پایان نامه ارشد: نقش عوامل ژئومورفولوژیک بر توسعه فیزیکی شهر اراک به منظور تدوین مدل داده مفهومی

هماهنگی تمام با قرارگاه طبیعی خود قرار بگیرد و ضروری است که انسان بتواند با بستر زمین یک رابطهی منطقی برقرار کند. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی عوامل ژئومورفولوژیک موثر بر توسعه فیزیکی شهر اراک پرداخته شده است و مدل داده مفهومی برای توسعهی فیزیکی شهر طراحی شده است، بهگونهای که برای سایر شهرها نیز الگو قرار گیرد. واحد کاری بر اساس لندفرمهای منطقه تعریف گردید. مطالعهی توسعهی فیزیکی شهر اراک براساس شاخصهایی نظیر ارتفاع، فاصله از خطوط گسل، نقشهی ژئومورفولوژیکی، کاربری، پیوستگی شهر اراک، لرزهخیزی، شیب، فاصلهی مناسب تا کویر میقان و ارتفاع رواناب انجام شد. شاخصهای مورد نظر بر اساس توابع عضویت فازی استاندارد گردید. سپس روابط شاخصها بر اساس ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه (ANNOVA) و خوشهبندی در واحدهای لندفرم ارزیابی شد. جهت مشخص نمودن اولویت لندفرمها برای توسعهی فیزیکی آتی شهر، مدل تاپسیس اجرا گردید. در راستای اجرای مدل، وزن متغیرها براساس نظرخواهی از متخصصین توسط مدلAHP انجام شد. نتایج تحلیل نشان داد، اولویت اول برای توسعه فیزیکی شهر اراک، در شمال غربی این شهر قرار دارد. بستر فضای پیشنهادی از نظر طبیعی مورد بررسی قرار گرفت.

فصل اول: مقدمه پژوهش

1-1- مقدمه

«قدرت عمل انسان در محیط طبیعی به اقتضای تعداد فزاینده ی جمعیت و تکامل سریع ابزار و وسایل، روز به روز ابعاد وسیعتری به خود میگیرد»(رهنمایی، 1387: 9). «در این شرایط توسعهی فیزیكی شهرها معمولا بدون توجه به فاکتورهای طبیعی اتفاق میافتد. از جمله تبعات این نوع توسعه های فیزیكی در شهرها: تخریب باغها و زمینهای زراعی به نفع ساخت و سازها، دستاندازی به حریم رودخانهها و ارزشهای زیست محیطی، توسعه در شیبهای تند، همجواریهای نامناسب در كاربریها می باشد. برای به حداقل رساندن اثرات نامطلوب زیست محیطی حاصل از چنین فرایندی، لازم است علاوه بر سایر فاكتورهای اقتصادی – اجتماعی و سیاسی به فاكتورهای طبیعی و خصوصیات زمین به عنوان پایه اصلی توسعه فیزیكی توجه كافی مبذول گردد»(کرم و محمدی، 60:1388).

«گسترش بی رویة شهرها یک مشکل جهانی است و پیشبینی میگردد تا سال 2025 افزون بر 65 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند در عین حال افزایش سریع پراکندگی شهری، اثرات زیان باری در محیط بر جای میگذارد»(Kaya, 2006:19 ).

«تا زمانی که الگوی رشد شهرها ارگانیک بوده و عوامل درونزا و محلی تعیینکنندهی رشد شهری بوده اند، زمین شهری نیز کفایت کاربریهای سنتی شهری را میداده و حسب شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی شهر، فضای شهر را به طور ارگانیک سامان میداده است»(ماجدی، 1378: 6)، اما امروزه زمین شهری برای جمعیت سرازیر شده به آن کافی نمیباشد و مطالعات اساسی را در زمینه زمین و ژئومورفولوژی شهری و یافتن مکان بهینه برای استقرار و توسعهی فیزیکی شهرها را میطلبد.

«توسعهی شهر بر روی سطح زمینی صورت میگیرد که از مواد و اشکال ویژهای به وجود آمده است. این مواد و اشکال ممکن است ذاتأ برای فعالیتهای خاصی مناسب باشند و شهرها را در مراحل مختلف توسعه با مخاطرات روبهرو سازند. از سوی دیگر بیشتر عوارض زمین با محیط فعلی خود سازگار نیستند. اغلب آنها تحت یک مجموعهی آب و هوایی با شرایط متفاوت از قبیل یخچالها یا ورقههای یخی قدیمی به وجود آمدهاند. این عوارض ممکن است تا زمانی پایدار بمانند که با گیاهان پوشیده شوند یا تحت شرایط غالب بارش یا زهکشی قرار گیرند. با وجود این اگر این پایداری برهم بخورد شاید در حالت تعادل با شرایط جدید سازگار شوند. توسعهی شهر تغییرات تاسف باری را در این شرایط به وجود میآورد»(روستایی و جباری، 1391: 21).

