1-3-1- خسارت آفات انباری………………………………. 4

1-3-2- روش­های کنترل آفات انباری……………………….. 4

1-3-2-1- امواج کوتاه الکترومغناطیسی………………….. 4

1-3-2-2- انرژی تابشی خورشید…………………………. 4

1-3-2-3- خشک کردن…………………………………….. 5

1-3-2-4- گرما………………………………………………. 5

1-3-2-5- سرما……………………………………………… 5

1-3-2-6-کنترل شیمیایی…………………………………… 5

1-3-3- تاریخچه استفاده از سموم گیاهی……………….. 7

1-3-4- میزان استفاده از حشره‌­كش‌­های گیاهی در دنیای امروز…….8

1-1-3-5- مشكل تامین منابع گیاهی مورد نیاز و کم دوام بودن در محیط…..8

2-1-3-5- مشكل استاندارد كردن عصاره‌­های گیاهی استخراج شده……8

3-1-3-5- مشكلات ثبت حشره­‌كش­‌های گیاهی………. 8

1-3-6- نقش حشره‌كش­‌های گیاهی در آینده…………. 9

فصـل دوم: مواد و روش کار

2-1- گیاهان مورد استفاده……………………………… 15

2-1-1- مریم گلی (Lamiaceae) Salvia officinalis L…..

2-1-2- بادرنجبویه؛ وارنگ بو (Lamiaceae)  Melissa officinalis L……..

2-1-3- همیشه بهارکوهی (Astraceae) Calendula officinalis L…….

2-1-4- بابونه رومی (Astraceae) Chamaemelum nobile L…………

2-1-5- افسنطین (Astraceae) .Artemisia absinthium L……………

2-1-6- گردو ایرانی (Juglanceae) .Juglans regia L…………………..

2-2- جمع­آوری گیاهان مورد مطالعه…………………. 18

2-3- تهیه عصاره­های استنی و هگزانی……………. 21

2-4- پرورش شب پره هندی………………………….. 22

2-5- بررسی اثر حشره­کشی پودر گیاهان………….. 23

2-6- بررسی تاثیر حشره­کشی تماسی عصاره­های هگزانی و استنی…..24

2-7- بررسی اثر دور­کنندگی عصاره­ های گیاهی……. 25

1-3-1- خسارت آفات انباری………………………………. 4

1-3-2- روش­های کنترل آفات انباری……………………….. 4

1-3-2-1- امواج کوتاه الکترومغناطیسی………………….. 4

1-3-2-2- انرژی تابشی خورشید…………………………. 4

1-3-2-3- خشک کردن…………………………………….. 5

1-3-2-4- گرما………………………………………………. 5

1-3-2-5- سرما……………………………………………… 5

1-3-2-6-کنترل شیمیایی…………………………………… 5

1-3-3- تاریخچه استفاده از سموم گیاهی……………….. 7

1-3-4- میزان استفاده از حشره‌­كش‌­های گیاهی در دنیای امروز…….8

1-1-3-5- مشكل تامین منابع گیاهی مورد نیاز و کم دوام بودن در محیط…..8

2-1-3-5- مشكل استاندارد كردن عصاره‌­های گیاهی استخراج شده……8

3-1-3-5- مشكلات ثبت حشره­‌كش­‌های گیاهی………. 8

1-3-6- نقش حشره‌كش­‌های گیاهی در آینده…………. 9

فصـل دوم: مواد و روش کار

2-1- گیاهان مورد استفاده……………………………… 15

2-1-1- مریم گلی (Lamiaceae) Salvia officinalis L…..

2-1-2- بادرنجبویه؛ وارنگ بو (Lamiaceae)  Melissa officinalis L……..

2-1-3- همیشه بهارکوهی (Astraceae) Calendula officinalis L…….

2-1-4- بابونه رومی (Astraceae) Chamaemelum nobile L…………

2-1-5- افسنطین (Astraceae) .Artemisia absinthium L……………

2-1-6- گردو ایرانی (Juglanceae) .Juglans regia L…………………..

2-2- جمع­آوری گیاهان مورد مطالعه…………………. 18

2-3- تهیه عصاره­های استنی و هگزانی……………. 21

2-4- پرورش شب پره هندی………………………….. 22

2-5- بررسی اثر حشره­کشی پودر گیاهان………….. 23

2-6- بررسی تاثیر حشره­کشی تماسی عصاره­های هگزانی و استنی…..24

2-7- بررسی اثر دور­کنندگی عصاره­ های گیاهی……. 25

2-8- بررسی تاثیر عصاره­ها روی شاخص­های تغذیه­ای….. 26

فصل سوم: نتایج

3-1- بررسی تاثیر حشره­شی پودر گیاهان مختلف روی شب پره هندی….30

3-1-1- تاثیر روی لارو……………………………………. 30

3-1-2- تاثیر روی میزان تخم ریزی……………………… 31

3-1-3- تاثیر روی طول دوره لاروی……………………… 31

3-1-4- تاثیر روی طول دوره شفیرگی…………………. 32

3-1-5- تاثیر پودر گیاهان روی طول عمر………………. 33

3-2- اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب پره هندی….33

3-2-1- تاثیر حشره­کشی عصاره­های استنی روی لارو…..33

3-2-2- تاثیر حشره­کشی عصاره­های هگزانی روی لارو…… 34

3-2-3- تاثیر حشره­کشی عصاره­های استنی روی شفیره……. 35

3-2-4- تاثیر حشره­کشی عصاره های هگزانی روی شفیره…… 35

3-3- بررسی تاثیر دور­کنندگی عصاره­ای استنی و هگزانی روی لارو شب پره هندی……36

3-4- برسی تاثیر عصاره­های گیاهی روی شاخص­های غذایی……..38

3-4-1- تاثیر عصاره­های استنی و هگزانی روی نرخ رشد نسبی (RGR) شب پره هندی…..38

3-4-2- تاثیر عصاره­های استنی و هگزانی بر نرخ نسبی مصرف غذا (RCR) لارو….39

فصل چهارم: بحث

4-1- تاثیر حشره­شی پودر گیاهان مختلف روی شب پره هندی…… 42

4-2- اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب پره هندی….. 43

4-3- تاثیر دورکنندگی و جلب کنندگی عصاره­های استنی و هگزانی روی لارو شب پره هندی….44

4-4- تاثیر عصاره ­ها روی شاخص­های تغذیه­ای لارو 15 روزه شب پره هندی…..45

فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات

5-2- پیشنهادات…………………………………………………… 49

منابع و ماخذ………………………………………………………… 50

چکیده:

استفاده وسیع از حشره­کش­های شیمیایی سبب به وجود آمدن جمعیت­های مقاوم به این حشره­کش­ها و همچنین آلودگی زیست محیطی گردیده است. به همین دلیل امکان استفاده از حشره­کش­های گیاهی علیه آفات انباری در سال­های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این آفات انباری شب­پره­هندی Plodia interpunctella (Hübner) است که باعث تخریب محصولات انباری می­شود. در این تحقیق اثرات حشره­کشی عصاره­های استنی و هگزانی 5 گونه گیاه دارویی همیشه بهار، Calendula officinalis L.، افسنطین، Artemisia absinthium L.، بادرنجبویه، Melissa officinalis L.، مریم­گلی، Salvia officinalis L.، بابونه، Chamaemel nobile L.، و همچنین پوست سبز میوه­ی گردوی ایرانی،L.  regia Juglans روی شب­پره هندی مورد بررسی قرار گرفت. حشرات مورد آزمایش در شرایط کنترل شده (حرارت2 ± 27 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد) پرورش داده شدند، عصاره­گیری به روش پودر کردن اندام گیاهی و حل کردن در حلال و سپس صاف کردن انجام شد. بررسی تاثیر حشره­کشی پودر گیاهان مورد نظر روی لارو شب­پره هندی نشان داد بهترین گیاه برای تلفات لاروی و کاهش طول دوره شفیرگی مربوط به پودر بادرنجبویه بوده است، بهترین گیاه برای بازدارندگی از تخمریزی مربوط به پودر بابونه، و بهترین گیاه برای کاهش طول دوره لاروی مربوط به پودر مریم گلی بوده است. اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب­پره هندی نشان داد بالاترین درصد تلفات لاروی در عصاره­های استنی، مربوط به عصاره افسنطین و در عصاره هگزانی مربوط به عصاره همیشه­بهار بوده است. عصاره­های استنی تاثیر معنی­داری روی تلفات در مرحله شفیرگی ایجاد نکرده و عصاره هگزانی مریم گلی بالاترین درصد تلفات در مرحله شفیرگی را ایجاد کرده است. همچنین میزان RGR و RCR در تیمار­های عصاره­ها نسبت به شاهد کاهش یافت و همه تیمار­ها اختلاف معنی­دار با شاهد در سطح 1 درصد نشان دادند اما بین گیاهان اختلاف معنی­داری مشاهده نشد. میزان FDI در هیچکدام از تیمار­ها اختلاف معنی­داری را با شاهد نشان نداد. ولی میزانECI  در تیمار­های عصاره­ها نسبت به شاهد اختلاف معنی­داری را نشان داد. همچنین همه عصاره­های مورد نظر دارای تاثیر دورکنندگی نسبتا” خوبی روی لارو سن آخر شب­پره هندی بودند.

فصل اول: مقدمه و مروری بر تحقیقات گذشته

1-1- مقدمه

بیش از 600 گونه آفت از سخت بالپوشان، 700 گونه از بالپولکداران و 355 گونه از کنه­ها به محصولات انباری خسارت ‏زده و‏ باعث کاهش‏ کیفیت ‏و‏ کمیت‏ آنها ‏می­‏شوند.‏ بعلاوه‏ وجود‏‏ بقایای حشرات در محصولات غذایی انبار شده باعث کاهش کیفیت آنها می­‏شود (راجندران و اسریران جینی[1]، 2008).

حمله آفات انباری و کم توجهی به اصول نگهداری فرآورده­‌های کشاورزی گاهی زیان­های کیفی بسیار مهمی را به دنبال می­آورد که سبب تغییر ترکیب شیمیایی، رنگ و مزه محصول شده و ارزش تجاری و مرغوبیت آن را به شدت کاهش می­دهد. زیان­های کیفی گاهی بصورت از بین رفتن ویتامین­ها و دیگر عناصر اصلی محصول بروز می­کند. آفات انباری علاوه بر زیان­های کمی و کیفی، بهداشت مصرف کنندگان را نیز به مخاطره می­اندازند و گاهی مشکلات بهداشتی قابل توجهی را نیز در مصرف‌­کنندگان، اعم از انسان، دام و طیور اختلالات گوارشی شدیدی ایجاد می­کند (فاطمی زاده، 1382).

كنترل صحیح آفات در انبار­ها یكی از مهمترین عوامل حفاظت مواد غذایی تأمین کننده عناصر غذایی مهم و مورد نیاز بدن از جمله حبوبات و غلات است. آفات انباری یكی از معضلات مهم در انبار­داری این محصولات هستند كه پس از برداشت تا زمان مصرف در انبار نگهداری می­شوند. علت عمده خسارت بالای این دسته آفات قدرت تكثیر بالا، همه­جازی بودن و چند­خواری آن­ها است تا جایی كه در انبار­هایی با شرایط سنتی میزان خسارت تا 80 درصد گزارش شده است. در اکثر سیستم­های انبار­داری استفاده از سموم تنفسی اقتصادی­ترین روش مدیریت آفات انباری است. روش تدخین مطلوب باید هیچ باقیمانده خطرناک برای انسان نداشته باشد همچنین روی کیفیت و طعم ماده غذایی یا مراحل فرآوری محصول تاثیر سوء نداشته باشد. همچنین مواد تدخینی باید از نظر بیولوژیکی فعال بوده و یا توسط دانه­ها جذب و قابلیت اشتعال یا تجمع نداشته باشند (لی و همکاران[2] 2001).

با توجه به اهمیت اقتصادی و ممنوعیت استفاده از گاز متیل بروماید یافتن یک روش جایگزین ایمن، مناسب، اقتصادی و پایدار جهت کنترل و کاهش خسارت این آفات ضروری بنظر می­رسد. روش­های متعددی برای نیل به این هدف وجود دارد .بکار­گیری سموم تدخینی به دلیل انتشار و نفوذ آنها به درون توده محصول در میان روش­های متعدد مبارزه با آفات انباری، موثرترین روش محسوب می­شود. در چند سال اخیر بکار­گیری بعضی از سموم تدخینی کنار گذاشته شده است. متیل بروماید از جمله سموم تدخینی می­باشد که سبب تخریب لایه ازون می­شود و به همین سبب توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایالت متحده آمریکا به عنوان دسته اول تخریب کننده­های لایه ازون طبقه­بندی شده است . طبق برنامه­ریزی جهانی در کشور­های توسعه یافته تا سال ۲۰۰۵ و در کشور­های در حال توسعه تا سال ۲۰۱۵ باید مصرف این سم متوقف شود (لی و همکاران، 2001).

پس از آنکه متیل بروماید عامل تخریبی لایه ازون شناخته شد ، استفاده از فسفین رواج بیشتری یافت و عدم توجه به استاندارد­های تدخین باعث بروز مقاومت­های بیشتری در آفات نسبت به فسفین گردید به طوری که در ۴۵ کشور جهان گزارشاتی از مقاومت آفات انباری در برابر سم فسفین منتشر شده است. از این رو جستجو برای یافت جایگزین مناسب برای سموم فوق اجتناب­ناپذیر است (فیلد[3]، 1998).

اسانس­ها و عصاره­های گیاهی یکی از جایگزین­های مناسب برای ترکیبات شیمیایی مصنوعی تلقی می­شوند که کمترین خطر را برای انسان و محیط زیست دارند. اما هنوز ترکیبی که جایگزین مناسبی برای متیل بروماید بوده و دامنه تاثیر وسیع داشته و ارزان قیمت بوده و قابلیت استفاده در سطوح گسترده را داشته باشد پیدا نشده است (راجندران[4]، 2001).

ترکیبات با منشاء گیاهی می­توانند به عنوان جایگزین مناسب ترکیبات شیمیایی، به ویژه در کشور­های در حال توسعه، مصرف شوند (ناوارو و همکاران[5]، 2001).

 

2-8- بررسی تاثیر عصاره­ها روی شاخص­های تغذیه­ای….. 26

فصل سوم: نتایج

3-1- بررسی تاثیر حشره­شی پودر گیاهان مختلف روی شب پره هندی….30

3-1-1- تاثیر روی لارو……………………………………. 30

3-1-2- تاثیر روی میزان تخم ریزی……………………… 31

3-1-3- تاثیر روی طول دوره لاروی……………………… 31

3-1-4- تاثیر روی طول دوره شفیرگی…………………. 32

3-1-5- تاثیر پودر گیاهان روی طول عمر………………. 33

3-2- اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب پره هندی….33

3-2-1- تاثیر حشره­کشی عصاره­های استنی روی لارو…..33

3-2-2- تاثیر حشره­کشی عصاره­های هگزانی روی لارو…… 34

3-2-3- تاثیر حشره­کشی عصاره­های استنی روی شفیره……. 35

3-2-4- تاثیر حشره­کشی عصاره های هگزانی روی شفیره…… 35

3-3- بررسی تاثیر دور­کنندگی عصاره­ای استنی و هگزانی روی لارو شب پره هندی……36

3-4- برسی تاثیر عصاره­های گیاهی روی شاخص­های غذایی……..38

3-4-1- تاثیر عصاره­های استنی و هگزانی روی نرخ رشد نسبی (RGR) شب پره هندی…..38

3-4-2- تاثیر عصاره­های استنی و هگزانی بر نرخ نسبی مصرف غذا (RCR) لارو….39

فصل چهارم: بحث

4-1- تاثیر حشره­شی پودر گیاهان مختلف روی شب پره هندی…… 42

4-2- اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب پره هندی….. 43

4-3- تاثیر دورکنندگی و جلب کنندگی عصاره­های استنی و هگزانی روی لارو شب پره هندی….44

4-4- تاثیر عصاره ­ها روی شاخص­های تغذیه­ای لارو 15 روزه شب پره هندی…..45

فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات

5-2- پیشنهادات…………………………………………………… 49

منابع و ماخذ………………………………………………………… 50

چکیده:

استفاده وسیع از حشره­کش­های شیمیایی سبب به وجود آمدن جمعیت­های مقاوم به این حشره­کش­ها و همچنین آلودگی زیست محیطی گردیده است. به همین دلیل امکان استفاده از حشره­کش­های گیاهی علیه آفات انباری در سال­های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این آفات انباری شب­پره­هندی Plodia

این مطلب را هم بخوانید :

این مطلب را هم بخوانید :

 interpunctella (Hübner) است که باعث تخریب محصولات انباری می­شود. در این تحقیق اثرات حشره­کشی عصاره­های استنی و هگزانی 5 گونه گیاه دارویی همیشه بهار، Calendula officinalis L.، افسنطین، Artemisia absinthium L.، بادرنجبویه، Melissa officinalis L.، مریم­گلی، Salvia officinalis L.، بابونه، Chamaemel nobile L.، و همچنین پوست سبز میوه­ی گردوی ایرانی،L.  regia Juglans روی شب­پره هندی مورد بررسی قرار گرفت. حشرات مورد آزمایش در شرایط کنترل شده (حرارت2 ± 27 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد) پرورش داده شدند، عصاره­گیری به روش پودر کردن اندام گیاهی و حل کردن در حلال و سپس صاف کردن انجام شد. بررسی تاثیر حشره­کشی پودر گیاهان مورد نظر روی لارو شب­پره هندی نشان داد بهترین گیاه برای تلفات لاروی و کاهش طول دوره شفیرگی مربوط به پودر بادرنجبویه بوده است، بهترین گیاه برای بازدارندگی از تخمریزی مربوط به پودر بابونه، و بهترین گیاه برای کاهش طول دوره لاروی مربوط به پودر مریم گلی بوده است. اثر حشره­کشی عصاره­ها روی لارو سن آخر شب­پره هندی نشان داد بالاترین درصد تلفات لاروی در عصاره­های استنی، مربوط به عصاره افسنطین و در عصاره هگزانی مربوط به عصاره همیشه­بهار بوده است. عصاره­های استنی تاثیر معنی­داری روی تلفات در مرحله شفیرگی ایجاد نکرده و عصاره هگزانی مریم گلی بالاترین درصد تلفات در مرحله شفیرگی را ایجاد کرده است. همچنین میزان RGR و RCR در تیمار­های عصاره­ها نسبت به شاهد کاهش یافت و همه تیمار­ها اختلاف معنی­دار با شاهد در سطح 1 درصد نشان دادند اما بین گیاهان اختلاف معنی­داری مشاهده نشد. میزان FDI در هیچکدام از تیمار­ها اختلاف معنی­داری را با شاهد نشان نداد. ولی میزانECI  در تیمار­های عصاره­ها نسبت به شاهد اختلاف معنی­داری را نشان داد. همچنین همه عصاره­های مورد نظر دارای تاثیر دورکنندگی نسبتا” خوبی روی لارو سن آخر شب­پره هندی بودند.

