تأثیرات ضمنی و غیرمستقیم آن بر روح و جان خواننده و انگیزش خاسته از آن ارائه دهیم. پژوهش حاضر بنا دارد انگیزش و تأثر را در کنار کارکرد معرفت بخشی کلام قدسی در سوره مبارکه الرحمن تبیین کند و برای نیل به این منظور، پس از بررسی اجمالی پژوهش­های صورت گرفته درباره این سوره مبارکه، با انتخاب روش تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمانی، تلاش شده است تا عملیات زبانی در سوره الرحمن بررسی شود و سپس به تحلیل محورهای تنشی و معرفتی متن سوره در دو سطح جزئی آیات و کلی سوره می­پردازد و نهایتاً به جمع‌بندی تأثیر و تأثرات انگیزشی و معرفتی متن بر مخاطب می­پردازد.

 

فهرست مطالب

عنوان	صفحه
چکیده
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- تعریف مسئله	1
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق	2
1-3- سوال‌های تحقیق   1-4- فرضیات تحقیق 1-5- اهداف اصلی و فرعی 1-6- روش تحقیق و روش جمع‌آوری اطلاعات 1-7- کاربرد تحقیق	3   3 3 4 4
1-8- پیشینه تحقیق	5
فصل دوم: تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان
2-1- مقدمه	7
2-2- نشانه و معنا در گذر از نشانه‌شناسی ساختارگرا به نشانه-معناشناسی گفتمانی	8
2-2-1- نشانه  نزد سوسور   2-2-2- نشانه از نظر یلمسلف 2-2-3- نشانه از نظر پیرس 2-2-4- نشانه از نظر گرمس 2-2-5- مربع نشانه‌شناسی گرماس 2-2-6- نشانه در نگاه گفتمانی 2-3- تعامل نشانه‌شناسی و پدیدارشناسی 2-3-1- پدیدارشناسی هوسرل 2-3-2- مرلوپونتی و ادراک حسی 2-4- نشانه-معناشناسی سیال 2-5- گفتمان 2-5-1- تاریخچه گفتمان 2-5-2- نظریه‌های گفتمان 2-6- تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان 2-7- عملیات زبانی و شاخص‌های اصلی گفتمان 2-7-1- موضع‌گیری گفتمان 2-7-2- اتصال و انفصال گفتمانی 2-8- طرحواره‌های فرایندی گفتمان 2-8-1- طرحواره‌ی فرایندی افت یا تنزل تنش 2-8-2- طرحواره‌ی فرایندی افزایش یا اوج فشاره‌ی عاطفی 2-8-3- طرحواره‌ی فرایندی افزایش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها 2-8-4- طرحواره‌ی فرایندی کاهش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها 2-9- بعد شناختی گفتمان 2-9-1- بازی‌های شناختی: مجابی و تفسیری 2-9-2- زاویه دید و شناخت 2-10- بعد حسی- ادراکی گفتمان 2-11- بعد عاطفی گفتمان 2-11-1- فشاره‌های عاطفی 2-11-2- گستره‌های عاطفی فصل سوم : تحلیل نشانه-معنا‌شناسی گفتمان قرآن (سوره الرحمن) 3-1- زبان قرآن و ویژگی‌های آن 3-2- سیمای سوره الرحمن 3-2-1- سوره الرحمن از دیدگاه مفسران 3-3- بررسی عملیات زبانی گفتمان در سوره الرحمن 3-3-1- گفتمان 3-3-2- گفته‌پرداز 3-3-3- گفته‌یاب (گفته‌خوان) 3-3-4- گفته 3-3-5- گفته‌پردازی 3-3-6- حضور 3-4- شاخص‌های اصلی در گفتمان سوره الرحمن 3-4-1- موضع­گیری گفتمان الف) تبادل برونه‌ها و درونه‌ها ب) حاضرسازی (حضور) ج) جسمار (جسمانه) 3-4-2- دلالت مستقیم و ضمنی در سوره الرحمن 3-4-3- مفهوم‌سازی درون متنی و ساختار زیربنایی گفتمان در سوره الرحمن 3-4-4- اتصال و انفصال گفتمانی در سوره الرحمن الف) اتصال (قبض یا فشاره) در سوره الرحمن ب) انفصال (بسط یا گستره) در سوره الرحمن 3-4-5- زوایه دید در سوره الرحمن 3-4-6-گونه‌های مجابی و تفسیری در سوره الرحمن 3-4-7- عاطفه در اتصال و انفصال گفتمانی 3-4-8- تکرار در سوره الرحمن 3-4-9- نقش آهنگ و نمود در گفتمان 3-4-10- تنش در سوره الرحمن 3-4-11- الگوهای تنشی آیات سوره الرحمن 3-4-12- الگوی تنشی سوره بر اساس تقسیم بندی ارائه شده فصل چهارم : تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان یک نگاره ایرانی-اسلامی	10   11 12 13 14 14 15 18 19 23   27 29 32 37 43 44 45 46 47 48 48 49 49 50 50 52 54 54 55   56 62 62 65 65 66 66 67 این مطلب را هم بخوانید :   68 68 69 69 69 69 70 70 71 77 77 79 80 81 82 83 85 86 87 94
4-1- خوانش گفتمانی نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال الدین بهزاد   4-2- ویژگی‌های نگاره گریز یوسف از زلیخا 4-2-1- ویژگی بینشی نگاره 4-2-2- ویژگی مضمونی نگاره 4-2-3- ویژگی ساختاری نگاره الف) پلان و تناسبات در نگاره ب) رنگ در نگاره 4-3- گفتمان نگاره گریز یوسف از زلیخا 4-3-1- نظام تنشی نگاره الف) قبض و بسط عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی ب) زاویه دید و جهت‌مندی عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی ج) عامل حضور(پیکره ها) در نگاره و رابطه آن با نظام تنشی د) کارکرد رنگ در فضای تنشی نگاره 4-3-2- نظام ارزشی نگاره الف) کارکرد رنگ در نظام ارزشی نگاره 4-4- طرحواره‌ی فرایند تنشی نگاره 4-5- بازخوانی فرایند گفتمانی (تنشی و ارزشی) نگاره بر اساس مربع معناشناسی گرماس فصل پنجم : پروژه عملی 5-1- چگونگی انجام پروژه عملی نتیجه‌گیری و پیشنهادات	96   97 98 98 100 101 104 106 106 107 108 110 110 111 112 112 113   115 120
مراجع	122

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-تعریف مسئله:

قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است و برای هدایت نوع بشر و همه اعصار و ملل فرستاده شده است، لذا منطق حکم می‌کند که خداوند حکیم و توانا زبانی را به کار گرفته باشد که قابل فهم برای تمام انسان‌هایی باشد که قرار است مورد هدایت واقع شوند. رسالت قرآن هدایت انسان است و از آنجا که از طرف قدرت مطلق فرستاده شده است باید به گونه‌ای باشد که رسالت خود را به نحو احسن انجام دهد و از آنجا که برای انذار بشر زبانی قدرتمند و الفاظی گیرا نیاز است، لذا زبان قرآنی باید حاوی قدرتی باشد که مخاطب را تحت تاثیر خویش قرار داده موجب گردن نهادن به دستورات و مقررات دینی شود.

