسیحیت تبشیری» در شبکه جهانی اینترنت برای مخاطبان فارسی زبان و ایرانی چگونه است؟

سؤال‌های فرعی:

1.اینترنت در میان انواع مختلف رسانه‌های تبلیغی در چه جایگاهی قرار دارد؟

2. مزایا و کارکردهای این رسانه چیست؟

3.نگاه ادیان الهی نسبت به تبلیغ چگونه است؟

4. دیدگاه مسیحیت نسبت به تبلیغ چیست؟

5.تبشیر چیست؟

6.مسیحیت تبشیری به چه معناست؟

7.سابقه تبلیغ مسیحیت در سرزمین ایران چیست؟

8. انواع شیوه‌های تبلیغ مسیحیت در اینترنت چگونه دسته‌بندی می‌شود؟
9. راهکارهای مقابله با تبلیغات اینترنتی مسیحیت در ایران چیست؟
10. چگونه می‌توان تبلیغات منفی مسیحیت تبشیری علیه اسلام در سایت‌ها و وبلاگ‌ها را خنثی نمود؟

فرضیه تحقیق:

با توجه به ظرفیت‌های بالای اینترنت و امتیازاتی که این روش نسبت به سایر روشهای تبلیغ مسیحیت تبشیری در ایران از آن برخوردار است، مبشّران مسیحی در آینده توجه بیشتری به آن خواهند داشت و تبلیغات خود را در این شبکه گسترش خواهند داد. به این ترتیب، مسیحیت تبشیری می‌تواند یکی از چالش‌های مهم مسلمانان ایران در آینده باشد و در این خصوص باید ضمن شناخت دقیق و عالمانه این پدیده و قابلیت‌های آن، از هم‌اکنون برای غلبه بر آن چالش پیش‌اندیشی و چاره‌جویی و برنامه‌ریزی کرد.

 

سابقه تحقیق:

تا کنون کتاب‌‌ها و مقالات و پایان‌نامه‌های زیادی در زمینه تبلیغ و عناوین مرتبط با آن و همچنین مسیحیت در ایران و اهداف و انگیزه‌ها و روش‌های تبشیری و تبلیغی آنها نوشته شده، ‌اما با جستجویی که در

1-2- بیان  مسأله……………………………………………………………………………………………………………….2

1-3-موضوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………….7

1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………….7

1-5- اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………..8

1-6-پرسشهای اساسی تحقیق……………………………………………………………………………………………..9

1-7-تعریف اصطلاحات و مفاهیم اساسی تحقیق…………………………………………………………………..9

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-مروری بر پژوهشهای انجام شده داخلی و خارجی………………………………………………………..11

2-1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………11

2-1- 2-مروری بر تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………….11

2-1-3-ارزیابی مطالعات داخلی………………………………………………………………………………………18

2-1-4-مروری بر تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………19

2-2-ادبیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………..25

2-2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….25

2-2-2-نظریه های سبک زندگی…………………………………………………………………………………….25

2-2-2-1-نظریه­ی ماکس وبر……………………………………………………………………………………………30

2-2-2- 2-نظریه­ی آنتونی گیدنز……………………………………………………………………………………….31

2-2-2- 3-نظریه­ی پی یر بوردیو……………………………………………………………………………………….32

2-2-3- نظریه­ی کاکرهام…………………………………………………………………………………………………35

2-2-4-نظریه­ی بیکر………………………………………………………………………………………………………..38

2-2-5-نظریه­ی جاکانوکسی……………………………………………………………………………………………..38

2-2-6-نظریه­ی سرمایه فرهنگی………………………………………………………………………………………….39

2-2-6-1-نظریه­ی سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………39

2-2-6-2- ابعاد سرمایه فرهنگی………………………………………………………………………………………….40

2-2-7-نظریه­ی یادگیری اجتماعی………………………………………………………………………………………42

2-2-8-نظریه­ی رفتار برنامه ریزی شده………………………………………………………………………………..42

2-2-9-نظریه­ی جورج ریتزر……………………………………………………………………………………………..45

2-2-10-اثرپذیری از رسنه(تبلیغات تلویزیونی)……………………………………………………………………..46

 