فصل اول: مقدمه و مروری بر تحقیقات گذشته

1-1- مقدمه

بیش از 600 گونه آفت از سخت بالپوشان، 700 گونه از بالپولکداران و 355 گونه از کنه­ها به محصولات انباری خسارت ‏زده و‏ باعث کاهش‏ کیفیت ‏و‏ کمیت‏ آنها ‏می­‏شوند.‏ بعلاوه‏ وجود‏‏ بقایای حشرات در محصولات غذایی انبار شده باعث کاهش کیفیت آنها می­‏شود (راجندران و اسریران جینی[1]، 2008).

حمله آفات انباری و کم توجهی به اصول نگهداری فرآورده­‌های کشاورزی گاهی زیان­های کیفی بسیار مهمی را به دنبال می­آورد که سبب تغییر ترکیب شیمیایی، رنگ و مزه محصول شده و ارزش تجاری و مرغوبیت آن را به شدت کاهش می­دهد. زیان­های کیفی گاهی بصورت از بین رفتن ویتامین­ها و دیگر عناصر اصلی محصول بروز می­کند. آفات انباری علاوه بر زیان­های کمی و کیفی، بهداشت مصرف کنندگان را نیز به مخاطره می­اندازند و گاهی مشکلات بهداشتی قابل توجهی را نیز در مصرف‌­کنندگان، اعم از انسان، دام و طیور اختلالات گوارشی شدیدی ایجاد می­کند (فاطمی زاده، 1382).

كنترل صحیح آفات در انبار­ها یكی از مهمترین عوامل حفاظت مواد غذایی تأمین کننده عناصر غذایی مهم و مورد نیاز بدن از جمله حبوبات و غلات است. آفات انباری یكی از معضلات مهم در انبار­داری این محصولات هستند كه پس از برداشت تا زمان مصرف در انبار نگهداری می­شوند. علت عمده خسارت بالای این دسته آفات قدرت تكثیر بالا، همه­جازی بودن و چند­خواری آن­ها است تا جایی كه در انبار­هایی با شرایط سنتی میزان خسارت تا 80 درصد گزارش شده است. در اکثر سیستم­های انبار­داری استفاده از سموم تنفسی اقتصادی­ترین روش مدیریت آفات انباری است. روش تدخین مطلوب باید هیچ باقیمانده خطرناک برای انسان نداشته باشد همچنین روی کیفیت و طعم ماده غذایی یا مراحل فرآوری محصول تاثیر سوء نداشته باشد. همچنین مواد تدخینی باید از نظر بیولوژیکی فعال بوده و یا توسط دانه­ها جذب و قابلیت اشتعال یا تجمع نداشته باشند (لی و همکاران[2] 2001).

با توجه به اهمیت اقتصادی و ممنوعیت استفاده از گاز متیل بروماید یافتن یک روش جایگزین ایمن، مناسب، اقتصادی و پایدار جهت کنترل و کاهش خسارت این آفات ضروری بنظر می­رسد. روش­های متعددی برای نیل به این هدف وجود دارد .بکار­گیری سموم تدخینی به دلیل انتشار و نفوذ آنها به درون توده محصول در میان روش­های متعدد مبارزه با آفات انباری، موثرترین روش محسوب می­شود. در چند سال اخیر بکار­گیری بعضی از سموم تدخینی کنار گذاشته شده است. متیل بروماید از جمله سموم تدخینی می­باشد که سبب تخریب لایه ازون می­شود و به همین سبب توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایالت متحده آمریکا به عنوان دسته اول تخریب کننده­های لایه ازون طبقه­بندی شده است . طبق برنامه­ریزی جهانی در کشور­های توسعه یافته تا سال ۲۰۰۵ و در کشور­های در حال توسعه تا سال ۲۰۱۵ باید مصرف این سم متوقف شود (لی و همکاران، 2001).

پس از آنکه متیل بروماید عامل تخریبی لایه ازون شناخته شد ، استفاده از فسفین رواج بیشتری یافت و عدم توجه به استاندارد­های تدخین باعث بروز مقاومت­های بیشتری در آفات نسبت به فسفین گردید به طوری که در ۴۵ کشور جهان گزارشاتی از مقاومت آفات انباری در برابر سم فسفین منتشر شده است. از این رو جستجو برای یافت جایگزین مناسب برای سموم فوق اجتناب­ناپذیر است (فیلد[3]، 1998).

اسانس­ها و عصاره­های گیاهی یکی از جایگزین­های مناسب برای ترکیبات شیمیایی مصنوعی تلقی می­شوند که کمترین خطر را برای انسان و محیط زیست دارند. اما هنوز ترکیبی که جایگزین مناسبی برای متیل بروماید بوده و دامنه تاثیر وسیع داشته و ارزان قیمت بوده و قابلیت استفاده در سطوح گسترده را داشته باشد پیدا نشده است (راجندران[4]، 2001).

ترکیبات با منشاء گیاهی می­توانند به عنوان جایگزین مناسب ترکیبات شیمیایی، به ویژه در کشور­های در حال توسعه، مصرف شوند (ناوارو و همکاران[5]، 2001).

عصاره‌ها در 2 سطح 200 و 400 میلی‌گرم در کیلوگرم به جیره جوجه‌ها افزوده شدند. سه روز اول تغذیه با عصاره‌ها، به عنوان دوره سازگاری در نظر گرفته شد. برای بررسی اثر هم افزایی عصاره‌های لیمو و پرتقال، مخلوط این دو عصاره در سطوح مختلف به جوجه‌ها تغذیه شدند. پس از 3 روز، 10 روز یا 2 هفته از تنش گرمایی القا شده، جوجه‌ها توزین شده و برای بررسی کیفیت گوشت، فراسنجه‌های فیزیولوژیک، ریخت‌شناسی دستگاه گوارش، جمعیت میکروبی و همچنین تنش اکسیداتیو نمونه‌برداری شدند. در پایان آزمایش تفاوت معنی­داری در عملکرد جوجه­ها دیده نشد. درمقایسه با گروه شاهد، تغذیه با 400 میلی‌گرم عصاره پوست پرتقال و همچنین 200 و 400 میلی‌گرم عصاره زردچوبه باعث افزایش معنی‌دار فعالیت گلوتاتیون‌پراکسیداز (p<0.05)، و تغذیه با 400 میلی‌گرم عصاره زردچوبه باعث افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز شد (p<0.05). افزودن 200 میلی‌گرم عصاره پوست لیمو و  400 میلی­گرم از عصاره‌های زردچوبه و پوست لیمو به جیره، به‌ترتیب، موجب افزایش غلظت هورمون T3 و هورمون رشد نسبت به گروه شاهد گردید (p<0.05)، اما عصاره­های مورد مطالعه تأثیر معنی­داری بر غلظت هورمون T4 نداشتند. همچنین تغذیه با  400 میلی­گرم از عصاره زردچوبه منجر به کاهش کلی‌فرم‌های ایلئوم و روده کور نسبت به گروه شاهد شد (p<0.05). اثرات مثبت عصاره‌ها بر ریخت‌شناسی روده باریک نیز دیده شد. تغذیه با عصاره زردچوبه و پونه کوهی به ویژه در سطوح 400 میلی‌گرم به طور معنی‌داری باعث بهبود سیستم ضد اکسیدانتی پرنده شد (p<0.05). پروتئین‌های شوک گرمایی نیز به‌طور معنی‌داری با تغذیه عصاره‌ها کاهش یافتند (p<0.05). هر چند که این اثرات مثبت عصاره‌های گیاهی به طور گسترده ای بستگی به میزان تغذیه شده، سن پرنده و نوع بافت هدف متفاوت بود. به عبارت دیگر در بعضی بافت‌ها هیچ گونه اثری دیده نشد و در بعضی بافت‌ها اثرات مثبت معنی‌دار مشاهد شد. به عنوان نتیجه گیری کلی از نتایج دیده شده در این پژوهش، واضح است که عصاره‌های گیاهی پوست لیمو و پرتقال و عصاره زردچوبه و پونه کوهی می­تواند بدون تأثیر منفی بر عملکرد، اثر مطلوبی بر سیستم آنتی‌اکسیدانی، فراسنجه‌های فیزیولوژیک، ریخت‌شناسی روده باریک و جمعیت میکروبی روده جوجه‌های گوشتی در شرایط تنش گرمایی داشته باشد. هر چند که اثرات سودمند عصاره‌های گیاهی سرشار از ترکیبات فنولیک بر جوجه‌های گوشتی تحت تأثیر سن پرنده، نوع بافت هدف و طول دوره تنش گرمایی می‌تواند متغیر باشد.

فصل اول

1- مقدمه

1-1- تنش گرمایی

دمای محیطی و میزان رطوبت نسبی دو عامل بسیار مهم در زمینه پرورش طیور هستند. دمای مناسب برای پرورش طیور گوشتی در دوره پایانی رشد بین 18 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. زمانی که دمای سالن از این مقدار بالاتر برود طیور دچار تنش گرمایی شده که به نوبه خود باعث تغییرات فیزیولوژیک و رفتاری در آنها می‌شود. شکل 1-1، اثرات افزایش دمای محیط را بر رفتار جوجه‌ها نشان می‌دهد.

در بعضی مناطق جهان (شبیه مناطق جنوبی ایران که گرمسیری هستند) دمای محیطی 35 تا 45 درجه سانتی‌گراد در طول ماهای گرم سال عادی است که در این شرایط تولید و عملکرد طیور به طور منفی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این امر باعث خسارت سالیانه بسیار زیادی به صنعت طیور کشور می‌شود، از آنجایی‌که پرورش طیور یکی از مهمترین سیستم‌های تولیدات دامی در ایران است، بنابراین یافتن یک روش مناسب برای جلوگیری و یا کاهش اثرات منفی تنش گرمایی در صنعت طیور همواره یکی از چالش‌های کارشناسان این صنعت بوده است.

2-1- اثرات تنش گرمایی بر طیور

به طور خلاصه، اثرات منفی تنش گرمایی بر طیور را می‌توان به سه دسته کمی، کیفی و فیزیولوژیکی دسته‌بندی کرد. اثرات کمی و کیفی شامل کاهش ارزش اقتصادی تولیدات مانند گوشت و تخم‌مرغ، تولید گوشت با کیفیت پایین، کاهش تولید گوشت سینه و ران (تانکسون و همکاران، 2001)، افزایش تلفات در گله و کاهش وزن بدن. تغییرات فیزیولوژیک شامل افزایش دمای بدن، بر هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها در بدن (احمد و همکاران، 2008)، نقص در عملکرد ارگان‌های

عصاره‌ها در 2 سطح 200 و 400 میلی‌گرم در کیلوگرم به جیره جوجه‌ها افزوده شدند. سه روز اول تغذیه با عصاره‌ها، به عنوان دوره سازگاری در نظر گرفته شد. برای بررسی اثر هم افزایی عصاره‌های لیمو و پرتقال، مخلوط این دو عصاره در سطوح مختلف به جوجه‌ها تغذیه شدند. پس از 3 روز، 10 روز یا 2 هفته از تنش گرمایی القا شده، جوجه‌ها توزین شده و برای بررسی کیفیت گوشت، فراسنجه‌های فیزیولوژیک، ریخت‌شناسی دستگاه گوارش، جمعیت میکروبی و همچنین تنش اکسیداتیو نمونه‌برداری شدند. در پایان آزمایش تفاوت معنی­داری در عملکرد جوجه­ها دیده نشد. درمقایسه با گروه شاهد، تغذیه با 400 میلی‌گرم عصاره پوست پرتقال و همچنین 200 و 400 میلی‌گرم عصاره زردچوبه باعث افزایش معنی‌دار فعالیت گلوتاتیون‌پراکسیداز (p<0.05)، و تغذیه با 400 میلی‌گرم عصاره زردچوبه باعث افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز شد (p<0.05). افزودن 200 میلی‌گرم عصاره پوست لیمو و  400 میلی­گرم از عصاره‌های زردچوبه و پوست لیمو به جیره، به‌ترتیب، موجب افزایش غلظت هورمون T3 و هورمون رشد نسبت به گروه شاهد گردید (p<0.05)، اما عصاره­های مورد مطالعه تأثیر معنی­داری بر غلظت هورمون T4 نداشتند. همچنین تغذیه با  400 میلی­گرم از عصاره زردچوبه منجر به کاهش کلی‌فرم‌های ایلئوم و روده کور نسبت به گروه شاهد شد (p<0.05). اثرات مثبت عصاره‌ها بر ریخت‌شناسی روده باریک نیز دیده شد. تغذیه با عصاره زردچوبه و پونه کوهی به ویژه در سطوح 400 میلی‌گرم به طور معنی‌داری باعث بهبود سیستم ضد اکسیدانتی پرنده شد (p<0.05). پروتئین‌های شوک گرمایی نیز به‌طور معنی‌داری با تغذیه عصاره‌ها کاهش یافتند (p<0.05). هر چند که این اثرات مثبت عصاره‌های گیاهی به طور گسترده ای بستگی به میزان تغذیه شده، سن پرنده و نوع بافت هدف متفاوت بود. به عبارت دیگر در بعضی بافت‌ها هیچ گونه اثری دیده نشد و در بعضی بافت‌ها اثرات مثبت معنی‌دار مشاهد شد. به عنوان نتیجه گیری کلی از نتایج دیده شده در این پژوهش، واضح است که عصاره‌های گیاهی پوست لیمو و پرتقال و عصاره زردچوبه و پونه کوهی می­تواند بدون تأثیر منفی بر عملکرد، اثر مطلوبی بر سیستم آنتی‌اکسیدانی، فراسنجه‌های فیزیولوژیک، ریخت‌شناسی روده باریک و جمعیت میکروبی روده جوجه‌های گوشتی در شرایط تنش گرمایی داشته باشد. هر چند که اثرات سودمند عصاره‌های گیاهی سرشار از ترکیبات فنولیک بر جوجه‌های گوشتی تحت تأثیر سن پرنده، نوع بافت هدف و طول دوره تنش گرمایی می‌تواند متغیر باشد.

فصل اول

1- مقدمه

1-1- تنش گرمایی

دمای محیطی و میزان رطوبت نسبی دو عامل بسیار مهم در زمینه پرورش طیور هستند. دمای مناسب برای پرورش طیور گوشتی در دوره پایانی رشد بین 18 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. زمانی که دمای سالن از این مقدار بالاتر برود طیور دچار تنش گرمایی شده که به نوبه خود باعث تغییرات فیزیولوژیک و رفتاری در آنها می‌شود. شکل 1-1، اثرات افزایش دمای محیط را بر رفتار جوجه‌ها نشان می‌دهد.

در بعضی مناطق جهان (شبیه مناطق جنوبی ایران که گرمسیری هستند) دمای محیطی 35 تا 45 درجه سانتی‌گراد در طول ماهای گرم سال عادی است که در این شرایط تولید و عملکرد طیور به طور منفی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این امر باعث خسارت سالیانه بسیار زیادی به صنعت طیور کشور می‌شود، از آنجایی‌که پرورش طیور یکی از مهمترین سیستم‌های تولیدات دامی در ایران است، بنابراین یافتن یک روش مناسب برای جلوگیری و یا کاهش اثرات منفی تنش گرمایی در صنعت طیور همواره یکی از چالش‌های کارشناسان این صنعت بوده است.

2-1- اثرات تنش گرمایی بر طیور

به طور خلاصه، اثرات منفی تنش گرمایی بر طیور را می‌توان به سه دسته کمی، کیفی و فیزیولوژیکی دسته‌بندی کرد. اثرات کمی و کیفی شامل کاهش ارزش اقتصادی تولیدات مانند گوشت و تخم‌مرغ، تولید گوشت با کیفیت پایین، کاهش تولید گوشت سینه و ران (تانکسون و همکاران، 2001)، افزایش تلفات در گله و کاهش وزن بدن. تغییرات فیزیولوژیک شامل افزایش دمای بدن، بر هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها در بدن (احمد و همکاران، 2008)، نقص در عملکرد ارگان‌های درونی بدن، کاهش فراهمی انرژی در سلول‌ها (روزنبویم و همکاران، 2007)، تغییر گوارش‌پذیری و متابولیسم مواد مغذی، تغییر ساختار سلول‌های دستگاه گوارش (بورخلدر و همکاران، 2008) و تغییرات در جمعیت میکروبی دستگاه گوارش است (بایلی و همکاران، 2004).

یکی از اثرات منفی و مهم افزایش دما نقص در سیستم ضد اکسیدانتی و تحریک تنش اکسیداتیو است (لین و همکاران، a2006). تنش اکسیداتیو به عنوان حضور مقدار بالای گونه‌های فعال اکسیژن (‌ROS) در حضور سیستم بافری ضد اکسیدانتی تضعیف شده بدن تعریف می‌شود؛ به عبارت دیگر، یک عدم تعادل بین اکسیدانت‌ها و ضد اکسیدانت‌ها در بدن. گو و همکاران (2012) بیان کردند که تنش گرمایی یکی از عوامل اصلی ایجاد تنش اکسیداتیو از طریق ایجاد عدم تعادل بین پرواکسیدآن‌ها و سیستم ضد اکسیدانتی است. این بدین معنی است که تنش گرمایی باعث تولید بیش از حد ROS، افزایش التهاب و بیومارکرهای تنش اکسیداتیو مانند پروکسیدهای لیپید در خون و بافت‌ها می‌شود. علاوه بر این و بسته به شدت و طول دوره تنش گرمایی اثرات دیگری مانند افزایش یا کاهش فعالیت آنزیم‌های ضد اکسیدانتی کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز و درنهایت القای تولید پروتئین‌های شوک گرمایی (HSP) از اثرات گزارش شده تنش گرمایی بر وضعیت اکسیداتیو جوجه‌های گوشتی است.

3-1- راه‌های غلبه بر تنش گرمایی؛ سودمندی ترکیبات فنولیک

استراتژی‌های متفاوتی برای بهبود رفاه و عملکرد جوجه‌های گوشتی تحت شرایط تنش گرمایی مانند مدیریت محیطی (بعنوان مثال استفاده از فن و سیستم مه پاش در سالن)، برنامه‌های اصلاح نژادی (توسعه لاین‌های مقاوم به حرارت)، کاهش تراکم گله، فراهم کردن آب خنک، درمعرض دمای بالا قرار دادن طیور در سنین پایین، محدود کردن خوراک، تغذیه خوراک‌های مرطوب، افزودن مواد ضد اکسیدانتی مانند ویتامین ث و الکترولیت‌ها و افزودن اسیدهای آلی به خوراک، و در نهایت دستکاری جیره (مانند افزودن ترکیبات مؤثره گیاهی که دارای اثرات سودمند متفاوتی هستند) تابحال مورد استقاده قرار گرفته است (لین و همکاران، b2006؛ یاهاو، 2009؛ لارا و روستاگنو، 2013). استفاده از ترکیبات گیاهی در جیره طیور به دلیل عملی بودن این روش، دارا بودن اثرات مفید مختلف و از همه مهمتر در دسترس بودن این ترکیبات با قیمت پایین رو به گسترش است. بنابراین تحقیق حاضر به بررسی ترکیبات فنولیک موجود در عصاره پوست مرکبات و اسانس‌های گیاهی بر جوجه‌های گوشتی می‌پردازد.

