دانلود پایان نامه ارشد : تحلیل محتوای دیوان اشعار فارسی استاد شهریار از حیث توجه به ابعاد اجتماعی دین

1ـ4ـ اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………… 7

1ـ4ـ1ـ هدف کلی……………………………………………………………………………………. 7

1ـ4ـ2ـ اهداف اختصاصی…………………………………………………………………………… 7

1ـ5ـ زندگی‌نامه استاد شهریار………………………………………………………………………. 7

1ـ6ـ ویژگی‌های شعر شهریار……………………………………………………………………… 8

1ـ7ـ شهریار در دیدگاه صاحب‌نظران و دوستان………………………………………………….. 10

1ـ7ـ1ـ ملک‌الشعرای بهار………………………………………………………………………… 10

1ـ7ـ2ـ سید محمدعلی جمالزاده……………………………………………………………………. 10

1ـ7ـ3ـ لطف‌اله زاهدی…………………………………………………………………………….. 10

1ـ7ـ4ـ علی اصغر شعر دوست…………………………………………………………………… 10

1ـ7ـ5ـ مقام معظم رهبری…………………………………………………………………………. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2ـ1ـ مقدمه…………………………………………………………………………………………. 12

2ـ2ـ پیشینه تجربی تحقیق در زمینه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات………………………………………. 12

2ـ2ـ1ـ در خارج…………………………………………………………………………………… 12

2ـ2ـ2ـ در ایران…………………………………………………………………………………… 13

2ـ3ـ پیشینه تجربی تحقیق درباره استاد شهریار………………………………………………….. 14

2ـ4ـ نقش دین در اجتماع از دیدگاه اسلام…………………………………………………………. 15

2ـ5ـ نظریه‌های جامعه‌شناسان در حوزه دین……………………………………………………… 18

2ـ5ـ1ـ نظریه امیل دورکیم……………………………………………………………………….. 18

2ـ5ـ2ـ نظریه ماکس وبر………………………………………………………………………….. 19

2ـ5ـ3ـ نظریه کلود هانری سن سیمون……………………………………………………………. 20

2ـ5ـ4ـ نظریه کارل مارکس………………………………………………………………………. 21

2ـ5ـ5ـ نظریه یوآخیم واخ…………………………………………………………………………. 21

2ـ5ـ6ـ نظریه میلتون یینگر………………………………………………………………………. 22

2ـ5ـ7ـ نظریه هربرت اسپنسر……………………………………………………………………. 23

2ـ6ـ چهارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………….. 23

2ـ7ـ سؤال‌های تحقیق……………………………………………………………………………… 26

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل سوم: روش پژوهش

3ـ1ـ نوع و روش تحقیق………………………………………………………………………….. 27

3ـ2ـ واحدهای تحلیل محتوا……………………………………………………………………….. 28

3ـ3ـ مراحل گزینش مقوله‌ها و کدگذاری آن‌ها……………………………………………………. 28

3ـ4ـ جامعه آماری تحقیق…………………………………………………………………………. 30

3ـ5ـ نمونه آماری…………………………………………………………………………………. 30

3ـ6ـ حجم نمونه……………………………………………………………………………………. 30

3ـ7ـ اعتبار تحقیق…………………………………………………………………………………. 30

3ـ8ـ روش کار (چگونگی جمع‌آوری داده‌ها)……………………………………………………… 30

3ـ9ـ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………. 31

3ـ10ـ تعریف متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………… 31

3ـ10ـ1ـ تعریف نظری مفهوم دین از منظر جامعه‌شناسی……………………………………….. 31

3ـ10ـ2ـ تعریف عملیاتی دین از منظر جامعه‌شناسی…………………………………………….. 32

3ـ11ـ داده‌های پژوهش……………………………………………………………………………. 33

3ـ11ـ1ـ داده‌های مربوط به ابعاد اجتماعی دین در دیوان اشعار فارسی استاد شهریار…………… 33

