1-4-2- فرضیه فرعی.. 17

1-5- پیشینه تحقیق.. 17

1-6-اهداف.. 20

1-7- روش تحقیق.. 20

1-8- سازماندهی و ساختار پژوهش.. 21

فصل دوم: جرم و عناصر تشکیل دهنده آن و مفهوم قتل عمدی

2-1-جرم و عناصر آن.. 23

2-1-1-مفهوم جرم.. 23

2-1-2-عناصر جرم.. 26

2-1-2-1-عنصر مادی.. 26

2-1-2-1-1-رفتار مرتکب.. 27

2-1-2-1-1-1-فعل.. 27

2-1-2-1-1-2-ترک فعل.. 28

2-1-2-1-1-3-فعل ناشی از ترک فعل.. 28

2-1-2-1-1-4-حالت.. 29

2-1-2-1-1-5-داشتن و نگهداری.. 30

2-1-2-1-2-موضوع جرم.. 31

2-1-2-1-3- نتیجه جرم.. 32

2-1-2-1-4-رابطه علیت.. 32

2-1-2-2-عنصر معنوی.. 32

2-1-2-2-1- عنصر روانی در جرائم عمدی.. 33

2-1-2-2-1-1-آگاهی.. 33

2-1-2-2-1-2-اراده.. 34

2-1-2-2-1-3- سوءنیت عام و خاص.. 35

2-1-2-2-1-4- سوءنیت معین و نامعین.. 35

2-1-2-2-1-5- سوءنیت احتمالی و سوءنیت جازم.. 36

2-1-2-2-1-6- تفاوت انگیزه با سوءنیت خاص.. 36

2-1-2-2-2-عنصر روانی در جرایم غیر عمدی.. 37

 

2-1-2-2-2-1-بی احتیاطی.. 38

2-1-2-2-2-2-بی مبالاتی.. 38

2-1-2-2-2-3-عدم مهارت.. 38

2-1-2-2-2-4- عدم رعایت نظامات دولتی.. 38

2-2-قتل عمدی.. 39

2-2-1- مفهوم شناسی.. 39

2-2-1-1-مفهوم قتل.. 39

2-2-1-2-مفهوم عمد.. 39

2-2-1-3-مفهوم قتل عمدی.. 41

2-2-1-3-1- تعاریف فقهی از قتل عمدی.. 41

2-2-1-3-2- تعریف حقوقی از قتل عمدی.. 42

2-2-1-3-3- تعریف قانونی از قتل عمدی.. 43

2-2-2-درجات قتل عمدی.. 45

2-2-2-1- قتل عمد همراه با قصد صریح یا مستقیم.. 45

2-2-2-2- قتل عمد همراه با قصد غیرصریح یا غیرمستقیم.. 47

2-2-2-3- قتل عمد همراه با قصد احتمالی یا بی پروایی.. 47

 

 

فصل سوم: بررسی تاثیر فعل در ارتکاب قتل عمدی

3-1- بررسی تحقق قتل عمدی با فعل به ندرت کشنده.. 53

3-2- بررسی تحقق قتل عمدی با فعل نوعا کشنده.. 55

3-2-1- رفتار مرتکب در عمل نوعا کشنده.. 57

3-2-2- رکن روانی مرتکب در عمل نوعا کشنده.. 59

3-3- نوع و نحوه ارتکاب فعل در قتل عمدی.. 62

3-3-1-فعل مادی.. 62

3-3-1-1- فعل مادی اصابتی.. 62

3-3-1-1-1-فعل مادی اصابتی منجر به صدمات مادی.. 63

3-3-1-1-2- فعل مادی اصابتی منجر به صدمات معنوی.. 64

این مطلب را هم بخوانید :