ترکیبات فنولیک در گیاهان، ادویه‌جات و عصاره آن‌ها وجود دارند و نقش آن‌ها شامل تولید رنگدانه، رشد، تولید مثل، مقاومت نسبت به عوامل بیماری‌زا و غیره در گیاهان است. این ترکیبات اثرات ضد

 درونی بدن، کاهش فراهمی انرژی در سلول‌ها (روزنبویم و همکاران، 2007)، تغییر گوارش‌پذیری و متابولیسم مواد مغذی، تغییر ساختار سلول‌های دستگاه گوارش (بورخلدر و همکاران، 2008) و تغییرات در جمعیت میکروبی دستگاه گوارش است (بایلی و همکاران، 2004).

یکی از اثرات منفی و مهم افزایش دما نقص در سیستم ضد اکسیدانتی و تحریک تنش اکسیداتیو است (لین و همکاران، a2006). تنش اکسیداتیو به عنوان حضور مقدار بالای گونه‌های فعال اکسیژن (‌ROS) در حضور سیستم بافری ضد اکسیدانتی تضعیف شده بدن تعریف می‌شود؛ به عبارت دیگر، یک عدم تعادل بین اکسیدانت‌ها و ضد اکسیدانت‌ها در بدن. گو و همکاران (2012) بیان کردند که تنش گرمایی یکی از عوامل اصلی ایجاد تنش اکسیداتیو از طریق ایجاد عدم تعادل بین پرواکسیدآن‌ها و سیستم ضد اکسیدانتی است. این بدین معنی است که تنش گرمایی باعث تولید بیش از حد ROS، افزایش التهاب و بیومارکرهای تنش اکسیداتیو مانند پروکسیدهای لیپید در خون و بافت‌ها می‌شود. علاوه بر این و بسته به شدت و طول دوره تنش گرمایی اثرات دیگری مانند افزایش یا کاهش فعالیت آنزیم‌های ضد اکسیدانتی کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز و درنهایت القای تولید پروتئین‌های شوک گرمایی (HSP) از اثرات گزارش شده تنش گرمایی

این مطلب را هم بخوانید :

این مطلب را هم بخوانید :

 بر وضعیت اکسیداتیو جوجه‌های گوشتی است.

3-1- راه‌های غلبه بر تنش گرمایی؛ سودمندی ترکیبات فنولیک

استراتژی‌های متفاوتی برای بهبود رفاه و عملکرد جوجه‌های گوشتی تحت شرایط تنش گرمایی مانند مدیریت محیطی (بعنوان مثال استفاده از فن و سیستم مه پاش در سالن)، برنامه‌های اصلاح نژادی (توسعه لاین‌های مقاوم به حرارت)، کاهش تراکم گله، فراهم کردن آب خنک، درمعرض دمای بالا قرار دادن طیور در سنین پایین، محدود کردن خوراک، تغذیه خوراک‌های مرطوب، افزودن مواد ضد اکسیدانتی مانند ویتامین ث و الکترولیت‌ها و افزودن اسیدهای آلی به خوراک، و در نهایت دستکاری جیره (مانند افزودن ترکیبات مؤثره گیاهی که دارای اثرات سودمند متفاوتی هستند) تابحال مورد استقاده قرار گرفته است (لین و همکاران، b2006؛ یاهاو، 2009؛ لارا و روستاگنو، 2013). استفاده از ترکیبات گیاهی در جیره طیور به دلیل عملی بودن این روش، دارا بودن اثرات مفید مختلف و از همه مهمتر در دسترس بودن این ترکیبات با قیمت پایین رو به گسترش است. بنابراین تحقیق حاضر به بررسی ترکیبات فنولیک موجود در عصاره پوست مرکبات و اسانس‌های گیاهی بر جوجه‌های گوشتی می‌پردازد.

ترکیبات فنولیک در گیاهان، ادویه‌جات و عصاره آن‌ها وجود دارند و نقش آن‌ها شامل تولید رنگدانه، رشد، تولید مثل، مقاومت نسبت به عوامل بیماری‌زا و غیره در گیاهان است. این ترکیبات اثرات ضد

مبحث اول- جرم شناسی فمنیستی و سیاست جنایی افتراقی

گفتار اول-جرم شناسی فمنیستی

گفتار دوم-فمنیسم و سیاست جنایی افتراقی

مبحث دوم-مفهوم جنسیت

مبحث سوم-جنسیت در جرم شناسی و نقش آن در بزهکاری

گفتار اول-جنسیت در جرم شناسی

گفتار دوم-رابطه جنسیت و بزه کاری

مبحث چهارم-حقوق زنان

مبحث پنجم-بزهکاری و بزه دیدگی زنان

گفتار اول- بزه کاری زنان

گفتار دوم-بزه دیدگی زنان

گفتار سوم-زنان بزه دیده

مبحث ششم-مفهوم همسر آزاری

مبحث هفتم-همسر کشی

فصل دوم- کلیات و مفاهیم راجع به عوامل دخیل در مطالعه

مبحث اول-تعریف فرهنگ

مبحث دوم-نقش فرهنگ به عنوان متغیر مستقل یا متغیر وابسته

گفتار اول-فرهنگ به عنوان متغیر مستقل

گفتار دوم-فرهنگ به عنوان متغیر وابسته

مبحث سوم-دیدگاه های جرم شناختی راجع به فرهنگ

مبحث چهارم-مسائل مذهبی

گفتار اول-دیدگاه منفی به دین

گفتار دوم-دیدگاه های مثبت راجع به دین

مبحث پنجم-مسائل معنوی

بخش دوم- پیشگیری از همسرآزاری در پرتو، فرهنگ، مذهب و معنویت

فصل اول- کلیات و مفاهیم راجع به پیشگیری

مبحث اول- تعریف و مفهوم پیشگیری

مبحث دوم- ارتباط سیاست جنایی و پیشگیری از جرم

مبحث اول- جرم شناسی فمنیستی و سیاست جنایی افتراقی

گفتار اول-جرم شناسی فمنیستی

گفتار دوم-فمنیسم و سیاست جنایی افتراقی

مبحث دوم-مفهوم جنسیت

مبحث سوم-جنسیت در جرم شناسی و نقش آن در بزهکاری

گفتار اول-جنسیت در جرم شناسی

گفتار دوم-رابطه جنسیت و بزه کاری

مبحث چهارم-حقوق زنان

مبحث پنجم-بزهکاری و بزه دیدگی زنان

گفتار اول- بزه کاری زنان

گفتار دوم-بزه دیدگی زنان

گفتار سوم-زنان بزه دیده

مبحث ششم-مفهوم همسر آزاری

مبحث هفتم-همسر کشی

فصل دوم- کلیات و مفاهیم راجع به عوامل دخیل در مطالعه

مبحث اول-تعریف فرهنگ

مبحث دوم-نقش فرهنگ به عنوان متغیر مستقل یا متغیر وابسته

گفتار اول-فرهنگ به عنوان متغیر مستقل

گفتار دوم-فرهنگ به عنوان متغیر وابسته

مبحث سوم-دیدگاه های جرم شناختی راجع به فرهنگ

مبحث چهارم-مسائل مذهبی

گفتار اول-دیدگاه منفی به دین

گفتار دوم-دیدگاه های مثبت راجع به دین

مبحث پنجم-مسائل معنوی

بخش دوم- پیشگیری از همسرآزاری در پرتو، فرهنگ، مذهب و معنویت

فصل اول- کلیات و مفاهیم راجع به پیشگیری

مبحث اول- تعریف و مفهوم پیشگیری

مبحث دوم- ارتباط سیاست جنایی و پیشگیری از جرم

مبحث سوم-انواع مدل های پیشگیری از وقوع جرم

گفتار اول-تعریف پیشگیری وضعی

گفتار  دوم-پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند اول-تعریف پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند دوم-زیر بنای نظریه  و مبنای نظریه پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند سوم-شیوه های پیشگیری رشد مدار

1-پیشگیری عمومی

2-پیشگیری خاص

گفتار سوم-تدابیر حمایتی جامعه مدنی

گفتار چهارم-خدمات مشاوره ای رایگان دولتی

فصل دوم- پیشگیری در پرتو فرهنگ، مذهب و معنویت

مبحث اول-پیشگیری از همسر آزاری در پرتو فرهنگ

گفتار اول-توصیه های فرهنگی در پیشگیری از همسر آزاری

گفتار دوم-نقش زن در فرهنگ های تمامیت خواه

گفتار سوم-نقش زن در فرهنگ های لیبرال یا آزاد منش

گفتار چهارم-فرهنگ به عنوان عنصر سازنده اخلاق

گفتار پنجم-اخلاق به عنوان عامل پیشگیرانه اجتماعی

مبحث دوم- پیشگیری در پرتو مذهب و عوامل معنوی

گفتار اول-ترکیب مذهب و معنویت

بند اول-پیشگیری از همسر آزاری طریق آموزشهای جمعی

بند دوم-پیشگیری از همسرآزاری طریق آموزشهای فردی

گفتار دوم-بررسی پیشگیری ازهمسر آزاری در اسلام

بند اول-اثر وعظی

بند دوم-کارکرد پیشگیرانه اصول دین

بند سوم-خداباوری و تاثیر آن بر عملکرد انسان

بند چهارم-نقش پیشگیرانه توحید

بند پنجم-توسعه روش های پیشگیری اجتماعی در اسلام

نتیجه گیری و پیشنهادات

 

چکیده:

مطالعه جرم شناسی تاثیر مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسرآزاری، موضوع است که در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است. نگارنده پس از طرح کلیاتی راجع به جرم شناسی و مسائل زنان و رابطه آن با جنسیت به ارتباط مفهومی آن با فرهنگ، مذهب و معنویت پرداخته است. از این منظر باید گفت نمی توان به فرهنگ به عنوان یک عامل مستقل اصالت داد؛ گرچه در برخی دیدگاه ها نقش برجسته ای برای انجام جرایم زنان یا بزه دیدگی آنها در این خصوص قائل شده اند. در خصوص مذهب و معنویت این دو عامل با وجود ارتباط با پیشگیری رشد مدار می توانند عامل درونی بازدارنده برای پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی محسوب شوند. به عنوان نتیجه می توان گفت تاثیر عامل روانی و رشد مدار تاثیر بیشتری از پیشگیری های محیطی و وضعی دارند.

واژگان کلیدی:

بزه، زنان، پیشگیری، مذهب، معنویت، فرهنگ

 

مقدمه

1-بیان مسئله

با تشکیل هر اجتماع از آغاز تاریخ تا به امروز خواه ناخواه انسان را با پدیده های اجتماعی کهنه و نو روبرو می سازد. در این میان برخی از آنچه بدان «پدیده مجرمانه» گفته می‌شود از اهمیت زیادی برخوردار است و این اهمیت خود یا به دلیل شیوع و رواج آن و یا به دلیل تاثیر منفی آن بر زندگی بشر بوده است. پدیده‌هایی مانند جرم یا بزه، طلاق همسرآزاری و… همه و همه آدمی را به تفکر و چاره‌اندیشی برای برخورد با آن رهنمون ساخته است. انسان در فراز و نشیب های تاریخ همیشه از دردها و آسیب های اجتماعی بسیاری رنج برده و همواره در جستجوی یافتن علل و انگیزه های آن بوده است تا راه ها و شیوه هایی را برای پیشگیری و درمان بیابد.

در واقع درگیری وی در طول تاریخ با پدیده های اجتماعی است که در کوچکترین وجه این معضلات در خانواده ظهور و بروز می‌یابد. خانواده را می توان از نظرگاه مکاتب مختلف تعریف و تبیین کرد. این واحد کوچک اجتماعی می تواند در تنظیم و تعیین بسیاری از نیازها و رفتارهای فرد موثر واقع شود  و در راستای تثبیت جایگاه اجتماعی و منزلت افراد و تامین نیازهای روحی و جسمی حرکت نماید. کارکردهای خانواده در طول تاریخ دستخوش تغییر فراوان بوده و تغییر شکل و ساختار آن از صورت گسترده[1] به هسته ای[2] سبب بروز تغییراتی در وظایف اعضای آن و روابط خانوادگی شده است.[3]  اما نکته مهم آن است که هیچ جامعه ای چنانچه از خانواده های سالم برخوردار نباشد نمی تواند ادعای سلامت کند، و هیچ یک از آسیب های اجتماعی از جمله همسر آزاری نمی تواند بی تاثیر از نظام خانواده پدید آمده باشد.

همسرآزاری به عنوان یک مسئله اجتماعی می تواند زمینه بروز بسیاری از مسائل و پیامدهای متفاوت و بعضا زمینه بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر در سطوح فردی و سطوح اجتماعی فراهم آورد. از یک سو این آثار و پیامدها می تواند عوارضی را برای زنان و مردان به خصوص زنان و از سوی دیگر برای فرزندان به همراه داشته باشد.

آثار و عوارضی که خشونت و همسر‌آزاری برای فرزندان و خانواده به همراه دارد از آن جهت قابل اهمیت می باشد که می تواند زمینه بروز بسیاری از اختلالات رفتاری و روحی و روانی در آنان باشد و زندگی فردی و اجتماعی آتی آنان را به مخاطره اندازد. بروز افسردگی در کودکان و نوجوانان، اضطراب، پرخاشگری و عصیان در نوجوانان، حسادت، سوء ظن و بدبینی نسبت به دیگران، فرار از منزل، ترک تحصیل و افت تحصیلی، بزهکاری و کجروی های اجتماعی (قتل، دزدی، فحشا و …) ازدواج زودرس به ویژه برای دختران، ضعف اعتماد به نفس، اختلال هویت، اعتیاد، فقر، ضعف سلامت جسمی و روانی (بی خوابی، سوء تغذیه، بی اشتهایی و یا پرخوری عصبی و …) احساس درماندگی و سرخوردگی، تجربه عقده حقارت ناشی از عدم دسترسی به محیط گرم و عاطفی خانوادگی در مقایسه با دیگران و درونی سازی عقده های منفی و ضد اجتماعی، انزوای اجتماعی، گرایش به انواع انحرافات اجتماعی به جهت ضعف کنترل رفتاری و اخلاقی توسط والدین، اجتماع ستیزی و دیگرآزاری و بروز انواع خشونت‌های اجتماعی وجرایم منافی عفت وسایر آسیب های اجتماعی چون سرقت قتل خودکشی….که زمینه بروز از هم گسستگی را فراهم خواهد آورد.

2-سوالات تحقیق

1-مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسر آزاری نقشی دارند؟

2- شیوه های پیشگیری در هر یک به تفکیک کدامند؟

3-فرضیه های تحقیق

1-به نظر می رسد فرهنگ و مذهب به عنوان دو نیروی مهم سازنده حقوق می توانند در پیشگیری از بزه و همسر آزاری نیز موثر واقع شوند.

2-بر اساس پیشگیری رشد مدار و جامعه مدار می توان از آموزه های مذهب و فرهنگ یک جامعه در پیشگیری از همسر آزاری استفاده کرد.

4-ضرورت و اهداف تحقیق

دلیل قانع کننده‌ای که محقق برای پرداختن به پژوهش ابراز می دارد ضرورت تحقیق را نمایان می­سازد. در صورتی کار محقق در خور تحسین خواهد بود که یک توجیه عقلانی برای صرف وقت و هزینه ارائه کرده باشد. هر اندازه موضوع تحقیق جدیدتر باشد و گذشتگان کمتر پیرامون آن قلم زده باشند ضرورت تحقیق قوی تر نمایان می­شود. دلیل قانع کننده ای که نگارنده از انجام تحقیق حاضر داشته آن است که تا به حال درخصوص این موضوع به صورت مستقیم هیچ کار پژوهشی انجام نگرفته است. اولین نیاز ضروری برای تحقیق ضرورت از حیث مفهومی است. از این جهت در خصوص  شهادت  و تعارض آن با سند باید به تحلیل موضوع پرداخت.

در واقع تعیین دقیق مصادیق مفهومی نظیر همسرآزاری که حتی از جانب اندیشمندان مطرح می­گردد به صورت دقیق و صریح مشخص نیست. ضرورت های دیگر از حیث سیاست های تقنینی است. از حیث تقنینی ضعف قانونگذاری و از حیث قضایی عدم توجه دقیق قضات و سیاست های کلان قوه قضاییه به مفهوم  مد نظر آنها با هم چالش های زیادی را در سالهای اخیر شهروندان و رابطه بین این دو ایجاد کرده است.

به نظر می رسد یکی از مهمترین مولفه هایی که بر پدیده بزهکاری در جوامع امروزی موثر اند بحث همسرآزاری می‌باشد. در این مجال آنچه انجام این پژوهش را ضروری می سازد اهمیت این پدیده اجتماعی و ارتباط آن با مقوله های مانند مذهب و معنویت است. در واقع وضعیتی که جامعه مبتلابه آن است و بر زندگی قشر زیادی از مردم این تاثیر و تاثر اجتماعی وجود دارد و کمتر بدان توجه شده؛ از این رو انجام این پژوهش ضروری به نظر می رسد.