2-2-10-1-نظریه­ی کاشت…………………………………………………………………………………………………47

2-2-11-اشتغال زنان و تعارض کار با خانواده…………………………………………………………………………49

2-2-12-نظریه­ی حمایت اجتماعی………………………………………………………………………………………52

2-2-13-چارچوب نظری منتخب………………………………………………………………………………………..54

2-2-14-جدول متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………58

2-2-15-مدل تحلیلی تحقیق……………………………………………………………………………………………….60

2-2-16-فرضیه­ها…………………………………………………………………………………………………….61

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………63

3-2- پارادایم تحقیق………………………………………………………………………………………………..63

3-3-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………64

3-4- ابزار جمع آوری……………………………………………………………………………………………..64

3-5- جامعه­ی آماری……………………………………………………………………………………………….67

3-6-نمونه­ی آماری…………………………………………………………………………………………………67

3-7-اعتبار……………………………………………………………………………………………………………..68

3-8-پایایی……………………………………………………………………………………………………………..68

3-9-جدول میزان آلفای کرونباخ متغیرهای پرسشنامه……………………………………………………..70

3-10-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………….70

3-10-1-متغیرهای مستقل…………………………………………………………………………………………..70

3-10-2-متغیرهای زمینه­ای………………………………………………………………………………………….75

3-10-3-متغیر وابسته…………………………………………………………………………………………………..75

فصل چهارم : یافته های پژوهش

4-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..76

4-2-جداولدرصد فراوانی گویه­های متغیرهای تحقیق……………………………………………………….77

الف:جداول درصد فراوانی زنان خانه­دار بر حسب پاسخ به گویه­های متغیرها…………………………77

4-2-1- جدول درصد فراوانی زنان خانه­دار بر حسب پاسخ به گویه­های الگوی غذایی…………………………77

4-2-2- جدول درصد فراوانی زنان خانه­دار بر حسب پاسخ به گویه­های سرمایه فرهنگی………………………..79

4-2-3-جدول درصد فراوانی زنان خانه­دار بر حسب پاسخ به گویه­های حمایت اجتماعی……………………..80

این مطلب را هم بخوانید :

4-2-4-جدول درصد فراوانی زنان خانه­دار بر حسب پاسخ به گویه­های اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی…….80

ب:جداول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های متغیرها…………………………………………….81

4-2-5-جدول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های الگوی غذایی……………………………..81

4-2-6-جدول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های سرمایه فرهنگی…………………………..83

4-2-7-جدول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های تعارض کار با خانواده………………….84

4-2-8-جدول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های حمایت اجتماعی………………………..85

4-2-9-جدول درصد فراوانی زنان شاغل بر حسب پاسخ به گویه­های اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی……..85

4-3-جدول یک بعدی توزیع فراوانی متغیر وابسته(زنان خانه دار)…………………………………………………….86

4-3-1-جدول توزیع فراوانی زنان خانه دار بر حسب الگوی غذایی…………………………………………………..86

4-4-جداول یک بعدی توزیع فراوانی متغیرهای مستقل(زنان خانه دار)……………………………………………..86

4-4-1-جدول توزیع فراوانی زنان خانه دار بر حسب سرمایه فرهنگی……………………………………………….86

4-4-2-جدول توزیع فراوانی زنان خانه دار بر حسب سرمایه اقتصادی………………………………………………87

4-4-3-جدول توزیع فراوانی زنان خانه دار بر خسب طبقه اجتماعی…………………………………………………87

4-4-4-جدول توزیع فراوانی زنان خانه دار بر حسب میزان اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی…………………..88

4-5-جداول یک بعدی توزیع فراوانی متغیرهای زمینه­ای زنان خانه دار…………………………………………….88

4-5-1-جدول توزیع فراوانی زنان خانه­دار بر حسب میزان تحصیلات……………………………………………….88

 