3ـ11ـ2ـ داده‌های نامشخص پژوهش……………………………………………………………… 42

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

4ـ1ـ مقدمه…………………………………………………………………………………………. 47

4ـ2ـ تحلیل توصیفی داده‌ها………………………………………………………………………… 48

4ـ3ـ توزیع فراوانی نسبی داده‌ها براساس سه مقوله………………………………………………… 5

4ـ3ـ1ـ مقوله اول (انسجام و همبستگی)………………………………………………………….. 51

این مطلب را هم بخوانید :

4ـ3ـ2ـ مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)………………………………………………. 52

4ـ3ـ3ـ مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)……………………………………………………………………. 52

4ـ4ـ تحلیل تبیینی داده‌ها…………………………………………………………………………… 53

4ـ4ـ1ـ روش تحلیل ارزشیابی برای تحلیل تبیینی داده‌ها…………………………………………. 53

4ـ4ـ2ـ تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون «آماری » یا مجذور خی به‌کمک نرم‌افزار SPSS19. 69

4ـ4ـ3ـ آمار اجمالی توزیع فراوانی داده‌ها براساس سه مقوله…………………………………….. 82

4ـ4ـ3ـ1ـ مقوله‌های سه‌گانه (انسجام و همبستگی، فضائل و ارزش‌های اخلاقی و ظلم‌ستیزی)….. 83

4ـ4ـ3ـ2ـ مقوله اول (انسجام و همبستگی)………………………………………………………… 84

4ـ4ـ3ـ3ـ مقوله دوم (فضائل و ارزش‌های اخلاقی)……………………………………………….. 85

4ـ4ـ3ـ4ـ مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)…………………………………………………………………. 86

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5ـ1ـ مقدمه…………………………………………………………………………………………. 87

5ـ2ـ نتایج توصیفی تحقیق………………………………………………………………………… 87

فهرست مطالب

عنوان صفحه

5ـ2ـ1ـ سوال اصلی تحقیق………………………………………………………………………… 88

5ـ2ـ2ـ سوالات فرعی تحقیق……………………………………………………………………… 89

5ـ2ـ2ـ1ـ سوال اول تحقیق………………………………………………………………………… 89

5ـ2ـ2ـ2ـ سوال دوم تحقیق………………………………………………………………………… 89

5ـ2ـ2ـ3ـ سوال سوم تحقیق……………………………………………………………………….. 89

5ـ2ـ2ـ4ـ سوال چهارم تحقیق……………………………………………………………………… 90

5ـ2ـ2ـ5ـ سوال پنجم تحقیق……………………………………………………………………….. 90

5ـ2ـ2ـ6ـ سوال ششم تحقیق……………………………………………………………………….. 90

5ـ2ـ2ـ7ـ سوال هفتم تحقیق……………………………………………………………………….. 91

5ـ2ـ2ـ8ـ سوال هشتم تحقیق………………………………………………………………………. 91

5ـ2ـ2ـ9ـ سوال نهم تحقیق………………………………………………………………………… 91

5ـ2ـ2ـ10ـ سوال دهم تحقیق………………………………………………………………………. 92

5ـ2ـ2ـ11ـ سوال یازدهم تحقیق…………………………………………………………………… 92

5ـ2ـ2ـ12ـ سوال دوازدهم تحقیق………………………………………………………………….. 92

5ـ2ـ2ـ13ـ سوال سیزدهم تحقیق………………………………………………………………….. 93

5ـ3ـ بررسی شدت نظر شهریار نسبت به مقوله‌ها و کدهای تحلیلی……………………………… 93

5ـ4ـ نتیجه‌گیری کلی………………………………………………………………………………. 94

5ـ5ـ پیشنهادهای پژوهشی………………………………………………………………………… 95

5ـ6ـ محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق………………………………………………………………. 95

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………….. 96

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (3ـ1): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ1 (مذمت تفرقه)………………………………….. 34

جدول (3ـ2): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ2 (نوع‌دوستی)……………………………………. 34

جدول (3ـ3): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ3 (اتحاد)………………………………………….. 35

جدول (3ـ4): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ4 (انفاق)………………………………………….. 36