5-پیشینه تحقیق

مطالعه جرم شناختی تاثیر مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسر آزاری موضوعی است که در این پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به لحاظ سابقه پژوهشی به نظر می رسد بسیاری از حقوق دانان و اندیشمندان علم جامعه شناسی به بررسی موضوع در حیطه کار خود پرداخته اند و از این نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

برای مثال خانم رستمی تبریزی در مقاله رویکرد جنسیتی به جرم شناسی،[4] به تحلیل موضوع تنها از نظرگاه فمنیسم اشاره کرده اند و دیگر جنبه های موضوع مغفول مانده است. همچنین آقایان سلیمی و داوری در کتاب جامعه شناسی کجروی،[5] به طرح کلی مسائل زنان از منظر بزه دیده شناسی پرداخته اند. خانم شهربانو قهاری در کتاب همسر آزاری، مسائل را از حیث رویه ای مد نظر قرار داده و بیشتر به بحث در مورد واقعیت های اجتماعی مرتبط با موضوع اشاره کرده اند.[6] همچنین آقای منوچهر محسنی در کتاب جامعه شناسی انحرافات، به بحث همسر آزاری در حد کاملا مختصر از حیث جامعه

 

مبحث سوم-انواع مدل های پیشگیری از وقوع جرم

گفتار اول-تعریف پیشگیری وضعی

گفتار  دوم-پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند اول-تعریف پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند دوم-زیر بنای نظریه  و مبنای نظریه پیشگیری اجتماعی یا رشد مدار

بند سوم-شیوه های پیشگیری رشد مدار

1-پیشگیری عمومی

2-پیشگیری خاص

گفتار سوم-تدابیر حمایتی جامعه مدنی

گفتار چهارم-خدمات مشاوره ای رایگان دولتی

فصل دوم- پیشگیری در پرتو فرهنگ، مذهب و معنویت

مبحث اول-پیشگیری از همسر آزاری در پرتو فرهنگ

گفتار اول-توصیه های فرهنگی در پیشگیری از همسر آزاری

گفتار دوم-نقش زن در فرهنگ های تمامیت خواه

گفتار سوم-نقش زن در فرهنگ های لیبرال یا آزاد منش

گفتار چهارم-فرهنگ به عنوان عنصر سازنده اخلاق

گفتار پنجم-اخلاق به عنوان عامل پیشگیرانه اجتماعی

مبحث دوم- پیشگیری در پرتو مذهب و عوامل معنوی

گفتار اول-ترکیب مذهب و معنویت

بند اول-پیشگیری از همسر آزاری طریق آموزشهای جمعی

بند دوم-پیشگیری از همسرآزاری طریق آموزشهای فردی

گفتار دوم-بررسی پیشگیری ازهمسر آزاری در اسلام

بند اول-اثر وعظی

بند دوم-کارکرد پیشگیرانه اصول دین

بند سوم-خداباوری و تاثیر آن بر عملکرد انسان

بند چهارم-نقش پیشگیرانه توحید

بند پنجم-توسعه روش های پیشگیری اجتماعی در اسلام

نتیجه گیری و پیشنهادات

این مطلب را هم بخوانید :

 

چکیده:

مطالعه جرم شناسی تاثیر مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسرآزاری، موضوع است که در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است. نگارنده پس از طرح کلیاتی راجع به جرم شناسی و مسائل زنان و رابطه آن با جنسیت به ارتباط مفهومی آن با فرهنگ، مذهب و معنویت پرداخته است. از این منظر باید گفت نمی توان به فرهنگ به عنوان یک عامل مستقل اصالت داد؛ گرچه در برخی دیدگاه ها نقش برجسته ای برای انجام جرایم زنان یا بزه دیدگی آنها در این خصوص قائل شده اند. در خصوص مذهب و معنویت این دو عامل با وجود ارتباط با پیشگیری رشد مدار می توانند عامل درونی بازدارنده برای پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی محسوب شوند. به عنوان نتیجه می توان گفت تاثیر عامل روانی و رشد مدار تاثیر بیشتری از پیشگیری های محیطی و وضعی دارند.

واژگان کلیدی:

بزه، زنان، پیشگیری، مذهب، معنویت، فرهنگ

 

مقدمه

1-بیان مسئله

با تشکیل هر اجتماع از آغاز تاریخ تا به امروز خواه ناخواه انسان را با پدیده های اجتماعی کهنه و نو روبرو می سازد. در این میان برخی از آنچه بدان «پدیده مجرمانه» گفته می‌شود از اهمیت زیادی برخوردار است و این اهمیت خود یا به دلیل شیوع و رواج آن و یا به دلیل تاثیر منفی آن بر زندگی بشر بوده است. پدیده‌هایی مانند جرم یا بزه، طلاق همسرآزاری و… همه و همه آدمی را به تفکر و چاره‌اندیشی برای برخورد با آن رهنمون ساخته است. انسان در فراز و نشیب های تاریخ همیشه از دردها و آسیب های اجتماعی بسیاری رنج برده و همواره در جستجوی یافتن علل و انگیزه های آن بوده است تا راه ها و شیوه هایی را برای پیشگیری و درمان بیابد.

در واقع درگیری وی در طول تاریخ با پدیده های اجتماعی است که در کوچکترین وجه این معضلات در خانواده ظهور و بروز می‌یابد. خانواده را می توان از نظرگاه مکاتب مختلف تعریف و تبیین کرد. این واحد کوچک اجتماعی می تواند در تنظیم و تعیین بسیاری از نیازها و رفتارهای فرد موثر واقع شود  و در راستای تثبیت جایگاه اجتماعی و منزلت افراد و تامین نیازهای روحی و جسمی حرکت نماید. کارکردهای خانواده در طول تاریخ دستخوش تغییر فراوان بوده و تغییر شکل و ساختار آن از صورت گسترده[1] به هسته ای[2] سبب بروز تغییراتی در وظایف اعضای آن و روابط خانوادگی شده است.[3]  اما نکته مهم آن است که هیچ جامعه ای چنانچه از خانواده های سالم برخوردار نباشد نمی تواند ادعای سلامت کند، و هیچ یک از آسیب های اجتماعی از جمله همسر آزاری نمی تواند بی تاثیر از نظام خانواده پدید آمده باشد.

همسرآزاری به عنوان یک مسئله اجتماعی می تواند زمینه بروز بسیاری از مسائل و پیامدهای متفاوت و بعضا زمینه بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر در سطوح فردی و سطوح اجتماعی فراهم آورد. از یک سو این آثار و پیامدها می تواند عوارضی را برای زنان و مردان به خصوص زنان و از سوی دیگر برای فرزندان به همراه داشته باشد.

آثار و عوارضی که خشونت و همسر‌آزاری برای فرزندان و خانواده به همراه دارد از آن جهت قابل اهمیت می باشد که می تواند زمینه بروز بسیاری از اختلالات رفتاری و روحی و روانی در آنان باشد و زندگی فردی و اجتماعی آتی آنان را به مخاطره اندازد. بروز افسردگی در کودکان و نوجوانان، اضطراب، پرخاشگری و عصیان در نوجوانان، حسادت، سوء ظن و بدبینی نسبت به دیگران، فرار از منزل، ترک تحصیل و افت تحصیلی، بزهکاری و کجروی های اجتماعی (قتل، دزدی، فحشا و …) ازدواج زودرس به ویژه برای دختران، ضعف اعتماد به نفس، اختلال هویت، اعتیاد، فقر، ضعف سلامت جسمی و روانی (بی خوابی، سوء تغذیه، بی اشتهایی و یا پرخوری عصبی و …) احساس درماندگی و سرخوردگی، تجربه عقده حقارت ناشی از عدم دسترسی به محیط گرم و عاطفی خانوادگی در مقایسه با دیگران و درونی سازی عقده های منفی و ضد اجتماعی، انزوای اجتماعی، گرایش به انواع انحرافات اجتماعی به جهت ضعف کنترل رفتاری و اخلاقی توسط والدین، اجتماع ستیزی و دیگرآزاری و بروز انواع خشونت‌های اجتماعی وجرایم منافی عفت وسایر آسیب های اجتماعی چون سرقت قتل خودکشی….که زمینه بروز از هم گسستگی را فراهم خواهد آورد.

2-سوالات تحقیق

1-مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسر آزاری نقشی دارند؟

2- شیوه های پیشگیری در هر یک به تفکیک کدامند؟

3-فرضیه های تحقیق

1-به نظر می رسد فرهنگ و مذهب به عنوان دو نیروی مهم سازنده حقوق می توانند در پیشگیری از بزه و همسر آزاری نیز موثر واقع شوند.

2-بر اساس پیشگیری رشد مدار و جامعه مدار می توان از آموزه های مذهب و فرهنگ یک جامعه در پیشگیری از همسر آزاری استفاده کرد.

4-ضرورت و اهداف تحقیق

دلیل قانع کننده‌ای که محقق برای پرداختن به پژوهش ابراز می دارد ضرورت تحقیق را نمایان می­سازد. در صورتی کار محقق در خور تحسین خواهد بود که یک توجیه عقلانی برای صرف وقت و هزینه ارائه کرده باشد. هر اندازه موضوع تحقیق جدیدتر باشد و گذشتگان کمتر پیرامون آن قلم زده باشند ضرورت تحقیق قوی تر نمایان می­شود. دلیل قانع کننده ای که نگارنده از انجام تحقیق حاضر داشته آن است که تا به حال درخصوص این موضوع به صورت مستقیم هیچ کار پژوهشی انجام نگرفته است. اولین نیاز ضروری برای تحقیق ضرورت از حیث مفهومی است. از این جهت در خصوص  شهادت  و تعارض آن با سند باید به تحلیل موضوع پرداخت.

در واقع تعیین دقیق مصادیق مفهومی نظیر همسرآزاری که حتی از جانب اندیشمندان مطرح می­گردد به صورت دقیق و صریح مشخص نیست. ضرورت های دیگر از حیث سیاست های تقنینی است. از حیث تقنینی ضعف قانونگذاری و از حیث قضایی عدم توجه دقیق قضات و سیاست های کلان قوه قضاییه به مفهوم  مد نظر آنها با هم چالش های زیادی را در سالهای اخیر شهروندان و رابطه بین این دو ایجاد کرده است.

به نظر می رسد یکی از مهمترین مولفه هایی که بر پدیده بزهکاری در جوامع امروزی موثر اند بحث همسرآزاری می‌باشد. در این مجال آنچه انجام این پژوهش را ضروری می سازد اهمیت این پدیده اجتماعی و ارتباط آن با مقوله های مانند مذهب و معنویت است. در واقع وضعیتی که جامعه مبتلابه آن است و بر زندگی قشر زیادی از مردم این تاثیر و تاثر اجتماعی وجود دارد و کمتر بدان توجه شده؛ از این رو انجام این پژوهش ضروری به نظر می رسد.

5-پیشینه تحقیق

مطالعه جرم شناختی تاثیر مسائل فرهنگی، مذهبی و معنوی در پیشگیری از همسر آزاری موضوعی است که در این پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به لحاظ سابقه پژوهشی به نظر می رسد بسیاری از حقوق دانان و اندیشمندان علم جامعه شناسی به بررسی موضوع در حیطه کار خود پرداخته اند و از این نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

برای مثال خانم رستمی تبریزی در مقاله رویکرد جنسیتی به جرم شناسی،[4] به تحلیل موضوع تنها از نظرگاه فمنیسم اشاره کرده اند و دیگر جنبه های موضوع مغفول مانده است. همچنین آقایان سلیمی و داوری در کتاب جامعه شناسی کجروی،[5] به طرح کلی مسائل زنان از منظر بزه دیده شناسی پرداخته اند. خانم شهربانو قهاری در کتاب همسر آزاری، مسائل را از حیث رویه ای مد نظر قرار داده و بیشتر به بحث در مورد واقعیت های اجتماعی مرتبط با موضوع اشاره کرده اند.[6] همچنین آقای منوچهر محسنی در کتاب جامعه شناسی انحرافات، به بحث همسر آزاری در حد کاملا مختصر از حیث جامعه

1-5-1 هدف اصلی.. 8

1-5-2 اهداف فرعی: 8

1-6  سوالات تحقیق. 9

1-6-1  سوال اصلی.. 9

1-6-2 سوالات فرعی.. 9

1-7 قلمرو تحقیق. 10

1-7-1 قلمرو موضوعی.. 10

1-7-2 قلمرو جغرافیایی.. 10

1-7-3 قلمرو زمانی.. 10

1-8 گام‌های انجام تحقیق. 11

1-9 تعاریف عملیاتی واژه های تحقیق. 12

 

فصل دوم

2-1مقدمه: 14

2-2ارزیابی عملکرد. 14

2-2-1تعارف و مفاهیم. 14

2-2-2 سیستم‌های ارزیابی عملکرد. 16

2-2-3 تاریخچه‌ی ارزیابی عملکرد. 17

2-2-4 دلایل و ضرورت یادگیری و انجام ارزیابی عملكرد. 20

2-2-5  اهمیت ارزیابی عملکرد. 21

2-2-6 رویکردهای موجود در سنجش عملکرد. 22

2-2-6-1 رویکردهای تک‌بعدی سنجش عملکرد. 22

2-2-6-1-1 حسابداری منابع انسانی.. 23

2-2-6-1-2 ارزش افزوده اقتصادی.. 23

2-2-6-1-3 مدل هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت.. 24

2-2-6-1-4 سرمایه فکری.. 24

2-2-6-2 رویکردهای چند بعدی سنجش عملکرد. 25

2-2-6-2-1 رویکرد ذینفع. 25

1-5-1 هدف اصلی.. 8

1-5-2 اهداف فرعی: 8

1-6  سوالات تحقیق. 9

1-6-1  سوال اصلی.. 9

1-6-2 سوالات فرعی.. 9

1-7 قلمرو تحقیق. 10

1-7-1 قلمرو موضوعی.. 10

1-7-2 قلمرو جغرافیایی.. 10

1-7-3 قلمرو زمانی.. 10

1-8 گام‌های انجام تحقیق. 11

1-9 تعاریف عملیاتی واژه های تحقیق. 12

 

فصل دوم

2-1مقدمه: 14

2-2ارزیابی عملکرد. 14

2-2-1تعارف و مفاهیم. 14

2-2-2 سیستم‌های ارزیابی عملکرد. 16

2-2-3 تاریخچه‌ی ارزیابی عملکرد. 17

2-2-4 دلایل و ضرورت یادگیری و انجام ارزیابی عملكرد. 20

2-2-5  اهمیت ارزیابی عملکرد. 21

2-2-6 رویکردهای موجود در سنجش عملکرد. 22

2-2-6-1 رویکردهای تک‌بعدی سنجش عملکرد. 22

2-2-6-1-1 حسابداری منابع انسانی.. 23

2-2-6-1-2 ارزش افزوده اقتصادی.. 23

2-2-6-1-3 مدل هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت.. 24

2-2-6-1-4 سرمایه فکری.. 24

2-2-6-2 رویکردهای چند بعدی سنجش عملکرد. 25

2-2-6-2-1 رویکرد ذینفع. 25

2-2-6-2-2 کارت امتیازی متوازن. 25

2-2-7 کاستی‌های سیستم‌های سنتی ارزیابی عملکرد. 26

2-2-8 عناصر سیستم ارزیابی عملکرد. 27

2-2-9 مدل‌های ارزیابی عملكرد. 28

2-2-10 فلسفه‌ی ارزیابی عملکرد. 29

2-2-11 حوزه‌های ارزیابی عملکرد. 29

2-2-12 ویژگی های نظام ارزیابی عملکرد کارآمد. 30

2-2-13 محورها، شاخصهاواستانداردهادر نظام ارزیابی عملکرد سازمان. 30

2-2-14 مزایای ارزیابی عملکرد سازمان. 31

2-2-15 محدودیت‌های ارزیابی عملکرد سازمان. 31

2-2-16 عوامل اساسی موفقیت در اجرای سیستم ارزیابی عملکرد. 32

2-2-17 نتیجه‌گیری.. 32

2-3 مدل كارت امتیازی متوازن. 33

2-3-1 مقدمه. 33

2-3-2 تعاریف… 34

2-3-3  تاریخچه. 37

2-3-4 اهداف روش کارت امتیازی متوازن. 38

2-3-5 روش ارزیابی متوازن به عنوان یک سیستم ارزیابی عملکرد. 38

2-3-6 چرا استراتژی‌ها در عمل پیاده نمی‌شوند؟. 39

2-3-7 ایجاد سازمان استراتژی‌ محور. 41

2-3-8 اصول سازمان استراتژی‌محور. 43

2-3-9 کاربرد کارت امتیازی متوازن به عنوان سیستم مدیریت استراتژیک… 45

2-3-10 روش ارزیابی متوازن بعنوان ابزاری جهت تحقق استراتژی.. 48

2-3-11 توازن در ارزیابی عملکرد. 48

2-3-12 اهمیت کارت امتیازی متوازن. 48

2-3-13 ساختار روش کارت امتیازی متوازن. 49

2-3-13-1 دیدگاه مشتری.. 49

2-3-13-2 دیدگاه فرآیندهای داخلی.. 50

2-3-13-3 دیدگاه رشد و یادگیری.. 50

2-3-13-4  دیدگاه مالی.. 51

2-3-14 گام های فرآیند پیاده‌سازی کارت امتیازی متوازن. 53

2-3-15 چالش‌های کارت امتیازی متوازن. 55

2-3-15-1 چالشهای طراحی.. 55

2-3-15-2 چالش‌های اجرایی.. 55

2-3-15-3 چالشهای ساختاری.. 55

2-3-15-4 چالش‌های فرهنگی.. 56

2-3-16 مزایای استفاده از کارت امتیازی متوازن. 56

2-3-17 کاستی‌های کارت امتیازی متوازن. 58

2-3-18 نتیجه‌گیری.. 59

بخش دوم از فصل دوم. 60

2-4 آشنایی با مالیات و امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 60

2-4-1مقدمه. 60

2-4-2 تعاریف و مفاهیم عملیاتی.. 60

2-4-3 انواع مالیاتها در ایران. 62

2-4-3-1 مالیاتهای مستقیم. 62

2-4-3-1-1 انواع مالیاتهای مستقیم. 63

2-4-3-2 مالیاتهای غیر مستقیم. 66

2-4-3-2-1 انواع مالیاتهای غیر مستقیم. 66

2-4-4  تاریخچه ی نظام مالیاتی.. 68

2-4-5 بیانیه مأموریت سازمان امور مالیاتی کشور(1389الی1393) 69

2-4-6 بیانیه چشم‌انداز سازمان امور مالیاتی کشور(1389 الی 1393) 70

2-4-7 تشکیلات سازمانی امور مالیاتی کشور. 70

2-4-8  وظایف ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 73

2-4-9 برنامه‌ها و پروژه‌های ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 73

2-4-10 اهداف ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 74

2-4-11 استراتژی‌های مرتبط با اهداف استراتژیک ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 75

بخش سوم از فصل دوم. 76

2-5 پیشینه تحقیق. 76

2-5-1 پیشینه‌ی تحقیق داخلی.. 77

2-5-2 پیشینه تحقیق خارجی.. 81

2-6  مبانی نظری تحقیق. 88

2-7  چارچوب نظری.. 88

 

فصل سوم

3-1 مقدمه. 91

3-2 مفهوم پژوهش و ویژگی‌های آن. 91

3-3 نوع و روش پژوهش… 93

3-4 جامعه‌ی آماری.. 93

3-5 نمونه آماری و حجم نمونه. 94

3-6 ابزارهای اندازه‌گیری در تحقیق. 95

3-6-1 پرسشنامه. 95

3-6-2 مصاحبه. 96

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 97

3-8 روش سنجش پایایی پرسشنامه. 97

3-9 روش سنجش روایی پرسشنامه‌ها 98

 

فصل چهارم

4-1. مقدمه. 100

4-2. استخراج اهداف عملیاتی اداره امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 100