امروزه توجه به زبان و گفتمان قرآن مورد توجه پژوهشگران زیادی قرار گفته است و در این بین دانش‌های زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی[1] از جمله دانش‌های جدید و موثری در حیطه‌ی مطالعه زبان قرآن مطرح شده‌اند.

نشانه‌شناسی ساختگرا متکی بر رابطه‌ای تقابلی بود. این رابطه‌ها ما را با نظام‌های بسته و مکانیکی در حوزة معنا مواجه می‌ساختند. چرا که اغلب آنها قطب‌های معنایی از پیش تعیین شده بودند که به نوعی به اثبات آنها در متن مورد مطالعه پرداخته می‌شد، اما نشانه‌-معناشناسی پساگرمسی معنا را جریانی سیال می‌داند که بر اساس رابطه‌ای تنشی تعریف می‌گردد. بر این اساس نشانه[2] پدیده‌ای است که می‌تواند از صفر تا بی‌نهایت در نوسان باشد. چنین رابطة سیالی که از تلاقی دو محور کمی و کیفی شکل می‌گیرد ارزش‌ها معنایی جدیدی را نیز تولید می‌کند. ارجاع به دیدگاه پدیدارشناختی[3] در مطالعات مربوط به نشانه از آنجا ناشی می‌شود که نشانه-معناشناسان فرانسوی در دهة هشتاد به این موضوع بسیار مهم پی بردند که دیگر صورت‌گرایی محض و یا رابطة صرف مکانیکی بین دال[4] و مدلول[5] نمی‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسایل دخیل در بررسی ساز و کارهای مربوط به دنیای نشانه-معناها[6] باشد. چرا که بدون در نظر گرفتن “موقعیت انسانی”، جنبة وجودی نشانه، ارتباط حسی-ادراکی با چیزها، به ویژه تجربة زیستی و منحصر به فردی که در تلاقی با هر نشانه شکل می‌گیرد و ضامن سیالیت معناست، نمی‌توان به بررسی نظام‌های گفتمانی پرداخت.

در نگاه پدیداری، دیگر معنا جریانی از پیش تعیین شده، تثبیت یافته و قطعی نیست. چرا كه تجربة زیستی و شهودی سبب می‌گردد تا معنا در شرایط مختلف و با توجه به نوع رابطه‌ای كه با چیزها برقرار می‌كنیم، متفاوت باشد. با توجه به همین ویژگی‌های ناپایدار معنایی است که رابطة تقابلی جای خود را به رابطه‌ای سیال می‌دهد.

این پژوهش نیز روش نشانه-معناشناسی گفتمانی و الگو‌های تنشی را برای مطالعات گفتمان قرآن مد نظر قرار داده است. در اینجا مستقیما به متن قرآن پرداخته می‌شود تا از منظری مدرن تعریفی جدید از گفتمان قرآنی ارائه دهد و با تأکید بر ساختار و زبان قرآن، به بیان طرح کلی گفتمان قرآنی برای بشر بپردازد و مهم‌ترین ویژگی‌های آن و تاثیر و تاثر این گفتمان بخصوص گفتمان سوره الرحمن و ایجاد انگیزش در کنار ایجاد معرفت و شناخت در این گفتمان را بیان کند.

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق :

لزوم بررسی گفتمان قرآنی از نگاهی نو و بررسی آن به عنوان یک ضرورت در پژوهش‌های نوین قرآنی تبیین شده است. عملیات زبانی گفتمان که در بطن الگوی “نشانه-معناشناختی”[7]  قرار می­گیرد، دیدگاه تازه­ای است که می­تواند پژوهشگران را وا­ دارد تا به­ گونه­ای دیگر قرآن و خالق آن را بنگرد. عملیات زبانی گفتمان[8] چشمان پژوهشگران را بر زاویه­های جدید می­گشاید تا خواننده را با خوانشی دیگر از قرآن مواجه سازد.

در خصوص اهمیت پژوهش‌های زبان‌شناسی قرآن، باید گفت این بحث، بحث علمی پرچالشی است و از این رو که برای پژوهگشران ما، عرصه‌ای نو و جدید است که در این رابطه مباحث بسیاری مطرح می‌شود که باید به ابعاد آن به درستی توجه کرد و مباحث، در قالب نقدهای علمی، بررسی شود. شكی نیست كه تحقیق و پژوهش علمی در اسلام اهمیت بسیار فراوانی دارد و پر واضح است كه افكار، اندیشه‌ها و آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه زیر ساخت‌های علمی آن جامعه را تشكیل داده، بناهای علمی و نتایج عملی و تجربی فراوانی به همراه دارد. از این رو، اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خود همراه كنند؛ زیر ساخت‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهند داشت.

تدبر و تفکر در قرآن، فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم است. توصیه‌های قرآنی و روایی مبنی بر التزام به “تدبر در قرآن” و ضرورت بهره‌مندی از قرآن به عنوان کتاب اعجاز و غیر قابل تحریف، اهمیت پرداخت به این موضوع را نشان می‌دهد.

چرا نظریه‌ی تنشی[9] امروزه در مطالعات مربوط به نشانه-معناها و گفتمان از اهمیت زیادی برخوردار است پرسشی‌است که پاسخ به آن را باید در بعد پدیداری و وجودی نشانه یافت. بررسی تنشی آیات قرآن (مطالعه موردی آیات سوره الرحمن) نشان داد که دیگر نمی‌توان نشانه‌ها را گونه‌هایی مکانیکی، کلیشه‌ای و دارای معناهای تثبیت شده دانست. بلکه با فرآیندی مواجه هستیم که ما را با تجربة ناب کنش‌گر[10] و جریان زندة شکل‌گیری ارزش‌ها مواجه می‌سازد. این همان چیزی است که ما آن را بعد پدیداری نشانه نامیدیم. این مطالعه نشان داد که جریان معناسازی جریانی پویا و سیال است و راه نشانه‌راهی بی‌پایان.

فرآیند تنشی نیز به نوبة خود جریان‌هایی گستره‌ای[11] (کمی و شناختی)، فشاره‌ای[12] (کیفی و عاطفی)،  هم‌سو و ناهم‌سو را می‌آفریند و بالاخره همین جریان‌ها هستند که سبب تولید ارزش‌هایی می‌گردند. فرآیند تنشی گفتمان سیالیت معنا را در پی دارد و سیالیت معنا سبب سیالیت ارزش می‌شود. مهمترین دستاورد نظام تنشی و ارزشی گفتمان این است که معنا را مبتنی بر رابطه‌های صرف مفهومی و انتزاعی نمی‌داند. بلکه آن را جریانی می‌داند که بر اساس تجربة زیستی و پدیداری کنش‌گران در فرآیندی پویا و سیال بدست می‌آید. به همین دلیل است که در چنین نظامی ما با جریان معناسازی مواجه هستیم که بر اساس تجربة شهودی، حضور حسی- ادراکی، بافت، موقعیت، فرهنگ، جهت‌مندی، و موضع‌گیری کنشی در گفتمان حاصل می‌گردد.