جدول (3ـ5): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ5 (محبت)………………………………………… 36

جدول (3ـ6): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ1 (عفو و بخشش)………………………………… 37

جدول (3ـ7): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ2 (وفای به عهد و وفاداری)……………………… 37

جدول (3ـ8): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ3 (اخلاق مداری)………………………………… 38

جدول (3ـ9): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ4 (عدل و عدالت)………………………………… 38

جدول (3ـ10): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ1 (مبارزه با ظلم)………………………………. 39

جدول (3ـ11): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ2 (جهاد)………………………………………… 39

جدول (3ـ12): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ3 (ایثار و شهادت)……………………………… 40

جدول (3ـ13): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ4 (آزادی)………………………………………. 41

جدول (3ـ14): داده‌های نامشخص مربوط به مقوله اول (انسجام و همبستگی)………………….. 42

جدول (3ـ15): داده‌های نامشخص مربوط به مقوله دوم (فضائل و ارزش‌های اخلاقی)…………. 44

جدول (3ـ16): داده‌های نامشخص مربوط به مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)……………………………. 45

جدول (4ـ1): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ1………. 48

جدول (4ـ2): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ2………. 48

جدول (4ـ3): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ3………. 48

جدول (4ـ4 ): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ4……… 49

جدول (4ـ5): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ5………. 49

جدول (4ـ6): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ1…………. 49

جدول (4ـ7): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ2………. 49

جدول (4ـ8): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ3………. 50

جدول (4ـ9): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ4…………. 50

جدول (4ـ10): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 3ـ1……….. 50

جدول (4ـ11): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 3ـ2…….. 51

جدول (4ـ12): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 3ـ3……….. 51

جدول (4ـ13): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 3ـ4…….. 51

جدول (4ـ14): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ1………………………………. 54

جدول (4ـ15): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ2………………………………. 55

جدول (4ـ16): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ3………………………………. 57

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (4ـ17): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ4 ( انفاق)…………………….. 58

جدول (4ـ18): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ5 (محبت)…………………….. 59

جدول (4ـ19): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ1 (عفو و بخشش)…………….. 60

جدول (4ـ20): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ2 (وفای به عهد و وفاداری)….. 60

جدول (4ـ21): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ3 (اخلاق‌مداری)……………… 62

جدول (4ـ22): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ4 (عدل و عدالت)…………….. 63

جدول (4ـ23): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ1 (مبارزه با ظلم)…………….. 63

جدول (4ـ24): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ2 (جهاد)………………………. 65

جدول (4ـ25): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ3 (ایثار و شهادت)……………. 66

جدول (4ـ26): تحلیل ارزشیابی داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ4 (آزادی)…………………….. 68

جدول (4ـ27): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 1ـ1 (مذمت تفرقه)………………… 69

جدول (4ـ28): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 1ـ2 (نوع‌دوستی)………………….. 70

جدول (4ـ29): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 1ـ3 ( اتحاد)……………………….. 71

جدول (4ـ30): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 1ـ4 (انفاق)………………………… 72

جدول (4ـ31): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 1ـ5 (محبت)………………………. 73

جدول (4ـ32): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 2ـ1 (عفو و بخشش)………………. 74

جدول (4ـ33): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 2ـ2 (وفای به عهد و وفاداری)……. 75

جدول (4ـ34): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 2ـ3 (اخلاق‌مداری)………………. 76

جدول (4ـ35): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 2ـ4 (عدل و عدالت)………………. 77

جدول (4ـ36): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 3ـ1 (مبارزه با ظلم)………………. 78

جدول (4ـ37): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 3ـ2 (جهاد)………………………… 79

جدول (4ـ38): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 3ـ3 (ایثار و شهادت)…………….. 80

جدول (4ـ39): توزیع فراوانی کلمات و مضامین کد تحلیلی 3ـ4 (آزادی)………………………. 81

جدول (4ـ40): توزیع فراوانی نسبی مقوله‌های سه‌گانه…………………………………………… 83

جدول (4ـ41): توزیع فراوانی داده‌های مقوله‌ی اول تحقیق (انسجام و همبستگی)……………….. 84