4-3. شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی.. 101

4-3-1. شاخص‌های درآمد. 101

4-3-2. شاخص‌های کاهش هزینه. 102

4-3-3. شاخص‌های افزایش رضایت مؤدیان مالیاتی.. 102

4-3-4. شاخص های اصلاح و بهبود فرایندها و فعالیت‌ها 102

4-3-5. شاخص‌های تسهیل ارتباط بین ادارات.. 102

4-3-6. شاخص‌های ارتقای سلامت نظام اداری.. 103

4-3-7. شاخص‌های تغییر و تحول سازمانی.. 103

4-3-8. شاخص‌های بهبود فرایندهای ارتباط با مؤدیان مالیاتی.. 103

4-3-9. شاخص‌های اعتلای فرهنگ سازمانی.. 103

4-3-10. شاخص‌های افزایش رضایت کارکنان. 103

4-3-11. شاخص‌های توانمندسازی نیروی انسانی.. 104

4-3-12. شاخص‌های توانمند‌سازی فناوری اطلاعات.. 104

4-4. هدف‌گذاری شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی در سال 1389. 104

4-5. دسته‌بندی اهداف عملیاتی در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن. 105

4-6. توصیف داده‌ها 106

4-6-1. توصیف متغیرهای مربوط به مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 107

4-6-1-1.  توصیف متغیرهای جمعیت شناختی مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 107

4-6-1-2. توصیف متغیرهای جنسیت مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 108

4-6-1-3. توصیف متغیرهای تحصیلات مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 109

4-6-2. توصیف متغیرهای جمعیت شناختی کارکنان. 110

4-7.  تحلیل داده‌ها در این قسمت با استفاده از آزمون t تک نمونه‌ای پرسشنامه‌های پژوهش مورد آزمون قرار گرفته‌اند. 114

4-7-1. آزمونt  پرسشنامه مدیران. 114

4-7-2. آزمونt   پرسشنامه کارکنان. 115

4-7-3. آزمون t پرسشنامه مؤدیان مالیاتی.. 115

4-8. تشکیل کارت امتیازی متوازن امور مالیاتی استان آذربایجان‌غربی.. 116

4-9. تحلیل نتایج حاصل از تشکیل کارت امتیازی متوازن. 118

4-10. تحلیل سؤالات تحقیق. 119

4-11. نتیجه‌گیری.. 119

 

فصل پنجم

5-1. مقدمه. 121

5-2. استخراج بیانیه مأموریت امور مالیاتی استان آذربایجان غربی در سال 1389. 121

5-3. استخراج بیانیه چشم‌انداز امور مالیاتی استان آذربایجان غربی در سال 1389. 121

5-4. نتیجه‌گیری سؤالات تحقیق. 122

5-4-1  نتیجه‌گیری سؤال اصلی.. 122

5-4-2. نتیجه‌گیری سؤالات فرعی.. 123

5-4-2-1. نتیجه‌گیری سؤال اول فرعی.. 123

5-4-2-2. نتیجه‌گیری سؤال دوم فرعی.. 124

5-4-2-3. نتیجه‌گیری سؤال سوم فرعی.. 125

5-4-2-4. نتیجه‌گیری سؤال چهارم فرعی.. 127

5-5. نتیجه‌گیری.. 129

5-6. پیشنهادات پژوهش… 130

5-6-1. پیشنهادهای کاربردی.. 130

. 5-6-2. پیشنهادهای پژوهشی.. 130

5-7. محدودیت‌های پژوهش… 131

فهرست منابع فارسی……………………………………………………………………………………. 132

فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………135

 

فهرست جداول

2-1 روند تغییرات در اندازه گیری عملکرد……………………………………………………………………………………16

2-2  چارچوب‌های ارزیابی عملکرد……………………………………………………………………… 19

2-3 خلاصه مطالعات انجام شده در ایران و جهان……………………………………………………….. 87

3-1 جامعه و نمونه آماری……………………………………………………………………………….. 95

3-2  ضرایب آلفای کرونباخ……………………………………………………………………………… 98

4-1  هدف‌گذاری شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی در سال 1389…………………………….. 104

4-2  دسته‌بندی اهداف عملیاتی در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن……………………….. 106

4-3  توصیف متغیرهای جمعیت شناختی مدیران………………………………………………………. 107

4-4  توصیف متغیرهای جنسیت مدیران……………………………………………………………….. 108

4-5  توصیف متغیرهای تحصیلات مدیران…………………………………………………………….. 109

‌ 4-6  جدول فراوانی برای سابقه کارکنان……………………………………………………………….. 110

4-7  جدول فراوانی برای متغییر جنسیت در کارکنان………………………………………………….. 111

4-8  جدول فراوانی برای متغیرتحصیلات کارکنان……………………………………………………. 112

4-9  فراوانی برای وضعیت تاهل کارکنان………………………………………………………………. 113

4-10  آمار توصیفی متغیر مربوط به نظر مدیران در ارتباط با عملکرد…………………………………. 114

4-11 آزمون t نظر مدیران در ارتباط با عملکرد………………………………………………………… 114

4-12 آمار توصیفی متغیر مربوط به رضایت کارکنان…………………………………………………… 115

4-13 آزمونt   پرسشنامه کارکنان………………………………………………………………………. 115

4-14 آمار توصیفی متغیر مربوط به رضایت مؤدیان……………………………………………………. 115

4-15 آزمون t پرسشنامه مؤدیان مالیاتی………………………………………………………………… 116

4-16کارت امتیازی متوازن امور مالیاتی آذربایجان غربی……………………………………………….. 116

4-18 نتایج سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………… 119

 

فهرست اشکال

2-1  موانع اساسی درسرراه پیاده‌سازی استراتژی……………. ……. ………………………………….. 40

2-2 همسو کردن و تمرکز کردن در جهت استراتژی…………………………………………………….. 44

2-3  اصول سازمان استراتژی محور……………………………………………………………………… 45

2-4 چارچوب كارت امتیازی متوازن…………………………………………………………………….. 50

2-5 روابط علت و معلولی در چهار منظر ارزیابی متوازن………………………………………………… 52

 

فهرست نمودارها

1- 1نمودار مراحل انجام تحقیق……………………………………………………………………………. 11

2-1 عناصر سیستم سنجش عملکرد ……………………………………………………………………………………………..27

2-2 ساختار سازمان امور مالیاتی کشور………………………………………………………………………………………….72

4-1 فراوانی سنی مدیران……………………………………………………………………………….. 107

4-2 فراوانی جنسیت مدیران……………………………………………………………………………. 108

4-3 میزان تحصیلات مدیران……………………………………………………………………………… 109

4-4 میزان سابقه خدمت کارکنان……………………………………………………………………….. 110

4-5 فراوانی جنسیت کارکنان…………………………………………………………………………… 111

4-6 فراوانی تحصیلات کارکنان………………………………………………………………………… 112

4-7 وضعیت تأهل کارکنان……………………………………………………………………………… 113

 

فصل اول

کلیات پژوهش 

1-1 مقدمه

با افزایش رقابت در عرصه تولید و خدمات، سازمانها به شاخص‌ها و الگوهایی برای بررسی عملكرد خود نیاز پیداكردند. ضعف معیارهای اندازه‌گیری سنتی و تغییر محیط رقابتی، نیاز به طراحی مجدد سیستمها‌ی انداز‌ه‌گیری عملكرد را در سازمان‌ها مطرح كرده است. یكی از ابزارهای موفق در زمینه‌ی پیاده‌سازی برنامه‌های استراتژیك سازمان به منظور دستیابی به یك سیستم اندازه‌گیری عملكردجدید، سیستم كارت امتیازی متوازن است. در گذشته برای ارزیابی عملكرد سازمان فقط شاخصهای مالی در نظر گرفته می‌شد؛ ولی شاخص‌های مالی دارای محدودیت‌هایی هستند، با اینكه آنها یك بازنگری عالی از آنچه كه در گذشته رخ داده است فراهم می‌آورند؛ ولی در نشان دادن سازوكارهای واقعی ارزش‌آفرینی در سازمان‌های امروزی یعنی داراییهای نامشهودی نظیر دانش فنی و شبكه ارتباطات ناكافی هستند. لذا آگاهی از عملكرد تمامی جنبه‌های یك سازمان برای تصمیم‌گیری مدیران حیاتی می‌باشد. برای دستیابی به این آگاهی باید عملكردها بدرستی اندازه‌گیری شده و به صورت قابل دركی بیان شوند. این اندازه‌ها علاوه بر این كه بایستی در راستای مأموریت و چشم انداز سازمان باشند، بایستی تمام جنبه‌های عملكرد یك سازمان را نیز پوشش دهند و تنها بر روی جنبه‌های مالی و اهداف كوتاه‌مدت تمركز ننمایند. روش كارت امتیازی متوازن برای به وجود آوردن این اندازه‌ها و استفاده از نشانگرهایی برای اندازه‌گیری عملكرد و سلامت سازمان با در نظر گرفتن نكات عنوان شده توسعه یافته است. برای این منظور نیاز به یك سیستم اندازه‌گیری عملكرد می‌باشد كه بر مبنای استراتژی، عملكرد كلیه اجزاء سازمان را به طور پیوسته تحت كنترل و نظارت در آورده و آن را با برنامه‌ها و اهداف سازمان مقایسه كند تا بتواند امور را، بهتر واثربخش‌تر مدیریت كرده، میزان موفقیت، خروجی كار و پیشرفت در دستیابی به اهداف راهبردی را بسنجد. سنجش عملكرد سازمان، باعث افزایش آگاهی از میزان پیشرفت، در بهبود عملكرد سازمان میگردد، و در نتیجه انگیزه و فرصت لازم را برای ارتقاء عملكرد سازمان فراهم می‌نماید.

تكنیك كارت امتیازی متوازن در نتیجه یك مطالعه تحقیقی كه در سال 1990 انجام شد، متولد و از آن زمان تاكنون یكی از مهمترین ابزارهای كسب وكار برای سازمان ها در سراسر جهان بوده است. در واقع تخمینی كه اخیراً زده شده است نشان می‌دهد كه بیش از 50 درصد شركت‌هایی که مجله‌ی فورچون 1000  آنها را فهرست کرده، روش ارزیابی متوازن را به عنوان روش مدیریت عملكرد خود برگزیده‌اند (پل آر، 1368، ص67).

كاپلان و نورتون منطق ارزیابی متوازن را چنین بیان می‌دارند: معیارهای مالی كه حكایت از رویدادهای گذشته دارد، برای ارزیابی عملكرد شركت‌های عصر صنعتی، كه درآن ایجاد قابلیت‌های بلندمدت و روابط با مشتریان عوامل حیاتی دركسب موفقیت به شمار نمی‌آمد، كافی بود. اما این معیارها برای هدایت و ارزیابی عملكرد شركت‌ها درعصر كنونی كه در آن ایجاد ارزش و تولید ثروت از طریق سرمایه‌گذاری در مشتریان، تامین‌كنندگان مواد وكالا، كاركنان، فرایندها، تكنولوژی و نوآوری امكان پذیراست، كافی نیست. ارزیابی متوازن ضمن لحاظ كردن معیارهای مالی، معیارهای جدیدی برای تطبیق روش‌های ارزیابی با شرایط عصر حاضر فراهم می‌آورد.

روش ارزیابی متوازن شركت‌ها را از چهار منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد: منظر مالی، منظر مشتری، منظر فرایندهای داخلی و منظر رشد و یادگیری كاركنان (كاپلان، نورتون، 1992، ص19-23).

 

1-2- عنوان تحقیق :

عنوان این پژوهش ارزیابی عملکرد امور مالیاتی استان آذربایجان غربی براساس کارت امتیازی متوازن در سال 1389می‌باشد.

 

1-3 بیان مسأله

چرا سازمانها در پیاده‌سازی استراتژیهای خوب فرموله‌شده‌ی خود با مشکل مواجه‌اند؟ یکی از مشکلات این است که استراتژیهای پایدار و منحصربفردی که سازمانها بوسیله‌ی آنها ارزش آفرینی می‌کنند در حال تغییرند ولی ابزارهای سنجش استراتژیها پا به پای آنها تغییر نکرده‌اند. در دوران اقتصاد صنعتی، شرکت‌ها با دارایی‌های مشهود، خود از طریق تبدیل مواد اولیه به محصولات ارزش آفریدند. مطالعه‌ی انجام شده توسط مؤسسه‌ی بروکینگ[1] در سال 1982 نشان داد که ارزش دفتری دارایی‌های مشهود سازمانهای صنعتی معادل 62درصد ارزش بازار این سازمانهاست. ده سال بعد این نسبت به 38 درصد تقلیل یافت و مطالعات اخیر نشان می‌دهد ارزش دفتری دارایی‌های مشهود شرکتها معادل 10 تا 15 درصد ارزش بازار شرکتهاست. به روشنی فرصت‌های ارزش‌آفرینی در حال جابجایی از مدیریت دارایی‌های مشهود به مدیریت استراتژیهای دانش‌پایه‌ای است که هدف آنها بکارگیری دارایی‌های نامشهود یک سازمان است؛ دارایی‌هایی نظیر روابط با مشتریان، خدمات و محصولات جدید و با کیفیت بالا، فرایندهای عملیاتی پاسخگو، فناوری اطلاعات، بانک‌های اطلاعاتی، توانمندی، مهارت و انگیزه کارکنان.

در سال‌های پایانی دهه‌ی 1980 بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها از پیاده‌سازی استراتژی‌های خود ناامید شده بودند. در تحقیقی که در سال 1982 انجام شد و نتایج آن در مجله‌ی فورچون منتشر گردیده بود، مشخص شده بود که فقط 10 درصد استراتژی‌هایی که به خوبی فرموله شده‌اند، در عمل با موفقیت پیاده می‌شوند. در چنین شرایطی مدیران به دنبال ابزاری بودند که آن‌ها را در تحقق استراتژی‌هایشان یاری دهد. (دیوید[2]،1982). بر اساس تحقیقاتی که توسط کاپلان و نورتون در بیش از 500 واحد صنعتی صورت گرفت، بسیاری از مدیران ارشد واحد‌های صنعتی از اجرای استراتژی درسازمانها رضایت نداشته که عمده‌ترین دلیل آن تدوین استراتژی در سطوح بالای سازمان و عدم مشارکت اعضاء در فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک ذکرگردیده است. در تحقیقات کاپلان و نورتون دلایل عدم  اجرای اثربخش استراتژی‌های تدوین شده به این شرح بیان شده است:1- عدم مشارکت کارکنان در فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک شرکت، 2- موانع مدیریتی، 3-  موانع عملیاتی و 4- موانع کارکنان (ونگرسامی[3] ،2003، ص43).  کاپلان و نورتون برای رفع این موانع روش ارزیابی متوازن را به عنوان ابزار نیرومند در تحقق استراتژی‌های سازمانها و شركت‌ها به مدیران عرضه كردند. این مدل توسط شركت‌های معتبر جهان  از قبیل ای ام دی[4]، شل[5]، اچ پی[6] و موبیل[7]  پیاده‌سازی و از دستاوردهای آن استفاده شده است (ابن رسول وهمکاران، 2003). دراین مدل چهارگروه از  شاخص‌ها ارائه گردیده که شامل شاخص‌های عملكرد مالی، شاخص‌های ارتباط با مشتری، شاخص‌های فرآیند كسب و كار داخلی، و شاخص‌های مربوط به رشد و بالندگی و یادگیری که علت و معلول  همدیگر می‌باشند. (كاپلان ونورتون[8]، 1976، ص15) این تحقیق ازطریق کارت امتیازی متوازن سعی برآن دارد برمبنای استراتژی، عملکرد کلیه اجزا سازمان را لحظه به لحظه تحت کنترل ونظارت درآورده وآنرا با برنامه‌ها و اهداف سازمان مقایسه، ومیزان موفقیت، خروجی‌کار و پیشرفت در دستیابی به اهداف استراتژیک را اندازه‌گیری وارزیابی نماید. بنابراین با وجود تحول مطرح شده هنوز در سازمانهای كشورمان از روش ارزیابی مذكور كمتر بهره‌گیری شده است. با توجه به اینکه این تکنیک می‌تواند کمک‌های زیادی را برای یک سازمان مانند موارد زیر بنماید:

1-نظارت وکنترل برعملکرد سازمانی درسطح خرد تا کلان

2-ایجاد مبنای مناسب برای تصمیم‌گیری واقعی مدیریت

3-ایجاد امکان تشخیص ورفع عارضه‌های سازمانی

4-کنترل شاخصهای کارایی، اثربخشی، بهره‌وری و سودآوری

5-ایجاد مبنایی جهت تشویق وتنبیه مناسب وکارآمد

6-ایجاد امکان مناسب برای تحقق اهداف استراتژیک سازمانی

7-ایجاد فضای مناسب برای بهبود عملکرد در کلیه سطوح سازمان

8-ایجاد ساختارهای مناسب برای مدیریت برعملکرد سازمان

چون سنجش‌های مالی نمی‌توانند فعالیتهای مربوط به دارائیهای نامشهود یک سازمان نظیر مهارتها، قابلیتها و انگیزه‌های کارکنان، پایگاه‌های فناوری اطلاعات، فرآیندهای کارا و پاسخگو، نوآوری در محصولات وخدمات، وفاداری و روابط مشتری، مقبولیت قانونی، سیاسی واجتماعی را پوشش دهند، روش ارزیابی متوازن به عنوان راه‌حلی بر این مسأله و سنجش عملکرد سازمانها توصیه شده است. تا امور مالیاتی استان آذربایجان غربی به پایش استراتژی‌ها و عملکرد فعلی خود بپردازد و با بروزآوری آنها عملکرد خود را در تمام زوایا بهبود بخشد. طرح حاضر با استناد به این خلاء پژوهشی، در جهت ارزیابی عملكرد امور مالیاتی استان آذربایجان غربی، برای آگاهی ازنقاط  قوت و ضعف سازمان و بهبود مستمر بهره‌وری برای اولین بار ارایه گردیده است.

 

1-4 بیان ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق

هر سازمان به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و كیفیت فعالیت‌های خود بالأخص در محیط‌های پیچیده‌ی پویا، نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد. از سوی دیگر فقدان وجود نظام ارزیابی و كنترل در یك سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمانی تلقی می‌گردد كه پیامد آن كهولت و در نهایت مرگ سازمان است.

امروزه مدیران ارشد بسیاری از شركت‌ها و سازمان‌های انتفاعی و غیر‌انتفاعی، وقت و منابع مالی قابل توجهی را صرف تدوین استراتژی و تعیین راهبردهای اساسی سازمان‌های خود می كنند؛ ولی اكثر آنها از عدم اجرای مطلوب استراتژی‌های خود سخن می‌گویند. چشم‌اندازی كه این مدیران برای سازمان‌های خود تصویر می‌كنند، برای خود آنها كاملاً روشن است؛ ولی آگاهی و درك كاركنان آنها از این چشم‌انداز بسیار كم و همسویی و همدلی آنها برای تحقق اهداف منبعث از این چشم‌انداز بسیار كمتراست.