«بررسی ویژگی های جمعیتی در شهر اراک ضرورت این شهر را به توسعه فیزیکی به صراحت آشکار مینماید. شهر اراک تا قبل از شروع تحولات صنعتی با رشد پایین جمعیت مواجه بوده است. طی دوره شکلگیری شهر تا سال 1335 تنها 89 هزار نفر در این شهر ساکن بوده اند. همانطور که در جدول و نمودار زیر مشاهده میشود جمعیت شهر اراک از 71925 نفر در سال 1345 به 484212 نفر در سال 1390 رسیده است. شروع تحولات جمعیتی از اواسط دههی 40 شمسی همزمان با صنعتی شدن و پذیرش نقشهای جدید، اتفاق میافتد و به تبع آن، روند رشد جمعیتی و مهاجرتی به این شهر تا اواسط دههی70 شمسی ادامه مییابد. بعد از این دهه رشد جمعیتی شهر غالباَ بر پایهی رشد طبیعی جمعیت بوده است.

با استفاده از مدل رشد نمایی مشخص شده است که جمعیت شهر اراک تا سال14700 به 526431 نفر خواهد رسید كه نسبت به جمعیت سال 85 معادل 79 هزار نفر افزایش

جمعیت خواهد داشت.

بنابراین شهرنشینی شتابان در دوره های اوج ، گسترش کالبدی و جهت و شدت رشد شهر را تحت تاثیر چشمگیری قرار داده است»(تلخابی، 1391).

2-1- بیان مسأله

افزایش جمعیت انسانی در شهرها ضرورت روز افزونی برای اشغال زمینهای اطراف هر شهر بوجود آورده است که این نیاز با بستر طبیعی ، محیط زیست و شاخص های ژئومورفولوژیک هر منطقه دارای ارتباطی تنگاتنگ میباشد. به گونهای که امروزه در بیشتر شهرهای ایران هماهنگی بین رشد فیزیکی شهر و محیط طبیعی دیده نمی شود. اگر روند گسترش شهر بدون تناسب با ظرفیت ها و امکانات طبیعی شکل گیرد، پیامدهای ناخوشایندی را در فضای کالبدی- زیستی درون شهری بوجود می آورد. ازجملهی این پیامدها: بروز مخاطرات طبیعی، برهم زدن تعادل محیط زیست و اختلال در امر خدمات رسانی می باشد. پس ضرورت است تا انسان بتواند، با بستر زمین یک رابطهی منطقی برقرار کند.

منطقهی مورد مطالعه یعنی شهر اراک ازجمله شهرهایی است که با احداث صنایع در دههی 50 و استان شدن آن در سال 1356، رشدی شتابان داشته است و با مسائل متعدد محیطی مانند تاثیرات همسایگی با کویر، تاثیر آلودگی آب بر اراضی کشاورزی و ساختار نامناسب توپوگرافی مواجه شده است و این سبب عدم پیوستگی مکانی در شهر اراک گردیده که به دنبال خود مسائل مدیریتی را ایجاد نموده است. بررسی و مطالعهی متغیرهای ژئومرفولوژیک تأثیرگذار در توسعهی فیزیكی شهر اراک مانند: ارتفاع، شیب، فاصله از کویر میقان، ارتفاع رواناب، ژئومورفولوژی، نقاط لرزه خیز، کاربری، فاصله از خطوط گسل و فاصله از شهر، میتواند کمک شایانی به ایجاد مدل مکانی مطلوب جهت توسعهی فیزیکی شهر نماید. اگر این امر در برنامهریزیها و طرحهای تهیه شده مورد توجه قرار نگیرد، عواقب نامطلوبی به دنبال دارد. بنابراین تا حد امکان باید سعی کرد جلوی گسترش شهر به سمت نواحی نامطلوب را گرفت و با تدابیر و برنامهریزیهای مورد نظر به چیدمان مکانی مناسبی برای توسعهی شهر پرداخت.

چیدمان یا ساختار مکانی دادهها در برنامههای کاربردی تحت عنوان مدل داده مفهومی[1]مطرح است که الگوریتم سادهای برای ساختارهای مکانی پیچیده فراهم میسازد. این امر به

این مطلب را هم بخوانید :

پایان نامه رایگان با موضوع سطح معنادار، تحلیل عاملی، تحلیل عاملی تأییدی

استفادهی کاربردی از نتایج پژوهش کمک میکند. لذا طراحی مدل مفهومی از ضرورتهای پژوهشهای جغرافیایی است.

سؤال پژوهش :

مهمترین عامل ژئومرفولوژیک در توسعهی فیزیکی شهر اراک کدام است؟

3-1- فرضیه پژوهش

فاصله مناسب از پلایای میقان مهمترین عامل در توسعهی فیزیکی شهر اراک است.

4-1- اهداف پژوهش

– شناخت پدیدهها و فرایندهای ژئومورفولوژیك مؤثر بر توسعه فیزیکی شهر و امكانات و محدودیت هایی كه این عوامل برای توسعه فیزیکی شهر فراهم کرده اند.

– تدوین مدل داده مفهومی به گونه ای که قابل استفاده برای شهرهای دیگر قرار گیرد.

– تعیین جهت مناسب و نحوه گسترش فیزیکی شهر برای جوابگویی به نیاز های فعلی و پیش بینی برای نیازهای آینده.

Conceptual model [1]