جدول (4ـ42): توزیع فراوانی داده‌های مقوله‌ی دوم تحقیق (فضائل و ارزش‌های اخلاقی)………. 85

جدول (4ـ43): توزیع فراوانی داده‌های مقوله‌ی سوم تحقیق (ظلم‌ستیزی)………………………… 86

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار (4ـ1): نمودار کد تحلیلی مذمت تفرقه…………………………………………………….. 70

نمودار (4ـ2): نمودار کد تحلیلی نوع‌دوستی………………………………………………………. 71

نمودار (4ـ3): نمودار کد تحلیلی اتحاد……………………………………………………………. 72

نمودار (4ـ4): نمودار کد تحلیلی انفاق……………………………………………………………. 73

نمودار (4ـ5): نمودار کد تحلیلی محبت…………………………………………………………… 74

نمودار (4ـ6): نمودار کد تحلیلی عفو و بخشش…………………………………………………… 75

نمودار (4ـ7): نمودار کد تحلیلی وفای به عهد و وفاداری………………………………………… 76

نمودار (4ـ8): نمودار کد تحلیلی اخلاق‌مداری……………………………………………………. 77

نمودار (4ـ9): نمودار کد تحلیلی عدل و عدالت…………………………………………………… 78

نمودار (4ـ10): نمودار کد تحلیلی مبارزه با ظلم…………………………………………………. 79

نمودار (4ـ11): نمودار کد تحلیلی جهاد…………………………………………………………… 80

نمودار (4ـ12): نمودار کد تحلیلی ایثار و شهادت………………………………………………… 81

نمودار (4ـ13): نمودار کد تحلیلی آزادی…………………………………………………………. 82

نمودار (4ـ14): نمودار فراوانی نسبی ابیات به تفکیک مقوله‌های سه‌گانه………………………. 83

نمودار (4ـ15): نمودار ستونی مقوله اول………………………………………………………… 84

نمودار (4ـ 16): نمودار ستونی مقوله دوم………………………………………………………… 85

نمودار (4ـ17): نمودار ستونی مقوله سوم………………………………………………………… 86

چکیده

موضوع پژوهش حاضر «تحلیل محتوای دیوان اشعار فارسی استاد شهریار از حیث توجه به ابعاد اجتماعی دین» می‌باشد. چهارچوب نظری تحقیق را نظریه‌های دورکیم، کارل مارکس، ماکس وبر، اسپنسر و یینگر درمورد دین تشکیل می‌دهند. به عقیده دورکیم دین عامل همبستگی و ثبات اجتماعی و پایداری جامعه و مظهر قدرت جامعه است و نقش مثبت دین در حل و فصل مشکلات اجتماعی، در ایجاد یگانگی و در معنویتی که در جامعه به‌وجود می‌آید نیز سخت اهمیّت دارد. کارل ماركس معتقد است كه، انسان دین را می‌آفریند و دین، هم ابزار ستمگری به طبقه زیردست جامعه و هم بیانگر اعتراض علیه ستمگری می‌باشد. طبق نظر یینگر، دین از طریق تأكید بر ارزش‌های كلی و دسترسی‌پذیر یعنی ارزش‌هایی چون رستگاری و یا توجیه رنج، ناكامی و محرومیت و نظایر آن، موجب حفظ سازمان اخلاقی جامعه می‌شود. با توجه به این‌که ادیان الهى و آسمانى در ترویج فضایل، آرمان‌ها، آداب مثبت و خصلت‌هاى نیكو، نقش مؤثرى داشته‌اند، اسپنسر در این باره معتقد است: «بیان آداب و فضایل جوامع كه پایه‌ى تمدن آن‌هاست، ناشى از دین است». بر این اساس سه مقوله‌ی انسجام و همبستگی اجتماعی، فضائل و ارزش‌های اخلاقی و ظلم‌ستیزی تعیین شد و کدهای تحلیل تحقیق در هریک از این سه مقوله جای گرفتند. با توجه به اهداف تحقیق، برای هریک از مقوله‌ها و کدهای تحلیلی، سوالاتی طراحی کردیم. از تکنیک تحلیل محتوا که در تحقیقات بنیادی، تاریخی، اسنادی و کیفی به‌کار گرفته می‌شود، در این تحقیق استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق عبارت است از دیوان سه جلدی اشعار فارسی استاد شهریار که نمونه‌گیری هم نداشتیم. با استفاده از اعتبار صوری و به‌کارگیری روش بررسی کتابخانه‌ای و نیز استفاده از روش تحلیل کمی و کیفی، داده‌ها جمع‌آوری شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از دو روش «تحلیل ارزشیابی» و «آزمون خی‌دو» بهره گرفتیم. برای ارائه نتایج، از روش توصیفی و نیز تحلیل محتوای ارزشیابی در یافتن پاسخ سوالات مطرح شده استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که استاد شهریار به‌ترتیب به مباحث ایثار و شهادت، جهاد، عدل و عدالت و وحدت و نوع‌دوستی اهمیت به‌سزایی قائل بوده و همگان را به این مفاهیم دینی که حیات‌بخش برای جوامع انسانی و اسلامی هستند دعوت می‌نماید.