4-5-2-جدول توزیع فراوانی زنان خانه­دار بر حسب ابعاد خانواده…………………………………………………89

4-5-3-جدول توزیع فراوانی زنان خانه­دار بر حسب میزان درآمد خانواده………………………………………90

4-5-4-جدول توزیع فراوانی زنان خانه­دار بر حسب سن…………………………………………………………….90

4-6-جداول دو بعدی متغیر وابسته با متغیرهای مستقل(زنان خانه­دار)…………………………………………….91

4-6-1-توزیع فراوانی الگوی غذایی بر سرمایه فرهنگی………………………………………………………………91

4-6-2-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی……………………………….92

4-6-3-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب طبقه اجتماعی……………………………………………………..93

4-6-4-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب سن……………………………………………………………………94

4-6-5-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب تحصیلات…………………………………………………………..95

4-6-6-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب ابعاد خانواده………………………………………………………..96

4-6-7-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب میزان درآمد خانواده…………………………………………….97

4-7-جدول یک بعدی توزیع فراوانی متغیر وابسته(زنان شاغل)……………………………………………………..98

4-7-1-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب الگوی غذایی………………………………………………….98

4-8-جداول یک بعدی متغیرهای مستقل(زنان شاغل)…………………………………………………………………98

4-8-1-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب سرمایه فرهنگی………………………………………………..98

4-8-2-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب سرمایه اقتصادی……………………………………………….99

4-8-3-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب نوع شغل………………………………………………………..100

4-8-4-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل برحسب تعارض کار-خانواده…………………………………………100

4-8-5-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب تعارض فشاری…………………………………………………..101

4-8-6-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب تعارض رفتاری………………………………………………….101

4-8-7-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب تعارض زمانی……………………………………………………102

4-8-8-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب حمایت اجتماعی……………………………………………….102

4-8-9-جدول توزیع فراوانی زنان شاغل بر حسب طبقه اجتماعی…………………………………………………..103

4-9-جداول دوبعدی متغیر وابسته بر حسب متغیرهای مستقل………………………………………………………..104

4-9-1-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب سرمایه فرهنگی……………………………………………………104

4-9-2-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب سرمایه اقتصادی…………………………………………………..105

4-9-3-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب تعارض کار-خانواده……………………………………………106

4-9-4-جدول دوبعدی الگی غذایی بر حسب تعارض فشاری……………………………………………………..107

4-9-5-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب تعارض رفتاری…………………………………………………..108

4-9-6-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب تعارض زمانی…………………………………………………….109

4-9-7-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب حمایت اجتماعی………………………………………………..110

4-9-8-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی………………………………111

4-9-9-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب میزان تحصیلات………………………………………………….112

4-9-10-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب ابعاد خانواده…………………………………………………….113

4-9-11-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب میزان درآمد زنان شاغل……………………………………..114

4-9-12-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب میزان درآمد همسر……………………………………………115

4-9-13-جدول دوبعدی الگوی غذایی بر حسب سن………………………………………………………………..116

4-10-آمار استنباطی زنان خانه دار…………………………………………………………………………………………117

جدول4-10-1-رابطه بین سرمایه فرهنگی زنان با الگوی غذایی خانواده………………………………………..117

جدول 4-10-2-رابطه بین سرمایه اقتصادی با الگوی غذایی خانواده………………………………………………117

جدول4-10-3-رابطه بین حمایت اجتماعی با الگوی غذایی خانواده………………………………………………118

جدول4-104-رابطه بین اثرپذیری از تبلیغات تلویزیونی با الگوی غذایی خانواده……………………………..118

جدول4-10-5-رابطه طبقه اجتماعی زنان با الگوی غذایی خانواده…………………………………………………119

جدول4-10-6-رابطه سن زنان با الگوی غذایی خانواده………………………………………………………………119

جدول4-10-7-رابطه میزان تحصیلات زنان با الگوی غذایی خانواده…………………………………………….120

جدول 4-10-8-رابطه ابعاد خانواده با الگوی غذایی خانواده………………………………………………………..120

جدول 4-10-9-رابطه میزان درآمد خانواده با الگوی غذایی خانواده…………………………………………….121