1-3- سوال‌های تحقیق

سوالاتی که در خصوص تحلیل گفتمان قرآن و مطالعه نشانه-معناشناختی و نظام تنشی و ارزشی این آیات پیش می‌آید عبارتند از: عناصر و اجزای تشکیل‌دهندة گفتمان قرآن کدامند؟ نقش واسطه‌ای گفتمان در تولید معنا در سوره الرحمن چیست؟ به راستی، فرایند تنشی در سوره الرحمن چگونه عمل کرده و در نهایت وجه انگیزشی و معرفتی قرآن چگونه در تعامل با هم معنا تولید می‌کنند؟

همچنین، گفتمان و فضای تنشی و ارزشی در گفتمان دیداری چگونه عمل می‎کنند؟

1-4- فرضیات تحقیق

ما با تکیه بر رویکردی نشانه-معناشناختی و نشانه‌شناسی پساساختگرا نشان می‌دهیم که در صورت بکارگیری دید‌گاهی پدیداری در هنگام مطالعه‌ی نشانه می‌توان همه‌ی زوایای حضور زندة آن را مورد مطالعه قرار داد.

از دیدگاه عملیات زبانی گفتمان، شاخص­های اصلی، هم­چون موضع­گیری گفتمان، اتصال و انفصال گفتمانی و تنش وجود دارند که می­توان به وسیله­ی آن­ها زاویه جدید از خوانش آیات سوره الرحمن بدست آورد و بر اساس این عوامل و فضای تنشی موجود در سوره نشان می‌دهد که چگونه این آیات ایجاد انگیزش در مخاطب کرده و چگونه وجه معرفتی و انگیزشی قرآن در کنار هم معنا تولید می‌کنند و بر دل و قلب مومنان و مخاطبان قرآن تاثیر می‌گذارند.

1-5- اهداف اصلی و فرعی

هدف از ارائه‌ی این مطلب بررسی بنیادی نظریه‌ی تحلیل گفتمان قرآن کریم با رویکردی نشانه-معناشناختی و تبیین جایگاه آن نسبت به شرایط تولید معنا در این گفتمان می‌باشد. هدف ما از این بررسی، علاوه بر پاسخ به پرسش‌های مزبور، طرح ویژ‌گی‌های کنش گفتمانی و مبانی نظری گفتمان قرآن، مطالعه‌ی نقش آن در معناسازی و ایجاد ارتباط پویا و سیال بین صورت و محتوا در زبان قرآن می‌باشد.

ابعاد فشاره‌ای و گستره‌ای موجود در نظام تنشی شاخص‌های کمی و قابل سنجش‌اند و این ویژگی الگوی تنشی را به ابزاری دقیق در تحلیل فرایند گفتمانی هر نشانه-معنا، از جمله نشانه-معناهای قرآنی، تبدیل می‌کند. هدف معرفی نشانه‌شناسی تنشی به حیطه مطالعات قرآنی از باب نمونه فرآیند‌های گفتمانی با تکیه بر الگوی تنشی است. بررسی نظام تنشی سوره الرحمن به خوبی نشان می‌‌دهد که چگونه بین وجه معرفتی و وجه انگیزشی در قرآن تعامل و همکاری وجود دارد و این دو وجه قرآنی چگونه در کنار هم تولید معنا می‌کنند. هدف ما علاوه بر بررسی نظام تنشی گفتمان و نقش آن در تولید انواع ارزش‌ها، نشان

پوشش پوشاک.. 16

شکل پوشاک.. 16

جنس پوشاک.. 17

رنگ پوشاک.. 18

تاریخچه فرهنگ پوشش در ایران. 19

تهاجم فکری.. 20

ارزش های اسلام در زمینه پوشاک.. 21

سلامت روان. 22

فصل دوم: طراحی لباس در چارچوبهای ارزشهای اسلامی. 23

تاریخچه پوشش… 23

پوشش نشانه تمدن یا ارتجاع. 25

آیا پوشش مخالف آزادی است؟ 29

واقعیت پوشش و تأثیر آن در زندگی. 30

رابطه پوشش و فرهنگ ملل. 30

پوشش ادیان الهی. 31

الف_ پوشش در آیین دین زرتشت.. 31

ب_پوشش در آیین یهود. 31

ج_حد و کیفیت پوشش زنان یهود. 32

د_پوشش در آیین مسیح. 32

تاریخچه پوشاک زنان. 32

ویژگی لباس های مناسب: 33

اصولی در امر پوشش… 37

پوشاک اندرونی. 38

پوشاک بیرونی. 39

محاسن و معایب پوشش مانتو. 41

رنگ لباس سیاه در بیرون از منزل. 45

ویژگی بعضی از پوشاک امروزی.. 47

عوامل موثر در انتخاب لباس.. 49

 

1-سن. 50

2-فصل. 50

3-درآمد. 50

4-مکان استفاده از لباس.. 51

5-نو بودن لباس.. 51

6-فرهنگ.. 51

فرهنگ و لباس.. 52

رابطه لباس و فرهنگ : 52

نمایش لباس های خاص برای افزایش جاذبه زنان زیر سایه عنوان “اسلامی”. 55

نقش طراحان لباس.. 56

طراحی لباس های خاص… 57

عناصر بصری.. 58

تاثیرات بصری.. 61

پوشاک نا مناسب (تنگ) 64

مضرات لباس تنگ: 66

اهداف استعمار از ارائه پوشش نامناسب.. 68

راه های مبارزه با پوشش نامناسب.. 69

1-تقویت اعتقادات و ایمان. 69

2-احیای فرهنگ اصیل اسلامی. 70

3-شناساندن الگوهای والا و برتر. 70

لباس های علامتدار 70

نکاتی در مورد پوشاک نا مناسب از دیدگاه اسلام. 75

1-تمایز لباس زن و مرد. 76

2-لباس شهرت.. 76

3-لباس تشخص و تمایز. 77

4-لباس بیگانگان. 77

اثرات روانی رنگ ها 79

انتخاب رنگ لباس.. 84

این مطلب را هم بخوانید :