3-3-1-2-فعل مادی غیر اصابتی.. 64

3-3-1-2-1- فعل مادی غیر اصابتی منجر به صدمات مادی.. 65

3-3-1-2-2-فعل مادی غیر اصابتی منجر به صدمه معنوی.. 66

3-3-1-2-3- رابطه استناد در مورد وارد آمدن صدمه معنوی    68

3-3-2- فعل معنوی.. 70

3-4-مباشرت و تسبیب.. 72

3-4-1-مباشرت در معنای عام و خاص.. 72

3-4-2-تسبیب در معنای عام و خاص.. 73

فصل چهارم: بررسی امکان تحقق قتل عمدی با ترک فعل و صدمات غیر جسمانی

4-1- معنا و مفهوم ترک فعل در لغت و اصطلاح.. 76

4-2- جایگاه ترک فعل در حقوق جزا.. 77

4-3-شرایط تحمیل مسئولیت بر تارک فعل.. 77

4-3- محدوده ترک فعل در جرایم مختلف.. 79

4-3-1-جرایم مستلزم حد.. 79

4-3-2-جرایم مستلزم قصاص.. 79

4-3-3-جرایم مستلزم پرداخت دیه.. 81

4-3-5-جرایم مستلزم مجازات‌های تعزیری.. 81

4-3-6- محدوده ترک فعل در صور مختلف ارتکاب جرم.. 82

4-4- امکان وقوع ترک فعل.. 83

4-4-1-نظر حقوقدانان.. 83

4-4-1-1-نظر مخالفین.. 83

4-4-1-2-نظر موافقین.. 85

4-4-2- نظر فقها.. 86

4-4-2-1-مخالفین.. 86

4-4-2-2-موافقین.. 86

4-5- ترک فعل از نظر فقهاء اسلامی.. 88

4-5-1-دیدگاه فقهای شیعه.. 88

2-6-2- دیدگاه فقهای اهل‏سنت.. 92

4-6- ارکان جرم قتل عمدی با ترک فعل.. 93

4-6-1-رکن قانونی.. 93

4-6-2- رکن مادی قتل عمدی ناشی از ترک فعل.. 94

4-6-3-رکن روانی جرم قتل عمدی ناشی از ترک فعل.. 94

4-7-نقش ترک فعل در قتل در قانون جدید.. 96

4-7-1- نقش ترک فعل.. 96

4-7-2- سیر تقنینی مربوط به ترک فعل در قوانین ایران.. 97

4-7-3-قانون مجازات اسلامی 1392 و ترک فعل در قتل عمد.. 98

4-7-3-1- تعریف جنایت.. 98

4-7-3-2-  انواع جنایت.. 100

4-7-3-3- موضع قانوگذار 1392 در رابطه با ترک فعل.. 100

4-7-3-4-شرایط ترک فعل.. 101

4-7-3-5-ارکان تشکیل دهنده جرم ترک فعل.. 108

4-7-3-5-1- رکن قانونی.. 108

4-7-3-5-2- رکن مادی.. 108

4-7-3- رکن روانی.. 109

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-نتیجه گیری.. 111

5-2- پیشنهادات.. 113

منابع و ماخذ.. 114

 

چکیده

موضوع امكان و عدم امكان ارتكاب جرم از طریق ترك فعل و صدمات جسمانی، از مسائل مهم و چالش‏برانگیز حقوق جزاست كه از دیرباز مورد بحث فقها و حقوق‏دانان بوده است كه آیا جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص كه معمولاً با افعال مثبت ارتكاب می‏یابد، ممكن است در شرایط خاص با ترك فعل نیز تحقق پیدا كند، ترک فعل منتهی به سلب حیات از دیگری اعم از آنکه انجام آن، وظیفۀ تارک بوده یا نه، در هر دو حالت با شرایطی در قوانین کیفری ایران جرم است. درحالت اول که شخص در برابر دیگری تعهد و وظیفه‌ای ندارد، نه از بابت قتل قربانی، بلکه ترک کننده به موجب قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی محکوم می‌شود. در حالت دوم که شخص تارک برحسب قانون، قرارداد و یا حرفۀ خود وظیفه داشته مانع از تاثیر اسباب وقوع قتل علیه قربانی شود، چنانچه عمداً وظیفه خود را به قصدقتل قربانی ترک کند، عمل وی قتل عمدی و مشمول مادۀ 290 قانون مجازات اسلامی خواهد بود که قانونگذار با وضع ماده 295 قانون مجازات اسلامی که در واقع ماده تکمیلی مواد290 لغایت 291 همین قانون می‌باشد، صراحتا امکان تحقق عنصر مادی جرم در جنایات، که قتل عمد یکی از انواع آن است را در قالب ترک فعل و صدمات غیر جسمانی  پذیرفته و هیچ تفاوتی هم میان فعل و ترک فعل قائل نشده است. به همین علت در این پژوهش نویسنده تلاش کرده تا با بررسی فقهی حقوقی این موضوع جایگاه آن را در قوانین بخصوص قانون مجازات اسلامی جدید شناسایی و حدود آن را تبیین نماید.

واژگان کلیدی: قتل، قتل عمدی، غیر عمد، ترک فعل، فعل، صدمات غیر جسمانی.

