4-2-8- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………….63

4-3- ضرایب همبستگی بین متغییر های اندازه گیری شده زمان 80%  گلدهی گیاه ریحان سبز…………….64

4-4- ضرایب همبستگی بین متغییرهای اندازه گیری شده زمان برداشت  گیاه ریحان سبز…………………..66

4-5- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………………69

4-6- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………70

 

فهرست منابع

عنوان                                                                                                      صفحه

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………..73

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..79

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                      صفحه

جدول 3- 1- مشخصات هواشناسی شهرستان کلاله در زمان اجرای پروژه…………………………………………..25

جدول 3-2- تجزیه عناصر غذایی موجود در بسترهای مورد آزمایش……………………………………………..26

جدول4-1- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………………………………………………..36

جدول4-2- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..39

جدول4-3- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان 80 % گلدهی گیاه ریحان………….65

جدول4-4- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان برداشت گیاه ریحان…………………..68

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                      صفحه

شکل4-1- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………43

شکل4-2- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار……………………………………44

شکل4-3- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار…………………………..44

شکل4-4- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد گره……………………………………………………….45

شکل4-5- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد میان گره…………………………………………………46

شکل4-6- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول میان گره………………………………………………….46

شکل4-7- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر سطح برگ………………………………………………………47

شکل4-8- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص سطح برگ…………………………………………..48

شکل4-9- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول ریشه……………………………………………………….49

شکل4-10- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر ریشه………………………………………………….49

شکل4-11- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک ریشه……………………………………………50

 

این مطلب را هم بخوانید :

شکل4-12- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر کل برگ در  بوته…………………………………51

شکل4-13- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک کل برگ در  بوته…………………………..51

شکل4-14- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت تعداد گل آذین در  بوته………………………………………52

شکل4-15- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت طول گل آذین در بوته………………………………………..53

شکل4-16- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد چرخه در هر گل آذین…………………………….53

شکل4-17- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل چرخه در هر بوته……………………………..54

شکل4-18- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن کل بذر در هر بوته…………………………………..55

شکل4-19- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل بذر در هر بوته…………………………………55

شکل4-20- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن بذر در گل آذین………………………………………56

شکل4-21- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در گل آذین…………………………………….56

شکل4-22- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه……………………………………57

شکل4-23- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه………………………………………………..58

شکل4-24- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی………………………………….59

شکل4-25- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک اندام های هوایی……………………………60

شکل4-26- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک…………………………………………..61

شکل4-27- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت…………………………………………….62

شکل4-28- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بذر …………………………………………………..63

فصل اول

مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum.L)، گیاهی یک ساله و اسانس دار بوده که به وسیله بذر تکثیر شده و علاوه بر مصارف دارویی به عنوان سبزی هم مصرف می گردد. رشد رویشی و عملکرد بذر در گیاهان تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می گیرند که یکی از این عوامل نوع محیط کشت است. امروزه مواد بسیاری با منشأ آلی و معدنی در اختیار قرار دارند که می توانند به محیط های کشت اضافه گردند و این مواد با تحت تأثیر قرار دادن وضعیت pH خاک، میزان عناصر معدنی در دسترس گیاه، میزان نگهداری رطوبت در خاک، الگو و میزان رشد ریشه در محیط کشت  و … نقش مهمی را در عملکرد ایفا می کنند (رحمتی و همکاران، 1387).

تصمیم گیری در مورد زمان كاشت مطلوب یك گیاه زراعی بسیار با اهمیت بوده و از عوامل مهم جهت رسیدن به حداكثر عملكرد بالقوه در گیاهان می باشد. تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیكی گیاه باعث می شود كه تاریخ كاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یك منطقه بسته به اختلاف ژنتیكی میان ارقام فرق كند (هدلی و همکاران، 1983؛ سندهو، 1984). انتخاب تاریخ كاشت مناسب به علت ضرورت استفاده حداكثر از منابع طبیعی طی فصل رشد حائز اهمیت است. تأخیر در كاشت نیز به علت كوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های  بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می گذارد (باروس و همکاران، 2004).

علاقه برای تولید گیاهان دارویی و  معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به طور مداوم در جهان رو به افزایش است (کاروبا و همکاران، 2002). به گونه ای كه قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده اند (گلشادی و همکاران، 1381).