رنگ های مناسب لباس در فرهنگ ایران. 84

نگاه مثبت به رنگ مشکی. 86

باید ها و نباید ها در رنگ لباس از دیدگاه اسلام. 87

لباس های رنگی و روشن. 91

شیک پوشی. 93

تأثیرات فرهنگ شیک پوشی. 94

تاریخچه  مد. 97

تأثیرات بعد از ورود مد. 97

فایده تحلیل مسأله مد. 101

محاسن مد. 101

معایب مد. 102

رفتارشناسی انسان در زمینه پوشاک و مد. 103

شلوارهای پاره 106

راهکارهای پیشنهادی مقابله با مد. 107

فصل سوم: سلامت روان. 109

تعریف سلامت روان. 109

پوشش و نقش آن در سلامت روان. 110

تأثیر پوشاک بر سلامت جسم. 113

شلوار تنگ و چسبان. 116

تأثیر پوشاک بر سلامت روان. 116

تأثیر رنگ بر جسم. 118

تأثیر رنگ بر روان. 120

رنگ به انسان انرژی می دهد. 121

تأثیر مد بر سلامت جسم و روان. 122

نتیجه گیری.. 124

منابع و مآخذ. 127

کتب و مقالات و نشریات: 127

سایت ها: 128

چکیده

در اسلام، هر هنری با معیار هر چه نزدیک تر بودن و مؤثر تر بودن آن در روح انسانی سنجیده می شود. نزدیکترین چیز به روح ما، بدن ماست. بنابر این، هر هنری که با بدن سرو کار دارد، مهم است. از همه ی آنها مهم تر جامه است. جامه بعد از بدن نزدیک ترین چیز به ماست. آنچه می پوشیم در آنچه در درون آن احساس میکنیم مؤثر است. تمدن کلاسیک اسلامی زیباترین جامه های مردانه و زنانه را به وجود آورده است. جامه ی مردانه همواره بسیار مردانه و جامه ی زنانه همواره بسیار زنانه بوده است. فلسفه ی جامه در اسلام نشان دادن زیبایی مردانه و زنانه بوده است، البته در مورد جامه زنانه، نه در ملأ عام. هنر جامه در تمدن اسلامی به وفور دیده می شود. در این راستا نگارنده سعی کرده تا  به این هنر مهم در زمینه های پوشش، طراحی لباس، رنگ لباس، مد و سلامت روان، که مباحث جداناپذیر آن است، با استفاده از کتب، روایات و مقالات، بپردازد. در این زمینه ها، از سایت های مختلف ، سخنرانی ها و مصاحباتی که در این زمینه در جشنواره ها شده، نیز سود جسته ام. همچنین به مباحث تفاوت در پوشاک اندرونی و بیرونی، و نیز پوشاک امروزی پرداخته شده است. در این راستا از کتاب شهید سید رضا پاک نژاد که از مهم ترین منابع این تحقیق می باشد استفاده شده است. در دوره کنونی که لباس ها دچار تغییرات بسیاری شده و بعضاً از غالب لباس ایرانی خارج شده است، باید به لباس ایرانی- اسلامی توجه بیشتری داشته باشیم، چرا که لباس ایرانی برای مردم ایران یادآور جایگاه ایشان در هستی و نظام آفرینش است و هر قسمتی از لباس ایرانی بیانگر حکمتی است که در تفکر ایرانی ریشه دارد، تفکری که از تاریخ، ادیان، شعرا و هنرمندان سرچشمه گرفته است. و بنابر این انتخاب لباس باید با توجه به تأثیر آن که منجر به سلامت جسم و روان است، صورت بگیرد.

کلید واژه:پوشش، پوشاک بانوان، ارزش زن در اسلام، رنگ، مد، سلامت روان

مقدمه

اکنون در جامعه ما، خطر تبدیل شدن به جامعه ای مصرفی حس می شود. لذا آشنایی با  پیشینه تاریخی و فرهنگی مکاتب مرتبط با مد و طراحی لباس، مهم به نظر می رسد. با نگاهی بر تاریخچه مد به صورت طبقه بندی شده به ترتیب زمانی و از سده ی هفدهم به بعد، می توانیم تجربه های ملت هایی را دنبال کنیم که با دور شدن از اصلِ خود، گاه با زیان های جبران ناپذیری در تمام عرصه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مواجه شده اند.

موضوع پوشش از ابعاد مختلفی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته، و کتاب ها و مقاله های فراوانی در این زمینه تدوین شده است، ولی به بُعد روان شناختیِ پوشش و تأثیر آن، از نظر روانی بر زن، کمتر توجه شده است. این پژوهش در پی آن است تا با بررسی نقش پوشش در سلامت روانی، گامی کوچک در راه برطرف ساختن این نیاز بردارد و به مربیان و مسؤولان فرهنگی جامعه، بینش تازه ای درباره تأثیر روانی پوشش بر زنان و دختران ارائه دهد.

امروزه پوشش زنان و مردان ما در حال تغییر است و همانطور که در احادیث آمده است، پیش بینی شده که زنان لباس مردان و مردان لباس زنان را بر تن خواهند کرد. دلیلی که به این پژوهش پرداخته ام، این است که مطالعه ای در این موضوع داشته باشم که آیا لباسی که بانوان قبلاً می پوشیدند، چه اسلامی و چه فرهنگی، مشکلی داشته که در پوشش آن ها شاهد تغییراتی هستیم، یا دلیل دیگری دارد. امروزه بحثی که در جامعه اسلامی مطرح است، بحث مد است، که با آمدن آن بانوان و دختران ما را درگیر خود نموده است و ما شاهد تغییرات بسیاری در پوشاک بانوان، بخصوص در پوشاک بیرون از منزل آنها هستیم. در این راستا به موضوع پوشاک بانوان از دیدگاه اسلام و روان شناختی و تأثیری که بر سلامت روان می تواند داشته باشد، خواهم پرداخت. امید است که این پژوهش مقدمه راهی برای بحث های جدی تری در مورد پوشاک بانوان و اهمیت دادن به آن باشد و طراحان ما با توجهِ بیشتر به طرح هایی که ارائه میدهند، به طراحی لباس بانوان بپردازند.

 

فصل اول: کلیات

عنوان                                                                                                                         صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1: بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………..    2

1-2: مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….    4

1-3: سؤال های پژوهش……………………………………………………………………………..    6

1-4: فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………..    7

1-5: اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………….    7

1-6: پیشینه  پژوهش………………………………………………………………………………………    7

1-6-1: پژوهش‏های خارجی…………………………………………………………………………….    7

1-6-2: پژوهش‏های داخلی…………………………………………………………………………………..    8

1-7: روش شناسی پژوهش………………………………………………………………………………….    9

1-8: معرفی متغیرها، چگونگی اندازه گیری آن ها و جامعه آماری…………………………….    11

فصل دوم: سابقه موضوع تحقیق

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….   14

بخش اول: نگارگری و تصویر سازی……………………………………………………………………    15

2-1-1: تعریف  واژه  نگارگری………………………………………………………………………………    15

2-1-2: تعریف  واژه  تصویرسازی………………………………………………………………….    16

2-1-3: تفاوت تصویر سازی با نقاشی (نگارگری)………………………………………………18

2-1-4: پیشینه ای بر روند تاریخ نگارگری و تصویر سازی در ایران طی قرون اولیه اسلامی……………….    21

2-1-5: ویژگی های نگارگری و تصویر سازی در ایران اسلامی…………………….    28

2-1-6: ویژگی های نگارگری و تصویر سازی ایران از ابتدای اسلام تا قرن هفتم ه.ق…………….    32