بنابراین، مدیران ارشد سازمان‌ها همواره در جستجوی راه حلی برای حصول اطمینان از اجرای استراتژی‌های خود بودند و در این میان روش‌های ارزیابی عملكرد را به عنوان ابزاری جهت كنترل اجرای

 

2-2-6-2-2 کارت امتیازی متوازن. 25

2-2-7 کاستی‌های سیستم‌های سنتی ارزیابی عملکرد. 26

2-2-8 عناصر سیستم ارزیابی عملکرد. 27

2-2-9 مدل‌های ارزیابی عملكرد. 28

2-2-10 فلسفه‌ی ارزیابی عملکرد. 29

2-2-11 حوزه‌های ارزیابی عملکرد. 29

2-2-12 ویژگی های نظام ارزیابی عملکرد کارآمد. 30

2-2-13 محورها، شاخصهاواستانداردهادر نظام ارزیابی عملکرد سازمان. 30

2-2-14 مزایای ارزیابی عملکرد سازمان. 31

2-2-15 محدودیت‌های ارزیابی عملکرد سازمان. 31

2-2-16 عوامل اساسی موفقیت در اجرای سیستم ارزیابی عملکرد. 32

2-2-17 نتیجه‌گیری.. 32

2-3 مدل كارت امتیازی متوازن. 33

2-3-1 مقدمه. 33

2-3-2 تعاریف… 34

2-3-3  تاریخچه. 37

2-3-4 اهداف روش کارت امتیازی متوازن. 38

2-3-5 روش ارزیابی متوازن به عنوان یک سیستم ارزیابی عملکرد. 38

2-3-6 چرا استراتژی‌ها در عمل پیاده نمی‌شوند؟. 39

2-3-7 ایجاد سازمان استراتژی‌ محور. 41

2-3-8 اصول سازمان استراتژی‌محور. 43

2-3-9 کاربرد کارت امتیازی متوازن به عنوان سیستم مدیریت استراتژیک… 45

2-3-10 روش ارزیابی متوازن بعنوان ابزاری جهت تحقق استراتژی.. 48

2-3-11 توازن در ارزیابی عملکرد. 48

2-3-12 اهمیت کارت امتیازی متوازن. 48

2-3-13 ساختار روش کارت امتیازی متوازن. 49

2-3-13-1 دیدگاه مشتری.. 49

2-3-13-2 دیدگاه فرآیندهای داخلی.. 50

این مطلب را هم بخوانید :

2-3-13-3 دیدگاه رشد و یادگیری.. 50

2-3-13-4  دیدگاه مالی.. 51

2-3-14 گام های فرآیند پیاده‌سازی کارت امتیازی متوازن. 53

2-3-15 چالش‌های کارت امتیازی متوازن. 55

2-3-15-1 چالشهای طراحی.. 55

2-3-15-2 چالش‌های اجرایی.. 55

2-3-15-3 چالشهای ساختاری.. 55

2-3-15-4 چالش‌های فرهنگی.. 56

2-3-16 مزایای استفاده از کارت امتیازی متوازن. 56

2-3-17 کاستی‌های کارت امتیازی متوازن. 58

2-3-18 نتیجه‌گیری.. 59

بخش دوم از فصل دوم. 60

2-4 آشنایی با مالیات و امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 60

2-4-1مقدمه. 60

2-4-2 تعاریف و مفاهیم عملیاتی.. 60

2-4-3 انواع مالیاتها در ایران. 62

2-4-3-1 مالیاتهای مستقیم. 62

2-4-3-1-1 انواع مالیاتهای مستقیم. 63

2-4-3-2 مالیاتهای غیر مستقیم. 66

2-4-3-2-1 انواع مالیاتهای غیر مستقیم. 66

2-4-4  تاریخچه ی نظام مالیاتی.. 68

2-4-5 بیانیه مأموریت سازمان امور مالیاتی کشور(1389الی1393) 69

2-4-6 بیانیه چشم‌انداز سازمان امور مالیاتی کشور(1389 الی 1393) 70

2-4-7 تشکیلات سازمانی امور مالیاتی کشور. 70

2-4-8  وظایف ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 73

2-4-9 برنامه‌ها و پروژه‌های ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 73

2-4-10 اهداف ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 74

2-4-11 استراتژی‌های مرتبط با اهداف استراتژیک ادارات امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 75

بخش سوم از فصل دوم. 76

2-5 پیشینه تحقیق. 76

2-5-1 پیشینه‌ی تحقیق داخلی.. 77

2-5-2 پیشینه تحقیق خارجی.. 81

2-6  مبانی نظری تحقیق. 88

2-7  چارچوب نظری.. 88

 

فصل سوم

3-1 مقدمه. 91

3-2 مفهوم پژوهش و ویژگی‌های آن. 91

3-3 نوع و روش پژوهش… 93

3-4 جامعه‌ی آماری.. 93

3-5 نمونه آماری و حجم نمونه. 94

3-6 ابزارهای اندازه‌گیری در تحقیق. 95

3-6-1 پرسشنامه. 95

3-6-2 مصاحبه. 96

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 97

3-8 روش سنجش پایایی پرسشنامه. 97

3-9 روش سنجش روایی پرسشنامه‌ها 98

 

فصل چهارم

4-1. مقدمه. 100

4-2. استخراج اهداف عملیاتی اداره امور مالیاتی استان آذربایجان غربی.. 100

4-3. شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی.. 101

4-3-1. شاخص‌های درآمد. 101

4-3-2. شاخص‌های کاهش هزینه. 102

4-3-3. شاخص‌های افزایش رضایت مؤدیان مالیاتی.. 102

4-3-4. شاخص های اصلاح و بهبود فرایندها و فعالیت‌ها 102

4-3-5. شاخص‌های تسهیل ارتباط بین ادارات.. 102

4-3-6. شاخص‌های ارتقای سلامت نظام اداری.. 103

4-3-7. شاخص‌های تغییر و تحول سازمانی.. 103

4-3-8. شاخص‌های بهبود فرایندهای ارتباط با مؤدیان مالیاتی.. 103

4-3-9. شاخص‌های اعتلای فرهنگ سازمانی.. 103

4-3-10. شاخص‌های افزایش رضایت کارکنان. 103

4-3-11. شاخص‌های توانمندسازی نیروی انسانی.. 104

4-3-12. شاخص‌های توانمند‌سازی فناوری اطلاعات.. 104

4-4. هدف‌گذاری شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی در سال 1389. 104

4-5. دسته‌بندی اهداف عملیاتی در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن. 105

4-6. توصیف داده‌ها 106

4-6-1. توصیف متغیرهای مربوط به مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 107

4-6-1-1.  توصیف متغیرهای جمعیت شناختی مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 107

4-6-1-2. توصیف متغیرهای جنسیت مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 108

4-6-1-3. توصیف متغیرهای تحصیلات مدیران، معاونین، رؤسای ادارات، امور و گروه 109

4-6-2. توصیف متغیرهای جمعیت شناختی کارکنان. 110

4-7.  تحلیل داده‌ها در این قسمت با استفاده از آزمون t تک نمونه‌ای پرسشنامه‌های پژوهش مورد آزمون قرار گرفته‌اند. 114

4-7-1. آزمونt  پرسشنامه مدیران. 114

4-7-2. آزمونt   پرسشنامه کارکنان. 115

4-7-3. آزمون t پرسشنامه مؤدیان مالیاتی.. 115

4-8. تشکیل کارت امتیازی متوازن امور مالیاتی استان آذربایجان‌غربی.. 116

4-9. تحلیل نتایج حاصل از تشکیل کارت امتیازی متوازن. 118

4-10. تحلیل سؤالات تحقیق. 119

4-11. نتیجه‌گیری.. 119

 

فصل پنجم

5-1. مقدمه. 121

5-2. استخراج بیانیه مأموریت امور مالیاتی استان آذربایجان غربی در سال 1389. 121

5-3. استخراج بیانیه چشم‌انداز امور مالیاتی استان آذربایجان غربی در سال 1389. 121

5-4. نتیجه‌گیری سؤالات تحقیق. 122

5-4-1  نتیجه‌گیری سؤال اصلی.. 122

5-4-2. نتیجه‌گیری سؤالات فرعی.. 123

5-4-2-1. نتیجه‌گیری سؤال اول فرعی.. 123

5-4-2-2. نتیجه‌گیری سؤال دوم فرعی.. 124

5-4-2-3. نتیجه‌گیری سؤال سوم فرعی.. 125

5-4-2-4. نتیجه‌گیری سؤال چهارم فرعی.. 127

5-5. نتیجه‌گیری.. 129

5-6. پیشنهادات پژوهش… 130

5-6-1. پیشنهادهای کاربردی.. 130

. 5-6-2. پیشنهادهای پژوهشی.. 130

5-7. محدودیت‌های پژوهش… 131

فهرست منابع فارسی……………………………………………………………………………………. 132

فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………135

 

فهرست جداول

2-1 روند تغییرات در اندازه گیری عملکرد……………………………………………………………………………………16

2-2  چارچوب‌های ارزیابی عملکرد……………………………………………………………………… 19

2-3 خلاصه مطالعات انجام شده در ایران و جهان……………………………………………………….. 87

3-1 جامعه و نمونه آماری……………………………………………………………………………….. 95

3-2  ضرایب آلفای کرونباخ……………………………………………………………………………… 98

4-1  هدف‌گذاری شاخص‌های مرتبط با هریک از اهداف عملیاتی در سال 1389…………………………….. 104

4-2  دسته‌بندی اهداف عملیاتی در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن……………………….. 106

4-3  توصیف متغیرهای جمعیت شناختی مدیران………………………………………………………. 107

4-4  توصیف متغیرهای جنسیت مدیران……………………………………………………………….. 108

4-5  توصیف متغیرهای تحصیلات مدیران…………………………………………………………….. 109

‌ 4-6  جدول فراوانی برای سابقه کارکنان……………………………………………………………….. 110

4-7  جدول فراوانی برای متغییر جنسیت در کارکنان………………………………………………….. 111

4-8  جدول فراوانی برای متغیرتحصیلات کارکنان……………………………………………………. 112

4-9  فراوانی برای وضعیت تاهل کارکنان………………………………………………………………. 113

4-10  آمار توصیفی متغیر مربوط به نظر مدیران در ارتباط با عملکرد…………………………………. 114

4-11 آزمون t نظر مدیران در ارتباط با عملکرد………………………………………………………… 114

4-12 آمار توصیفی متغیر مربوط به رضایت کارکنان…………………………………………………… 115

4-13 آزمونt   پرسشنامه کارکنان………………………………………………………………………. 115

4-14 آمار توصیفی متغیر مربوط به رضایت مؤدیان……………………………………………………. 115

4-15 آزمون t پرسشنامه مؤدیان مالیاتی………………………………………………………………… 116

4-16کارت امتیازی متوازن امور مالیاتی آذربایجان غربی……………………………………………….. 116

4-18 نتایج سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………… 119

 

فهرست اشکال

2-1  موانع اساسی درسرراه پیاده‌سازی استراتژی……………. ……. ………………………………….. 40

2-2 همسو کردن و تمرکز کردن در جهت استراتژی…………………………………………………….. 44

2-3  اصول سازمان استراتژی محور……………………………………………………………………… 45

2-4 چارچوب كارت امتیازی متوازن…………………………………………………………………….. 50

2-5 روابط علت و معلولی در چهار منظر ارزیابی متوازن………………………………………………… 52

 

فهرست نمودارها

1- 1نمودار مراحل انجام تحقیق……………………………………………………………………………. 11

2-1 عناصر سیستم سنجش عملکرد ……………………………………………………………………………………………..27

2-2 ساختار سازمان امور مالیاتی کشور………………………………………………………………………………………….72

4-1 فراوانی سنی مدیران……………………………………………………………………………….. 107

4-2 فراوانی جنسیت مدیران……………………………………………………………………………. 108

4-3 میزان تحصیلات مدیران……………………………………………………………………………… 109

4-4 میزان سابقه خدمت کارکنان……………………………………………………………………….. 110

4-5 فراوانی جنسیت کارکنان…………………………………………………………………………… 111

4-6 فراوانی تحصیلات کارکنان………………………………………………………………………… 112

4-7 وضعیت تأهل کارکنان……………………………………………………………………………… 113

 

فصل اول

کلیات پژوهش 

1-1 مقدمه

با افزایش رقابت در عرصه تولید و خدمات، سازمانها به شاخص‌ها و الگوهایی برای بررسی عملكرد خود نیاز پیداكردند. ضعف معیارهای اندازه‌گیری سنتی و تغییر محیط رقابتی، نیاز به طراحی مجدد سیستمها‌ی انداز‌ه‌گیری عملكرد را در سازمان‌ها مطرح كرده است. یكی از ابزارهای موفق در زمینه‌ی پیاده‌سازی برنامه‌های استراتژیك سازمان به منظور دستیابی به یك سیستم اندازه‌گیری عملكردجدید، سیستم كارت امتیازی متوازن است. در گذشته برای ارزیابی عملكرد سازمان فقط شاخصهای مالی در نظر گرفته می‌شد؛ ولی شاخص‌های مالی دارای محدودیت‌هایی هستند، با اینكه آنها یك بازنگری عالی از آنچه كه در گذشته رخ داده است فراهم می‌آورند؛ ولی در نشان دادن سازوكارهای واقعی ارزش‌آفرینی در سازمان‌های امروزی یعنی داراییهای نامشهودی نظیر دانش فنی و شبكه ارتباطات ناكافی هستند. لذا آگاهی از عملكرد تمامی جنبه‌های یك سازمان برای تصمیم‌گیری مدیران حیاتی می‌باشد. برای دستیابی به این آگاهی باید عملكردها بدرستی اندازه‌گیری شده و به صورت قابل دركی بیان شوند. این اندازه‌ها علاوه بر این كه بایستی در راستای مأموریت و چشم انداز سازمان باشند، بایستی تمام جنبه‌های عملكرد یك سازمان را نیز پوشش دهند و تنها بر روی جنبه‌های مالی و اهداف كوتاه‌مدت تمركز ننمایند. روش كارت امتیازی متوازن برای به وجود آوردن این اندازه‌ها و استفاده از نشانگرهایی برای اندازه‌گیری عملكرد و سلامت سازمان با در نظر گرفتن نكات عنوان شده توسعه یافته است. برای این منظور نیاز به یك سیستم اندازه‌گیری عملكرد می‌باشد كه بر مبنای استراتژی، عملكرد كلیه اجزاء سازمان را به طور پیوسته تحت كنترل و نظارت در آورده و آن را با برنامه‌ها و اهداف سازمان مقایسه كند تا بتواند امور را، بهتر واثربخش‌تر مدیریت كرده، میزان موفقیت، خروجی كار و پیشرفت در دستیابی به اهداف راهبردی را بسنجد. سنجش عملكرد سازمان، باعث افزایش آگاهی از میزان پیشرفت، در بهبود عملكرد سازمان میگردد، و در نتیجه انگیزه و فرصت لازم را برای ارتقاء عملكرد سازمان فراهم می‌نماید.

تكنیك كارت امتیازی متوازن در نتیجه یك مطالعه تحقیقی كه در سال 1990 انجام شد، متولد و از آن زمان تاكنون یكی از مهمترین ابزارهای كسب وكار برای سازمان ها در سراسر جهان بوده است. در واقع تخمینی كه اخیراً زده شده است نشان می‌دهد كه بیش از 50 درصد شركت‌هایی که مجله‌ی فورچون 1000  آنها را فهرست کرده، روش ارزیابی متوازن را به عنوان روش مدیریت عملكرد خود برگزیده‌اند (پل آر، 1368، ص67).

كاپلان و نورتون منطق ارزیابی متوازن را چنین بیان می‌دارند: معیارهای مالی كه حكایت از رویدادهای گذشته دارد، برای ارزیابی عملكرد شركت‌های عصر صنعتی، كه درآن ایجاد قابلیت‌های بلندمدت و روابط با مشتریان عوامل حیاتی دركسب موفقیت به شمار نمی‌آمد، كافی بود. اما این معیارها برای هدایت و ارزیابی عملكرد شركت‌ها درعصر كنونی كه در آن ایجاد ارزش و تولید ثروت از طریق سرمایه‌گذاری در مشتریان، تامین‌كنندگان مواد وكالا، كاركنان، فرایندها، تكنولوژی و نوآوری امكان پذیراست، كافی نیست. ارزیابی متوازن ضمن لحاظ كردن معیارهای مالی، معیارهای جدیدی برای تطبیق روش‌های ارزیابی با شرایط عصر حاضر فراهم می‌آورد.

روش ارزیابی متوازن شركت‌ها را از چهار منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد: منظر مالی، منظر مشتری، منظر فرایندهای داخلی و منظر رشد و یادگیری كاركنان (كاپلان، نورتون، 1992، ص19-23).

 

1-2- عنوان تحقیق :

عنوان این پژوهش ارزیابی عملکرد امور مالیاتی استان آذربایجان غربی براساس کارت امتیازی متوازن در سال 1389می‌باشد.

 

1-3 بیان مسأله

چرا سازمانها در پیاده‌سازی استراتژیهای خوب فرموله‌شده‌ی خود با مشکل مواجه‌اند؟ یکی از مشکلات این است که استراتژیهای پایدار و منحصربفردی که سازمانها بوسیله‌ی آنها ارزش آفرینی می‌کنند در حال تغییرند ولی ابزارهای سنجش استراتژیها پا به پای آنها تغییر نکرده‌اند. در دوران اقتصاد صنعتی، شرکت‌ها با دارایی‌های مشهود، خود از طریق تبدیل مواد اولیه به محصولات ارزش آفریدند. مطالعه‌ی انجام شده توسط مؤسسه‌ی بروکینگ[1] در سال 1982 نشان داد که ارزش دفتری دارایی‌های مشهود سازمانهای صنعتی معادل 62درصد ارزش بازار این سازمانهاست. ده سال بعد این نسبت به 38 درصد تقلیل یافت و مطالعات اخیر نشان می‌دهد ارزش دفتری دارایی‌های مشهود شرکتها معادل 10 تا 15 درصد ارزش بازار شرکتهاست. به روشنی فرصت‌های ارزش‌آفرینی در حال جابجایی از مدیریت دارایی‌های مشهود به مدیریت استراتژیهای دانش‌پایه‌ای است که هدف آنها بکارگیری دارایی‌های نامشهود یک سازمان است؛ دارایی‌هایی نظیر روابط با مشتریان، خدمات و محصولات جدید و با کیفیت بالا، فرایندهای عملیاتی پاسخگو، فناوری اطلاعات، بانک‌های اطلاعاتی، توانمندی، مهارت و انگیزه کارکنان.