 

1-2- گیاه شناسی تیره نعناع

گیاه ریحان از تیره نعناع Labiatae– Lamiaceae است. این خانواده از حدود 200 جنس و 3000 گونه تشکیل شده که همه جازی می باشند. گیاهان این خانواده در 8 زیر خانواده طبقه بندی  می شوند. جنس های مهم هر زیر خانوادۀ عبارتند از:

زیر خانواده آجوگوئیده: جنس های توکریوم (300 گونه) و آجوگو (40 گونه).

زیر خانوادۀ پروستاندروئیده: جنس پروستاندرا (50 گونه).

زیر خانوادۀ پراسیوئیده: جنس گومفوستما (40 گونه).

زیر خانوادۀ اسکوتلاریوده: جنس اکوتلاریا (300 گونه).

زیر خانوادۀ لاوان دومیوده: جنس لاواندولا (28 گونه).

زیر خانوادۀ لامیوئیده: جنس های سالویا (700 گونه)، تیموس (400-300 گونه)، استاخیس (300 گونه)، لامیوم (50 گونه) و منتا (25 گونه).

زیرخانوادۀ اکیموئیده: جنس های هیپتیس (400 گونه) و اکیموم (150 گونه).

زیر خانوادۀ کاتوپریوئیده: جنس کاتوفریا (3 گونه).

45 جنس با بیش از 345 گونه از این خانواده در ایران پراکندگی دارند که پر گونه ترین جنس های آن عبارت اند از نپتا با 65 گونه، سالویا با 56 گونه، استاخیس با 35 گونه، اسکوتلاریا با 19 گونه، فلومیس با 17 گونه، ارمواستاخیس با 15 گونه، تیموس با 14 گونه، تیوکریوم با 12 گونه، ساتورجا با 11 گونه و ماروبیوم با 10 گونه، لامیوم، هیمنوکلاتر، زیزیفورا، اوریگانوم و منتا را نام برد (بخشی خانیکی، 1386).

خانواده پونه حاوی تعدادی از سبزیجات معطره است که از میان آن ها می توان از گونه های نعناع و پونه (منتا)، آویشن (تیموس)، کاکوتی (زیزیفورا)، مرزه (ساتورجا) و ریحان (اکیموم) را نام برد. بادرنجبویه (ملسا افیسینالیس) و مرزنگوش (اریگانوم ولگار) و چندین گونه دیگر جزء گیاهان دارویی محسوب می شوند. گونه های چندی از جنس های کولئوس (حسن یوسف)، سالویا (مریم گلی)، روزمارینوس (رزماری)، لاواندولا (لاواند یا اسطوخودوس) و … به عنوان گیاهان زینتی کاشته        می شوند. دو جنس اخیر در عطر سازی نیز استفاده می شوند (بخشی خانیکی، 1386).