2-1-7: ترسیم انسان در نگارگری ایران اسلامی………………………………………    36

2-1-8: ارتباط نگارگری ایران با هنرهای دیگر……………………………………..    39

2-1-9: ارتباط نگارگری ایران با ادبیات…………………………………………………….    40

2-1-10: ارتباط نگارگری با نقاشی دیواری و مضامین آن ها………………………………….    43

2-1-11: ارتباط نگارگری با سفال و سرامیک……………………………………………………………    49

2-1-12: ارتباط نگارگری با  فلزکاری……………………………………………………    52

بخش دوم:  تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در قرون اولیه اسلامی……………………..    55

 

2-2-1: اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مقارن با ظهور اسلام تا قرن پنجم ه.ق………………    55

2-2-2: موقعیت منطقه طبرستان و گرگان پیش از ظهور اسلام……………………..    60

2-2-3: موقعیت  منطقه طبرستان طی قرون اولیه اسلامی تا قرن پنجم ه.ق………………….    61

2-2-4: حكومت آل زیاردر طبرستان…………………………………    63

بخش سوم: تاریخ ادبیات ایران طی قرون اولیه اسلامی…………………………..    65

2-3-1: وضع ادبی ایران از قرن اول تا پنجم ه.ق……………………………….    65

2-3-2: وضع ادبی ایران از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم ه.ق……………………………..    70

2-3-3: پیشینه اندرزنامه نویسی در ایران…………………………………    71

2-3-4: تفاوت بنیادین اندرزنامه عنصرالمعالی با دیگر اندرزنامه ها……………………    73

بخش  چهارم: ویژگی های کلی قابوسنامه………………………………..    76

2-4-1: خصلت های نویسنده و هدف او از نوشتن كتاب قابوسنامه………………………….    76

2-4-2: دلایل انتخاب نام كتاب…………………………………………………..    79

2-4-3: تاریخ تألیف كتاب………………………………….    80

2-4-: بخش های تشكیل دهنده کتاب……………………………    81

2-4-5: زبان و شیوه نگارش كتاب…………………………………………    82

2-4-6: دلایل اهمیت كتاب…………………………………………    83

جمع بندی ……………………………………………………….    84

فصل سوم: روش شناسی

مقدمه…………………………………………………………    87

3-1: آیکون…………………………………………………………..    88

3-2: آیکونوگرافی و آیکونولوژی………………………………………….    88

3-3: تاریخچه آیکونوگرافی و آیکونولوژی………………………………………………    89

3-4: روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی……………………………………..    90

جمع بندی………………………………………………………….    93

فصل چهارم: پیش آیکونوگرافی، آیکونوگرافی و آیکونولوژی تصاویر قابوسنامه

مقدمه……………………………………………………………..    96

بخش اول: توصیف پیش آیکونوگرافی……………………………………………………    98

4-1-1: ارائه چندتصویر با توجه به داستان های متن…………………………………….    98

این مطلب را هم بخوانید :

4-1-2: نحوه فضاسازی تصاویر در کتاب قابوسنامه……………………………..    102

4-1-3: ارتباط تصویر با متن…………………………………………….    106

4-1-4: نحوه آرایش صفحات و رنگ آمیزی …………………………..    111

4-1-5: شیوه ترکیب بندی تصاویر…………………………………………………………………    113

4-1-6: سیمای پیکره های انسانی………………………………………….    115

4-1-6-1: نمایش و حالات چهره………………………………………………    115

4-1-6-2: حرکات دست ها و اشارات انگشتان…………………………………    117

4 -1-7: نقش مایه های جانوری………………………………………………………….    118

4-1-8: نوع پوشش افراد نقش شده در قابوسنامه………………………………….    119

4-1-9: شرح نقش مایه های کتاب قابوسنامه………………………………..    120

4-1-9-1: نقوش روی پوشاک افراد در کتاب قابوسنامه……………………………    123

4-1-9-2: نقش گل و گیاه (اربسکو اسلیمی)……………………………………    126

4-1-9-3: نقش مایه جانوری (صرفاً پرنده)…………………………………    128

4-1-9-4: نقوش جمادی( بلورین)…………………………………….    129

4-1-9-5: نقوش ترکیبی (هندسی)……………………………………………    129

جمع بندی……………………………………………………………………………    131

بخش دوم: تحلیل آیکونوگرافی……………………………..    132

4-2-1: تحلیل تصاویر قابوسنامه از منظر نگارگری یا تصویرسازی…………………    132

4-2-2: شباهت تصاویر قابوسنامه با ویژگی های نگارگری ایران……………………………..    138

4-2-3: تفاوت تصاویر قابوسنامه با ویژگی های نگارگری ایران……………………………………….    139

4-2-4: تحلیل نحوه هماهنگی تصاویر با متن…………………………………..    143

4-2-5: تحلیل نحوه ترکیب بندی……………………………………….    146

4-2-6: تحلیل نقش انسان و جزییات مربوط به آن………………….    148

4-2-6-1: تحلیل شیوه ترسیم اعضای بدن …………………………………….    155

4-2-6-2: تحلیل شیوه ترسیم حالات چهره………………………..    156

4-2-7: تحلیل نوع و طرح و نقش لباس ها…………………………………………………….    159

4-2-8: تحلیل آرایه های تزیینی…………………………………………………    165

جمع بندی                       175

بخش سوم: تفسیر آیکونولوژی……………..    176

4-3-1: جایگاه تصاویر قابوسنامه در هنر دوره اسلامی ایران……………….    176

4-3-1-1: شباهت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد………    176

4-3-1-2: تفاوت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد………………………..    178

4-3-1-3: شباهت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی……………………….    178

4-3-1-4: تفاوت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی………………………….    180

4-3-2: تأثیرات تصاویر قابوسنامه بر هنر دوره های بعد……………………………………………    181

4-3-3: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر سرزمین ها ی دیگر……………………………..    186

4-3-3-1: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر کتاب آرایی هند…………    187

4-3-3-2: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر کتاب آرایی بیزانس(ارمنستان)………..    192

4-3-3-3: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با  هنر نقاشی مصر…………….    197