در سال‌های پایانی دهه‌ی 1980 بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها از پیاده‌سازی استراتژی‌های خود ناامید شده بودند. در تحقیقی که در سال 1982 انجام شد و نتایج آن در مجله‌ی فورچون منتشر گردیده بود، مشخص شده بود که فقط 10 درصد استراتژی‌هایی که به خوبی فرموله شده‌اند، در عمل با موفقیت پیاده می‌شوند. در چنین شرایطی مدیران به دنبال ابزاری بودند که آن‌ها را در تحقق استراتژی‌هایشان یاری دهد. (دیوید[2]،1982). بر اساس تحقیقاتی که توسط کاپلان و نورتون در بیش از 500 واحد صنعتی صورت گرفت، بسیاری از مدیران ارشد واحد‌های صنعتی از اجرای استراتژی درسازمانها رضایت نداشته که عمده‌ترین دلیل آن تدوین استراتژی در سطوح بالای سازمان و عدم مشارکت اعضاء در فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک ذکرگردیده است. در تحقیقات کاپلان و نورتون دلایل عدم  اجرای اثربخش استراتژی‌های تدوین شده به این شرح بیان شده است:1- عدم مشارکت کارکنان در فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک شرکت، 2- موانع مدیریتی، 3-  موانع عملیاتی و 4- موانع کارکنان (ونگرسامی[3] ،2003، ص43).  کاپلان و نورتون برای رفع این موانع روش ارزیابی متوازن را به عنوان ابزار نیرومند در تحقق استراتژی‌های سازمانها و شركت‌ها به مدیران عرضه كردند. این مدل توسط شركت‌های معتبر جهان  از قبیل ای ام دی[4]، شل[5]، اچ پی[6] و موبیل[7]  پیاده‌سازی و از دستاوردهای آن استفاده شده است (ابن رسول وهمکاران، 2003). دراین مدل چهارگروه از  شاخص‌ها ارائه گردیده که شامل شاخص‌های عملكرد مالی، شاخص‌های ارتباط با مشتری، شاخص‌های فرآیند كسب و كار داخلی، و شاخص‌های مربوط به رشد و بالندگی و یادگیری که علت و معلول  همدیگر می‌باشند. (كاپلان ونورتون[8]، 1976، ص15) این تحقیق ازطریق کارت امتیازی متوازن سعی برآن دارد برمبنای استراتژی، عملکرد کلیه اجزا سازمان را لحظه به لحظه تحت کنترل ونظارت درآورده وآنرا با برنامه‌ها و اهداف سازمان مقایسه، ومیزان موفقیت، خروجی‌کار و پیشرفت در دستیابی به اهداف استراتژیک را اندازه‌گیری وارزیابی نماید. بنابراین با وجود تحول مطرح شده هنوز در سازمانهای كشورمان از روش ارزیابی مذكور كمتر بهره‌گیری شده است. با توجه به اینکه این تکنیک می‌تواند کمک‌های زیادی را برای یک سازمان مانند موارد زیر بنماید:

1-نظارت وکنترل برعملکرد سازمانی درسطح خرد تا کلان

2-ایجاد مبنای مناسب برای تصمیم‌گیری واقعی مدیریت

3-ایجاد امکان تشخیص ورفع عارضه‌های سازمانی

4-کنترل شاخصهای کارایی، اثربخشی، بهره‌وری و سودآوری

5-ایجاد مبنایی جهت تشویق وتنبیه مناسب وکارآمد

6-ایجاد امکان مناسب برای تحقق اهداف استراتژیک سازمانی

7-ایجاد فضای مناسب برای بهبود عملکرد در کلیه سطوح سازمان

8-ایجاد ساختارهای مناسب برای مدیریت برعملکرد سازمان

چون سنجش‌های مالی نمی‌توانند فعالیتهای مربوط به دارائیهای نامشهود یک سازمان نظیر مهارتها، قابلیتها و انگیزه‌های کارکنان، پایگاه‌های فناوری اطلاعات، فرآیندهای کارا و پاسخگو، نوآوری در محصولات وخدمات، وفاداری و روابط مشتری، مقبولیت قانونی، سیاسی واجتماعی را پوشش دهند، روش ارزیابی متوازن به عنوان راه‌حلی بر این مسأله و سنجش عملکرد سازمانها توصیه شده است. تا امور مالیاتی استان آذربایجان غربی به پایش استراتژی‌ها و عملکرد فعلی خود بپردازد و با بروزآوری آنها عملکرد خود را در تمام زوایا بهبود بخشد. طرح حاضر با استناد به این خلاء پژوهشی، در جهت ارزیابی عملكرد امور مالیاتی استان آذربایجان غربی، برای آگاهی ازنقاط  قوت و ضعف سازمان و بهبود مستمر بهره‌وری برای اولین بار ارایه گردیده است.

 

1-4 بیان ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق

هر سازمان به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و كیفیت فعالیت‌های خود بالأخص در محیط‌های پیچیده‌ی پویا، نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد. از سوی دیگر فقدان وجود نظام ارزیابی و كنترل در یك سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمانی تلقی می‌گردد كه پیامد آن كهولت و در نهایت مرگ سازمان است.

امروزه مدیران ارشد بسیاری از شركت‌ها و سازمان‌های انتفاعی و غیر‌انتفاعی، وقت و منابع مالی قابل توجهی را صرف تدوین استراتژی و تعیین راهبردهای اساسی سازمان‌های خود می كنند؛ ولی اكثر آنها از عدم اجرای مطلوب استراتژی‌های خود سخن می‌گویند. چشم‌اندازی كه این مدیران برای سازمان‌های خود تصویر می‌كنند، برای خود آنها كاملاً روشن است؛ ولی آگاهی و درك كاركنان آنها از این چشم‌انداز بسیار كم و همسویی و همدلی آنها برای تحقق اهداف منبعث از این چشم‌انداز بسیار كمتراست.

بنابراین، مدیران ارشد سازمان‌ها همواره در جستجوی راه حلی برای حصول اطمینان از اجرای استراتژی‌های خود بودند و در این میان روش‌های ارزیابی عملكرد را به عنوان ابزاری جهت كنترل اجرای

نظریه انتخاب                               15

اصول نظریه انتخاب                           18

اهداف درمانی نظریه انتخاب                   19

نیازهای اساسی                              20

دنیای کیفی                                 24

رفتارکلی                                   26

مسئولیت                                    28

مشاوره گروهی                               29

تغییرات افراد درگروه                       30

عوامل درمانی در گروه                       31

فرآیند مشاوره گروهی                        32

واقعیت درمانی گروهی                        34

نقش رهبر درواقعیت درمانی گروهی              38

راهبرهای درمانی نظریه انتخاب                38

فرآیند درمان                              39

2-1-2- در حوزه تمایز یافتگی                      41

تاریخچه خانواده درمانی                   41

خانواده درمانی سیستمی                    43

نظریه و روال کار در رویکرد بوئن          47

نظریه نظام های خانواده                   50

هشت مفهوم نظری بوئن                      51

اهداف درمان                              60

فنون درمانی                              61

درمان بوئنی با زوج ها                    61

ارزشیابی درمان، نظریه ونتایج             64

2-1-3- در حوزه صمیمیت                          65

تعریف صمیمیت                                65

صمیمیت چیست                                 67

نظریه انتخاب                               15

اصول نظریه انتخاب                           18

اهداف درمانی نظریه انتخاب                   19

نیازهای اساسی                              20

دنیای کیفی                                 24

رفتارکلی                                   26

مسئولیت                                    28

مشاوره گروهی                               29

تغییرات افراد درگروه                       30

عوامل درمانی در گروه                       31

فرآیند مشاوره گروهی                        32

واقعیت درمانی گروهی                        34

نقش رهبر درواقعیت درمانی گروهی              38

راهبرهای درمانی نظریه انتخاب                38

فرآیند درمان                              39

2-1-2- در حوزه تمایز یافتگی                      41

تاریخچه خانواده درمانی                   41

خانواده درمانی سیستمی                    43

نظریه و روال کار در رویکرد بوئن          47

نظریه نظام های خانواده                   50

هشت مفهوم نظری بوئن                      51

اهداف درمان                              60

فنون درمانی                              61

درمان بوئنی با زوج ها                    61

ارزشیابی درمان، نظریه ونتایج             64

2-1-3- در حوزه صمیمیت                          65

تعریف صمیمیت                                65

صمیمیت چیست                                 67

ابعادصمیمیت                                 67

مواضع نظریه پردازان در رابطه با صمیمیت       75

صمیمیت از دیدگاه استرنبرگ                     75

صمیمیت ازدیدگاه باگاروزی(مدل تعاملی وترکیبی)78

صمیمیت از دیدگاه وارنینگ(مدل ترکیبی)        78

صمیمیت از دیدگاه آدلرین ها(رویکرد سیستماتیک)81

صمیمیت از دیدگاه یانگ ویانگ واستهمان        82

صمیمیت ازدیدگاه اسپنسر                      82

صمیمیت ازدیدگاه بیورکوویش و کاردون          84

صمیمیت ازدیدگاه فارمن (مدل رشدی)            84

صمیمیت از دیدگاه نظریه انتخاب               86

صمیمیت از دیدگاه بالبی(سبک دلبستگی فرد وارتباط آن با        روابط صمیمانه)                                  87

 

بررسی پیشینه مطالعاتی                           92

پژوهش ها ی انجام شده در داخل کشور              92

پژوهش های انجام شده درخارج کشور               96

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

مقدمه                                            105

جامعه آماری                                      105

حجم نمونه                                         105

شیوه ی نمونه گیری                                 106

ابزار اندازه گیری                                106

محاسبه پایایی                                     108

تعیین روایی محتوایی                               109

طرح پژوهش                                        110

برنامه آموزش                                     110

شیوه تجزیه و تحلیل داده ها                         112

 

فصل چهارم:تجزیه وتحلیل داده ها

مقدمه                                             113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        123

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه                                             130

بحث پیرامون فرضیه های پژوهش                        130

بررسی فرضیه اول پژوهش                          133

بررسی فرضیه دوم پژوهش                         134

نتایج کلی پژوهش                                  134

محدودیت                                           136

پیشنهادها                                        136

پیشنهادهای کاربردی                          136

پیشنهادهای پژوهشی                           136

منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع لاتین

پیوستها

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                صفحه

جدول(3-1)پرسشنامه خود متمایز سازی بر حسب مولفه             107

جدول(3-2)پرسشنامه صمیمیت زناشویی بر حسب مولفه             108

جدول(3-3):محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه گیری          109

جدول(3-4)دیاگرام طرح پژوهش                               111            

جدول(4-1) توزیع نمونه ها از نظر جنسیت                  113

جدول(4-2) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات            115

جدول(4-3) توزیع نمونه ها از نظر شغل                    117

جدول(4-4) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات همسر        118

جدول( 4- 5) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح عامل(گروه آزمایش و گواه)         119

جدول (4- 6) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      121 

جدول( 4- 7) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح  عامل(گروه آزمایش و گواه)    122

جدول(4- 8) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      124

جدول(4-9)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                              124

جدول (4-10)خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب های نمره های پیش آزمون و پس آزموندر سطوح عامل (گروه آزمایش وگواه)      125

جدول(4-11)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                             126

 

جدول(4-12) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  127

جدول(4-13) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  128                                                                                                    128

 

                       فهرست نمودارها

عنوان                                        صفحه                                                                                                          

نمودار(4-1)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل از آموزش نظریه انتخاب                              116

نمودار(4-2) مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی بعد از آموزش نظریه انتخاب                              117

نمودار(4-3) مقایسه نمره کلی  خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل و بعد ازآموزش نظریه انتخاب                        118

نمودار(4-4)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت قبل از آموزش نظریه انتخاب                                    120

نمودار (4-5)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت در ازدواج بعد از آموزش نظریه انتخاب                       121

نمودار (4-6)مقایسه میانگین نمره کلی صمیمیت قبل و بعد از آموزش نظریه انتخاب                                    123

 

 

چکیده:

هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی نظریه انتخاب به شیوه گروهی بر افزایش تمایزیافتگیو صمیمیت دانشجویان متاهل است.جامعه مورد مطالعه کلیه دانشجویان متاهل دانشگاه غیر انتفاعی شاهرود در سال 1389 می باشد.حجم نمونه طبق اصول علمی60نفر و با استفاده از روش نموه گیری ساده انتخاب شد.جهت جمع آوری داده ها از دو ابزار عمده الف)پرسشنامه خود متمایز سازی ب)پرسشنامه صمیمیت زناشویی استفاده شد. این پژوهش نیمه تجربی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل است.جهت  تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کوواریانس،فریدمن استفاده شده است.نتایج پژوهش نشان داد:

1-میزان تمایزیافتگی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر ازمیزان صمیمیت کسانی است که آموزش رادریافت نکرده اند.

-میزان صمیمیت زناشویی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر از میزان صمیمیت کسانی است که آموزش را دریافت نکرده اند.

کلید واژه:نظریه انتخاب،تمایزیافتگی،صمیمیت

 

فصل اول: کلیات

          پژوهش

1-1– مقدمه

   ازدواج یکی از مهمترین رویدادهای زندگی انسان محسوب می شود که نه تنها در سلامت جسمی و روانی فرد موثر است بلکه نقش مهمی را در ورود انسان به دوره ی بزرگسالی بر عهده دارد(موسوی،1386).

با ازدواج،خانواده تشکیل می شود و نظام خویشاوندی شکل می گیرد و نسل بقا می یابد ازدواج موفق پایه و بنیان عالی برای ایجاد خانواده شاد و مستحکم است( زابو[1]،ترجمه میر محمد صادقی1384).

ازدواج سنگ بنای خانواده و پاسخی جامعه پسندانه به یکی از نیازهای اساسی انسان ها برای تداوم نسل بشریت است.لزوم پایداری و تداوم محبت و تعلق انسان ها به یکدیگر از یک سو و حفظ اخلاق و روابط صحیح انسانها با یکدیگر و پرورش در محیط عاطفی سالم خانواده از سوی دیگر ضرورت ازدواج را بیش از پیش آشکار می سازد. و البته آسیب به خانواده به عنوان یکی از مهمترین نهادهای اجتماع موجب پیامدهای وخیمی در کل ساختار و نظام ارزشی فرهنگی یک جامعه خواهد شد(ثنایی،1375).

به طور سنتی و  معمول اساس تشکیل خانواده با ازدواج گذاشته می شود.همسر گزینی و پیمان زناشویی هر دو نشانه بالندگی و پیشرفت شخصی اند.گزینش همسر بی گمان یکی از مهمترین تصمیماتی است که در زندگی می گیریم(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی 1380).

ازدواج بیش از هر ارتباط دیگری طرفین را مقید می سازد.همچنین زوجین از حق اشتباه کمتری برخوردارند آنچه دو نفرباید  پیش از ازدواج بدانند این است که ازدواج مسأله ای نیست که همه بر آن اشراف داشته باشند.ازدواج قدم گذاشتن در یک شراکت کاری است که معمولا جزئیات نحوه برخورد با مشکلات احتمالی به صورت کتبی ذکر می شود(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده ،1383).

اما واقعیت  ها بسیار تکان دهنده اند.مهم نیست  هر سال چند زوج بر سر سفره عقد می نشینند آمار طلاق به صورت روز افزونی رو به افزایش است.راز داشتن یک ازدواج موفق چیست؟و حتی مهمتر از آن چگونه می توان صمیمانه در کنار یکدیگر ماند؟

برای اکثر افراد  علت کاهش دلبستگی شان پس از ازدواج به مثابه یک راز ناگشوده است زوج هایی که زندگی مشترکشان را با عشق شروع  می کنند وزوج هایی که نمی توانند از ابتدا به شناخت درستی از یکدیگر دست یابند،مشاهده می کنند که صمیمیت اولیه کم کم رنگ می بازد و هیچ کدام نمی دانند اشکال کار در کجاست؟  آن احساسات آتشین ممکن است در مقاطعی  کوتاه از زندگی به صورت چسبنده جلوه گر شود و بزودی محو شود و ارتباط شخصی شان  با یکدیگر سیر نزولی به خود می گیرد یا در سطحی پایین تر از سطح انتظارتشان راکد می ماند.با گدشت زمان،زندگی بعضی از زوج ها به جدایی کشیده می شود اما اکثریت به زندگی مشترکشان با آهنگی یکنواخت و ملال آور ادامه می دهند و برای تحمل این زندگی به مشروبات الکلی ,پرخوری،مواد مخدر،روابط نامشروع روی می آورند و البته در این  روابط نامشروع به دنبال آن صمیمیت گمشده زندگی زناشویی می گردند(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383 ).

میانگین 6 ساله نسبت طلاق به ازدواج طی سالهای 86-81 برابر 0/11 درصد بوده است یعنی حدودا از هر 9 ازدواج 1 مورد آن به طلاق منجر شده است که آمار خوبی برای کشور ما به نظر نمی رسد(جعفری هرندی،1388).

افزایش روز افزون مشکلات و تعارضات زناشویی و کاهش صمیمیت در دنیای معاصر و خطر بروز جدایی و اثر منفی آن بر زوجین،فرزندان و کل ساختار جامعه موجب آن شده است تا مشاوران خانواده با استفاده از طرح ها و نظریه به کمک زوجین بپردازند.

1-2 بیان مسأله

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی وکوچکترین هسته ی جامعه است که از یک زن و مرد و فرزندان تشکیل می شود،اساس و رکن اصلی خانواده به عنوان زیر بنای جامعه ،ازدواج است.بدون تردید ازدواج بزرگ  ترین و مهم ترین حادثه زندگی هر انسان است،به طوری که موفقیت یا شکست هر یک از زوجین می تواند سرنوشت ساز باشد(احمدی،1374).

ازدواج عامل پیدایی خانواده است و خانواده برآیند یا انعکاسی از کل جامعه است(جعفری هرندی،1388).

همچنین ازدواج  رابطه ای انسانی ،پیچیده،ظریف و پویاست و از ویژگی های خاصی برخوردار است و به عنوان مهمترین و عالی ترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیازهای عاطفی و امنیتی همواره مورد تائید همگان بوده است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی ،1380).

روابط زناشویی به جهت اهمیت و ویژگی های خاص اش می تواند قابل توجه ترین شکل رابطه انسانی باشد که به تعبیر گلاسر ماهیتا سرچشمه  عمده ناخشنودی است.حفظ یک رابطه زناشویی موفق ،سخت  ترین نوع رابطه است.تقریبا بیش از نیمی از افرادی که ازدواج می کنند قادرند زندگی مشترک خود را برای یک عمر حفظ  نمایند و از میان کسانی که موفق به حفظ آن می شوند افراد بسیار کمی یافت می شوند که دفتر زندگی مشترکشان را به خوبی و خوشی می بندند.در بین تمام روابط ما زندگی مشترک طولانی و خوشایند کمیاب ترین نوع رابطه است که به آسانی به دست نمی آید(گلاسر و گلاسر ،ترجمه نیکو وبرازنده،1383).

از میان تمام موقعیت های پر تنشی که مردم در زندگی خود با آنها روبرو می شوند طلاق و مشکلات زناشویی به ترتیب رتبه دوم و سوم را دارا هستند(هولمز و راهه،1967،به نقل از دربای،1386).

و احتمالا تعداد زن و شوهرهایی که زندگی مشترک شادی ندارند ولی طلاق نمی گیرند بیش از گروه دیگر است(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383).

