فهرست مطالب

عنوان                                    صفحه

 

مقدمه. 1

الف) بیان و مسأله تحقیق.. 1

ب) اهمیت و ضرورت تحقیق.. 1

ج) سؤالات تحقیق.. 2

د) فرضیه‌های تحقیق.. 2

هـ) پیشینه تحقیق.. 3

و) روش تحقیق.. 3

 

فصل اول:

مفاهیم و مبانی مسئولیت مدنی

 

مبحث نخست: تعاریف و مفاهیم. 5

گفتار نخست: مسئولیت مدنی و تفاوت آن با دیگر انواع مسئولیت… 5

گفتار دوم: مفهوم شیء، مالك و متصرف… 11

بحث اول: مفهوم شیء (مال) 12

بحث دوم: مالك و متصرف‏ 14

گفتار سوم: مسئولیت ناشى از شئ و فعل انسان‏ 17

بحث نخست: مسئولیت مدنى ناشى از شئ‏ 18

بحث دوم: مسئولیت مدنی  ناشى از فعل انسان‏ 18

گفتار چهارم: مالكیت و حدود آن‏ 19

بحث نخست: قاعده ید (حق مالكیت) 20

بحث دوم: سوء استفاده از حق مالكیت‏ 21

مبحث دوم: مبناى مسئولیت‏ 24

گفتار نخست: نظریه تقصیر. 24

گفتار دوم: فرض تقصیر (اماره تقصیر) 25

 

گفتار سوم: ایجاد خطر (مسئولیت بدون تقصیر) 26

گفتار چهارم: تضمین حق‏ 27

 

فصل دوم:

مصادیق مسئولیت مدنى بر اساس حق مالكیت و نگهدارى‏

 

مبحث نخست: مسئولیت مدنى مالك و متصرف بنا 29

گفتار نخست: بنا 30

گفتار دوم: مالك و متصرف‏ 32

بحث نخست: مالك‏ 33

بحث دوم: متصرف‏ 34

گفتار سوم: خسارت ناشى از بنا 38

بحث نخست: خسارت ناشی از ویرانی.. 39

بحث دوم: خسارت در غیر مورد ویرانی.. 40

گفتار چهارم: متضرر از بنا 41

بحث نخست: واردین مجاز. 41

بحث دوم: واردین غیر مجاز. 44

گفتار پنجم: مبنای مسئولیت مالك یا متصرف… 45

بحث نخست: مبنای مسئولیت در برابر واردین مجاز. 46

بحث دوم: مبنای مسئولیت در برابر  واردین غیر مجاز. 48

مبحث دوم: مسئولیت مدنی مالك و متصرف حیوان. 53

گفتار نخست: مفهوم حیوان و اشخاص مسئول. 54

بحث نخست: مفهوم حیوان. 54

بحث دوم: اشخاص مسئول. 56

گفتار دوم: شرایط مسئولیت… 58

بحث نخست: حیوان تحت مالكیت یا تصرف باشد. 58

بحث دوم: خسارت ناشی از عمل حیوان باشد. 61

گفتار سوم: مبنای مسئولیت مالك یا متصرف حیوان. 63

این مطلب را هم بخوانید :

مبحث سوم: مسئولیت مدنى مالك و محافظ وسیله نقلیه‏ 73

گفتار نخست: مسئولیت مدنى مالك و محافظ وسیله نقلیه موتورى زمینى‏ 74

بحث نخست: وسیله نقلیه موتورى زمینى‏ 74

بحث دوم: شخص مسئول‏ 75

بحث سوم:  مبناى مسئولیت در حوادث رانندگى‏ 81

گفتار دوم: مسئولیت مدنی ناشی از دیگر وسایل نقلیه. 89

بحث نخست: وسیله نقلیه غیر موتوری.. 89

بحث دوم: وسایل نقلیه آبی.. 91

بحث سوم: وسایل نقلیه هوایی.. 96

مبحث چهارم: مسئولیت مدنی ناشی از شی.. 100

 

فصل سوم:

خسارت و موارد معافیت از مسئولیت مدنی

 

مبحث نخست: شرایط خسارات و انواع آن. 104

گفتار نخست: شرایط خسارت… 106

بحث نخست: ضرر باید مستقیم باشد. 106

بحث دوم: ضرر مسلم باشد. 108

بحث سوم: ضرر جبران نشده باشد. 109

بحث چهارم: ضرر قابل پیش‏بینى باشد. 110

گفتار دوم: انواع خسارت‏ 111

بحث نخست: خسارت مادى‏ 111

بحث دوم: خسارت معنوى‏ 112

بحث سوم: خسارت جسمى‏ 113

مبحث دوم: موارد معافیت از مسئولیت مدنى‏ 115

گفتار نخست: قوه قاهره‏ 115

گفتار دوم: دخالت شخص ثالث‏ 118

گفتار سوم: تقصیر زیاندیده‏ 120

گفتار چهارم: فقدان رابطه سببیت‏ 122

نتیجه و پیشنهاد. 124

فهرست منابع و مآخذ. 126

چكیده انگلیسی

 

مقدمه

الف) بیان و مسأله تحقیق

پیشرفت سریع و حیرت‌زای علوم سبب ایجاد تحولات و تغییرات  اساسی در تمام شئون زندگی بشر گردیده، چه در گذشته‌های نه چندان دور كه زندگی بشر از این همه دستاورد علمی و فنی محروم بود وجود

با توجه به اهمیت مسئله رضایت شغلی و ارتباط مثبتی که با کارایی سازمانی دارد و از آنجا که ادارات تربیت بدنی از ارکان اصلی ورزش کشور محسوب می شوند ، محقق بر آن شد تا ارتباط بین سبکهای رهبری مدیران و رضایت شغلی کارمندان را برای بهبود عملكرد هر چه بیشتر ادارات تربیت بدنی بررسی نماید.