جمع بندی………………………………….    199

نتیجه گیری نهایی…………………………..    202

پی نوشت ها…………………………………………………..    207

فهرست منابع تصاویر          208

فهرست منابع جداول…………………………………    209

فهرست منابع فارسی…………………………………………..    209

فهرست منابع لاتین………………………………………….    214

چکیده انگلیسی                      216

): بیان مسأله

یکی از مهمترین هنرهای اوایل اسلام در ایران، تصویرسازی متون ادبی و تاریخی است. از همان سال های اولیه، با الحاق ایران به سرزمین های اسلامی و گرویدن مردم به دین اسلام، تمام تجربیات هنری و سنّت های باستانی ایران در خدمت اسلام در آمد. با این وجود ایرانیان هیچ گاه تصویرسازی را وسیله شرح کامل عقاید دین مثل دنیای مسیحیت قرار نداده اند، چرا كه بسیاری از موضوعات در زمینه هنر تصویرسازی در ایران در زمینه مسائل غیر دینی مانند علم و دانش، تاریخ و ادبیات نیز بوده است. اولین آثار تصویرسازی ایران در عصر اسلامی، به صورت نقوش در آثار معماری و اشیای مصرفی و سپس مصوّر سازی کتاب ظهور نمود که بعدها مسیر کمال خود را پیموده است. «در قرن دوم هجری هنر نقاشی بیش تر به تذهیب و تزیین قرآن اختصاص داشت اما با ترجمه کتب پهلوی و سانسکریت و یونانی به عربی از همین زمان مورد علاقه خلفا و بزرگان قرار گرفت و با استنساخ این ترجمه ها و زیبا ساختن کتاب ها که با تجمّل و تفنّن اشراف آن عهد همراه بود رغبت اهل علم و دانش را بر می انگیخته است» (قاضی احمد، گلستان هنر:24). بنابراین کتاب هایی که در اوایل اسلام مورد توجه برای تصویرگری بوده اند بیشتر موضوعات علمی و فنی را در بر می گرفته اند که مکتب نگارگری بغداد، به عنوان یکی از قدیمی ترین مکاتب نگارگری اسلامی در ابتدای حکومت خلفای عباسی، از این موضوعات غنی بوده است. دلیل قاطع برای این امر نیز این بوده که در ابتدای ورود اسلام به جهت منع مذهبی تصویرنگاری در این دوره، هنرمندان از ترسیم تصاویر انسانی خودداری می کردند اما پس از گذشت سه سده حضور اسلام، این ممنوعیت حساسیت کمتری یافت و حضور انسان و حیوان در کتاب های غیر مذهبی کاربرد یافت و به مرور، هنرمندان دوران اسلامی که در ابتدا اصول و روش همسایگان خود یا اقوامی که مذهب آن ها را پذیرفته بودند اقتباس کرده بودند این روش ها را جذب و به خدمت فرهنگ جدید خود در آورده اما خود نیز کم کم شیوه های جدیدی را پدید آوردند و از این زمان به بعد است که شاهد بروز و ظهور استعدادهای هنری هنرمندان مسلمان در جای جای سرزمین های اسلامی در عرصه های مختلف خصوصاً هنر کتاب آرایی هستیم. هنرمندان اسلامی ایران نیز که با پیشینه غنی هنری خود از دوران باستان به این عرصه پا نهادند در بسیاری موارد شیوه های کهن را سرلوحه کار خود قرار دادند و با تلفیق سنّت های دیرینه خود با اصول و موازین شرع اسلام، آثار در خور تأملی را به نمایش گذاشتند. از جمله کتب مصورشده در این دوران که فارغ از شیوه های هنری مکتب بغداد و در منطقه ای دورتر از این حوزه هنری با الهام از  سنت های کهن به نگارش و مصورسازی در آمده است، نسخه دستنویس «قابوسنامه» بوده که حاوی تصاویری منحصر به فرد از حکایات روایت شده می باشد. «قابوسنامه» كه به «اندرزنامه» نیز

هدف این کتاب همچنین روشن کردن چند مشکل اساسی است که امروزه رسانه ها با آن مواجه هستند.

چرا رسانه ها با این که  زمان چندانی از پیدایش و تأثیر شان بر تفکرات و قضاوت های ما
نمی گذرد،  اگر نخواهیم بگوئیم در چهار چوب  مراجعات روزمرۀ ما بیگانه هستند، در نظر ما نامفهوم و عجیب جلوه می کنند؟

چرا اطلاعاتی که آن ها انتشار می دهند ناقص به دست ما می رسد یا به طرزی چنان مبهم که واکنش چندانی در ما ایجاد نمی کند؟  اگر بخواهیم تنها به ذکر یک مثال بسنده کنیم، به رغم تکرار و تأکید کلام رسانه ای، اکثر ما نهایتاً در مقابل تهدیدها و خطراتی که فعالیت های بشر به سیارۀ ما تحمیل می کند، تا اندازه ای بی تفاوت می مانیم؛ تمام نگرانی هایی که ممکن است عواقب این فعالیت ها در پی داشته باشد از طریق تعهدی محکم یا راه حل های روشن، برای تغییر دادن مسائل جبران نشده است. آیا امکان دارد که خبر با وجود تنوع و حجم زیاد دربارۀ موضوعی مطرح  شود و فاقد عمق، جنبة آموزشی و تأثیر باشد؟ آیا برای ایجاد هر چیزی دیگری مگر ترس و سکون بیش از حد جنجالی به نظر نمی رسد؟

چرا بعضی از اخبار و بعضی از اطلاعات بسیار افراطی و در نهایت غیر قابل باور به نظر
می رسند و حتی با وجود اغراقشان در حد سطحی ترین خبر ها گنگ و نامفهوم هستند؟  چرا  این بی اعتمادی و بدگمانی عمومی در مقابل دنیای رسانه ای که در گذشته همانند آخرین سنگر آزادمنشانه در برابر فشار قدرت های مختلف بود، امروزه همانند آن ها و یا شبیه به آن ها، نمایان
می شود؟

آیا سانسور و کنترل دولت بر روی اخبار، از این فرض تبانی، رسوایی های دروغین یا این
سکوت های آزار دهنده، بهتر نبود؟ آیا بهتر نیست این ممنوعیت را که می توان آن را نادیده گرفت، به این خود سانسوری وحشتناک که به طور مداوم ماهیت و واقعیش را با آراستن اعمال خود با ظاهری مبرا از تحریک و گستاخی پنهان می کند، ترجیح داد؟

آیا ماهیت روزنامه نگاری حقیقتاً تغییر کرده و شیوه های کاریش یعنی جمع آوری حقایق در برخورد با شهروندان  ( انتقال این حقایق با تبدیل آن ها به حقایقی منسجم و قابل فهم ) اصلاح کرده است؟ آیا تحقیق و بررسی همیشه جزئی از مجموعه اصول روزنامه نگاری هستند، به منزلة تنها ابزارهایی که حقیقتاًً قادرند دستکاری و تحریف همة سلطه گران را از بین ببرند؟

آیا زبان رسانه ای به نوعی زبان خاص و نامفهوم برای بسیاری تبدیل نشده است که تنها به جامعة طالبان اطلاعات اختصاص یافته است؟ مهم تر سبک و واژگان روزنامه نگاری است، آیا به طور کامل لوازم نوعی هماهنگی و دنباله روی نیستند که منجر به مخاطب قرار دادن گروهی اندک یعنی برقرار کنندگان ارتباط یا

 متخصصان این حرفه می شود؟

از سوی دیگر  نارضایتی روزافزون عامة مردم از مطبوعاتی که فروش بالایی نیز دارند منجر به نوعی فقر فکری یعنی نوعی سیر قهقرایی کاملاً بی سابقه و متناقض با تمایلات و سلایق جدید ارتباطی که با حجم بالای داده های اینترنتی و قواعد متغیر اطلاعات و تبادلات بوجود آمده،
نمی شود؟