4-11-آمار استنباطی زنان شاغل……………………………………………………………………………………………..122

جدول4-11-1-رابطه سرمایه فرهنگی زنان با الگوی غذایی خانواده………………………………………………122

جدول4-11-2-رابطه بین سرمایه اقتصادی با الگوی غذایی خانواده……………………………………………….122

جدول4-11-3-رابطه تعارض کار-خانواده با الگوی غذایی خانواده………………………………………………123

جدول4-11-4-رابطه تعارض فشاری با الگوی غذایی خانواده……………………………………………………..123

جدول5-11-5-رابطه تعارض رفتاری با الگوی غذایی خانواده…………………………………………………….124

جدول4-11-6-رابطه تعارض زمانی با الگوی غذایی خانواده………………………………………………………124

جدول4-11-7-رابطه حمایت اجتماعی(ابزاری)زنان با الگوی غذایی خانواده…………………………………125

جدول4-11-8-رابطه اثرپذیری زنان از تبلیغات تلویزیونی با الگوی غذایی خانواده………………………….125

جدول4-11-9-رابطه نوع شغل زنان شاغل با الگوی غذایی خانواده………………………………………………126

جدول4-11-10-رابطه میزان تحصیلات زنان با الگوی غذایی خانواده…………………………………………..126

جدول4-11-11-رابطه ابعاد خانواده با الگوی غذایی خانواده………………………………………………………127

جدول4-11-12-رابطه درآمد زنان با الگوی غذایی خانواده……………………………………………………..127

جدول4-11-13-رابطه درآمد مرد با الگوی غذایی خانواده……………………………………………………..128

جدول4-11-14-رابطه سن زنان با الگوی غذایی خانواده………………………………………………………..128

جدل4-12-بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر الگوهای غذایی خانواده­ها از دید

زنان شاغل……………………………………………………………………………………………………………………..129

جدول4-13-بررسی میزان پیش بینی متغیر وابسته(ضریب تعیین)………………………………………………130

4-14-تحلیل مسیر زنان شاغل……………………………………………………………………………………………131

جدول4-15-بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر الگوهای غذایی خانواده-ها از دید زنان خانه­دار……………………………………………………………………………………………………………………………….132

4-16-تحلیل مسیر زنان خانه­دار………………………………………………………………………………………..133

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………134

5-2-یافته­ها……………………………………………………………………………………………………………………134

5-3-بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………..136

5-4-راهکارهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………….138

5-5-محدودیت­های تحقیق……………………………………………………………………………………………….138

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………140

مقدمه:

سلامتی یکی از بنیادی ترین نیازهای  زندگی انسان است. سلامتی شالوده­ای بنیادی برای بالندگی و پیشرفت انسان­ها بوده، که فقدان آن عاملی مهم و موثر در سستی و فروپاشی ملّی شمرده میشود. آنچه که برای جامعه شناسان در زمینه­ی سلامتی و بیماری اهمیّت می­یابد بررسی تاثیر عوامل اجتماعی-فرهنگی، و روانی-اجتماعی بر فرآیند پدیدآوری، نگهداری،افزایش،توزیع و پی آمدهای سلامتی و بیماری در جامعه است.با درنظر گرفتن سلامتی،به عنوان مفهومی متأثر از مجموعه­ای پیچیده از عوامل زیستی،روانی-اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی،مذهبی و محیطی باید گفت که در این معنا سلامتی دیگر تنها دغدغه­ی دست اندرکاران علوم پزشکی نیست، دانشمندان علوم اجتماعی به ویژه جامعه شناسان و روان شناسان نیز به بررسی آن علاقمند می­شوند(ریاحی،98:1384).

