بررسی تأثیر انگیزه در ارتکاب جرم و میزان مجازات

 

استاد راهنما

دکتر سید محمود مجیدی

استاد مشاور

دکتر بهنام یوسفیان شوره­دلی

 

 

بهار 1393

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

عنصر معنوی هر جرمی معمولاً با انگیزه یا داعی شروع می­شود و انگیزه که مجرم را وادار به ارتکاب جرم می­کند اساساً تأثیری در مسئولیت کیفری ندارد و به رغم مخالفت­هایی که با این ادعا وجود دارد مشهور حقو­دانان آن را از مسلمات حقوق جزا می­دانند؛ اما شناسایی خود انگیزه اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا ابهامات و برداشت­های متفاوتی که در مورد آن وجود دارد گاهی موجب به اشتباه افتادن نویسند­گان حقوقی و بویژه متصدیان امر قضا می­شود؛ بنابراین، انجام تحقیقی در این خصوص بدون فایده نخواهد بود. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، در حقوق جزا، اصل بر این است که انگیزه در تحقق جرم و تعیین نوع مجازات تأثیری ندارد و این به دلایلی چون حفظ مصلحت اجتماع و تقدم آن بر منافع فردی است. اما بر این اصل استثنائاتی وارد است، بطوری­که قانونگذار در مواردی انگیزه شخص را در ارتکاب فعل مجرمانه مستقیم و یا غیر­مستقیم در احراز مجرمیت و مسئولیت کیفری دخیل دانسته است؛ مستقیم از این جهت که در برخی موارد خاص و استثنایی خود قانونگذار صراحتاً توجه به انگیزه و اهمیت آن را در تحقق جرم و یا تعیین مجازات مورد تأکید قرار داده است و غیر­مستقیم از این جهت که امروزه قضات در چارچوب قانون اختیار کافی جهت تطبیق مجازات با شخصیت مجرمین و از جمله انگیزه مرتکبین در ارتکاب جرم را دارند. به همین خاطر انگیزه یکی از عوامل تعیین­کننده شخصیت است و نقش مهمی در شناسایی شخصیت حقیقی و واقعی مجرمین و در نهایت فردی­کردن مجازات­ها و اقدامات تأمینی ایفاء می­کند.

واژه­های کلیدی: انگیزه، مسئولیت کیفری، تحقق جرم، میزان مجازات، فردی کردن مجازاتها واقدامات تأمینی

 

