گونه ای قابل توجهی برخوردار است. به طوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه های شناخته شده در آن به 8000 گونه بالغ می گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان،بخش قابل توجهی در ردیف گیاهان دارویی قرار می گیرند (مظفریان، 1387).

استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها نسبت به دیگر روش های مداوا از جمله شیمی درمانی، هیدرو تراپی، طب سوزنی، هومیوپاتی و غیره قدمت چندین هزار ساله دارد و تا اوایل قرن گذشته مهمترین منبع دارو در درمان بیماریها به شمار می رفت (بهادری، 1385).

طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصری ها و چینی ها در زمرۀ اولین اقوام بشری بودند که فراتر از بیست و هفت قرن پیش از میلاد مسیح از گیاهان به  عنوان دارو استفاده برده اند و حتی برخی از آنها را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت کرده اند (ولاگ و استودلا، 1371).

بقراط حکیم بنیانگذار طب ونیز ارسطو شاگرد او درمان را بر پایه گیاهان انجام می دادند. آنها علاوه بر گیاهان رویش یافته در منطقه یونان از گیاهان مناطق دیگر نیز استفاده می کردند. بعد از آنها یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را پایه گذاری کرد (فلوك، 1368).

از قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی از قبیل ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی ودیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند وگیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کرده و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشتۀ تحریر درآورند (ولاگ و استودلا، 1371).

طی بررسی های دقیق گیاهان ایران که فهرست آنها در کتاب فرهنگ نامهای گیاهان ایران آورده شده قریب به 569 جنس از جنس های گیاهی ایران دارویی هستند که در برگیرنده حدود 2300 گونه است. تعدادی از این گیاهان به صورت معرفی شده یا کاشته شده به ایران آورده شده اند و در ردیف گیاهان دارویی بومی نیستند. از این تعداد 80 جنس آن در ردیف گیاهانی است که به ایران وارد شده و در نقاط مختلف ایران کاشته شده اند. در میان این گیاهان 116 جنس در ردیف گیاهان معطر و رایحه دار است که دربرگیرنده 836 گونه می باشد که اغلب آنها متعلق به تیره های آفتاب گردان، نعناعیان و چتریان می باشد (مظفریان، 1387).

زمینه های استفاده از گیاهان دارویی بسیار وسیع و روبه افزایش است. در صنایع آرایشی – بهداشتی به عنوان شوینده و مواد آرایشی، در صنایع غذایی به عنوان نگهدارنده، طعم دهنده، چاشنی و ادویه، در داروسازی وپزشکی به عنوان دارو، طعم دهنده دارو و یا در استخراج مواد مؤثره از دیگر گیاهان، همچنین در صنایع مختلفی نظیر لاستیک سازی،چسب سازی، نساجی و… از این گیاهان ارزشمند استفاده می شود(صالحی، 1382).

كمیت و کیفیت مواد مؤثره یک گیاه تحت تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی می باشد. محصول زراعی یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی زمانی مقرون به صرفه است که مقدار مواد مؤثره آن به حد مطلوب رسیده باشد.

از آنجاییکه که گیاهان دارویی که در طبیعت به صورت وحشی یافت می شوند، در محدوده های جغرافیایی گسترده ای می رویند و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. همچنین استفاده از رویشگاه های گیاهان طبیعت موجب نابودی آنها می شود، از این رو، به جای انهدام ومصرف گیاهان رویشی طبیعت باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی وباغی اقدام نمود(معقول، 1377).

نکته قابل توجه در کشت گیاهان دارویی حفظ استعداد های اصیل ژنتیکی، پس از غنی شدن آنها از مواد مؤثره تحت تکنیک های زراعی است (امید بیگی، 1374).

نعناع فلفلی گیاهی از تیره نعناعیان است که در زمانهای قدیم رومی ها و مصریان از آن استفاده می کردند. اسانس موجود در این گیاه 5000 سال پیش یافت شده است. کشت این گیاه به علت استفاده های فراوان در صنایع دارویی، آرایشی-بهداشتی، غذایی وتولید سموم بیولوژیک از اهمیت بالایی برخوردار است(زرگری، 1379).

از مهمترین عوامل مؤثر بر کمیت وکیفیت اسانس گیاهان دارویی عناصر غذایی خاک است لذا تعیین نوع، میزان دقیق و مصرف صحیح کود تاثیر مهمی در امر تولید و افزایش مواد مؤثره  خواهد داشت(معقول،1377).

امروزه کاهش مصرف کود های شیمیایی در تولید محصولات زراعی با استفاده از کود های زیستی به عنوان جایگزین یا مکمل کودهای شیمیایی پر مصرف، از جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی، مزیت هایی را به دنبال دارد(مرادی، 1388).

فصل دوم: بررسی منابع

1-2- زراعت گیاهان دارویی

توجه به كشت و توسعه گیاهان دارویی در جهان، از زمان برگزاری چهارمین كنگره بین‌المللی حفظ و سلامت جهانی فائو در سال 1986 و قرار گرفتن داروهای گیاهی در انبوه داروهای جهانی آغاز و باعث شد كه تقاضای جهانی این محصولات به طور فزاینده‌ای افزایش یابد. تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط كشت اكولوژیك در جهان رو به افزایش می باشد  .(Carrubba et al., 2002)كشت اكولوژیك گیاهان دارویی، كیفیت آن ها را تضمین كرده و احتمال اثرات منفی روی كیفیت دارویی و عملكرد آنها را نیز كاهش می دهد .(Griffe et al., 2003)