یکی از مهمترین عوامل تشکیل دهنده­ی الگوی غذایی جامعه مجموعه عادات و فرهنگ غذا و تغذیه افراد آن جامعه است. این عادات از بدو تولد در درون خانواده شکل می­گیرد که خود وابسته به بستری است که جامعه فراهم می­کند. بنابراین عادات غذایی از یک­طرف پاسخگویی به نیاز غریزی و خواسته ای فیزیولوژیک و از سوی دیگر یک رفتار فرهنگی است. امروزه با پیشرفت علم و فن آوری و صنعت، شیوه­ی زندگی تغییر کرده است و شاهد کمرنگ شدن سنتها و آداب فرهنگهای بومی در زمینه و آداب و رفتارهای غذایی هستیم. امروزه انگیزه و تمایل افراد به غذا بر اساس نیاز واقعیبدن نیست بلکه معیار انتخاب غذا را خوشمزه بودن آن می­دانند (فاضل پور و همکاران،26:1390). غذا یکی از نیازهای اساسی انسان و برای ادامه ی حیات آن لازم و ضروری است و بدون آن تداوم زندگی برای انسان میسر نمی­باشد. غذا سوخت انسانی برای هرگونه تحرک و حیات است. دسترسی به غذای کافی و مطلوب و سلامت تغذیه­ای از محورهای اصلی توسعه و سلامت جامعه است. نقش تغذیه در سلامت،افزایش کارایی،یادگیری انسانها و ارتباط آن با توسعه اقتصادی طی تحقیقات وسیع جهانی به اثبات رسیده است(هزارجریبی و علیزاده اقدم،196:1391).

جامعه شناسی غذا و تغذیه یکی از شاخه­های جدید جامعه شناسی است. امروزه توجه به ابعاد تغذیه­ی انسانی از دیدگاه اجتماعی ذهن پژوهشگران عرصه­ی سلامت و تغذیه را به خود مشغول کرده است.جامعه شناسی غذا عوامل بی­شمار اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی،سیاسی و فلسفی که روی عادتهای غذایی  تاثیر می­گذارد و این که چه چیزی بخوریم،کی بخوریم،چگونه بخوریم را مطالعه می­کند.مطالعات جامعه شناختی عادتهای غذایی و نقشی که محیط اجتماعی در تولید و مصرف موادغذایی  ایفا می­کنند را بررسی می­کنند. در اینجا مفهوم این گفته به منزله­ی این نیست که انتخابهای فردی و ذائقه­های شخصی هیچ اهمیتی ندارد  بلکه به خاطر این است که تبیین جامعه شناختی الگوهای غذایی، تعیین­کننده­های اجتماعی،چگونگی غذا خوردن و سبکهای انجام این کار را  مشخص می­سازند. در کل این گونه رفتارها اشتهای اجتماعی را مشخص می سازند.غذا فقط غذای آماده نیست، انتخاب نوع غذا و مصرف آن در شبکه پیچیده­ای از فرهنگ،عوامل فردی و اجتماعی اتفاق می­افتد.بنابراین برای برنامه ریزی صحیح و درست در زمینه­ی رفتار سالم تغذیه­ای توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی از اهمیت فراوانی برخوردار است(علی زاده اقدم،286:1390).

توجه جامعه شناسان به امر غذا و تغذیه بازتابی از اهمیت فزاینده­ی اجتماعی و فرهنگی غذا در جوامع نوین صنعتی است. در جوامع امروزی زمینه های مختلفی از نظر فرهنگی با امر رژیم غذایی و بدن مرتبط گشته است(محسنی،1379:372).