فهرست کلی مطالب

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………1

الف ـ بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………………………………….3

ب ـ سابقه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..4

ج ـ اهداف و کاربردهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………….5

د ـ سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………5

ه ـ فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………6

و ـ روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….6

ز ـ معرفی پلان و ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………….6

فصل اول ـ مفاهیم اساسی نظری و درآمدی بر تحلیل جرم­شناختی و روان­شناختی انگیزه

مبحث اول ـ مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………………..9

گفتار اول ـ واژه­شناسی………………………………………………………………………………………………………..10

الف ـ انگیزه…………………………………………………………………………………………………………….10

ب ـ اراده…………………………………………………………………………………………………………………12

ج ـ قصد مجرمانه………………………………………………………………………………………………………13

گفتار دوم ـ تفکیک انگیزه از سایر مفاهیم مشابه………………………………………………………………………14

الف ـ تفکیک انگیزه از قصد مجرمانه عام (سوءنیت عام)………………………………………………….14

ب ـ تفکیک انگیزه از قصد مجرمانه خاص(سوءنیت خاص)……………………………………………..14

ج ـ تفکیک انگیزه از تحریک…………………………………………………………………………………….17

مبحث دوم ـ آموزه­های کیفری انگیزه……………………………………………………………………………………………..18

گفتار اول ـ انگیزه و آموزه­های مکتب کلاسیک………………………………………………………………………19

گفتار دوم ـ انگیزه و آموزه­های مکتب تحققی…………………………………………………………………………21

گفتار سوم ـ انگیزه در مکتب دفاع اجتماعی نوین……………………………………………………………………..24

گفتار چهارم ـ انگیزه و آموزه­های مکتب کیفری اسلام……………………………………………………………..26

مبحث سوم ـ تحلیل جرم­شناختی و روان­شناختی انگیزه……………………………………………………………………….28

گفتار اول ـ تحلیل جرم­شناختی انگیزه…………………………………………………………………………………….29

الف ـ طبقه­بندی جرایم بر مبنای انگیزه از دیدگاه جرم­شناسی…………………………………………….31

1ـ جرم ابتدایی………………………………………………………………………………………………..32

2ـ جرم سود­بخش……………………………………………………………………………………………32

3ـ جرم عدالت­خواهی کاذب…………………………………………………………………………….33

این مطلب را هم بخوانید :

4ـ جرم سازمان­یافته………………………………………………………………………………………….34

ب ـ تفکیک انگیزه از سایر مفاهیم جرم­شناسی……………………………………………………………….34

1ـ علت………………………………………………………………………………………………………….35

2ـ شرط…………………………………………………………………………………………………………36

3ـ عامل…………………………………………………………………………………………………………37

گفتار دوم ـ تحلیل روان­شناختی انگیزه……………………………………………………………………………………39

الف ـ ماهیت انگیزه از دیدگاه روان­شناختی……………………………………………………………………40

ب ـ اقسام انگیزه از دیدگاه روان­شناختی……………………………………………………………………….41

فصل دوم ـ کیفیت تأثیرگذاری انگیزه در حقوق جزا

مبحث اول ـ تأثیر انگیزه در تحقق جرم…………………………………………………………………………………………….45

گفتار اول ـ انگیزه به عنوان عنصر تشکیل­دهنده جرم…………………………………………………………………46

الف ـ قتل عمدی به اعتقاد مهدورالدم بودن……………………………………………………………………47

ب ـ آدم­ربایی…………………………………………………………………………………………………………..49

ج ـ نشر­اکاذیب………………………………………………………………………………………………………..51

د ـ افترای عملی………………………………………………………………………………………………………..52

و ـ انگیزه معتاد کردن دیگری……………………………………………………………………………………..52

گفتار دوم ـ انگیزه به عنوان عامل­موجهه………………………………………………………………………………….53

الف ـ به عنوان دفاع مشروع………………………………………………………………………………………..54

ب ـ به عنوان ضرورت……………………………………………………………………………………………….55

 

ج ـ به عنوان رضایت بزه­دیده………………………………………………………………………………………57

د ـ به عنوان حکم قانون و امر آمر قانونی……………………………………………………………………….59

مبحث دوم ـ تأثیر انگیزه در تعیین مجازات……………………………………………………………………………………….60

گفتار اول ـ در معافیت از مجازات…………………………………………………………………………………………67

الف ـ انگیزه خدمت به مردم……………………………………………………………………………………….67

ب ـ انگیزه از بین بردن فساد در زمین……………………………………………………………………………67

ج ـ علم به بی­گناهی متهم…………………………………………………………………………………………..68

د ـ انگیزه تأمین حوائج مردم……………………………………………………………………………………….69

گفتار دوم ـ در تشدید مجازات……………………………………………………………………………………………..69

الف ـ اخلال در نظم و امنیت عمومی و مقابله با حکومت………………………………………………….70

ب ـ انگیزه فساد در زمین……………………………………………………………………………………………72

ج ـ انگیزه براندازی حکومت………………………………………………………………………………………72

د ـانگیزه خرابکاری در صنایع نفت……………………………………………………………………………..73

گفتار سوم  ـ در اعمال تخفیف، تعلیق و آزادی مشروط…………………………………………………………….73

الف ـ در اعمال تخفیف……………………………………………………………………………………………..76

ب ـ در اعمال تعلیق…………………………………………………………………………………………………..77

ج ـ در اعمال آزادی مشروط………………………………………………………………………………………79

نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………80

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………….81

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………………………83

 