به عبارتی دیگر این تحقیق در مورد رضایت شغلی کارمندان ادارات تربیت بدنی انجام ‌شد و رابطه آن با سبك رهبری مدیران ادارات براساس نظریه لیكرت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

• اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

امروزه مردم سه شرط اصلی برای پرداختن به ورزش و شركت در رقابت های ورزشی لازم دارند . حمایت مادی و امكاناتی ( فرصت ها و زیرساخت ها ) ، حمایت سازمانی ( طرح ریزی و برنامه ریزی ) و مدیریت حرفه ای ( اطلاعات سلیس و روان سازمانی و مدیریت شفاف ) . ورزشكاران نیاز هایی دارند ( مانند مكانی برای تمرین ، رویدادی برای رقابت ، مربی ای برای برای بهبود مهارت ها و قابلیتهایشان و بازی برای كسب موفقیت ) كه اكثر سازمان های ورزشی امروزی به طور واقعی نیاز های مذكور را برآورده نمی سازند [34] . در كشور ما ادارات تربیت بدنی از جمله سازمان هایی هستند كه نقش بسیار ارزنده ای در امر ورزش كشور دارا می باشند و بهبود عمل این ادارات باعث پیشرفت هر چه بیشتر ورزش كشور می شود. از مهمترین عوامل رشد و توسعه هر سازمانی ، نیروی انسانی ماهر و متخصص آن سازمان می‌باشد. از آنجا كه در ادارات تربیت بدنی، همانند هر سازمان ورزشی دیگری، منابع انسانی (كارمندان ) از جمله عوامل تاثیر گذار می باشند و هرچه این کارمندان با انگیزه و رغبت بیشتری به فعالیت بپردازند كارایی بهتری خواهند داشت . رهبری مطلوب عاملی است که  می ‌تواند باعث رضایت نسبی کارمندان شده و در نتیجه موجب افزایش كارایی و اثر بخشی آنان شود.

از طرف دیگر از آنجا كه تربیت بدنی و ورزش در پرورش نسل آینده نقش بسیار مهمی ایفا می‌كند حساسیت بحث رهبری در ادارات تربیت بدنی در سطوح مختلف و

 از جمله رهبری ادارات تربیت بدنی شهرستان ها بیشتر خود را نشان می‌دهد. اگر کارمندان كه خود نقش مهمی در تربیت بدنی و ورزش بر عهده دارند، درست هدایت شوند و با رضایت و میل و رغبت در سر کار حاضر شوند، بازدهی کاری آنها و در مجموع تربیت بدنی و ورزش دو چندان خواهد شد. با توجه به موضوعات گفته شده محقق لازم دید تا نحوه مدیریت مدیران و رضایت شغلی كارمندان را در ادارات تربیت بدنی بررسی نماید به امید آنكه این ادارات بتوانند هر چه بهتر به ورزش كشور خدمت نمایند. لذا این تحقیق به دنبال این است كه تاثیر سبك رهبری مدیریت را بر رضایت شغلی کارمندان سنجیده و در این بین شیوه‌های بهتر و موثرتری را پیش روی مدیران آینده قرار دهد. منظور و مقصود نهایی از انجام پژوهش در وهله اول ارایه بازخورد به مدیران ادارات مورد مطالعه می باشد تا ضمن بازنگری در نحوه مدیریت خود ، از برداشتهای ذهنی نیروهای تحت مدیریت خویش درمورد نحوه مدیریت خود آگاهی پیدا نمایند و موقعیت مدیریت خویش را برروی پیوستار سبک رهبری لیکرت تشخیص دهند و از طرف دیگر از موثرترین سبکهای رهبری که مورد نظر کارمندان ادارات بوده است مطلع شوند .

هدف دیگر بازخورد به نظام ورزش کل کشور می باشد تا ضمن آگاهی از نحوه مدیریت ادارات تربیت بدنی بتوانند بهترین و موثرترین سبکهای رهبری را به مدیران ادارات ارائه کرده و در تنظیم کلاسهای آموزش ضمن خدمت برای سایر مدیران مورد استفاده قرار دهند . و درنهایت ضمن بررسی تفاوت های شیوه رهبری و مدیریت هریک از مدیران ، عوامل مهم ایجاد رضایت شغلی را در جامعه آماری مورد نظر ارائه دهند.

با توجه به موضوعات گفته شده اگر بتوان شیوه‌های مناسب رهبری ادارات را شناخت و با آموزش های ضمن خدمت به مدیران  آموزش داد می توان تا حد زیادی به بهبود كیفیت تربیت بدنی و ورزش كمك كرد. صدها مقاله و ده‌ها كتاب كه در زمینه مدیریت و رهبری در رشته‌های مختلف علمی به رشته تحریر در آمده و شمار زیاد پایان‌ نامه‌های دانشگاهی كه به نوعی به موضوع رهبری پرداخته اند دلیل دیگری بر اهمیت و ارزش موضوع رهبری است كه در این تحقیق موضوع پژوهش قرار گرفته است.

 

این مطلب را هم بخوانید :

فصل پنجم : شرح و احوال و آثار وحشی بافقی …………………………………………………………………………….. 28

1. زندگی و تولد وحشی ……………………………………………………………………………………………………………… 28
2. آثار وحشی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

 

بخش دوم : خسمه سرایی و مقلدان………………………………………………………………………………………………. 30

فصل اول : خمسه سرایی به تقلید از نظامی …………………………………………………………………………………… 31

فصل دوم: مقلّدان نظامی ………………………………………………………………………………………………………………. 31

 

بخش سوم : خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………………………………. 33

فصل اول : پیشینه ی داستان خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………… 34

فصل دوم : درباره ی خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………. 35

 

بخش چهارم : آغاز کتاب خسرو و شیرین و مقایسه آن با چند اثر دیگر ……………………………………….. 40

1. آغاز کتاب ………………………………………………………………………………………………………………………………. 42
2. در توحید ………………………………………………………………………………………………………………………………. 45
3. در مناجات …………………………………………………………………………………………………………………………….. 47
4. در نعت نبی اکرم (ص) …………………………………………………………………………………………………………… 49
5. خطاب زمین بوس ………………………………………………………………………………………………………………….. 54
6. سبب نظم کتاب ……………………………………………………………………………………………………………………… 56

 

بخش پنجم : مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرینِ نظامی با چند اثر دیگر………………………………………. 59

مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین نظامی با چند اثر دیگر ……………………………………………………………. 60

 

بخش ششم: چکیده ی داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 66

فصل اول : چكیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی ……………………………………………………….. 67

فصل دوم :چكیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت شاهنامه ………………………………………………………. 72

فصل سوم : داستان شیرین و خسرو به روایت امیر خسرو دهلوی ……………………………………………………. 75

فصل چهارم : داستان یوسف و زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………….. 84

فصل پنجم : داستان فرهاد و شیرین به روایت وحشی بافقی ……………………………………………………………. 89

 

بخش هفتم : نقد تطبیقی شخصیت های داستان در پنج اثر ……………………………………………………………. 102

 

