4-2- توصیف داده ها………………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

4-3- تحلیل داده ای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 90

5-2- پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

5-3-محددیت های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 95

فهرست منابع:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 103

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 111

فهرست جداول

عنوان                                                                                                   صفحه

جدول 2-1: موارد مبتلا به ایدز در ایران تا تیرماه 91…………………………………………………………………………………………….. 49

جدول 2-2: آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 48

جدول 2-3 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 48

جدول 2-4 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 49

جدول 4-1 : فراوانی و درصد نمونه دانشآموزان دختر و پسر بر اساس پایه تحصیلی…………………………………………………… 71

جدول 4-2 : فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان دختر و پسر بر اساس رشته تحصیلی………………………………………………. 72

جدول 4-5: فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان بر اساس همزیستی با والدین………………………………………………………….. 73

جدول 4-3: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به طرحواره ناسازگار اولیه در دانش آموزان دختر و پسر…. 74

جدول 4-4: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به رفتارهای پرخطر در دانش آموزان دختر و پسر………….. 75

جدول 4-5: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر دانش آموزان           75

جدول 4-6: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی رهاشدگی/بی ثباتی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 76

جدول 4-7: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی بی اعتمادی/بدرفتاری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

جدول 4-8: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی محرومیت هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

جدول 4-9: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی نقص/شرم و رفتارهای پرخطر دانش آموزان            78

جدول 4-10: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی انزوای اجتماعی/بیگانگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 79

جدول 4-11: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی وابستگی/بی کفایتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 79

جدول 4-12: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی آسیب پذیری نسبت به زیان وبیماری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 80

جدول 4-13: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی گرفتار/ خود تحول نیافته و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 81

جدول 4-14: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی شکست  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان  81

جدول 4-15: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی استحقاق/بزرگ منشی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 82

جدول 4-16: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی خویشتن داری / خودانضباطی ناکافی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

جدول 4-17: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی اطاعت و رفتارهای پرخطر دانش آموزان     83

این مطلب را هم بخوانید :

جدول 4-18: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی ازخودگذشتگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان        84

جدول 4-19: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی بازداری هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان       84

جدول 4-20: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی سرسختانه/عیب جویی افراطی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 85

جدول 4-21:نتایج حاصل از رگرسیون ساده  و گام به گام…………………………………………………………………………………….. 86

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                        صفحه

نمودار4-1: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس پایه تحصیلی.. 74

نمودار4-2: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس رشته تحصیلی.. 72

نمودار4-3: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس همزیستی با والدین.. 73

چکیده

طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشكیل باورهای غیرمنطقی می شوند هنگامی كه طرحواره­های ناسازگار اولیه فعال می­شوند سطوحی از هیجان منتشر می­شود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشكال مختلفی از آشفتگی­های روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن می­شود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیكی كه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.

نمونه تحقیق 415 دانش آموز مقاطع سوم متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان (204پسر، 211دختر)را دربر می گیرد که با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.برای سنجش خطر پذیری از مقیاس خطرپذیری محقق ساخته(رجایی،شفیعی،1391) و برای سنجش طرحواره ناسازگار اولیه از پرسشنامه کوتاه طرحواره یانگ استفاده شد.

نتایج نشان می دهد رابطه مثبت و معناداری بین مؤلفه های طرحواره  ناسازگار اولیه با رفتارهای پرخطر وجود دارد.همچنین مؤلفه های آسیب پذیری از بیماری(26/0)،محرومیت هیجانی(33/0)،وابستگی عاطفی (36/0)،استحقاق/بزرگ منشی(39/0)،خویشتن­داری(4/0) و معیار سرسختانه(41/0) بیشترین واریانس رفتارهای پرخطر را در دانش آموزان تبیین می سازد.

کلیدواژه: طرحواره ناسازگار اولیه،رفتارهای پرخطر،

      فصل اول مقدمه پژوهش

1-1-مقدمه

نوجوانی یکی از دشوارترین، تنش زاترین و در عین حال هیجان انگیزترین دوره زندگی، هم برای خود نوجوان و هم والدین و مربیان به شمار می آید. در خلال این دوره، لذت ناشی از استقلال و خودمختاری، صمیمیت، خوش بینی و امید به آینده از زمره لذات جدیدی هستند که قبل از آن  تجربه نشده اند.

تغییرات روانی اجتماعی، شناختی و بیولوژیكی در دورة نوجوانی، فرصت­های تحولی بی­شماری را برای نوجوان فراهم می­كند تا در رفتارهایی درگیر شود كه به طور ضمنی، در اتخاذ سبك زندگی همراه با سلامت و یا به خطر انداختن سلامت اهمیت دارد (هریس، دانکن و بایس جولی، 2002 ). از طرفی، نوجوانان به كشف موقعیت های مخاطره ای تمایل دارند و این امر ظرفیت آنها را برای نداشتن زندگی طولانی و حتی مرگ بالا برده است (استویبر و گاد[1]، 1995).