 

مقدمه

مطالعه و بررسی انگیزه­های بزه، یکی از وظایف اساسی جرم­شناسی است. از آنجایی که جرم­شناسی به عنوان دانش جدیدی که سعی دارد با بهره­گیری از علوم مختلف به بررسی وشناخت علل وقوع جرم بپردازد و با بهره­گیری از این شناخت می­خواهد برای ارائه راه­های اصلاح و تربیت و بازپذیری اجتماعی مجرمین و انجام تدابیر پیشگیرانه اقدام نماید و این پدیده را در دو مرحله متمایز مورد بررسی قرار می­دهد. در مرحله اول، از علل و عواملی بحث می­کند که موجبات ارتکاب جرم را فراهم ساخته و شخص را به ارتکاب آن برانگیخته است، این عوامل ممکن است فردی یا اجتماعی باشد. در مرحله دوم، بهترین و مؤثرترین راه­ها را برای پیشگیری از ارتکاب جرم و اصلاح و تربیت مجرمین مورد بحث بررسی قرار می­دهد. برای مبارزه با جرم که جان، مال و امنیت همه افراد جامعه را به خطر می­اندازد، شناخت بزهکار و پی­بردن به عواملی که بر روی او تأثیر بخشیده است به صورتی گسترده و عمیق لازم می­باشد؛ زیرا تا وقتی که از کلیه خصوصیات بزهکار آگاهی لازم به دست نیاید و طریقه و علت واکنش بزهکار مورد بررسی قرار نگیرد، مبارزه با جرم غیر ممکن است و نمی­توان بزهکار را به انسانی سالم، شرافتمند و سازگار تبدیل کرد و از آنجایی که انگیزه و داعی عاملی است که بزهکار را به ارتکاب جرم تحریک و تشویق می­کند و به عبارت دیگر، در ارتکاب عمل، انگیزه نقش مؤثری دارد. همین انگیزه است که باعث پیدایش اراده مجرمانه و در نتیجه، ارتکاب جرم می­شود. بنابراین جستجوی انگیزه­های ارتکاب جرم، عامل مهمی در شناسایی شخصیت بزهکاران است.

اگرچه شناخت انگیزه­های بزه و علل و عوامل ارتکاب جرم از وظایف و اهداف جرم­شناسی است، اما حقوق جزا نیز بطور کامل نسبت به انگیزه­های جرم بی­توجه نیست. خوشبختانه حقوق جزا تحت تأثیر بررسی­ها و تحقیقات ارزنده جرم­شناسی، دستخوش دگرگونی­هایی شده و راه پیشرفت و تحول را به سوی خود باز کرده است. به واسطه همین ارتباط متقابلی که میان جرم­شناسی و حقوق جزا وجود دارد در قلمرو حقوق جزا نیز به انگیزه و داعی با الهام از اندیشه­های اصلاح و درمان و فردی کردن مجازات­ها توجه خاصی مبذول می­گردد؛ چراکه نیل به این اهداف در گرو شناسایی شخصیت بزهکاران و انگیزه­های آنان است.

امروزه، انگیزه می­تواند به عنوان وسیله­ای برای مبارزه با بزهکاری و پیشگیری از جرایم و مهم­تر از آن سعی در انسانی ساختن قوانین و هماهنگ کردن و انطباق آنها با شخصیت بزهکاران باشد. انگیزه ارتکاب جرم، یکی از عواملی است که می­تواند عدالت را بر واقعیت­ها برقرار سازد. توجه به انگیزه، خاص قضات اندیشمند و متفکر است و قضات صرفاً مقلد و خشک مغز را مجالی برای درک این مهم نیست.