موسسة ملی آمار و مطالعات اقتصادی ) INSEE [3]  (برآورد می کند که فرانسوی ها ، یک سوم کمتر از سال 1970 هزینه هایشان را  به مطبوعات ( روزنامه و مجله ) اختصاص می دهند.  طبق نظر این موسسه، این عقب نشینی به ویژه از آغاز سال های 1990 گویاتر است و این بی علاقگی به شدت عموم مردم و جوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. INSEE  می نویسد: هر چه نسل جدیدتر باشد، به همان اندازه سهم مطبوعات در بودجه خانوار کمتر است. آن چه که به ما اجازه می دهد، آشکارا به

این مطلب را هم بخوانید :

 نفع « ورود نسل جدید که نسبت به نسل های گذشته  کمتر از مطبوعات استفاده می کنند » رأی دهیم. ( INSEE  نخستین، عقب نشینی کتاب و مطبوعات در بودجة خانوار، اوت 2009 )

همان طور که متذکر شدیم نوعی انتقال به شکل بی علاقگی را مشاهده می کنیم که می توانست
بی شک قدرت سایر رسانه ها را افزایش دهد ، همانند ارتباطات جمعی، آگهی های بازرگانی، شایعات، منابع نامعلوم  یا متعدد مثل بلاگ های شخصی یا فرم های شبکه. تمام این شیوه های رسانه ای جدید که به

1-5 پیشینه پژوهش: 6

1-6 روش تحقیق: 8

1-7 جامعه آماری و نمونه ها 8

1-8 محدودیتهای پژوهش…… 9

فصل دوم. 10

زمینه های تاریخی، فرهنگی و هنری دوران صفوی و عثمانی… 10

2-1-1 شاه اسماعیل: نخستین شاه صفوی… 12

2-1-2 شاه طهماسب و تحکیم دولت صفوی ( 984 – 930 هـ.ق ) 14

2-1-3 اسماعیل دوم (985 – 984 9هـ ق) 15

2-1-4 محمد خدابنده (989 – 985 هـ ق) 15

2-1-5 شاه عباس اول و اقتدار دولت صفوی (1038 – 989 هـ ق) 16

2-1-6 صفی اول ( 1052 – 1038 هـ.ق) 16

2-1-7 شاه عباس دوم ( 1077 – 1052 هـ.ق ) 17

2-1-8 شاه سلیمان ( صفی دوم ) ( 1105  -1077 هـ. ق) 17

2-1-9 سلطان حسین ( 1135 – 1105 هـ. ق ) 17

2-2 دولت عثمانی و سلاطین هم زمان آن با دولت صفوی ایران… 18

2-2-1 سلطان بایزید دوم. 18

2-2-2 سلطان سلیم.. 19

2-2-3 سلطان سلیمان قانونی… 19

2-2-4 سلیم دوم. 20

2-2-5 سلطان مراد سوم. 20

2-2-6 سلطان محمد سوم. 20

2-2-7 احمد اول.. 21

2-2-8 مصطفی اول.. 21

2-2-9 عثمان دوم. 21

2-2-10 مراد چهارم. 22

2-2-11 سلطان ابراهیم.. 22

2-2-12 محمد چهارم. 22

 

2-3 روابط سیاسی و نظامی ایران صفوی و ترکیه عثمانی… 22

2-3-1 از شاه اسماعیل تا شاه عباس اول.. 24

2-3-2 جنگ چالدران و پیامدهای آن.. 26

2-3-3 روابط شاه طهماسب اول با عثمانیان.. 27

2-3-4 جنگ های بیست ساله سلطان سلیمان با طهماسب…. 27

2-3-5 صلح آماسیه (962 هـ.ق / 1555 م) 28

2-3-6 روابط سلطان محمد خدابنده و عثمانیان.. 29

2-3-7 سقوط تبریز ( 993  هـ.ق 1585 م ) 29

2-3-8 سیاست و تدبیر شاه عباس اول در روابط خارجی او. 30

2-3-9 معاده اول صلح استانبول ( 999 هـ.ق/ 1590 م ) 30

2-3-10 نیروهای جدید شاه عباس. 31

2-3-11 معاهده دوم صلح استانبول ( 1022 هـ.ق /1613 م ) 31

2-3-12 دوران شاه صفی تا شاه طهماسب دوم. 32

2-3-13 معاهده صلح قصر شیرین (ذهاب) 33

2-4 روابط فرهنگی و هنری ایران صفویه و ترکیه عثمانی… 33

فصل سوم. 43

تاریخچه فلز و سلاح در دوران صفوی و عثمانی… 43

3-1 هنر فلزكاری در ایران… 44

3-1-1 هنر فلزكاری از دوران کهن تا دورة هخامنشی… 44

3-1-2 هنر فلزكاری در دوره هخامنشی… 48

3-1-3 هنر فلزكاری در دورة سلوكیان.. 49

3-1-4 هنر فلزكاری در دوره اشكانیان یا پارتیان.. 49

3-1-5 هنر فلزكاری در دورة ساسانیان.. 50

3-1-6 هنر فلزكاری در اوایل ظهور اسلام. 51

3-1-7 هنر فلزكاری در دورة سلجوقیان.. 52

3-1-8 هنر فلزكاری در دوره مغول.. 52

3-1-9 هنر فلزكاری در دوره تیموری… 53

3-1-10 هنر فلزكاری دوره صفوی… 53

این مطلب را هم بخوانید :

3-2 معادن فلزات در دوران صفویه.. 55

3-3 برخی از تكنیك‌های رایج فلزكاری عصر صفوی… 56

3-3-1 هنر ترصیع.. 57

3-3-2 هنر قلم‌زنی… 57

3-3-3 هنر میناكاری… 58

3-3-4 هنر مشبك‌سازی فولاد. 59

3-3-5 هنر طلاكوبی روی فولاد. 59

3-4معرفی فلز فولاد. 59

3-5 معرفی انواع فولاد. 60

3-6 طرز عمل آوری فولاد. 63

3-7 هنر فلزکاری ترکان عثمانی… 66

3-8 تاریخچه سلاح.. 69

3-8-1 تاریخچه سلاح در ایران.. 69

3-8-2 تاریخچه سلاح در ترکیه. 84

فصل چهارم. 90

معرفی و توصیف سلاحهای سرد دوران صفوی و عثمانی… 90

4-1 توصیف سلاحهای صفوی… 91

4-2 توصیف سلاحهای عثمانی… 121

فصل پنجم.. 138

تحلیل تطبیقی طرح و آذین سلاحهای سرد دوران صفوی و عثمانی و معرفی سازندگان سلاح.. 138

5-1 ویزگیهای سلاح در ایران صفوی… 139

5-1-1 نقوش….. 139

5-1-2خوشنویسی… 140

5-1-3 مضمون.. 140

5-2 ویژگیهای سلاح در ترکیه عثمانی… 140

5-2-1 نقوش….. 141

5-2-2 خوشنویسی… 141

5-2-3 مضمون.. 141

5-3 تطبیق تحلیلها 142

5-4 سازندگان سلاح.. 143

5-4-1 صفوی… 143

5-4-2 عثمانی… 144

فصل ششم.. 145

یافته ها و نتیجه گیری… 145

منابع ومأخذ.. 148

مقدمه:

استفاده از طرح و نقش بر روی انواع دست­ساخته­های بشری، از زمانهای گذشته تا کنون به منظور انتقال پیام و ایجاد زیبایی بصری همواره مورد توجه بوده­است. ساخت اشیاء فلزی را می­توان از مهمترین این دست­ساخته­ها بشمار آورد. فلزات با توجه به خصوصیات منحصربفرد خود مانند دوام طولانی و عدم آسیب­پذیری همواره به عنوان بستری مناسب برای ایجاد طرح­ها و نقش­ها انتخاب شده­اند.از جمله اشیای فلزی، سلاح­ها و جنگ­افزارهای سرد هستند که از گذشته­های دور حامل این خصوصیات بوده­اند.