به دنبال آن كشورهای مختلف نسبت به برنامه‌ریزی كشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و بهره‌برداری و استفاده از آنها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی اقدام نمودند و در كنار آن، بازرگانی بین‌المللی این محصولات با رونق روزافزونی روبه‌رو شد. متأسفانه، در كشور ما به رغم وجود پیشینه بسیار طولانی در مصرف گیاهان دارویی و گذشته درخشان خود در مورد  دانش گیاهان دارویی و وجود دانشمندانی همچون ابوریحان بیرونی، ابن سینا و رازی، همچنین تنوع فراوان گونه‌های دارویی (تقریباً دو برابر تعداد گونه‌های چندین كشور اروپایی) به عنوان یك منبع غنی طبیعی از دیدگاه اقتصادی و در نتیجه توانایی‌های بالقوه در تولید و صاردات گیاهان دارویی ، هنوز آن طور كه شایسته است در زمینه شناسایی، اهلی كردن و كشت انبوه این گیاهان گام اساسی برداشته نشده است. بنابراین با شناخت ومطالعه روند تولید وتجارت گیاهان دارویی ایران و به دنبال آن توجه دقیق و جدی به این مهم، می‌توان علاوه بر تامین نیاز صنایع داروسازی كشور نسبت به مواد مؤثره دارویی، درآمد ارزی قابل توجهی از صاردات فرآورده‌های گیاهان دارویی كسب نمود(باقری و همكاران، 1384).

بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران نیز لزوم توجه به تولید زراعی این گیاهان را نشان می‌دهد.

تولید زراعی این گیاهان پس از گذار از مرحله امكان سنجی كشت و تولید مزرعه‌ای نیازمند یك بررسی و توجیه اقتصادی جهت تصمیم‌گیری و برنامه ریزی در خصوص آن ، با توجه به هزینه‌ها و درآمدها می‌باشد.

این مطلب را هم بخوانید :

بررسی اقلام تولیدی و صادراتی در گیاهان دارویی حكایت از اهمیت تولید زراعی به جای روشهای سنتی و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی دارد. ضمن اینكه با افزایش جمعیت كنونی و فشاری كه بر عرصه‌های طبیعی وجود دارد، اصولاً حجم تقاضای گسترده كنونی جواب داده نخواهدشد مگر با روش های مناسب تولید زراعی این گیاهان (وجدانی و سلگی، 1384).

از عمده اهداف و انگیزه‌های كشاورزان در انتخاب گیاه دارویی به عنوان یك گیاه زراعی، افزایش بهره وری آنها در مقایسه با سایر محصولات زارعی می‌باشد به ویژه آنكه برخی از انواع این گیاهان در شرایط آب وهوایی نامساعد و محدود نیز قابلیت كشت و تولید را دارند (باقری و همكاران، 1384).

2-2- مشکلات عمده در تولید و توزیع گیاهان دارویی کشور

عمده ترین مشكل گیاهان دارویی در كشور استاندارد نبودن و عدم كنترل كیفی و كمی داروهای گیاهی، نبود بازار داخلی مناسب به دلیل عدم تجویز پزشكان، سیستم توزیع نامناسب (عطاری ها)، عملكرد ضعیف برخی از تجار ایرانی، ضعف در فنآوری و تهیه داروهای گیاهی به دلیل عدم آگاهی كشاورزان از اصول صحیح كشت و بهره برداری ،خشك كردن، ضعف سیستم بسته بندی، نحوه انبار داری و انبار سازی، ضعف در اطلاع رسانی، نبود صنایع تبدیلی در مناطق مختلف و کشت اصولی و علمی این گیاهان می باشد. مهم تر اینكه این صنعت دارای یك متولی خاص و دلسوز نبوده و عدم هماهنگی بین سازمانی به این سوء مدیریت قوت می‌بخشد.

بسیاری از تواناییهای كشور در پس موانع ومشكلات عدیده‌ای پنهان مانده‌اند.اهم این مشكلات ریشه در عدم وجود برنامه جامع و ملی دارد كه متأسفانه مدیران كشور با این مسأله به صورت استراتژیك برخورد نمی‌كنند.

هر سازمان و ارگانی در عمل، بر مبنای نیاز سنجی و اولویتهای درون سازمانی اقدام به فعالیت می‌كند كه نتیجه آن كارهای پراكنده و تكراری است و نتایجی موضعی و كمرنگ به همراه دارد. به علاوه اكثر قراردادهای بسته شده در این صنعت به نفع كارخانه است و در نهایت اینكه به دلیل عدم اعتماد كشاورزان به پیشنهاد این مراكز فشار بر عرصه های طبیعی زیاد می‌شود كه خود بحثی مفصل را می‌طلبد.

از سوی دیگر هر چند حضور بخش خصوصی برای مدیریت این شبكه از نظر مدیریتی آرمانی به نظر می‌رسد ولی شاید بهتر باشد برای جلوگیری از ایجاد مشکل، سازمان هایی نیمه دولتی به عنوان هسته مركزی این آژانس بازاریابی فعالیت كنندو این شركت های خصوصی كه از كمك های دولتی بهره‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف با این هسته مركزی به تبادل اطلاعات و خدمات و كالا بر اساس تعرفه‌های منصفانه بپردازند. این زمینه شامل همكاری بازاریابی كارخانه‌های فرآوری و بسته بندی برای اعلام نیاز همكاری شركتهای خصوصی برای ترویج، بستن قرارداد با كشاورزان، ارائه مشاوره‌های علمی و مالی، بیمه محصولات وغیره برای تأمین نیاز است.

در عرصه بین المللی باید به استانداردهای جهانی توجه شود و با توجه به ذخایر فیلوژنتیكی غنی موجود، تحولی عملی در اصول كشت و فرآوری این گیاهان لازم به نظر می‌رسد كه می‌تواند هزینه‌های خود را