فصل اول : شخصیت های اصلی …………………………………………………………………………………………………… 104

1- شیرین ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 104

الف)شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………………………………… 105

ب) شیوه ی عاشقی شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………….. 107

ج) چگونگی وصال خسرو و شیرین در منظومه ی نظامی ……………………………………………………………….. 108

د) مرگ شیرین به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………… 110

2. شیرین دهلوی ………………………………………………………………………………………………………………………… 112

الف) چگونگی عاشق شدن شیرین ……………………………………………………………………………………………….. 112

ب) وصال خسرو و شیرین دهلوی ……………………………………………………………………………………………….. 113

ج) مرگ شیرین به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 113

نقد و بررسی شیرین دهلوی در مقایسه با شیرین نظامی ………………………………………………………………….. 115

3. شیرین در شاهنامه …………………………………………………………………………………………………………………… 119

الف) شیوه ی عاشقی …………………………………………………………………………………………………………………… 119

ب) وصال خسرو و شیرین …………………………………………………………………………………………………………… 120

ج) مرگ شیرین به روایت فردوسی ………………………………………………………………………………………………. 121

3. زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 125

الف) چگونگی عاشق شدن زلیخا …………………………………………………………………………………………………. 125

ب) وصال …………………………………………………………………………………………………………………………………… 127

ج) مرگ زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………………………………………….. 128

4. شیرین در منظومه وحشی ………………………………………………………………………………………………………… 129

الف) شیرین عشق واقعی ……………………………………………………………………………………………………………… 129

ب) شیرین صبور ………………………………………………………………………………………………………………………… 129

ج) شیرین جسور و بی باك …………………………………………………………………………………………………………. 129

نقد و بررسی مرگ شیرین ……………………………………………………………………………………………………………. 130

2- خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 131

1. خسرو در منظومه نظامی…………………………………………………………………………………………………………… 131

الف) شیوه ی عاشق شدن ……………………………………………………………………………………………………………. 132

ب) مرگ خسرو به روایت نظامی ………………………………………………………………………………………………….. 132

ج) چگونگی اطلاع شیرین از مرگ خسرو به روایت نظامی …………………………………………………………….. 133

این مطلب را هم بخوانید :

2. خسرو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………. 134

الف)چگونگی عاشق شدن خسرو …………………………………………………………………………………………………. 134

ب) مرگ خسرو به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 135

نقد و بررسی خسرو در اثر دهلوی در مقایسه با اثر نظامی ……………………………………………………………… 137

مرگ خسرو به روایت فردوسی …………………………………………………………………………………………………….. 139

رحلت حضرت یوسف به روایت جامی …………………………………………………………………………………………. 141

نقد و بررسی مرگ خسرو ……………………………………………………………………………………………………………. 143

1. فرهاد به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………………….. 146
2. فرهاد به روایت دهلوی ……………………………………………………………………………………………………………. 147
3. فرهاد به روایت وحشی …………………………………………………………………………………………………………… 151

الف) غرض دو شاعر از سرودن داستان ………………………………………………………………………………………… 151

ب) مقایسه شخصیت فرهاد از دیدیگاه دو شاعر …………………………………………………………………………….. 154

1. فرهاد مهندس و فرهاد پیكرساز ……………………………………………………………………………………………….. 154
2. فرهاد پهلوان و فرهاد زورمند …………………………………………………………………………………………………… 151
3. فرهاد نكته دان و نكته سنج …………………………………………………………………………………………………….. 157
4. بی نیازی و عزت نفس و غرور هنرمندانه ………………………………………………………………………………….. 159
5. فرهاد دل نازك و دل هوسناك …………………………………………………………………………………………………. 161

نتیجه گیری در مورد فرهاد ………………………………………………………………………………………………………….. 162

شخصیت های فرعی ……………………………………………………………………………………………………………………. 163

1. مریم ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 164

الف) مریم در خسرو و شیرین نظامی ……………………………………………………………………………………………. 164

ب) مریم در شاهنامه فردوسی ………………………………………………………………………………………………………. 164

ج) مریم در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………… 165

2. مهین بانو ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 167

الف) مهین بانو در خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………….. 167

ب) مهین بانو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………… 167

3. شكر و بازغه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 169
4. شیرویه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 172
5. باربد و نكیسا …………………………………………………………………………………………………………………………. 173

شبدیز – طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 175

الف) تخت طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………. 175

شبدیز ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 176

6. هرمز ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 178
7. بزرگ امید ……………………………………………………………………………………………………………………………… 178
8. شاپور …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 179

نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه نظامی و دهلوی …………………………………………………………… 180

نقد و بررسی شاهنامه در مقایسه با اثر نظامی …………………………………………………………………………………. 183

نقد و بررسی حوادث داستان منظومه جامی در مقایسه با منظومه ی نظامی ……………………………………….. 184

خوابهای خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………….. 184

خوابهای زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………. 185

خوابهای یوسف ………………………………………………………………………………………………………………………….. 183

نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه وحشی و نظامی …………………………………………………………… 189

 

بخش نهم: گفتگوی در داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 197

نقد و بررسی گفتگو ها در پنج اثر ………………………………………………………………………………………………… 198

 

بخش دهم : هنر شاعری ………………………………………………………………………………………………………………. 200

مقایسه و بررسی هنر شاعری در پنج منظومه ………………………………………………………………………………….. 201

بخش یازدهم: عنصر توصیف ……………………………………………………………………………………………………… 208

بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه …………………………………………………………………………………………… 209

چکیده پایان نامه:

این رساله پژوهشی است در مقایسه ی خسرو شیرین نظامی با داستان خسرو وشیرین در شاهنامه ، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی ،فرهاد و شیرین وحشی بافقی و یوسف وزلیخای جامی با عنوان (مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن)

از آنجاییکه داستان خسرو وشیرین در بین عوام رواج داشته است، شاعران بسیاری از جمله فردوسی و نظامی آنرا به نظم در آورده اند.

بعد از نظامی، شاعران بسیاری به تقلید از آثار وی برخاسته اند و شیرین و خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی با فقی و یوسف و زلیخای جامی از نظیره های موفق برای خسرو و شیرین نظامی است.

در این پزوهش تلاش کرده ام که مقدمه ی آثار ،چکیده ی داستانها ،شخصیت ها ،حوادث داستانها،گفتارها،هنر شاعر و توصیف در این آثار را مقایسه کنیم.

امید است که مورد توجه علاقه مندان و پزوهشگران و ادب دوستان واقع گردد.

پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است :

بخش نخست: شرح احوال و آثار شاعران

بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلّدان او

بخش سوم: پیشینه ی داستان خسرو و شیرین

بخش چهارم: در باره ی خسرو وشیرین

بخش پنجم: مقایسه آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار

بخش ششم: مقایسه ی آغاز داستان خسرو و شیرین با دیگر آثار

بخش هفتم: چکیده ی داستان ها به روایت هر یک از شاعران

بخش هشتم: نقد و بررسی حوادث داستانها در پنج منظومه

بخش نهم: بررسی و مقایسه گفتگوها در داستان ها

بخش دهم:نقد وبررسی هنر شاعری در پنج اثر

بخش یازدهم: بررسی و مقایسه ی عنصر توصیف در پنج مثنوی

واژه های کلیدی:

مقایسه ،خسرو،شیرین،نظامی،فردوسی،دهلوی،وحشی،جامی

 

مقدمه:

ای نام تو بهترین سر آغاز                   بی نام تو نامه کی کنم باز

مثنوی خسرو و شیرین بی تردید یکی از شاهکارهای عشقی در ادبیات جهان است، و اشعار نظامی نیز یکی از عمیق ترین و پرمغزترین اشعاری است که در زبان فارسی درباره ی عشق سروده است.

این مثنوی (خسرو وشیرین)داستان عشق خسرو پرویز(پادشاه ساسانی)با شیرین شاهزاده ی ارمنی  (برادرزاده ی بانوی ارمن) است : که نظامی آن را در بحر (مسدّس مقصور)(مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)یا محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مغولن)سروده است.

داستان عشقبازیهای خسرو و شیرین از جمله داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند؛ «المحاسن دالاضداد جاحظ» ، «غرراخبار ملوک الفرس ثعالبی» ، «تاریخ بلعمی» و «شاهنامه فردوسی» نیز آمده است.

منتهی در منابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است ؛ که خسرو از زمان پدر خویش ، هرمز، به او دل بسته بوده و بعد به حرم سرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود.

در منابع بالا (به جز روایت بلعمی)از فرهاد – مهندس کوه تراش و عاشق شیرین- سخن نمی رود و
حال آنکه در داستان نظامی، شخصّیت فرهاد درخششی بارز دارد.همچنان که در (منظومه ی فرهاد وشیرین) امیر علیشیر نوایی و دیگر روایات ترکی نیز عشق شیرین و فرهاد بیش از همه ی قسمت های منظومه دارای اهمیت است .

داستان خسرو وشیرین از قرن چهارم هجری به بعد وسعت و دگرگونی یافته و در بین مردم رواج پیدا            می کند. همانطور که در مقدمه ی داستان خسرو و شیرین آمده، به نظامی رسیده و شاید وی نیز درآن تصرفّاتی شاعرانه کرده است.

به نظر می رسد که بخش عمده ای از خسرو وشیرین نظامی سرگذشتی است عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیر دیگر عشقی همایونی است با کیفیات و ویژگی های مخصوص به خود.

مثنوی خسرو وشیرین از دیدگاه هنر و حکمت و زبان ادبیات بی مانند است و اگر چه در طول زمان و در هر عصری یکی از هنرمندان ازآن تقلید کرده است ، ولی هیچ کدام از عهده ی این کار بر نیامده و به راز و رمز این کتاب پی نبرده ودر زیبایی کلام به پایه ی آن نرسیده اند.

این تقلید ها از قرن هفتم به بعد آغاز شد ، و در تمام دوره های ادبی زبان فارسی ادامه یافت.

ظاهراً امیر خسرو دهلوی نخستین و بزرگترین شاعری است که به تقلید از نظامی به نظم پنج گنج همت گماشته ، و در میان همه ی مقلّدین موفق تر بوده لکن او نیز از رازهای داستان بی خبر بوده است.

از میان دیگر مقلّدان میتوان به جامی ،هاتفی،قاسمی گنابادی ، وحشی بافقی،عرفی ، مکتبی ، فیضی فیاضی، اشرف مراغی و آذر بیگدلی اشاره کرد که ؛ هر یک همه یا بعضی از مثنوی های نظامی را تقلید
کرده اند.

بنابراین اگر به مقایسه ی این آثار (خسرو وشیرین در شاهنامه، شیرین خسرو دهلوی، فرهاد وشیرین وحشی و یوسف زلیخای جامی)با خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است، بدین خاطر نیست که این آثار را در ترازوی یکسانی بسنجیم بلکه به خاطر تعلّق داشتن هر کدام ار این آثار به دوره و عصری از تاریخ ادبیات ایران است،کوشیده ام تا ویژگی ها و باید و نبایدهایی را که در هر عصری در آثار عاشقانه و بزمی راه یافته است،جستجو کنم.

علاوه بر اینها با توجه به اینکه آغاز و پایان و روند داستان خسرو وشیرین در هر یک از این آثار همراه با تغییراتی است برآن شدم تا هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنم تا برای خود و همکارانم گره گشایی باشد.

این پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است که عبارت است از :

بخش اول :شرح احوال شاعران،بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلدان نظامی ،بخش سوم:پیشینه ی داستان خسرو وشیرین،بخش چهارم:درباره ی خسرو شیرین ، بخش پنجم: مقایسه ی آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار، بخش ششم:مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین با دگر آثار،بخش هفتم: چکیده داستانها به روایت هر یک از شاعران ،بخش هفتم :نقد وتطبیق شخصیتهای اصلی و فرعی در پنج منظومه،بخش هشتم:نقد وبررسی حوادث داستان در پنج منظومه،بخش نهم:گفتگو در داستان،بخش دهم:هنر شاعری و بخش یازدهم:بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه.

 

لازم به یادآوری است که مثنوی یوسف و زلیخای جامی هرچند که همنام با خسرو شیرین نظامی نیست اما از آنجاییکه جامی آنرا به تقلید از خسرو و شیرین سروده است از لحاظ ساختارو روند داستان مقایسه کرده که در هر بخش مورد پژوهش و بررسی قرارداده ام.

در این پژوهش از «خسرو وشیرین» دکتر بهروزثروتیان، «شاهنامه» چاپ مسکو، «شیرین و خسرو» به قلم غضنفر علی یف (مسکو1966)، «فرهاد وشیرین» از دیوان وحشی به کوشش پرویز بابائی و «یوسف و زلیخا» به اهتمام دکتر ناصر نیکو بخت استفاده شده است.