1-2- بیان مسئله:

در طول دهه های اخیر روش بسیاری از مردم دنیا بخصوص در کشورهای توسعه یافته تغییر کرده است و افزایش اخیر در بیماریهای مزمن در دنیا مربوط به محیطی است که سبب کم تحرکی،افزایش دریافت کالری و شیوه های نامناسب زندگی شده است. این تغییرات در شیوه ی زندگی دامن­گیر کشورهای ­در ­­حال توسعه از جمله ایران نیز می­باشد. نوع روغن مصرفی، نمک، انواع ترشی­ها، نوع روش پخت و پز،مصرف چای، استفاده از غذاهای آماده و غیره از جمله عادات غذایی روزانه هستند که در صورت شیوه­ی مصرف نادرست زمینه ساز بسیاری از بیماریهای مزمن و غیرواگیردار می­شود. با گسترش زندگی صنعتی مصرف غذاهای آماده، غذاهای پرچرب و سرخ کردنی افزایش چشمگیری یافته است و میزان اسیدهای چرب ترانس موجود در این محصولات غذایی موجب افزایش شیوع بیماریهای مزمن گردیده است (برزویی و همکاران،158:1389).

در کشورهای در حال توسعه به علت ورود به زندگی ماشینی و صنعتی و توسعه اقتصادی-اجتماعی بسیاری از بیماریهای مزمن – غیرعفونی به ویژه در میان لایه­های اجتماعی متوسط و مرفه اندک اندک افزایش یافته است. شاید بنیادی­ترین گام در جهت کاهش این­گونه بیماریهای مزمن تلاش برای پدیدآوری الگوهای رفتاری مناسب یا دگرگونی سازی الگوهای رفتاری نامناسبی است که مستقیم و غیرمستقیم بر سلامتی و بیماری افراد تاثیر می­گذارد(ریاحی،2003:165).

محققان6 دسته از عوامل خطرآفرین رفتاری را ریشه­ی بیماریهای مزمن و غیرعفونی (بیماریهای زندگی ماشینی) در بزرگسالان و عامل مرگ ومیر زودهنگام آنها می­دانند1- دودکشیدن به ویژه سیگار کشیدن 2- آشامیدن بیش از اندازه­ی نوشابه های مضر 3- بهره نگرفتن یا بهره­گیری اندک از خدمات بهداشتی پیش­گیرانه مانند کنترل فشارخون، بازدیدهای پزشکی منظم و دوره­ای-شناسایی به موقع سرطان- مهار بیماریهای قند 4- پیگیری شیوه­های نامناسب زندگی مانند: عادتهای غذایی نامناسب و پویایی اندک بدن 5- عوامل خطرآفرین محیطی مانند: خطرهای محیطی-آلودگی هوا،صدا و آب 6- تنش و فشارهای روانی(Park,2000,27).

امروزه در کشورهای توسعه یافته و نیز در میان لایه های بالا و متوسط کشورهای در حال توسعه، الگوی تغذیه به سوی افزایش مصرف شکر، چربی حیوانی، و پروتئین ها، همراه با کاهش مصرف الیاف گیاهی(میوه وسبزی و دانه های گیاهی) پیش می رود. بیشتر افراد ،سبزی و میوه های تازه و دانه­های گیاهی کمی مصرف می­کنند و در همان حال مقدار فراوانی گوشت به شکل غذاهای آماده و کنسرو شده و شکر به شکل نوشابه­ها و شیرینی­ها در خوراک خود می­گنجانند. این روند بر اثر به کارگیری فن آوری های نوین تغذیه شتاب بیشتری به خود گرفته است. فن­آوری هایی که بر فرآیند تولید،پخش، فرآوری و مصرف مواد غذایی -که نمودهای بنیادین نقش اجتماعی غذاها است تاثیر می­گذارد(ریاحی،102:1384).

اگر چه نقش ژنتیک به عنوان عامل خطر در ابتلا به سرطان موثر می­باشد امّا مطالعات مختلف نشان می دهند که فاکتور محیطی اصلی در ارتباط با سرطان تغذیه است. مطالعات انجام شده ثابت کرده است که تغذیه در بروز 30 تا 40 درصد انواع سرطانها موثر می باشد. بسیاری از رفتارهای تغذیه ای مانند: نوع غذا،روش آماده کردن غذا،میزان تعادل در کالری دریافتی و تنوع غذایی می­توانند به عنوان عامل خطر در ابتلا به سرطان تاثیر گذار باشند.شواهد نشان می­دهند که مصرف غذاهای پرچرب،کم فیبر و مصرف نکردن روزانه میوه و سبزی منبع غنی از ویتامینها هستند که با افزایش بروز سرطان های مختلف در ارتباط می­باشند(میربازغ و همکاران،109:1391).