واژگان کلیدی: دین، همبستگی اجتماعی، ارزش‌های اخلاقی، ظلم‌ستیزی، ایثار و شهادت، عدالت

1ـ1ـ مقدمه

طی سال‌های متمادی که از عمر بشر و جامعه انسانی می‌گذرد دین تنها گزینه‌ای است که تقریباً تمام انسان‌ها را در اختیار خود داشته است. جدا از ماهیتهای متنوع و مختلفی که دین در جهان داشته، تمامی مردم در ارتباط خود با جهان طبیعت و نیروهای موجود در آن، اندیشه‌ای را برگزیده‌اند. دین در عرصهی اجتماع، سال‌های متمادی حضوری چشم‌گیر داشته است و آموزش و پرورش، اقتصاد، سیاست، تولید علم و اخلاق، همگی در اختیار دین و شارعان آن بوده است.

در جوامع اسلامی، دین معمولاً نقش اساسی در زندگی اجتماعی مسلمانان دارد و نمادها و شعائر دینی غالباً با فرهنگ مادی و هنری جامعه از جمله ادبیات درآمیخته است. با نگاهی گذرا به آثار بزرگان ادبیات و شعر جوامع اسلامی، درمییابیم که بسیاری از اشارهها، عبارتها، تعبیرها و استدلالهای آنان، با اقتباس و الهام از آموزههای دینی می‌باشد، به‌طوری‌که از مقوله‌های فردی مانند پرستش، عبادت و خداباوری گرفته تا مؤلفه‌هایی اجتماعی همچون عدالت‌محوری، ظلم‌ستیزی، برابری، وحدت، احسان و نیکوکاری و. . . همواره موردنظر این ادیبان بوده است.

دین و ادبیات بی‌شک کهنترین انگاره‌های فرهنگی یک ملت به‌شمار میآیند. دین، راه و روش و آیین زندگی کردن در راه حق را نشان می‌دهد، راهی که سعادت را تضمین می‌کند. در این میان هنر و ادبیات به‌ویژه شعر، مهمترین ابزاری است که دینداران و عرفا با آن به ترویج اندیشههای دینی پرداختهاند. آن‌گونه که دکتر علی شریعتی، هنر را جزئی از دین می‌داند و می‌گوید‌: «هنر یک مقوله‌ی دینی و یک حقیقت متعالی و مقدس است که نجات‌بخش بشریت است و یک رسالت مافوق مادی و متعالی و صد در صد انسانی دارد» (شریعتی، 1362: 8).