در این تحقیق شماره سمت راست ممیز سال انتشار اثر و شماره ی سمت چپ شماره ی صفحه است همچنین در آدرس بیتها نام اثر و صفحه ی آن آمده است.

 

بخش اول :

شرح احوال و آثار شاعران

 

فصل اول :

شرح احوال و آثار نظامی گنجه ای

 

زندگی تولد نظامی :

« نظامی، الیاس فرزند یوسف، در سال 1141 م ( 536 هـ ) در گنجه یکی از شهرهای باستانی آذربایجان چشم به جهان گشود . بنا به گفته ی خود شاعر، مادر او، دختر یکی از سران کُرد، بوده است. صاحب نظران برآنندکه نیای او مؤیدالدین مردی فاضل و دانشمند بوده است[1].»

(مبارز1360/11)

البته در مورد تولّد  او اختلاف نظر وجود دارد که مورد بحث ما نیست .

ابیاتی در مثنوی لیلی و مجنون موجود است که پیر گنجه در آنها به نام پدر ومادرش اشاره کرده است .

امروزه ضرورت نیاز به مطالعه، عادت به مطالعه [7] و آشنایى با اصول و روش‏ها و مهارت‏هاى[8] آن، بیش از هر زمان دیگر احساس مى‏شود، و عدم اطلاع از روش‏هاى مطالعه و عادت‏هاى بد مطالعه یكى از علل مهم عقب ماندگى تحصیلى است، توان هر كسى براى پیشرفت تحصیلى [9] كامل، به سختى درك مى‏شود و بستگى به عوامل متعددى دارد، تلاش‌هایى در جهت رفع پیشرفت تحصیلى بالاتر، از طریق بهبود كیفیت آموزش، موضوعات آموزشى، محیط‌هاى تحصیلى و غیره انجام گرفته است. در بخش دانشجویى نیز، تلاش‌هایى در جهت بهبود انگیزش، رغبت و عادت‏‌هاى كارى، انجام گرفته است، به طورى كه مى‏تواند حداكثر توان خود را بكار برد.

وقتى گفته مى‏شود تلاش‌هایى انجام گرفته است، این تلاش‏ها فقط در چند كشور پیشرفته و چند مدرسه‏ى پیشرفته واقعیت داشته است و در كشور خودمان به كار بیشتر براى بهبود كیفیت و بهینه سازى پیشرفت تحصیلى نیاز داریم.

تحقیق حاضر شامل طرح‏ها، روش‏ها، بیان اصول و نظریاتى مى‏باشد كه بیشتر كشورها براى مطالعه و تشویق به آن بكار گرفته شده و در حال حاضر مورد استفاده قرار مى‏گیرد، از این رو مى‏تواند بعنوان مجموعه‏اى در برگیرنده‏ى تحقیقات، نظریات، و عقاید مختلف در مورد روش‏هاى مطالعه و تشویق به آن است مورد توجه قرار گیرد.

در شرایط یادگیرى آموزشگاهى(درس خواندن) دانشمندان و متخصصان تعلیم و تربیت چهار شرط كلى را براى یادگیرى كلاسیك و آموزشگاهى انسان و به عبارتى « درس خواندن » لازم و ضرورى مى‏دانند:

1ـ استعداد و توانایى‏هاى فردى 2ـ انگیزه و علاقه 3ـ امكانات آموزشى 4ـ روش و شیوه‏هاى یادگیرى

چنانچه هر یك از این شرایط كه به عنوان چهار چرخ اصلى ماشین آموزش و فراگیرى انسان محسوب مى‏شوند مهیا نباشد، موفقیت مطلوب آموزشى و تحصیلى حاصل نخواهد گردید. مثلاً اگر كسى هر چند استعداد و نیز علاقه‏ى بسیار به فراگیرى داشته باشد اما امكانات لازم (مثل معلم، كتاب، مدرسه) در اختیار نداشته باشد نمى‏تواند از آموزش لازم برخوردار شود و همچنین اگر كسى هر سه شرط اولیه را داشته باشد اما از اصول و روش‌های صحیح یادگیرى و درس خواندن اصولى آگاهى نداشته باشد و به عبارتى شیوه كار با سوپر كامپیوتر بیولوژیك خود (مغز ـ ذهن) را نداند ، از آموزش مطلوب برخوردار نخواهد بود. و كامیابى تحصیلى چندانى نخواهد داشت.

در كشور ما متاسفانه به این عامل و شرط بسیار مهم كم توجهى شده است، در حالیكه ضرورت و اهمیت آن قابل تردید نیست.  تجربه نشان مى‏دهد كه بسیارى از ناكامى‏هاى تحصیلى یا افت‌های تحصیلى به این دلیل عمده است كه دانش‏آموزان و یا دانشجویان نسبت به روش صحیح و اصولى مطالعه و درس خواندن آگاهى لازم را ندارند بطوریكه پس از فراگیرى این اصول و روش‏ها و به كار بستن آن‏ها وضعیت تحصیلى آن‏ها بسیار متحول شده و از كیفیت و موقعیت بالایى برخوردار شده است.

ما سعى كرده‏ایم به این اصول و روش‏ها با استفاده از منابع و مراجع متعدد و معتبر علمى و روانشناسى یادگیرى [10] بدست آمده بپردازیم به امید آن روز كه مطالعه و عادت به آن بصورت وظیفه در آید و توسط دیگر محققان بصورت فن تعقیب و پى‏گیرى[11] ادامه یابد.       انشاءا…

بیان مسئله:

امروزه مطالعه راهى است بسیار ساده و عملى و دریچه‏اى است به سوى جهان علم و معرفت، راهى كه انسان را در مسیر رشد و كمال هدایت كرده و مناسب‏ترین شیوه جهت انتقال پیام، عقاید، طرح‏ها و اندیشه‏ها است و مى‏تواند هدف هر دانشجو، دانش‏آموز … و افراد جامعه باشد.