بشر امروزی بر خلاف گذشته با خوردن انواع مواد لازم و غیر لازم و حتی گاهی اوقات مضرو زیان آور موجب ناکارآمدی بدن خود شده است.در حالی که در گذشته عامل بسیاری از بیماریها و مرگ و میرها و عفونت بوده است ، در اواخر قرن 19 با تغییراتی که در سبک زندگی سلامت محور با تاکید بر تغذیه به طور خاص اتفاق افتاد، این نوع بیماریها کاهش یافته و جای خود را به بیماریهای مزمن داده است. بر اساس آمار منتشر شده انستیتیو تحقیقات 20 درصد افراد در ایران دچار سوء تغذیه­اند و علی رغم  داشتن درآمد کافی به سبب عدم آگاهی تغذیه­ای ناصحیح از تغذیه خوب برخوردار نمی­باشند.بدن آدمی یک مجموعه پیچیده و متنوعی از کارکردهاست و توانایی این را دارد که بدون کمک خارجی خود را از ارزیابی کند اما شرط بازسازی آن است که نیازهای آن به درستی مرتفع گردد و این فرآیند پیچیده تحت عنوان تغذیه نام دارد. گرچه طبقه­ی اجتماعی، درآمد و میزان دستیابی افراد به کالاها وخدمات اهمیت فراوانی در تعیین کیفیت زندگی آنها دارد اما سرانجام وضع سلامتی شان عامل بنیادی برای بالندگی وپیشرفت انسانهاست و فقدان آن عامل مهم و موثری در سستی و فروپاشی ملّی شمرده میشود(قاسمی،1388 :183)

جداول مربوط به میزان هدر دادن منابع در ایران به خوبی یکی از علل عدم توسعه واقعی و کیفی کشور را نشان می­دهد. عاملی که اتفاقا بر عهده دولتمردان یا سیاست های آنان نیست، بلکه زاییده نگرش مردم در زندگی فردی و اجتماعی خود است. رویکرد مردم به استفاده از منابع که بتدریج در خلال سالیان شکل گرفته، به آسانی هم از بین نخواهد رفت اما بررسی و یادآوری آن، همواره تلنگری است بر این که حرکتی برای اصلاح آن از سوی مردم انجام گیرد.

تصویر زیر مصرف سالانه چند ماده غذایی برای هر نفر و رتبه هر ماده را در هرم غذایی را نشان می­دهد. در واقع نگاهی است اجمالی به فرهنگ و رویه مصرفی مردم ایران.

 

بررسیهای مختلف نشان می­دهند که در بخشهایی از جمعیت کشور  ما سوءتغذیه وجود دارد .کمی وزن کودکان زیر5 سال،کمبود پروتئین،کم خونی ، فقرآهن واختلالات ناشی از کمبود ید و …بسیاری از افراد کشور را دچار مشکل کرده است. بر اساس آمارهای منتشر شده توسط انستیتو تحقیقات تغذیه­ای و صنایع غذایی کشور حدود 20 درصد از جمعیت ایران دچار سوءتغذیه هستند و 20 درصد دیگر علی رغم داشتن درآمد کافی به سبب عدم آگاهی و سواد تغذیه­ای از تغذیه­ی مطلوب برخوردار نمی­باشند(جهانگیری و رجبی،76:1380). بررسی رشید خانی و همکارانش بر روی زنان شمال شهر تهران نشان داد که ویژگی­های اقتصادی، اجتماعی چون: تحصیلات دانشگاهی، شاغل بودن، میزان درآمد زن در ماه، میزان درآمد کل خانواده و ویژگی­های جمعیتی نظیر:سن، تأهل، داشتن فرزند، تعداد فرزندان و ابعاد خانواده و قومیت بر روی الگوهای غذایی زنان موثراست(رشید خانی و همکاران،1387). هچنین بررسی علیزاده اقدم بر روی شهروندان تبریزی نشان داد که بین سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی، جنس و تأهل و سبک غذایی رابطه وجود دارد(علیزاده اقدم،1390).