كركمر و گرین[2] (2000) مخاطره جویی را تمایل برای درگیر شدن در رفتارهایی می دانند كه تهدید آمیز است یا به سلامت ذهنی و فیزیكی شخص آسیب می رساند. درباره‌ی این که چه عواملی باعث می‌شود بعضی افراد میل به رفتارهای پرخطر داشته باشند، نظریه‌های مختلفی وجود دارد.

طرحواره­ها، هسته اصلی خودپنداره­ی فرد را تشکیل می­دهند و پردازش اطلاعات فرد را درباره خود، دنیا و دیگران هدایت می­کنند. طبق نظریه یانگ طرحواره­های ناسازگار اولیه موضوعات ثابت، فراگیر و پایداری هستند که از خاطرات، هیجان­ها، شناخت­ها و احساس­های بدنی تشکیل شده­اند. این طرحواره­ها از طریق تعامل خلق و خوی کودک با تجربیات منفی و مداوم وی شکل می­گیرند و به سازگاری فرد با خانواده یا محیطش کمک می­کنند. اما، این طرحواره­ها در دوران­های بعدی زندگی ممکن است ناسازگارانه باشند، زیرا طرحواره­ها انعطاف­ ناپذیر و در مقابل تغییر مقاوم هستند.این طرحواره ها باعث تحریک افکار خودآیند منفی و ناراحتی روانی شدیدی می­شوند. به این ترتیب، طرحواره­ها ممکن است هسته­ی اصلی آسیب­شناسی در بسیاری از اختلالات باشند(فتی و همکاران، 1388).

از آن جا كه طرح­واره­ها نیز بنیادهای شناختی فرد را تشكیل داده و می­توانند رفتارهای فرد را شكل داده و به آن سمت و سو دهند، لذا می­توان بین طرحواره­های ناسازگار اولیه به عنوان بخش زیرین و سخت شناختهای افراد كه اغلب در دوره های تحولی رشد شكل گرفته­اند، با رفتارهای ناسازگارانه در مقاطع بعدی رشد افراد، رابطه برقرار نمود طرحواره­ها از جمله علل فردی و روانشناختی است كه در مطالعه­ی وابستگی به مواد از اهمیت ویژه ای برخوردارند، طرحواره­ها موجب سوگیری در تفسیرهای فرد از رویدادها شده و این سوگیریها خود را به صورت نگرشهای تحریف شده، گمانه­های نادرست، اهداف و چشمداشت­های غیر واقع­بینانه نشان می­دهند، طرحواره­های ناسازگار اولیه، الگوها یا درونمایه­های عمیق و فراگیری هستند كه به رابطه­ی فرد با خود یا دیگران ارتباط دارند و به شدت ناكارآمد هستند(حقیقت منش،1386).

در این پژوهش به بررسی نقش طرحواره های ناسازگار اولیه بر رفتارهای پرخطر دانش آموزان مقاطع سوم  متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان پرداخته شده است.

1-2-بیان مسأله

در عصر حاضر به علت پیشرفت های فناوری و تأثیر مستقیم آن برکیفیت زندگی انسان، پرداختن به مسئله سلامت و عوامل تأثیرگذار بر آن اهمیت ویژه­ای یافته است و تأمین سلامتی افراد جامعه یکی از مهمترین مسائل اساسی در هر کشوری محسوب می شود(نیدوو[3]،2000).

یکی ازموارد جدی تهدیدکننده سلامت که در سال­های اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، ازسوی سازمان­های بهداشتی، مجریان قانون و سیاست­گذاران اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مشکلات موجود در جامعه مورد توجه قرارگرفته است شیوع رفتارهای ­پرخطر در میان اقشار مختلف می­باشد (پورافکاری ،1383). به عنوان مثال پیش بینی شده است که تا سال 2030 تنها میزان بیماری­ها و مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات به رقم ده میلیون نفر در سال برسد (اسلاسکی[4]، 2004).

اگر پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف مواد، خشونت و ایدز را نیز به حساب آوریم، آسیب­های وارده چند برابر می­شود. هر چند که هیچ یک از اقشار جامعه از عواقب رفتارهای تهدید کننده سلامت در امان نیستند اما بعضی از گروههای اجتماعی از جمله نوجوانان درمعرض خطر بیشتری قرار دارند. بطوری که بسیاری از قربانیان رفتارهای پرخطر در آینده از میان نوجوانان امروزی خواهند بود. بسیاری از نوجوانان در مقابله با دشواری­ها و بحران در دوره نوجوانی دست به رفتارهایی می­زنند که سلامت حال و آینده آنها را مورد تهدید قرار می­دهد. مصرف مواد، خشونت و رفتارهای جنسی ناایمن، عوامل بسیاری از موارد مرگ ­و میر در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی را تشکیل می­دهند(لیندبرگ ، باگست و ویلیامز[5]،2000). درحالی که بزرگسالان ، بیشتر از بیماریهایی چون سرطان، نارسائی­های قلبی-عروقی و دیابت آسیب می­پذیرند(اوزر[6]و همکاران،2003). بر اساس آمارهای پیش­بینی شده توسط بانک جهانی در رابطه با شاخص­های توسعه جهانی در سال 2005 حدود 8.5 میلیون نفر جمعیت کشورمان را نوجوانان 14 تا 18 ساله تشکیل داده اند که این میزان معادل 12.5 درصد جمعیت کشور بوده است.(سازمان ملی جوانان ،1381).

علی رغم تلاش بسیاری که در دو دهه اخیر در جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات و خطرات رفتارهای پرخطر صورت گرفته است همچنان با افزایش روز افزون این رفتارها بویژه در میان جوانان و نوجوانان روبرو هستیم . مطالعات نشان داده­اند که اغلب رفتارهای پرخطر از جمله مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و رفتارهای جنسی نا ایمن در سنین قبل از 18 سالگی آغاز می شود(برگمن و اسکات[7]،2001).

توجه به رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان و تلاش در جهت شناخت و پیشگیری آنها از اواخر دهه 1980 از ایالات متحده آغاز شد و گسترش روز افزونی در میان سایر جوامع داشته است.از سال 1991 ایالات متحده یک برنامه ملی مدرسه مدار تحت عنوان” سیستم نظارت بر رفتارهای پرخطر جوانان[8]”  را طراحی و به اجرا گذارده. که ارزیابی 9 مقوله از رفتارهای پرخطر در نوجوانان- شامل خشونت، خودکشی، بی ملاحظگی در رانندگی، مصرف دخانیات، الکل و مواد، رفتارهای پرخطر جنسی که احتمال ابتلاء به ایدز یا بیماری های مقاربتی را داشته باشند، رفتارهای تغذیه ای نا سالم و عدم انجام فعالیت های بدنی و ورزشی را در بر می گیرد.در ایران نیز مدتی است که توجه به رفتارهای پرخطر در نوجوانان و راه های مقابله با آنها آغاز شده است.

دلایل رفتارهای خطرجویی متفاوت است از جمله انگیزه های هیجان­خواهی، ترس­های بی­کفایتی، نیاز به تحکیم هویت مردانه و انگیزه­های گروهی نظیر فشار همسالان. این رفتار ممکن است بازتاب تخیلات همه توانی برخی از نوجوانان نیز باشدکه خود را در مقابل صدمات وجراحات آسیب ناپذیر تصور می­کنند(پورافکاری ، 1383).

گروهی از محققان نیز، بر نقش محوری طرحواره های شناختی، در حفظ و ثبات رفتار پرخطر و پرخاشگرانه در زمان و موقعیت های گوناگون تأکید داشته اند.(ارون و هیوسمان[9]،1991؛ هیوسمان،1988)در این خصوص، کریک­و دودیج[10](1994) با ارائه مدل پردازش اطلاعات اجتماعی، نقش ساختارهای ذهنی، بویژه طرحواره­های شناختی را درتنظیم رفتارهای پرخطر و پرخاشگرانه مهم تلقی کرده­اند.هیوسمان (1988) نیز معتقد است که رفتار پرخاشگرانه به علت درونی شدن تعداد زیادی از طرحواره های پرخاشگر،  در ساختار ذهن فرد، بروز می کند.

طرحواره های ناسازگار اولیه اساسا مضامین نا آشكار و ناهوشیارند كه توسط افراد حفظ می­شوند. این طرحواره ها به عنوان الگویی برای پردازش تجارب به كار می روند و در نتیجه در سرتاسر زندگی گسترش می یابند و رفتارها، افكار، احساسات و روابط بین شخصی را تعیین می كنند. طرحواره های ناسازگار اولیه غالبا ناكارآمد و پایدارند. فرض بر این است كه طرحواره ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث بروز مشكلات و ناراحتی هایی نظیر: افسردگی، تنهایی یا روابط مخرب دیگر می شوند(یانگ، 2008).

طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشكیل باورهای غیرمنطقی می شوند. طرحواره­ها دارای مؤلفه­های شناختی، عاطفی و رفتاری هستند . هنگامی كه طرحواره­های ناسازگار اولیه فعال می­شوند سطوحی از هیجان منتشر می­شود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشكال مختلفی از آشفتگی­های روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن می­شود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیكی كه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.و اهمیتی كه این مؤلفه در ظهور رفتارهای پرخطر دانش­آموزان دارد را به نوعی تبیین نماید. لذا سوال اصلی این است كه آیا بین طرحواره­های ناسازگار اولیه