ما در عصرى زندگى مى‏كنیم كه یكى از خصوصیات بارز آن، تغییرات و تحولات شگرف و مداومى است كه در تمامى زمینه‏ها به ویژه اطلاعات و دانش نیروى انسانى رخ داده است، اما با این وجود تمامى كشورها و جوامع به طور مشترك از جامعه‏ى مطالعه كنندگان خود راضى نیستند و ما هر ساله شاهد افت تحصیلى دانش‏آموزان در مقاطع مختلف و عدم مطالعه‏ى مطلوب و كافى افراد جامعه‏ى خود هستیم.و این بیشتر به دلایل عدم برنامه‌ریزى صحیح، عدم فعالیت‌های لازم در زمینه‏ى مطالعه، آگاهى نداشتن از روش‌هاى صحیح مطالعه، روش‌هاى نامناسب مطالعه ندادن انگیزه و تشویق‏هاى لازم جهت مطالعه و عادت به آن، شیوه‏هاى نامناسب تدریس، استفاده‏ى بیشتر دانش‏آموزان از روش‏هاى یادگیرى سطحى ساده (تكرار و حفظ مطالب) و دیدگاه‏هاى متفاوت در رابطه‌ی با مطالعه عنوان كرد.

تنها راه بقا و دوام مطالعه، همگام نمودن اطلاعات با جهان امروز و پیشرفت در مسیر رشد و كمال و رعایت و انجام موارد مذكور و همّت به تحقیقات مستمر و متعدد بر تمام جوانب مختلف مطالعه، و كوشش در رفع نواقص و محدودیت‌هایى كه از تحقیقات پیش منتج شده و در دسترس مى‏باشد و همچنین از بین بردن عوامل مداخله‌گر و مزاحم مانند:(ترس، اضطراب …) بویژه در دانش‏آموزان، كه در عملكرد تحصیلى آنان نقش عمده‏اى دارد است و سعى و كوشش در ایجاد انگیزه[12]، تقویت مثبت[13] بویژه   در انگیزه‏هاى درونى، روش‏هاى  یادگیرى  عینى[14] و مشاهده‏اى[15] و فراهم  ساختن مكان و محل‌هایى[16] جهت مطالعه‏ى عموم افراد بویژه دانش‏آموزان و تشویق صحیح تا حركت به سوى پله‏هاى پیشرفت مطالعه كه انشاءا… به صورت احساس وظیفه در آید و مطالعه به هدف نهایى برسد. در این پژوهش محقق قصد دارد به بررسى راهبردهاى مطالعه‏ى دانش‏آموزان پایه‏ى سوم مقطع متوسطه در رشته‏هاى علوم ریاضى، تجربى و انسانى آموزش و پرورش شهر قدس را مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهد و بر اساس نتایج حاصله پیشنهادات لازم را ارائه نماید.

 

هدف پژوهش

1ـ اهداف كلى

هدف از انجام این تحقیق عبارتست از، بررسى راهبردهاى مطالعه‏ى دانش‏آموزان پسر و دختر پایه‏ى سوم مقطع متوسطه[17]، در رشته‏هاى علوم ریاضى، تجربى و

 انسانى آموزش و پرورش منطقه‏ى شهر قدس مى‏باشد.

 

2ـ اهداف جزئى

این تحقیق از مجموع اهداف خود ده هدف عمده را در بر دارد:

ـ بررسى راهبردهاى مطاله‌ی دانش‏آموزان دختر و پسر رشته‏هاى مختلف تحصیلى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان پسر رشته‌ی ریاضى و تجربى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان پسر رشته‌ی ریاضى و انسانى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان پسر رشته‌ی تجربى و انسانى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‏ى دانش‏آموزان دختر رشته‌ی ریاضى و تجربى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان دختر رشته‌ی ریاضى و انسانى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان دختر رشته‌ی تجربى و انسانى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان دختر و پسر رشته‌ی ریاضى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان دختر و پسر رشته‌ی تجربى.

ـ بررسى راهبردهاى مطالعه‌ی دانش‏آموزان دختر و پسر رشته‏اى انسانى.

 

اهمیت موضوع پژوهش

در دنیاى امروز آدمى، تحت هر شرایطى بی‌نیاز از مطالعه، آگاهى و غنى سازى روح و روان خود نیست. و بدون شك هر كس به تقویت اندیشه، آگاهى و یا تجدید نظر نسبت به دانش و اطلاعات خود نپردازد و بصورت فنى و باآگاهى از روش‏هاى مطالعه و یادگیرى مطالعه ننماید زیان خواهد دید.

در دنیاى در حال تغییر كنونى، ضرورت آموزش و مطالعه به دلایل فراوان پذیرفته شده است.

تغییرات سریع و عمیق علمى سبب شده است كه هر از گاه، مطالب و نظریه‏هاى جدیدى وارد میدان زندگى شود كه براى ادامه حیات، به ناچار باید علوم و معارف

این مطلب را هم بخوانید :

 جدید را مطالعه كرد و آموخت و برخى از نظریه‏هاى قدیمى را را كه كارآیى ندارند، كنار گذاشت و باید باور داشت دانش‏آموزان پایه و زیربناى اصلى هر جامعه بویژه مطالعه كنندگان جامعه‏ى امروز و فردا خواهند بود، تغییرات فن آورى سبب دگرگونى در همه‏ى زمینه‏ها و كسب مهارت دانش و همچنین مطالعه شده است و جهان به دهكده‏ى كوچك تبدیل شده است و میزان كمّى و كیفى این تغییرات آن قدر زیاد است كه گاهى اوقات برنامه ریزان امر مطالعه، محققان و پژوهشگران را در این زمینه دچار مشكل كرده است و ما باید اصول و روش‏ها، فرصت‏ها، و توان سازگارى [18]رابه نیروى انسانى[19] خصوصاً دانش‏آموزان ایجاد و منتقل كرده تا به ضریب و درجه‏اى از اطمینان براى جامعه‏ى مطالعه كنندگان امروز و فردا برسیم.

سازمان آموزش و پرورش به عنوان مهم‏ترین سازمان هر كشورى در واقع سنگ بناى تمامى جامعه است وبدین جهت باید بدنه‏ى خود یعنى دانش‏آموزان را براى همگام و همنوایى با پدیده‏ها و تازه‏هاى علمى منطبق با نیازهاى فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى و سیاسى از طریق اصول و روش‏هاى صحیح مطالعه و عادت به جریان و تداوم آن آگاه ساخته و به آموزش صحیح آن بپردازد و از این طریق به، به سازى

البته جامعه ی مدنی را می توان از چهار منظر خاص بررسی نمود:

1- جامعه ی مدنی از دید گاه جامعه شناسی عامه: در این دیدگاه ، مراد همان زندگی اجتماعی یا شهرنشینی که انسان ها بنا به ضرورت وجودی خویش و برای گریز از تنهایی و به خصوص تأمین نیازهای اساسی و ضروری خود به تشکیل آن می پردازند. که البته باید براساس قوانین و ضوابط مشخص و
تعریف شده ای باشد تا نظم در جامعه برقرار گشته و از بی نظمی و هرج و مرج دور باشد (بیگدلی، 1374، ص74: فتحی، آ1381، ص 17) .