امروزه زندگی انسان ها در تمامی ابعاد دستخوش تغییرات سریع و شگرفی شده است.زندگی زناشویی نیز از این قاعده مستثنی نیست.اهداف،نقش ها ،وظایف و نحوه شکل گیری ازدواج در طول زمان تغییر یافته است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی،1380).

آنچه مسلم است روابط خوب به سادگی به دست نمی آید،بلکه به دست آوردن آن مستلزم تلاش مداوم و آگاهانه است. جرج لوینگر[2] می گوید :آنچه در ایجاد یک رابطه زناشویی خوب یا هر نوع رابطه ی رضایت بخش مهم است،میزان هماهنگی و تناسب شما با همدیگر نیست بلکه مهم آن است که چگونه  با ناسازگاری ها مقابله می کنید(کلینکه،ترجمه محمد خانی،1380).

یکی از شاخص های مهم  آشفتگی در روابط زناشویی ،کمبود صمیمیت است.صمیمیت به وقوع تعامل بین زوجین اشاره می کند.تعاملی که به احساس نزدیکی ،عشق و توجه در میان آنان می انجامد.صمیمیت مستلزم تبادل احساسات عمیق و افکار خصوصی شخص است(هندریکس و هانت،ترجمه ابراهیمی،1384).

در حالی که زوجین آشفته به طور روزمره خیلی کم به یکدیگر ابراز صمیمیت،نزدیکی و محبت می کنند(هالفورد،ترجمه تبریزی و همکاران،1384).

وتوانایی ابراز صمیمیت زمانی به وجود می آید که فرد به یک استقلال  عاطفی و پختگی روانی در خود رسیده باشد تا بتواند آن را به روابط خود انتقال دهد(سلطانی،1387).

می توان گفت یکی از مهمترین دلایلی که باعث می شود همسران احساس کنند که انطباق با ازدواج سخت و مشکل است این است که آنها مشخصا خیلی ایده آل گرا هستند.ارتباط پیش از ازدواج برای آنها پر از افسانه و خیال پردازی است(میرمحمدصادقی،1383).

خواست واراده برای تفکر؛شناسایی حقیقت و واقعیت،پذیرفتن مسئولیت ،تشخیص راست یا دروغ و درست از غلط،شکل اساسی  خود بیان گری انسان و پذیرفتن مسئولیت استقلال عقلانی و تعهد به سودمندی ذهن خویش است(براندن[3] ،ترجمه هاشمی،1371).

و پذیرش مسئولیت و استقلال در انتخاب همسر و از آن مهمتر پذیرش اداره خانواده و توافق بر سر آن می تواند به عنوان یکی از عوامل مهم در یک ازدواج موفق به حساب آید. نظریه انتخاب مبتنی بر واقعیت درمانی که یکی از جدیدترین رویکردهای مشاوره و روان درمانی محسوب می شود،در آن بر قبول انتخاب،مسئولیت،واقعیت و شناخت درست و نادرست تاکید می شود و ارتباط آنها  با زندگی روزمره فرد در نظر گرفته می شود(شارف،ترجمه فیروزبخت،1387).

از نظر، نظریه انتخاب [4]    فقدان توان زوجین در ارضای نیازهای اساسی ،احساس ارزشمندی،دوست داشته شدن موجب تعارض و درگیری در روابط زناشویی می گردد(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1384).

با توجه به این موضوع که در طی دو دهه گذشته برنامه های پیشگیرانه ای که با هدف بهبود روابط زوجین طراحی شده اند بیشتر جنبه آموزشی دارد تا درمانی .همچنین شباهت رویکرد نظریه انتخاب گلاسر در بستر فرهنگی ما،لذا در این پژوهش مسأله اساسی این است که آیا  آموزش نظریه انتخاب که بر مفاهیمی چون آزادی و انتخاب،مسئولیت،داشتن کنترل بر زندگی خود،آگاهی تاکید دارد بر میزان افزایش تمایز یافتگی و صمیمیت،مهرورزی افراد متاهل موثر است؟

3- 1- اهمیت و ضرورت پژوهش

 

ابعادصمیمیت                                 67

مواضع نظریه پردازان در رابطه با صمیمیت       75

صمیمیت از دیدگاه استرنبرگ                     75

صمیمیت ازدیدگاه باگاروزی(مدل تعاملی وترکیبی)78

صمیمیت از دیدگاه وارنینگ(مدل ترکیبی)        78

صمیمیت از دیدگاه آدلرین ها(رویکرد سیستماتیک)81

صمیمیت از دیدگاه یانگ ویانگ واستهمان        82

صمیمیت ازدیدگاه اسپنسر                      82

صمیمیت ازدیدگاه بیورکوویش و کاردون          84

صمیمیت ازدیدگاه فارمن (مدل رشدی)            84

صمیمیت از دیدگاه نظریه انتخاب               86

صمیمیت از دیدگاه بالبی(سبک دلبستگی فرد وارتباط آن با        روابط صمیمانه)                                  87

 

بررسی پیشینه مطالعاتی                           92

پژوهش ها ی انجام شده در داخل کشور              92

پژوهش های انجام شده درخارج کشور               96

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

مقدمه                                            105

جامعه آماری                                      105

حجم نمونه                                         105

شیوه ی نمونه گیری                                 106

ابزار اندازه گیری                                106

محاسبه پایایی                                     108

تعیین روایی محتوایی                               109

طرح پژوهش                                        110

برنامه آموزش                                     110

شیوه تجزیه و تحلیل داده ها                         112

این مطلب را هم بخوانید :

 

فصل چهارم:تجزیه وتحلیل داده ها

مقدمه                                             113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        123

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه                                             130

بحث پیرامون فرضیه های پژوهش                        130

بررسی فرضیه اول پژوهش                          133

بررسی فرضیه دوم پژوهش                         134

نتایج کلی پژوهش                                  134

محدودیت                                           136

پیشنهادها                                        136

پیشنهادهای کاربردی                          136

پیشنهادهای پژوهشی                           136

منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع لاتین

پیوستها

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                صفحه

جدول(3-1)پرسشنامه خود متمایز سازی بر حسب مولفه             107

جدول(3-2)پرسشنامه صمیمیت زناشویی بر حسب مولفه             108

جدول(3-3):محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه گیری          109

جدول(3-4)دیاگرام طرح پژوهش                               111            

جدول(4-1) توزیع نمونه ها از نظر جنسیت                  113

جدول(4-2) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات            115

جدول(4-3) توزیع نمونه ها از نظر شغل                    117

جدول(4-4) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات همسر        118

جدول( 4- 5) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح عامل(گروه آزمایش و گواه)         119

جدول (4- 6) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      121 

جدول( 4- 7) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح  عامل(گروه آزمایش و گواه)    122

جدول(4- 8) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      124

جدول(4-9)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                              124

جدول (4-10)خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب های نمره های پیش آزمون و پس آزموندر سطوح عامل (گروه آزمایش وگواه)      125

جدول(4-11)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                             126

 

جدول(4-12) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  127

جدول(4-13) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  128                                                                                                    128

 

                       فهرست نمودارها

عنوان                                        صفحه                                                                                                          

نمودار(4-1)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل از آموزش نظریه انتخاب                              116

نمودار(4-2) مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی بعد از آموزش نظریه انتخاب                              117

نمودار(4-3) مقایسه نمره کلی  خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل و بعد ازآموزش نظریه انتخاب                        118

نمودار(4-4)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت قبل از آموزش نظریه انتخاب                                    120

نمودار (4-5)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت در ازدواج بعد از آموزش نظریه انتخاب                       121

نمودار (4-6)مقایسه میانگین نمره کلی صمیمیت قبل و بعد از آموزش نظریه انتخاب                                    123

 

 

چکیده:

هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی نظریه انتخاب به شیوه گروهی بر افزایش تمایزیافتگیو صمیمیت دانشجویان متاهل است.جامعه مورد مطالعه کلیه دانشجویان متاهل دانشگاه غیر انتفاعی شاهرود در سال 1389 می باشد.حجم نمونه طبق اصول علمی60نفر و با استفاده از روش نموه گیری ساده انتخاب شد.جهت جمع آوری داده ها از دو ابزار عمده الف)پرسشنامه خود متمایز سازی ب)پرسشنامه صمیمیت زناشویی استفاده شد. این پژوهش نیمه تجربی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل است.جهت  تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کوواریانس،فریدمن استفاده شده است.نتایج پژوهش نشان داد:

1-میزان تمایزیافتگی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر ازمیزان صمیمیت کسانی است که آموزش رادریافت نکرده اند.

-میزان صمیمیت زناشویی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر از میزان صمیمیت کسانی است که آموزش را دریافت نکرده اند.

کلید واژه:نظریه انتخاب،تمایزیافتگی،صمیمیت

 

فصل اول: کلیات

          پژوهش

1-1– مقدمه

   ازدواج یکی از مهمترین رویدادهای زندگی انسان محسوب می شود که نه تنها در سلامت جسمی و روانی فرد موثر است بلکه نقش مهمی را در ورود انسان به دوره ی بزرگسالی بر عهده دارد(موسوی،1386).

با ازدواج،خانواده تشکیل می شود و نظام خویشاوندی شکل می گیرد و نسل بقا می یابد ازدواج موفق پایه و بنیان عالی برای ایجاد خانواده شاد و مستحکم است( زابو[1]،ترجمه میر محمد صادقی1384).

ازدواج سنگ بنای خانواده و پاسخی جامعه پسندانه به یکی از نیازهای اساسی انسان ها برای تداوم نسل بشریت است.لزوم پایداری و تداوم محبت و تعلق انسان ها به یکدیگر از یک سو و حفظ اخلاق و روابط صحیح انسانها با یکدیگر و پرورش در محیط عاطفی سالم خانواده از سوی دیگر ضرورت ازدواج را بیش از پیش آشکار می سازد. و البته آسیب به خانواده به عنوان یکی از مهمترین نهادهای اجتماع موجب پیامدهای وخیمی در کل ساختار و نظام ارزشی فرهنگی یک جامعه خواهد شد(ثنایی،1375).

به طور سنتی و  معمول اساس تشکیل خانواده با ازدواج گذاشته می شود.همسر گزینی و پیمان زناشویی هر دو نشانه بالندگی و پیشرفت شخصی اند.گزینش همسر بی گمان یکی از مهمترین تصمیماتی است که در زندگی می گیریم(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی 1380).

ازدواج بیش از هر ارتباط دیگری طرفین را مقید می سازد.همچنین زوجین از حق اشتباه کمتری برخوردارند آنچه دو نفرباید  پیش از ازدواج بدانند این است که ازدواج مسأله ای نیست که همه بر آن اشراف داشته باشند.ازدواج قدم گذاشتن در یک شراکت کاری است که معمولا جزئیات نحوه برخورد با مشکلات احتمالی به صورت کتبی ذکر می شود(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده ،1383).

اما واقعیت  ها بسیار تکان دهنده اند.مهم نیست  هر سال چند زوج بر سر سفره عقد می نشینند آمار طلاق به صورت روز افزونی رو به افزایش است.راز داشتن یک ازدواج موفق چیست؟و حتی مهمتر از آن چگونه می توان صمیمانه در کنار یکدیگر ماند؟

برای اکثر افراد  علت کاهش دلبستگی شان پس از ازدواج به مثابه یک راز ناگشوده است زوج هایی که زندگی مشترکشان را با عشق شروع  می کنند وزوج هایی که نمی توانند از ابتدا به شناخت درستی از یکدیگر دست یابند،مشاهده می کنند که صمیمیت اولیه کم کم رنگ می بازد و هیچ کدام نمی دانند اشکال کار در کجاست؟  آن احساسات آتشین ممکن است در مقاطعی  کوتاه از زندگی به صورت چسبنده جلوه گر شود و بزودی محو شود و ارتباط شخصی شان  با یکدیگر سیر نزولی به خود می گیرد یا در سطحی پایین تر از سطح انتظارتشان راکد می ماند.با گدشت زمان،زندگی بعضی از زوج ها به جدایی کشیده می شود اما اکثریت به زندگی مشترکشان با آهنگی یکنواخت و ملال آور ادامه می دهند و برای تحمل این زندگی به مشروبات الکلی ,پرخوری،مواد مخدر،روابط نامشروع روی می آورند و البته در این  روابط نامشروع به دنبال آن صمیمیت گمشده زندگی زناشویی می گردند(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383 ).

میانگین 6 ساله نسبت طلاق به ازدواج طی سالهای 86-81 برابر 0/11 درصد بوده است یعنی حدودا از هر 9 ازدواج 1 مورد آن به طلاق منجر شده است که آمار خوبی برای کشور ما به نظر نمی رسد(جعفری هرندی،1388).

افزایش روز افزون مشکلات و تعارضات زناشویی و کاهش صمیمیت در دنیای معاصر و خطر بروز جدایی و اثر منفی آن بر زوجین،فرزندان و کل ساختار جامعه موجب آن شده است تا مشاوران خانواده با استفاده از طرح ها و نظریه به کمک زوجین بپردازند.

1-2 بیان مسأله

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی وکوچکترین هسته ی جامعه است که از یک زن و مرد و فرزندان تشکیل می شود،اساس و رکن اصلی خانواده به عنوان زیر بنای جامعه ،ازدواج است.بدون تردید ازدواج بزرگ  ترین و مهم ترین حادثه زندگی هر انسان است،به طوری که موفقیت یا شکست هر یک از زوجین می تواند سرنوشت ساز باشد(احمدی،1374).

ازدواج عامل پیدایی خانواده است و خانواده برآیند یا انعکاسی از کل جامعه است(جعفری هرندی،1388).

همچنین ازدواج  رابطه ای انسانی ،پیچیده،ظریف و پویاست و از ویژگی های خاصی برخوردار است و به عنوان مهمترین و عالی ترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیازهای عاطفی و امنیتی همواره مورد تائید همگان بوده است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی ،1380).

روابط زناشویی به جهت اهمیت و ویژگی های خاص اش می تواند قابل توجه ترین شکل رابطه انسانی باشد که به تعبیر گلاسر ماهیتا سرچشمه  عمده ناخشنودی است.حفظ یک رابطه زناشویی موفق ،سخت  ترین نوع رابطه است.تقریبا بیش از نیمی از افرادی که ازدواج می کنند قادرند زندگی مشترک خود را برای یک عمر حفظ  نمایند و از میان کسانی که موفق به حفظ آن می شوند افراد بسیار کمی یافت می شوند که دفتر زندگی مشترکشان را به خوبی و خوشی می بندند.در بین تمام روابط ما زندگی مشترک طولانی و خوشایند کمیاب ترین نوع رابطه است که به آسانی به دست نمی آید(گلاسر و گلاسر ،ترجمه نیکو وبرازنده،1383).

از میان تمام موقعیت های پر تنشی که مردم در زندگی خود با آنها روبرو می شوند طلاق و مشکلات زناشویی به ترتیب رتبه دوم و سوم را دارا هستند(هولمز و راهه،1967،به نقل از دربای،1386).

و احتمالا تعداد زن و شوهرهایی که زندگی مشترک شادی ندارند ولی طلاق نمی گیرند بیش از گروه دیگر است(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383).

امروزه زندگی انسان ها در تمامی ابعاد دستخوش تغییرات سریع و شگرفی شده است.زندگی زناشویی نیز از این قاعده مستثنی نیست.اهداف،نقش ها ،وظایف و نحوه شکل گیری ازدواج در طول زمان تغییر یافته است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی،1380).

آنچه مسلم است روابط خوب به سادگی به دست نمی آید،بلکه به دست آوردن آن مستلزم تلاش مداوم و آگاهانه است. جرج لوینگر[2] می گوید :آنچه در ایجاد یک رابطه زناشویی خوب یا هر نوع رابطه ی رضایت بخش مهم است،میزان هماهنگی و تناسب شما با همدیگر نیست بلکه مهم آن است که چگونه  با ناسازگاری ها مقابله می کنید(کلینکه،ترجمه محمد خانی،1380).

یکی از شاخص های مهم  آشفتگی در روابط زناشویی ،کمبود صمیمیت است.صمیمیت به وقوع تعامل بین زوجین اشاره می کند.تعاملی که به احساس نزدیکی ،عشق و توجه در میان آنان می انجامد.صمیمیت مستلزم تبادل احساسات عمیق و افکار خصوصی شخص است(هندریکس و هانت،ترجمه ابراهیمی،1384).

در حالی که زوجین آشفته به طور روزمره خیلی کم به یکدیگر ابراز صمیمیت،نزدیکی و محبت می کنند(هالفورد،ترجمه تبریزی و همکاران،1384).

وتوانایی ابراز صمیمیت زمانی به وجود می آید که فرد به یک استقلال  عاطفی و پختگی روانی در خود رسیده باشد تا بتواند آن را به روابط خود انتقال دهد(سلطانی،1387).

می توان گفت یکی از مهمترین دلایلی که باعث می شود همسران احساس کنند که انطباق با ازدواج سخت و مشکل است این است که آنها مشخصا خیلی ایده آل گرا هستند.ارتباط پیش از ازدواج برای آنها پر از افسانه و خیال پردازی است(میرمحمدصادقی،1383).

خواست واراده برای تفکر؛شناسایی حقیقت و واقعیت،پذیرفتن مسئولیت ،تشخیص راست یا دروغ و درست از غلط،شکل اساسی  خود بیان گری انسان و پذیرفتن مسئولیت استقلال عقلانی و تعهد به سودمندی ذهن خویش است(براندن[3] ،ترجمه هاشمی،1371).

و پذیرش مسئولیت و استقلال در انتخاب همسر و از آن مهمتر پذیرش اداره خانواده و توافق بر سر آن می تواند به عنوان یکی از عوامل مهم در یک ازدواج موفق به حساب آید. نظریه انتخاب مبتنی بر واقعیت درمانی که یکی از جدیدترین رویکردهای مشاوره و روان درمانی محسوب می شود،در آن بر قبول انتخاب،مسئولیت،واقعیت و شناخت درست و نادرست تاکید می شود و ارتباط آنها  با زندگی روزمره فرد در نظر گرفته می شود(شارف،ترجمه فیروزبخت،1387).

از نظر، نظریه انتخاب [4]    فقدان توان زوجین در ارضای نیازهای اساسی ،احساس ارزشمندی،دوست داشته شدن موجب تعارض و درگیری در روابط زناشویی می گردد(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1384).

با توجه به این موضوع که در طی دو دهه گذشته برنامه های پیشگیرانه ای که با هدف بهبود روابط زوجین طراحی شده اند بیشتر جنبه آموزشی دارد تا درمانی .همچنین شباهت رویکرد نظریه انتخاب گلاسر در بستر فرهنگی ما،لذا در این پژوهش مسأله اساسی این است که آیا  آموزش نظریه انتخاب که بر مفاهیمی چون آزادی و انتخاب،مسئولیت،داشتن کنترل بر زندگی خود،آگاهی تاکید دارد بر میزان افزایش تمایز یافتگی و صمیمیت،مهرورزی افراد متاهل موثر است؟

3- 1- اهمیت و ضرورت پژوهش