دین در شعر فارسی و در قرون متمادی، از سیطره‌ی محکم و آشکاری برخوردار بوده است، تا آنجا كه بیشتر سرودههای پیش از اسلام، متضمن تعالیم اخلاقی و مضامین دینی بوده است. ادبیات فارسی از همان آغاز پیدایش و توسعهی خود (نیمه قرن سوم هجری) برخلاف ادبیات عربی كه یک دوره‌ی جاهلی را پشت سر گذرانده، صبغهی فرهنگی داشته است، لذا تأثیر تعالیم اسلام در آن، نه بر اثر برخوردهای تنش‌آمیز و فیزیكی بلكه برخواسته از تعامل فرهنگی و ادبی بوده است (صادقی، 1376: 157).

از همان قرون نخستین ورود اسلام به ایران، واژههایی از قبیل آیت، اذان، ایمان، ثواب، جهاد، حلال، حرام، صوم، عقاب، غیبت، قضا و قدر، کافر، مسجد، مسلم، حاکم، بیت‌المال، جزیه، محتسب، والی و. . . به‌جای واژگان فارسی یا همراه با آن در زبان و ادبیات فارسی رواج یافته و با تداوم این داد و ستد ادبی و فرهنگی، جایگاهی محکم برای خود پیدا کرده است.

شاعران پارسی‌گویِ دین‌باور، با این اعتقاد که شعرشان با بهره گرفتن از مضامین دینی و قرآنی از ژرفا و عمق بیشتر و اصالتی والا برخوردار خواهد شد، به دین توجه و گرایش نشان داده‌اند. هیچ دیوان شعر پارسی را نمیتوان یافت که با توحید و ستایش ذات باری‌تعالی و نعت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و نیایش و سوز و گدازهای عارفانه شروع نشده باشد و به این ترتیب است که اشعار توحیدی، نیایشی، عرفانی، حکمی و اخلاقی، همه تحت تأثیر دین و آموزه‌های اعتقادی سروده شده‌اند (ممتحن و محمدی، 1392).

استاد شهریار نیر که یکی از شاعران پارس‌گوی معاصر می‌باشد با استفاده ماهرانه شهریار از جلوههای متعدد و متنوع فرهنگ عامه، گنجینه‌ای ارزشمند از لغات، اصطلاحات و باورهای عامیانه، کنایه‌ها و. . . فراهم آورده است که بررسی آن‌ها نتایج مهم اجتماعی، فرهنگی، دینی و ادبی درپی دارد. قصیده‌ها و مثنوی‌های استاد منعکس کنندهی دیدگاه دینی، اجتماعی، فرهنگی و گاه سیاسی او می‌باشد (چلبیانی، 1386).

شهریار در ارائه اندیشه‌ها و عواطف خود، با روحیه‌ها و ذوق و سلیقه‌های مختلف چنان سازگارانه روبه‌رو شده و تا آنجا همزیستی مسالمت‌آمیز با موافق و مخالف را مهم شمرده است که رفتار اجتماعی و سوگیری‌اش در مجموع، مفهوم شعر زیر را در ذهن‌ها تداعی می‌کند (علیزاده، 1374: 325).

چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت

مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسسوزاند

پژوهش حاضر به‌منظور بررسی و تحلیل دیوان اشعار فارسی استاد شهریار از حیث توجه به ابعاد اجتماعی دین و با هدف روشن شدن هرچه بیشتر دیدگاه‌های دینی ـ اجتماعی ایشان تحریر شده و اشعار فارسی استاد در بابهای انسجام و همبستگی، ظلم‌ستیزی و توجه به فضائل و ارزش‌های اخلاقی که منعکس کننده‌ی اندیشه‌های دینی و اجتماعی این شاعر متعهد می‌باشد مورد مطالعه قرار گرفته و تبیین شده است تا محققان آثار ایشان را اندک فایده آید.

1ـ2ـ طرح مسأله

دین یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال پویاترین نهادهای جامعه است. از نقطه‌نظر جامعه‌شناسی، دین یک واقعیت تاریخی ـ اجتماعی و نهادی اولیه است (نویدنیا و عابدینی، 1390).

در سرتاسر تاریخ و در کهنترین فرهنگهای بشری، دین به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین و فراگیرترین ویژگی زندگی انسانی، همواره به اشکال گوناگون وجود داشته و مورد توجه قرار گرفته است.