2- جامعه ی مدنی از دید گاه فلسفه: جامعه ی مدنی از این دیدگاه، جامعه ای است که براساس خرد، اندیشه، حکمت و تعقل پایه ریزی شده باشد و هدف اصلی در چنین جامعه ای رشد و تکامل وجودی انسان است تا آن ها خود را بهتر شناخته و به حقوق و مسئولیت های خویش آگاه گشته و خود برای تشکیل جامعه ای آرمانی گام بردارند. افلاطون و ارسطو و فارابی اولین کسانی بودند که ایده ی چنین جامعه ای را تحت عنوان”مدینه ی فاضله”مطرح کردند. افلاطون در مدینه ی خود به دنبال ارتقای سطح ارزش های انسانی از جمله عدالت ، فضیلت و سعادت بود و به قدرت از منظر اخلاق می نگریست (همان منبع، همان صفحه) . ارسطو در رساله ی “سیاست” خود، جامعه ای را ترسیم می کند که نظم حاکم بر آن تابع قانون اساسی نوشته ی خود اوست. او به خوبی می دانست جامعه ی مدنی، جامعه ای است قانون مند که شهروندان صاحب اراده، مستقل و در سرنوشت سیاسی خود شریک هستند، ارسطو شخصیت فرد را در سیاسی بودن او می دانست. او می گوید: انسان طبعاً برای زندگی در جامعه ی سیاسی ساخته شده است. افراد حتی هنگامی که به یکدیگر نیازمند نباشند، باز میل دارند که با هم زندگی کنند و در عین حال نفع مشترکی آدمیان را در حدود کوششهایشان در راه بهزیستی هم گرد می آورد، پس زندگی خوب هدف اجتماع است
(ارسطو ، 1364 ، ص128) .

3- جامعه ی مدنی از دید گاه حقوقی: دراین دیدگاه ، در جامعه ی مدنی قانون و مقررات خاص حکومت می کند. و قانون در زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه جریان دارد، و این امر در افراد نهادینه می شود. اگر قانون نباشد جامعه از نظم بدور است (بیگدلی، 1374، ص74: فتحی، آ 1381 ، ص 19) .

4- جامعه ی مدنی از دید گاه جامعه شناسی خاص: دراین دیدگاه ، عادات و عرف و رسوم و آدابی که برای مردم جامعه ارزش دارد و در میان آن ها جاری است، جامعه و اصول کلی آن ها را تشکیل می دهد. در واقع مردم از “آزادی مطلق” برخوردارند و در سرنوشت جامعه خود سهیم هستند، به عبارت دیگر “کثرت گرایی”و”تنوع اجتماعی”باعث به وجود آمدن دسته ها و گروه ها و انجمن ها می شود
(همان منبع ، همان صفحه) .

2- 4 . شهروند

2-4-1 . مفهوم شهروند

شهروند از کلمه ی “شهر” و پسوند”وند” تشکیل شده است. در فرهنگ معین کلمه شهر به معنای: 1- آبادی بزرگ که دارای خیابان ها، کوچه ها، و خانه ها و دکان های بسیار باشد.  – مملکت، آورده شده است( معین ، جلد 2 ، ص 2096) . در لغت ی نامه دهخدا کلمه ی شهر هم به معنای مدینه و بلد و اجتماع ،  خانه های بی شمار که مردمان در آن سکنی می کنند . . . . و هم به معنای مملکت، سرزمین و کشور آورده شده است و شهر ایران، ایرانشهر را به معنای مملکت ایران آورده است :

خوشا شهر ایران و فرخ گران                                  که دارند چون تویکی پهلوان ( فردوسی )

پسوند “وند” به معنای خداوندی، صاحبی و در زبان های باستانی ایران از “ونت” که به معنای دارنده است گرفته شده است (دهخدا، جلد 9 ، 14 صص12871-2 و 20556) . بنابراین این کلمه در فارسی هم می تواند معنای شهر نشین، هم اهل یک مملکت و جامعه ی سیاسی را داشته باشد. این کلمه ترکیبی برای ترجمه ی کلمه شهروند در زبان فرانسه و زبان انگلیسی در نظر گرفته شده است از کلمه ی شهروند لا تین اخذ شده است.

مفهوم امروزی کلمه ی شهروند به معنای ساکن یا اهل شهر نیست، بلکه اساسی ترین بار معنائی آن این است که در اداره ی امور عمومی شهر دخالت و مشارکت دارد. مرور مفهومی شهروند در دنیای غرب و دنیای شرق متفاوت است و شاید اصولاً متفکران و نویسندگانی که در مورد شهروندی، الگوها و ارزش های مربوط به آن مطالعه داشته اند، به وجود شهروندی در دنیای شرق از نظر تاریخی توجهی نداشته اند. بدین ترتیب منشأ ایده ی شهروندی را در یونان و رم باستان جستجو کرده اند و معتقد به این هستند که اولین تلاشهای منظم برای اولین تجربه های نهادی شده ی شهروندی در دولت شهرهای یونان و به ویژه در آتن از قرون پنجم تا چهارم قبل از میلاد انجام شده است. ولی نمی توان اعتقاد داشت که سایر نقاط گیتی از ایده ی شهروندی و توجه به حقوق و وظایف ساکنان تهی بوده است بدون این که اصطلاح شهروند به کار رفته باشد. در برخی از ادبیات شهروندی، مفهوم مخالف شهروند، رعیت آورده شده است که از ترکیبات و تنظیمات شهری اطاعت از قوانین آن را حمل می کند. اما شهروند ضمن تعهد به وفاداری نسبت به قوانین و نظامات شهر نقش و حقوق و اختیاراتی نیز در تدارک و تنظیم همان قوانین و نظامات دارد ( پللد ، 1370) .

مفهوم و حقوق شهروندی در طول تاریخ تحولات بسیاری به خود دیده است تا امروز “مفهوم شهروندی” علاوه بر حقوق، دربردارنده وظایف و تعهدات می باشد. همه جوامع سیاسی با هر مرام سیاسی لیبرال ها، سوسیالیست، محافظه کاران ، اجتماع گرایان، طرفداران محیط زیست، فمنیست ها، همه و همه ایده ی شهروندی را پذیرفته اند، زیرا همه بر مسئولیت هایی برای پایداری جوامع سیاسی و محیط طبیعی تأکید دارند (فالکس ، 1381 ) .