پدیده­ی سوءتغذیه تمام افراد جامعه را به شکلی همگون متأثر نمی­سازد. پیش بینی­ها و مطالعات در این زمینه نشان می­دهندکه اقشار فقیر،زنان و سالمندان بیشتر از گروههای دیگر در معرض سوءتغذیه خود وخانواده هایشان قرار دارند.

عاملی که تاکنون در امر سوءتغذیه بدان توجه چندانی مبذول نگردیده است عدم آگاهی از شیوه­ی مناسب غذایی و وجود باورهایی در زمینه ی شیوه تغذیه است که موجب نابسامانی در امر تغذیه مناسب وکافی می­گردد. بنابراین شناخت عوامل نشأت گرفته از فرهنگ مانند: آداب و رسوم، ارزشها و عادات نادرست غذایی امکان شناسایی و رفع کاستیهایی را که در فرهنگ عمومی تغذیه وجود دارد به ما می­دهد(همان:77).

بنابراین تحقیق حاضر الگوهای غذایی زنان شاغل و خانه دار شهر کرمان را مورد بررسی قرار می­دهد. هدف پژوهش حاضر بررسی الگوهای غذایی شهر کرمان است اما از آنجا که اکثر زنانالگوهای غذایی خانواده را اجرا می­کنند، لذا این پژوهش زنان شهر کرمان را هدف قرار داده تا بتوانند الگوهای موردنظر خانواده هایشان را انعکاس دهند. همچنین از آنجا که شاغل و خانه دار بودن زنان ممکن است بر الگوهای غذایی خانواده هایشان موثر واقع شود سعی شده نمونه موردنظر از بین این دو گروه انتخاب گردد. همچنین تلاش شده با توجه به چارچوب نظری تعارضات شغل و تفاوتهای نقش زنان شاغل و تاثیر آن بر الگوهای غذایی خانواده هایشان مورتوجه قرار گیرد.

1-3-موضوع تحقیق:

بررسی جامعه شناختی الگوهای غذایی خانواده­های شهر کرمان و عوامل موثر بر آن.

1-4- اهداف تحقیق

اهداف پژوهش حاضر را می توان به دو قسمت اهداف کلی و جزئی تقسیم کرد.

هدف کلی:

شناسایی الگوهای خانواده های شهر کرمان و عوامل موثر بر آن.

اهداف جزئی:

1-تعیین رابطه سرمایه­ی فرهنگی زنانو الگوهای غذایی خانواده.

2-تعیین رابطه سرمایه­ی اقتصادی و الگوهای غذایی خانواده.

3-تعیین رابطه تعارض کار-خانواده زنانشاغل و الگوهای غذایی خانواده.

4-تعیین رابطه تعارض زمانی زنان شاغل و الگوهای غذایی خانواده.

5-تعیین رابطه تعارض فشاریزنان شاغلو الگوهای غذایی خانواده.

6-تعیین رابطه بین تعارض فشاری زنان شاغلو الگوهای غذایی خانواده.

7-تعیین رابطه ی بین حمایت اجتماعی زنان شاغل و الگوهای غذایی خانواده.

8-تعیین رابطه­ی بین اثرپذیری ازتبلیغات تلویزیونی و الگوهای غذایی خانواده.

9-تعیین رابطه بین نوع شغل زنان شاغلو الگوهای غذایی خانواده.

10-تعیین رابطه بین طبقه­ی اجتماعی خانوادهو الگوهای غذایی خانواده

11-تعیین رابطه سن زنان و الگوهای غذایی خانواده.

12-تعیین رابطه بین سطح تحصیلات زنان و الگوهای غذایی خانواده.

13-تعیین رابطه بین میزان درآمد خانواده زنان خانه­دار و الگوهای غذایی خانواده.

14-تعیین رابطه بین درآمد زنان شاغل و الگوهای غذایی خانواده.