گیاهان این خانواده غالباً علفی یا درختچه هایی بوته ای شکل، به ندرت درختان کوچک و معمولاً دارای ساقه چهارگوش هستند. اعضای این خانواده اکثراً پوشیده از کرک ها و غدد ترشحی بوده که حاوی مواد معطر می باشند. برگ ها معمولا ساده و فاقد گوشوارک و متقابل هستند. گل ها نامنظم و بر روی گل آذین یا سنبله های مجتمع به نام ورتیسل قرار دارند. براکته های برگ مانند و براکتئول ها معمولاً کوچک یا گاهی فاقد براکتئول هستند. گل ها دو جنسی (گاهی اوقات اندام های نر کاهش یافته یا نازا بوده و عملاً گل ها ماده هستند) و دارای کاسۀ گلی مرکب از 5 کاسبرگ متصل به هم پیوسته هستند که شیپوری یا زنگوله ای شکل بوده و گاهی اوقات دارای دو لبه است. گلبرگ ها نیز 5 عدد و پیوسته به هم و جام گل لبدیسی است. پرچم ها 4 عدد به ندرت 2 عدد و متصل به جام یا لولۀ گل بوده و دارای میله های برابر یا نا برابر هستند. در برخی از جنس ها قاعدۀ میله پرچم به صورت اهرم در آمده و به اتصال دهندۀ بساک ها که رشد زیادی یافته و طویل شده است، وصل گردیده است. این حالت گرده افشانی گل را توسط حشرات تسهیل می کند. مادگی زبرین و مرکب از 2 برچۀ متصل به هم می باشد که مجموعاً دارای چهار خانه و هر خانه حاوی یک تخمک قاعده ای است. خانه معمولاً ساده و با قاعدۀ تخمدان متصل است و دارای کلالۀ غالباً دو شاخه ای است. میوه مرکب از 4 فندقه یا کافشه ای است که هر یک حاوی 1 دانه هستند. دانه ها دارای آندوسپرم کم یا فاقد آندوسپرم هستند (بخشی خانیکی، 1386). موسیلاژ در برخی دانه ها مثل آجیلكها (nutlet) و میوه های تك دانه رایج است كه در خانواده چلیپائیان، نعناع، مركبان و بار هنگ مشاهده می شود (زهری، 1962؛ جعفری، 1383). اعمال موسیلاژ متعدد است (فان و وركر، 1972؛ جعفری، 1383). وقتی كه دیاسپور بعد از آزاد شدن مرطوب شد، به خاك می چسبد و دیاسپور چسبنده، با باد یا باران به فاصله دور و نامناسب نمی رود. دیاسپور ممكن است به جانواران چسبیده و بعد پراكنده شود. موسیلاژ باعث كاهش وزن مخصوص دیاسپور در آب می شود. موسیلاژ در تنظیم جوانه زنی با توقف جوانه زنی دانه در مواقع خشكی یا فزونی آب، وقتی كه دانه كاملاً با موسیلاژ پوشیده می شود نقش دارد. موسیلاژ عبور اكسیژن را به تأخیر انداخته و مانع جوانه زدن می شود. گیاهان این راسته دارای گلهای نا منظم و چهار پرچم بوده و پرچم پشتی کاملاً از بین رفته و یا به صورت پرچم نازا در آمده است. در تخمدان گیاهان این راسته در هر برچه یک یا دو تخمک وجود دارد. در این راسته تیره های نعناع، شاپسند، گلوبولاریا و بارهنگ قرار می گیرند (وزوایی، 1378).

 

1-3- تاریخچه کشت ریحان

ریحان دارای سابقه کشت 3000 ساله و از قدیم به وسیله مردم اروپا و آسیا در مراسم مذهبی و آیین های سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است (پراکاش، 1990؛ پازکی و همکاران، 1390)، منشأ این گیاه را افغانستان (زرگری، 1375)، ایران (امید بیگی، 1379؛ زرگری، 1375)،  فلات ایران (حاجی شریفی، 1382)، هند (امید بیگی،1379؛ پراکاش، 1990)، شرق دور، هندوستان، پاکستان، تایلند (داک، 2002)، شمال غربی، شمال شرقی آفریقا و آسیای میانه (اراباسی و عمین، 2004)، آسیای جنوبی و آفریقای مرکزی (جمیز، 1990) گزارش نموده اند. ریحان در ایران و افغانستان به طور خودرو        می روید ولی تولید فعلی در ایران از صد در صد از کشت در مزارع به دست می آید. در ایران به طور وحشی در اطراف تهران، همدان، خراسان در ارتفاع 2300 متری از سطح دریا و در کرمانشاه در ارتفاع 1500 متری  و هم چنین در خرمشهر، بلوچستان و آذربایجان در اطراف تبریز می روید (حاجی شریفی، 1382).

 

1-4- معرفی و اهمیت ریحان

ریحان (.Ocimum basilicum L) از گیاهان مهم متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) است. در بین گونه های این جنس، گونه .Ocimum basilicum L اقتصادی ترین گونه محسوب شده و تقریباً در تمام مناطق گرم و معتدل کشت و کار می شود. ریحان (48n=2) گیاهی یکساله، علفی، ایستاده، تقریباً بدون کرک، معطر به ارتفاع 60-30 سانتی متر می باشد. ریحان یک محصول مهم اقتصادی در سراسر جهان است که به عنوان گیاه دارویی، ادویه ای و هم چنین به عنوان سبزی تازه استفاده می شود (ماریوتی و همکاران، 1996؛ امید بیگی، 1997). ریشه ریحان مستقیم و مخروطی شکل است و طول آن به 16-10 سانتیمتر می رسد. ساقه چهارگوش و مستقیم است و انشعابات کم و بیش فراوانی دارد (امید بیگی، 1379). برگ های آن پهن و به رنگ سبز و کناره های آن صاف است (امید بیگی، 1379). برگ