موقعیت شهروند عبارت است از عضویت داشتن در یک جامعه ی گسترده، او به این جامعه کمک می کند، در امور جامعه مشارکت دارد و جامعه استقلال فردی به او می دهد این استقلال در مجموعه ای از حقوق انعکاس می یابد که هر چند از نظر محتوا در زمان ها و مکان های مختلف متفاوت اند لیکن همیشه بر پذیرش کارگزاری و فاعلیت سیاسی دارندگان آن حقوق دلالت دارند. بنابراین ویژگی کلیدی معرف شهروندی که آن را از تابعیت صرف متمایز می کند یک اخلاق مشارکت است. شهروندی نه یک موقعیت منفعلانه، بلکه یک موقعیت فعالانه است. به طور خلاصه شهروندی با سلطه ناسازگار است . . . شهروندی همواره یک ایده ی دو جانبه و بنابراین یک ایده ی اجتماعی است ( همان منبع، صص 13-14 ) .

 

شهروندی هم کرامت انسان را به رسمیت می شناسد، هم بستر اجتماعی را که او در آن زندگی می کند و از آنجا که جامعه پیوسته در حال تغییر است و شهروندان راههای جدید برای تحقق شهروندی و برآوردن نیازهایشان جستجو می کنند و به دلیل تفاوت هایی که در اجتماعات از نظر فرهنگی، مذهبی، و ارزش ها . . . وجود دارد یک تعریف ساده و ایستا از شهروندی را نمی توان در همه ی جوامع و همه ی زمان ها به کار برد. بنابراین با توجه به وجود حقوق و تعهدات در شهروندی، پویایی شهروندی و این که شهروندی در مورد روابط انسانی است، با یک جمع بندی سعی می کنیم تعریفی از شهروند و نهایتاً شهروندی ارائه کنیم. شهروند فردی است متعلق به گروه که در مقابل این گروه دارای وظایفی است و حقوقی به او تعلق می گیرد، شهروند دارای حقوق مدنی است، بدین معنی که از آزادیهایی که در قانون اساسی به او داده شده است بهره مند است. دارای حقوق سیاسی است، این حقوق به او اجازه دخالت در زندگی سیاسی شهر و ملتی که به آن تعلق دارد می دهد. دارای حقوق اجتماعی است که مربوط به زندگی او در جامعه می شود یعنی حق کار و شغل، حق امنیت، حق اوقات فراغت . . . در مقابل این حقوق، شهروند دارای وظایفی است که می بایستی به آن عمل کند و در برخی از موارد،در صورت عدم انجام وظایف با برخورد مواجه خواهد شد این وظایف عبارتند از:

– اطاعت از قوانین

– شرکت در پرداخت هزینه های عمومی مانند پرداخت مایلات و عوارض . . .

– دفاع از جامعه و ملتی که به آن تعلق دارد، در مواردی که جامعه مورد تهدید قرار می گیرد . ( همان منبع، ص 14 ) .

در کشورهایی که قوانین مملکتی به صورت کلی یا در بخشی بر پایه ی احکام شرعی است، مذهب علاوه بر اعتقاد به صورت قانون نیز تدوین می شود و جایگاه قانونی نیز پیدا می کند. با توجه به این ویژگی ها و شناخت حقوق در وظایف شهروندی جایگاه برجسته ی شهروند روشن می شود. شهروند در زندگی سیاسی می تواند شرکت کند، کسانی را که حکومت را تشکیل می دهند انتخاب کند و در موارد نقص قوانین عدم اعتماد خود را نشان دهد (آشتیانی، ب1381، صص19-20) . به دلیل ویژگی ها و ضرورت های زندگی اجتماعی، شهروند نمی تواند فرد پرست و خودنگر بوده و وضعیت و حقوق دیگران را فراموش کند و مورد توجه قرار ندهد، بلکه از جهت وظایف قانونی که به او محول می شود، به افرادی که در خطر بوده و به کمک دیگران احتیاج دارند، کمک می کند. هر شهروندی باید بتواند از حقوق خود بهره برده و وسائل مادی زندگی خود را فراهم کند (همان منبع، ص20) . از نظر محل اقامت می تواند شهر، مملکت و محل اقامت خود را انتخاب کند و نه تنها شهروند مملکت و شهر خود باشد، بلکه از نظر اخلاقی و مسئولیت مشترک می تواند شهروند جهانی باشد که به قول شیخ اجل سعدی :

بنی آدم اعضای یکدیگرند                     که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار            دگر عضوها را نماند قرار

این مطلب را هم بخوانید :

تو کز محنت دیگران بی غمی                نشاید که نامت نهند آدمی(سعدی) .

به عبارت دیگر شهروندی را می توان پای بند بودن فعال به ارزش هایی بر پایه ی حقوق و وظایف ذکر شده که جنبه عام برای همه دارد، دانست. شهروندی به مدد مجموعه ی حقوق، وظایف و تعهدات و ارزش های ناشی از آن ها، راهی برای توزیع عادلانه ی منابع و زندگی همراه با مشارکت و پویایی فراهم
می کند. در ضمن پای بند بودن به ارزش های جمعی به معنای فراموش کردن هویت فردی و ارزش های شخصی و قواعد راه و روش های زندگی فرد نیست. قبول ارزش های عمومی و احترام و عمل به آن ها
می تواند بدون تضاد با ارزش های فردی جایگاه خود را داشته باشد. شهروندی به چارچوب و بستری نیاز دارد که حقوق در آن پذیرفته و انجام مسئولیت در آن امکان پذیر باشد این چهارچوب جز زمینه و بستر اجتماعی چیز دیگری نیست که ارزش های مرتبط با شهروندی در آن به ظهور می رسد این چهار چوب شامل مردم سالاری، سیستم کارآمد حقوقی، نهادها و سازمان های مربوط هستند که ارکان مشارکت را فراهم می سازد و ارزش های شهروندی در این زمینه به ظهور می رسد (آشتیانی، ب1381، ص21) .

2-4-2 . تعریف شهروندی

مفهوم شهروندی اگرچه دارای یك تاریخ طولانی است، اما هنوز هم مبهم و مسأله‌دار است. یونگ استدلال می‌كند كه شهروندی در حقیقت مجموعه‌ای از ارتباطات عمدی بین مردمی است كه می‌خواهند از