از سوی دیگر توجه به انگیزه می­تواند شاخصی بین­المللی در رعایت حقوق بشر باشد و دولت­های سرکوبگر و مستبد را از دولت­های بشردوست و انسان­گرا تفکیک نماید. در کشورهای دمکراتیک پذیرش حق متفاوت بودن به معنای پذیرش و به رسمیت شناختن توجه به انگیزه ارتکاب جرم است. ولی در کشورهای سرکوبگر و استبدادی که اصولاً تمایل به یکسانی و یکنواختی دارند و یک شیوه فکری واحد بر افراد تحمیل می­شود و خواهان انسان­هایی همانند شده و یک شکل هستند به انگیزه و شخصیت افراد توجهی نمی­شود و اگر هم توجه شود به منظور مجازات و سرکوبی شدید مجرمان است نه اصلاح و درمان آنان.

انگیزه همچنین جایگاه ویژه­ای در بین مکاتب کیفری و آموزه­های کشورهای مختلف به خود اختصاص داده است و مفهوم انگیزه در چارچوب حقوق کیفری بعد از مدت­های مدیدی، توجه نویسندگان بسیاری را به خود جلب کرده است و در طی زمان، تفسیر این مفهوم (انگیزه) در بین جرم­شناسان و علمای حقوق کیفری تبدیل به موضوع بحث­های بسیاری گردید و باعث بوجود آمدن نظریه­های متفاوتی در محدوده حقوق جزا گردید؛ ولی نقطه مشترک این نظریات توافق آنها در زمینه اهمیت انگیزه جرم بر درجه مسئولیت کیفری مجرم و تأثیر آن در انتخاب مناسب­ترین و بهترین نوع مجازات و اقدامات تأمینی و تربیتی است.

تأثیر انگیزه در حقوق جزا، از یک طرف ریشه در اخلاق و وجدان جمعی دارد؛ چرا که ارزش اخلاقی همه اعمال انسانی، کاملاً به انگیزه­هایی بستگی دارد که از ابتدا موجود بوده­اند و این چنین می­باشد که انگیزه­ها از نقطه نظر فردی و درونی به عنوان یک معیار برای ارزش اخلاقی عمل یا اهمیت آن محسوب می­شوند. وجدان جمعی و افکار عمومی نیز قائل به تفکیک بین انگیزه­های شریف و پست هستند و خواستار تشدید مجازات نسبت به مجرمانی که دارای انگیزه­های پست و زننده­ای هستند، می­باشد و با مجرمانی که دارای انگیزه­های نیکو و شرافتمندانه­ای بوده­اند، احساس همدردی نموده، خواستار بخشش و گذشت و یا تخفیف و تعدیل مجازات نسبت به آنها هستند.

از طرف دیگر، تحت تأثیر و نفوذ جرم­شناسی است که در حقوق کیفری جهت تعیین مسئولیت بزهکار، به شناسایی شخصیت مجرم توجه خاصی مبذول می­شود؛ چرا که جدایی شخصیت انسان از اعمالش به هیچ وجه صحیح نیست انگیزه که جزئی از شخصیت فرد را تشکیل می­دهد، در ارتکاب عمل مجرمانه نقش مؤثری دارد. بدین ترتیب لازم است که به انگیزه در مرحله دادرسی و تعیین جرم و مجازات توجه بیشتری شود تا مجازات متناسب با شخصیت واقعی آنان باشد.

 

الف ـ بیان مسأله

انگیزه مقصد نهایی و هدف اصلی مجرم از ارتکاب جرم می­باشد و ممکن است در جرایم مختلف به صورت­های متفاوت منظور شود.گاه ممكن است نفع شخصی و جمع­آوری مال و گاه ممكن است ارضای حس انتقام و خودخواهی و غرور باشد.گاهی نیز ممكن است كه این انگیزه­ها ناشی از احساسات انسانی و بشردوستانه باشد. كسی كه مال و ثروت شخص متمولی را می­رباید تا بین مستمندان تقسیم كند، مادری كه