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

حقوق کیفری بر خلاف اخلاق، که داشتن نیات سوء و پلید را مذموم و سزاوار سرزنش می داند، تنها زمانی وارد عرصه می شود که نیات سوء افراد، منطبق با تعریف قانونگذار، ظهور و بروز خارجی یافته باشد. زیرا علاوه بر اینکه پی بردن به درونیات اشخاص اصولاً محال بوده و منجر به تفتیش عقاید می گردد، به علت عدم تعرض به نظم اجتماعی و نیز تغییر مداوم نیات افراد تا مرحله عمل، جرم انگاری آن عبث و بیهوده خواهد بود. در نتیجه حتی در جرائمی مانند تبانی و تهدید که اصولاً به منظور احتراز از ارتکاب جرم اصلی، جرم انگاری شده است نیز، صرف تصمیم بر ارتکاب جرم کافی نبوده و می بایست این تصمیم در قالب توافق اراده ها در تبانی، یا بکاربردن لفظ مشتمل بر تهدید، در جرم تهدید معلوم و مشخص شده و به عبارت دیگر بروز و ظهور خارجی یافته باشد( شامبیاتی: 1375، ج1، 91).

لذا برای احراز تحقق جرم، دادرس پیش از هر کاری، ناچار به احراز عنصر مادی جرم منطبق با نصوص قانونی است. قتل نیز همانند جرائم دیگر، واجد عنصر مادی بوده و این عنصر شامل رفتار مرتکب، موضوع جرم، نتیجه حاصله و رابطه علیت بین رفتار مرتکب و نتیجه حاصله می باشد. در قسمت رفتار مرتکب، تحقق قتل با فعل و ترک فعل و نیز افعال و صدمات معنوی و نیز فعل نوعاً یا نادراً کشنده مورد بررسی قرار می گیرد. اصل قانونی بودن جرم و مجازات به عنوان پشتیبان حقوق و آزادی های افراد و سدی محکم در برابر استبداد قضایی، مستلزم آن است که رفتار مرتکب، با دقت، صراحت و عاری از هرگونه ابهام در متن قانون ذکر شود. این مطلب در قتل عمدی که بی شک والاترین سرمایه انسانی را نشانه رفته است و بدین علت مستلزم سخت ترین مجازات هاست، مستلزم دقت و صراحتی دو چندان است. عدم اشاره به تحقق یا عدم تحقق قتل عمدی با ترک فعل در متن قانون، عدم مشخص کردن مفهوم عمل نوعا کشنده و در نتیجه حدوث اختلاف نظر در میان حقوقدانان و نیز رویه قضایی در دو مورد گفته شده و نیز مواردی از این دست، همگی ناشی از عدم صراحت قانون و عدم توجه قانونگذار به موارد پیش گفته در عرصه قانونگذاری آن هم در جرم مهمی مانند قتل است.

1-2- بیان مسئله

قتل عموماً به وسیله صدمات جسمانی تحقق می یابد، اما قانونگذار با تأسی به فقه اسلامی امکان تحقق قتل با صدمات غیر جسمانی را مد نظر قرار داده است. از نظر علم پزشکی قانونی اثبات تقریباً غیر ممکن است. رابطه علیت امری قانونی است بر این اساس آیا این صدمات قتل را محقق می‌کنند یا این موارد اصلاً در حوزه قانونگذاری قرار نمی گیرند و از نظر جرم شناسی جرم  محسوب نمی‌گردد. از جمله موارد صدمات غیر جسمانی می توان به ترک فعل اشاره کرد. ترك فعل عبارت است از امتناع ارادی شخص از انجام فعل ایجابی معین كه قانونگذار در شرایط خاص مكلف را در صورت توانایی ملزم به انجام آن نموده است. با توجه به وجود مواد مربوط به جرم فعل ناشی از ترك فعل در قانون مجازات اسلامی، می‏توان گفت، ادعای برخی از حقوقدانان مبنی بر اینكه در نظام كیفری ایران مصداقی برای جرم فعل ناشی از ترك نمی‏توان یافت، درست نیست. برای اثبات این نظریه، گاه به مواد 206، 271 و 295 قانون مجازات اسلامی استناد كرده‏اند. در هر سه بند ماده 206، در تبیین مصادیق مختلف قتل عمدی و در بندهای الف و ب ماده 271، درباره قطع عضو یا جراحات عمدی، به «انجام كار» اشاره شده است. بندهای الف و ب ماده 295، در توضیح مفهوم جنایات خطای محض و شبه عمد و بند ج ماده 271، در مورد یكی از مصادیق قطع عضو یا جراحات عمدی، هم به «فعل» و هم به «عمل» اشاره كرده است. بنابراین، طبق این مواد، تنها فعل می‏تواند موجب تحقق جرم قتل یا ایراد صدمات جسمانی گردد نه ترك فعل و صدمات غیر جسمانی.