دین اصل وحدت‌بخش بوده و به انسان اجازه میدهد تا بر تمایلات خودخواهانه‌ی خود فائق آمده و به هم‌نوعان خود عشق ورزد. دین سنگ بنای سامان اجتماعی و منبعی برای ارزش‌های اجتماعی است و بر گزینش‌های فردی و بسیاری از زمینه‌های زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد و به‌عنوان تجلّی روح جمعی و عامل همبستگی و یکپارچگی جامعه محسوب میشود (حیدری و همکاران، 1390).

«جامعه‌شناسی دین از جهت روش‌شناختی، شاخه‌ای از جامعه‌شناسی است و از جهت موضوع، شاخه‌ای از دین‌شناسی به‌شمار می‌رود» (عباسی، 1381: 22).

در جامعه‌شناسی دین، با رویکردی جامعه‌شناسانه به تحلیل دین پرداخته می‌شود. به واقع جامعه‌شناسی دین علمی است که درخصوص نقش دین در اجتماع و همچنین تأثیر آن بر حالت شخص با ایمان تمرکز می‌کند (اسکات و هال، 1382: 14).

البته باید توجه داشت که جامعه‌شناسی دین نگاهش صرفاً معطوف به تأثیر دین در اجتماع نیست، بلکه تأثیر متقابل اجتماع در دین را نیز بررسی می‌نماید (حیدری و همکاران، 1390).

آثار ادبی نیز تحت تأثیر شرایط اجتماعی موجود خلق می‌شود و رابطهی تنگاتنگی بین ادبیات و جامعه وجود دارد، و به‌همین علت است که، گاه شعر دینی بر مردم و رفتار اجتماعیشان اثر گذاشته، و گاه مردم بر شعر دینی، كه حاصل آن پدید آمدن انواع شعر با سبک‌های گوناگون است.

شعر از نظر معنی و محتوا به چهار دسته‌ی حماسی، غنایی، تعلیمی و وصفی تقسیم می‌شود. در طول تاریخ، در هریک از این شکل‌ها و قالب‌ها و محتواها، شعرهایی با مضامین دینی سروده شده است؛ مثل شعر مذهبی، مرثیه، مدیحه، شعر پایداری، شعر اخلاقی.

شعر و شاعر با رویدادهای اجتماعی بیگانه نیستند و همراه با هر تغییر در جامعه، تغییری محسوس، ماندگار و تأثیرگذار در آن‌ها دیده می‌شود. از این‌رو است که دکتر پرویز ناتل خانلری در مورد ارتباط هنرمند و اجتماع می‌نویسد:

هنرمند، پیش از آنکه هنری بنماید، عضو اجتماع است و ناچار از سود و زیان جامعه سهمی می‌برد، پس نمی‌تواند ادعا کند که با امور و حوادث اجتماعی ارتباط ندارد و این ارتباط، خواه ناخواه در آثار او به وجهی ظاهر می‌شود (سوری، 1388).

حال باید دید شعر دینی چگونه شعری است. به‌نظر می‌رسد در تصور عامه مردم و حتی برخی خواص، شعری دینی خوانده می‌شود که موضوعی دینی داشته باشد، یعنی درباره‌ی انسان، مکان، زمان یا عملی مقدس و دینی سروده شود. شاهد این مطلب تعریف دکتر حسین رزمجو از شعر دینی است:

اشعار دینی شامل سروده‌هایی است که محتوای آن‌ها را موضوعات دینی نظیر توحید باری‌تعالی یا سرگذشت پیشوایان دینی و مناقب و مصائب آن‌ها که به‌صورت مدایح یا مراثی به رشته نظم کشیده شده است، تشکیل می‌دهد.

شاعر شعر دینی باید با توجه به آموزه‌های والای اسلام شعر بسراید و شاهکار بیافریند؛ مثل آنچه در شعر سعدی، حافظ، سنایی، عطار، مولوی و دیگر شاعران موفق می‌بینیم. بنابراین، شعر شاعرانی که با

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب