پایان‌ نامه کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی – فلسفه و کلام اسلامی

 

عنوان:

بررسی تطبیقی نظریه تکثرگرایی سروش و وحدت متعالی ادیان نصر

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

چكیده رساله/پایان نامه:   یکی از مهم‌ترین سوالات ما در عرصه معرفت شناسی دینی مسأله پلورالیسم یا کثرت‌گرایی دینی است. آن چه اكنون محل سؤال واقع گردیده است اصل وجود كثرت ادیان نیست بلكه تبیین علت این كثرت‌هاست. نظریه “پلورالیزم یا كثرت گرایی دینی” از یکسو و نظریه “وحدت متعالی ادیان” از سویی دیگر واکنش هایی است که نسبت به این مسئله مطرح گردیده است. پلورالیزم به دنبال راهی برای اثبات حقانیت ادیان گوناگون و رستگاری پیروان آن هاست. دکتر سروش به عنوان حامی این تفکر با بهره گیری از معرفت شناسی کانت و هرمنوتیک فلسفی ادعا می کند که پیروان ادیان مختلف به حقیقت فی نفسه دسترسی ندارند و فقط نمودی از امر مطلق را دریافت می‌کنند. او قلمرو معرفت‌شناسی کانت را از تجربه های حسی فراتر دانسته، آن را شامل تجربه‌های دینی نیز می داند. از دیدگاه سروش در واقع هسته ی اولیه ی تمام ادیان تجربه های دینی آن هاست و این فرهنگ ها و ادراکات گوناگون است که در ارائه ی تفسیر این تجربه دخالت کرده، تفسیر های متکثر از آن ارائه می دهد. دکتر نصر هم به عنوان نماینده ی جریان سنت گرایی با استفاده از مبانی ای که عمدتا متأثر از سنت گرایانی چون شوآن وگنون و نیز عرفان اسلامی است قائل به نظریه ی وحدت باطنی ادیان است. او اولاً باطن ادیان را یكی می داند؛ هر چند ظاهر آنها با هم ناسازگار باشند؛ دوم، حكمت باطنی و جاودان را امری مشترك در میان ادیان می بیند كه توان ایجاد سازگاری میان ادیان را دارد؛ و سوم آنكه همة ادیان بزرگ را دارای ریشه ای الهی می داند. در مقام مقایسه بزرگترین وجه تشابه این دو دیدگاه اعتقاد به حقانیت ادیان بزرگ تاریخی و رستگاری پیروان آنها است و بزرگترین وجه تفاوت آنان در مبانی آن دو برای اتخاذ چنین موضعی است. سروش از مبانی فلسفی کانت و هرمنوتیک فلسفی در این جهت بهره می برد و نصر از مبانی سنت گرایان، بویژه اعتقاد آنان به ریشه واحد ادیان و نظریه جاودان خرد.

کلید واژه:   معرفت شناسی دینی، پلورالیزم دینی، عبدالکریم سروش، وحدت متعالی ادیان، سید حسین نصر حکمت خالده.

فهرست مطالب

 فصل اول: مقدمات بحث.. 1

۱- مقدمه. 1

۱-۱- تعریف مسئله و تبیین موضوع. 1

۱-۲- ضرورت تحقیق و هدف… 2

۱-۳- پرسش ‌های اساسی تحقیق.. 3

۱-٤- فرضیه‌ها و پاسخ‌های احتمالی تحقیق.. 3

1-5- پیشینه تحقیق.. 4

۱-۶- چه كاربردهایی از انجام این تحقیق متصور است؟. 5

۱-۷- نوآوری وامتیاز تحقیق حاضر در چیست؟. 5

۱-۸- گزارشی اجمالی از فصول تحقیق.. 5

فصل دوم: بررسی نظریه کثرت‌گرایی دکتر سروش… 11

۲- ۱- پلورالیزم و خاستگاه آن.. 12

۲- ۱-۱- معناشناسی پلورالیزم دینی.. 12

2-1-2- بررسی پیشینه و خاستگاه پلورالیزم دینی.. 15

۲-۱-۲-۱- بررسی زمینه ها و عوامل فلسفی نظریه. 16

۲-۱-۲-۲- بررسی زمینه‌ها و عوامل معرفتی نظریه. 19

۲-۱-۲-۳- بررسی زمینه‌ها و عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نظریه. 23

۲- ۲- تبیین نظریه کثرت‌گرایی دکتر سروش…. 27

۲-۲-۱- گذری کوتاه بر نظریات دکتر سروش… 30

۲-۲-۲- نظر سروش درباره دین و معرفت دینی.. 33

۲-۲- ۳- تبیین نظریه کثرت‌گرایی دکتر سروش… 35

۲-۳- بررسی مبانی فلسفی نظریه کثرت‌گرایی دکتر سروش…. 44

۲-۳- ۱- مبانی فلسفی کانت… 44

۲-۳-۱-۱- مبانی فلسفه کانت و تکثرگرایی.. 47

۲-۳-۲- هرمنوتیک… 50

۲-۳-۲-۱- سروش و هرمنوتیک…. 54

۲-۳-۳- پرسپکتیویسم نیچه (Nietzsche Perspectivism) 60

۲-۳-۳- ۱- سروش و پرسپکتیویسم.. 63

۲-۳-٤- بازی‌های زبانی ویتگنشتاین (TheTheoryof Language games) 64

۲-۳-٤-۱- سروش و نظریه ی بازی‌های زبانی ویتگنشتاین.. 66

۲-۳- ۵- سروش و تجربه‌گرایی دینی.. 69

۲-۳-۵-۱- تجربه ی دینی از نگاه فیلسوفان غرب… 70

۲-۳-۵-۲- تجربه دینی و نگاه عرفا 71

۲-۳-۵-۳- سروش و تجربه‌ی دینی.. 76

۲- ٤- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری… 80

فصل سوم: بررسی نظریه وحدت متعالی ادیان دکتر نصر. 82

۳-۱- سنت‌گرایی و خاستگاه آن.. 83

۳-۱-۱- معناشناسی سنت‌گرایی.. 83

3-۱-۱-1- معناشناسی سنت… 85

3-1-1-2-  بررسی واژه (Tradition) 86

3-1-1-2-1- اشتقاق و معنای لغوی… 86

3-1-1-2-2- بررسی واژه سنت در معنای عرفی.. 87

3-1-1-2-2-1- معنای سنت در زبان عربی.. 87

3-1-1-2-2-2- معنای سنت در زبان فارسی.. 88

3-۱-1-۳- چیستی سنت در نظر عالمان سنت‌گرا 89

۳-۱-۱-۳-۱- حقیقت مطلق، بی‌صورت و فرا زمان.. 90

۳-۱-۱-۳-۲- تجلی صوری حقیقت‌های الوهی ازلی در زمان و مکان از طریق ظواهر و قوالب اسطوره‌ای و دینی   92

۳-۱-۲- پیشینه و خاستگاه سنت‌گرایی.. 94

۳-۱-۲-۱- پایه‌گزاران سنت‌گرایی.. 100

3-۱-۲-۱-1- رنه‌گنون.. 100

3-۱-۲-۱-2- آناندا کوماراسوامی.. 102

۳-۱-۲-۱-2- فریتهوف شوان.. 104

3-1-۳- سید حسین نصر پایه گذار سنت گرایی در ایران.. 106

۳-۱-۳-۱- نگاهی به زندگی حسین نصر. 106

۳-۱-۳- ۲- نگاهی به آراء و افکار حسین نصر. 108

۳-۱-٤- سنت و دین از نگاه نصر وسنت گرایان.. 112

3-2- تبیین نظریه وحدت متعالیه ادیان.. 114

۳-۲-۱- اصول نظریه‌ی وحدت متعالی ادیان.. 116

۳- ۲-۱-۱-تمام ادیان مبدأ واحدی دارند. 116

۳-۲-۱-۲-تفاوت جایگاه امر مطلق و مثل اعلاء 117

۳-۲-۱-۳- اصل راست آیینی.. 119

۳-۲-۱-٤-تمایز میان بعد ظاهری و بعد باطنی.. 122

۳-۲-۱-۵- وحدت باطنی و کثرت ظاهری… 126

۳-۲-۱-۶- وجود عناصر متشابه در ادیان مختلف… 128

این مطلب را هم بخوانید :

۳-۲-۲- جمع بندی و نتیجه گیری بخش…. 130

۳-۳- مبانی نظریه وحدت متعالی ادیان.. 131

۳-۳-۱- مبانی نظری وعرفانی نظریه ی وحدت متعالی ادیان.. 131

۳-۳-۱-۱- فلسفه سنت گرایان (حکمت خالده) 131

۳-۳-۱-۱-۱- حکمت خالده و نظریه وحدت متعالی ادیان.. 137

۳-۳-۱-۲- مبانی عرفانی نظریه وحدت متعالی ادیان.. 139

۳-۳-۱-۲-۱- ابن‌عربی و مبانی نظریه‌ی وحدت متعالی ادیان.. 141

۳-۳-۱-۲-۱-۱- ابن‌عربی و نظریه ی وحدت وجود. 142

۳-۳-۱-۲-۱-۲- ابن‌عربی و وحدت‌گرایی دینی.. 145

۳-۳-۱-۲-۱-۳- اسماء الهی و ظهور ادیان.. 146

۳-۳-۱-۲-۱-٤- ابن‌عربی و نظریه‌ی وحدت متعالی ادیان.. 148

۳-۳-۱-۲-۲- وحدت متعالی ادیان در اندیشه مولوی… 150

۳-۳-۱-۲-۲-۱- وحدت انبیاء 151

۳-۳-۱-۲-۲-۲- علت اختلاف ادیان در نگاه مولوی… 152

۳-۳-۱-۲-۲-۳- یکی بودن حقیقت… 154

۳-۳-۱-۲-۲-٤- گوهر دین.. 155

۳-۳-۱-۳- نتیجه گیری بخش…. 156

 

۳-۳ -۲- مبانی فلسفی نظریه‌ی وحدت متعالی ادیان.. 156

۳-۳-۲-۱ – نصر و فلسفه‌ی اسلامی.. 156

۳-۳-۲-۲- نصر و حکمت متعالیه. 160

۳-۳-۲-۲-۱- اصول مابعدالطبیعی.. 160

۳-۳-۲-۲-۲- تشکیک در وجود. 161

۳-۳-۲-۲-۳- وحدت متعالی وجود. 162

۳-۳-۲- ۳- نصر و شیخ اشراق.. 165

۳ -۳-۲-۳-۱- نورالانوار و مباحث وجود. 168

۳-۳-۲-٤- جمع بندی و نتیجه‌گیری… 170

فصل چهارم: مقایسه و تطبیق دو نظریه. 173

٤- مقایسه و تطبیق دو نظریه. 174

٤-۱- مقدمه: جهانی‌شدن و دین.. 174

٤-۲- بررسی اجمالی دو نظریه. 175

٤-۳- بررسی مقایسه‌ای و تطبیقی نظریه کثرت‌گرایی سروش و وحدت متعالی ادیان نصر. 176

٤-۳-۱- حقیقت مطلق؛ عدم شناخت حقیقت مطلق، محدودیت انسانی یا نامحدود‌بودن حقیقت مطلق. 176

٤-۳-۲- دین و تکثر ادیان در نگاه سروش و نصر، پلورالیزم دینی یا دین جاویدان.. 180

٤-۳-۳- ویژگی و خصوصیات ادیان متکثر از دیدگاه سروش و نصر، بشری‌بودن یا وحیانی ‌بودن.. 184

٤-۳-۳-۱- دیدگاه سروش…. 184

٤-۳-۳-۱- ۲- تجربه دینی، هسته‌ی دین.. 184

٤-۳-۳-۱- ۳- وجود شخصیت بنیان‌گذار دین.. 185

٤-۳-۳-۱-٤- ذاتیات، اساس دین و عرضیات، صورت دین.. 185

٤-۳-۳-۱-۵- دین وحیانی اقلّی است نه اکثری… 186

٤-۳-۳-۲- دیدگاه نصر. 187

٤-۳-۳-۲-۱- دین امری قدسی است… 187

٤-۳-۳-۲-۲- محوریت متون مقدس…. 188

٤-۳-۳-۲-۳- اهمیت سنت بنیان‌گذار دین.. 188

٤-۳-۳-۲-٤- تعالیم و مناسک…. 189

٤-۳-۳-۲-۵- ظاهر و باطن دین.. 189

٤-۳-٤- جمع‌بندی، مقایسه و تطبیق.. 190

٤-۳-٤-۱- اشتراک دیدگاه‌ها 190

٤-۳-٤-۲- اختلاف دیدگاه‌ها 191

٤-٤- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری… 193

منابع و مآخذ. 195

الف: کتاب… 196

ب: مقالات… 204

ج: منابع انگلیسی.. 206

 

فصل اول: مقدمات بحث

۱- مقدمه

۱-۱- تعریف مسئله و تبیین موضوع

تنوع و تکثر ادیان و مذاهب در جهان ما به گونه‌ای است که نمی‌توان یک دین را مرکز توجه قرار داد و سایر ادیان را نادیده گرفت. امروزه ارتباطات به گونه‌ای است که پیروان ادیان را وا داشته است تا به یکدیگر توجه کنند. با ظهور تجددگرایی در الهیات پژوهشی و پیشرفت فناوری و مسئله جهانی‌شدن، تکثرگرایی دینی به صورت یکی از عرصه‌های مهم فلسفه دین درآمده است. مسئله‌ای که ابتدا از جانب فیلسوفان غرب و در نهایت نماینده‌ی برجسته آن‌ها جان هیک مطرح شد. باید گفت چون ما با تکثرات فراوانی در جهان مواجهیم، تبیین این مسئله برای پژوهشگران عرصه‌ی دین از اهمیت شایانی برخوردار