در دوره­ای از تاریخ، دو حکومت مقتدر صفوی و عثمانی به علت­های مختلف و گوناگونی از قبیل اشتراکات فرهنگی مشترک، دین یکسان، مذهب متفاوت، داشتن مرز طولانی جغرافیایی، قدرت­طلبی و گسترش امپراطوری، ارتباطات متنوعی از صلح و جنگ داشتند. در نتیجه دارا بودن سپاه مقتدر و نیروی جنگی زبده می­توانسته عامل مهمی بشمار بیاید.

با توجه به این مقدمه می­توان دریافت که ساخت سلاح و تزیین آن در این دوره مورد توجه بوده­است. پس از بررسی­های اولیه و مطالعه­ی تصاویر این سلاح­ها، مشخص شد که کنکاش و تحلیل نقوش ابزارآلات جنگی این دو دوره می­تواند ما را در شناخت بهتر روابط فرهنگی و هنری آنها و میزان تأثیرگزاری و تأثیرپذیری هر یک یاری بخشد. پس از مشورت با جناب دکتر غلامعلی حاتم وجناب دکتر مهران هوشیار عنوان تطبیق طرح و آذین در سلاح­های سرد ایران صفویه و ترکیه عثمانی برای این رساله در نظر گرفته­شد.

با توجه به گذشت زمانی طولانی از آن دوران و پراکندگی این سلاح­ها در موزه­ها و مجموعه­های شخصی، تهیه­ی تصاویر معتبر و با کیفیت که قابلیت پژوهش­پذیری را داشته باشند کار دشواری بود که در نهایت از طریق مراجعه به کتاب­های معتبر لاتین و تخصصی فارسی، و همچنین مراجعه به سفارت ترکیه و بخش فرهنگی آن، آثار شناسایی و تصاویر تهیه شد.

در نهایت برای رسیدن به یک نتیجه­ی مطلوب و قابل قبول، این پایان­نامه در شش فصل به نگارش درآمد. پس از فصل اول که «کلیات تحقیق» نام دارد، فصل دوم با نام «زمینه­های تاریخی، فرهنگی و هنری دوران صفوی و عثمانی» به موضوعاتی از قبیل تاریخ سیاسی این حکومت­ها، حاکمان آنها، تاریخ روابط سیاسی و در آخر تاریخ روابط فرهنگی و هنری­شان اشاره شده­است. در فصل دوم با عنوان «تاریخچه فلز و سلاح» به تاریخچه­ی فلز و سلاح پرداخته شده­است. در این فصل به سیر تحول استفاده از فلزات در دوره­های تاریخی و انواع سبک­ها و تکنیک­های رایج و در نهایت به تاریخ سلاح به عنوان زیرمجموعه­ی هنر فلزکاری اشاره شده است. فصل چهارم «معرفی و توصیف سلاح­های سرد دوران صفوی و عثمانی» نام دارد. این فصل شامل توصیف جامعه­ی نمونه و انواع سلاح­های انتخاب­شده است.

در فصل پنجم  با عنوان «تحلیل تطبیقی طرح و آذین سلاح­های سرد دوران صفوی و عثمانی و معرفی سازندگان سلاح» به تحلیل نقوش، کتیبه­های خطی و شیوه­ی اجرایی این نقوش پرداخته شده­است و در فصل پایانی نتایج تحلیل­ها بیان شده است.

 

 1-1        بیان مسئله:

از زمانی که بشر توانست طریقه بکارگیری و استخراج فلزات را کشف کند استفاده­های متنوع و گوناگونی از آن کرد که همواره می­توان کاربرد آن را در گوشه گوشه زندگی انسان­ها ، تا زمان حال مشاهده کرد. از آن جایی که جنگیدن و دفاع از سرزمین و عقیده در بسیاری از دوره­ها و دولت ها دارای تقدس بوده ، ساخت ابزار جنگی نیز از اهمیت خاصی برخوردار شده است و انعکاس این مهم را ، از تزئیناتی که روی انواع ابزار ها وجود یافته می توان مشاهده کرد.

ایران عصر صفوی به علت­های گوناگونی در بسیاری از زمینه­ها دچار تحولاتی اساسی شد و حکومت مقتدر صفویه بسیاری از مبانی بکار رفته در هنرهای پیشین را اعتلا بخشید و در جهت پیشرفت اهداف و بیان جهان بینی خود آنها را بکار گرفت. همزمان با این حکومت، در همسایگی ایران، ترکان عثمانی ، دین اسلام با مذهب سنی را برگزیده بودند. اقوام عثمانی با یک پیشینه تاریخی غنی، از یک طرف با فرهنگ عظیم ایران و از طرف دیگر با هنر بیزانس و غرب همسایه بود.

روابط موجود میان حاکمان صفویه در ایران و ترکان عثمانی در طول دوره تاریخی شکل­های خاصی از صلح و جنگ را به خود گرفته است و از آنجایی که معمولاً بازتاب این گونه روابط سیاسی در بسیاری از جنبه­های اقتصادی، اجتماعی و هنری یک کشور می تواند تاثیرگذار باشد. تردیدی نیست که این امر در مورد این دو کشور نیز مصداق دارد اما آنچه در این میان وجود دارد تفاوت در مذاهب حاکم بر این جوامع است که این تفاوت می تواند خود را در قالب عناصر تزیینی بیانگر سازد.

با توجه به این نکات، در این پژوهش سعی بر این است که با تطبیق و تحلیل عناصر تزئینی موجود بر سطوح جنگ افزارهای سرد به چگونگی این تفاوت ها دست یابیم و اصالت هر کدام از این عناصر ، عوامل و میزان تأثیر گزاری و تأثیر پذیری این دو فرهنگ همسایه را با استفاده از آفریده هایشان مورد بررسی قرار دهیم.

 

1-2 سؤالات تحقیق:

1 – تأثیر روابط سیاسی بر تبادلات هنری اقوام صفوی ایران و ترکان عثمانی از طریق بررسی این نقوش روی سلاح ها چگونه بوده است؟