1-1 مقدمه 3

1-2 بیان مسأله 5

1-3 اهمیت موضوع. 6

1-4 اهداف تحقیق. 7

1-5 فرضیه های تحقیق. 7

فصل دوم – مروری بر تحقیقات انجام شده

2-1 موقعیت جغرافیایی، طبیعی وتاریخی استان هرمزگان. 9

2-2 موقعیت جغرافیایی، طبیعی شهرستان رودان. 10

2-3 موقعیت جغرافیایی حرم مطهرامامزاده سید سلطان محمد. 12

2-4 وجه تسمیه روستا 12

2-5 نخستین بنای بقعه 13

2-5-1 بقعه باشکوه فعلی. 13

2-5-2 قدمگاه امامزاده سید سلطان محمد. 14

2-5-3 گور شهیدان. 14

2-5-4 شهرت محلی نسب امامزاده 14

2-6 از نظر آب وهوا 15

2-7 از نظر دین ومذهب 15

2-8 زبان وگویش 15

2-9  از نظر سیاسی واجتماعی. 16

2-10 نگاهی به زندگی گذشته مردم روستای زیارت.. 18

2-10-1 مسكن. 18

2-10-2  خوراك 19

2-10-3 پوشاك 20

2-10-4 مشاغل. 21

2-10-5 كشاورزی و دامپروری. 21

2-10-6 بهداشت ودرمان. 21

2-10-7 تعلیم وتربیت 24

2-10-8  ارتباطات 27

 

2-10-9 رخدادها و اتفاقات.. 28

فصل سوم – روش تحقیق

3-1 روش تحقیق. 31

3-2 روش ابزار جمع آوری اطلاعات.. 31

3-3 شیوه کار و نحوه تجزیه و تحلیل. 31

3-4 ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای زیارت (سیدسلطان محمد) 32

3- 5 فرهنگ عوام 36

3-6 ادب عوام 37

3-7 ضرورت واهمیت گردآوری فرهنگ وادبیات عامه فارسی. 37

3-8 فرهنگ عامه مردم روستای زیارت (پیر چوگان) 38

3-8-1 واج ها 39

3-8-2 سایر ویژگیهای زبانی. 42

3-9 انواع ادبی در ادبیات عوام روستای زیارت (پیر چوگان) 45

3-9-1 دوبیتی ها 46

3-9-2 ترانه ها 58

3-9-3 حنابندان 58

3-9-4 نوحه ها 59

فصل چهارم – نتایج

4-1 گویش… 64

4-1-1 گویش رودانی. 68

4-2 اشعار 70

4-2-1  لالایی ها 70

4-2-2 لالایی و چگونگی پیدایش آن در روستای زیارت سید سلطان محمد (ص) 72

4-2-3 نظر عوام روستای زیارت سید سلطان محمد (ع) درباره لالایی. 73

4-2-4 لالایی از  نظر دیگر. 74

4-2-5  موسیقی لالایی ها 74

4-2-6  هدف سرایندگان لالایی ها 75

4-2-7  کاربردهای لالایی. 75

این مطلب را هم بخوانید :

4-2-8 درون مایه لالایی ها: 75

4-2-9 جنبه های مذهبی لالایی. 76

4-2-10 لالایی مرثیه ای. 77

4-2-11 کد خداها در لالایی ها 78

4-2-12 نمونه ای از لالایی های معروف در روستای (سید سلطان محمد (ع) 81

4-3 ترانه 89

4-3-1 ننه میزاد جواد 90

4-3-2  ترانه بازی. 91

4-3-3 ترانه نیایش… 91

4-3-4 ترانه مناسبتی. 93

4-3-5 ترانه نوازش.. 95

4-3-6 ترانه کار 96

4-3-7 ترانه آموزش.. 97

4-6-8 زنبیل گردانی. 98

4-6-9 راه خدا بگیره 98

4-6-10 کنکلوجو. 98

4-6-11 مادر شوهر لبی لبی (بله بله) 99

4-6-12 زهرای زنگی. 99

4-6-13 دیغل دوغی شکسته 100

4-6-14 چستکو بالشتکو. 100

4-6-15 دکی. 101

4-6-16 پت نازی. 101

4-6-17 اخکجو اخکجو. 102

4-6-18 اولی اول بار 103

4-6-19 بازی پیزگا 104

4-6-20 بازی کرابو. 105

4-6-21 بازی چهم بنوکا 106

4-6-22 «راه» 106

4-6-23 حنابندان. 107

4-6-24 سرتراشیدن داماد 108

4-6-25 مراسم استحمام 109

4-6-27 (راه ها) اشعار ویژه عروسی. 111

4-6-28 شعری به گویش مردم زیارت سید سلطان (ع) 112

4-6-29 نمونه هایی از اشعار رایج در روستای سید سلطان محمد (ع) 113

4-7 متل. 120

4-7-1 متل کشک پا 121

4-7-2 متل شوهر بیاید. 122

4-7-4 متل اهومبا 124

4-7-5 متل مناظره ای. 124

4-7-6 متل موروکو. 125

4-8 نوحه ها 127

4-9 تعریف چیستان. 136

4-9-1 پیشینه چیستان ها 137

4-9-2 ساختار چیستان. 137

4-9-3 انواع چیستان ها 138

4-10 ضرب المثل. 141

4-11 در پایان فصل چهارم- اشعار محلی ، سراینده – جانعلی خاوند. 168

4- 12 طلاق. 206

فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری

5-1 لغات و اصطلاحات عامیانه 220

5-2 نتیجه گیری 266

5-3 پیشنهادات.. 268

منابع فارسی. 270

چکیده انگلیسی. 272

چکیده:

از آن جا که فرهنگ و ادبیات عامه و شعر و سروده، میراث ماندگار گذشتگان کشور ماست بایستی در ابعاد گوناگون، آن را شناسایی و حفظ کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی سروده ها و اشعار محلی و ادبیات شفاهی و عامه روستای سید سلطان محمد (ع) است زیرا هویت فرهنگی و تاریخی اقوام و ملل یکی از شاخص های علمی ماندگار می باشد و پرداختن به آن از ضرورت های جامعه است.

از آنجا که شکاف بین نسلی روز به روز افزایش می یابد این پدیده باعث شده تا جوان امروزی برای بیان سوز درونی خویش به روش هایی متوسل شود که نتیجه آن فراموش شدن فرهنگ ادبی نسل گذشته و از بین رفتن سروده های محلی و اصطلاحات عامیانه است.

وهدف دیگر این پژوهش زنده کردن سروده های محلی، لالایی ها، ترانه ها، شروندها و ضرب المثل ها و چیستان و دیگر بازی های محلی که در روستای روستای سید سلطان محمد (ع) وجود دارد می باشد و هم چنین معرفی این سروده ها به نسل جوان امروزی و علاقمند کردن مردم منطقه خصوصاً جوانان به حفظ میراث فرهنگی و ادبی روستای خود از طریق ثبت و نسخه برداری از آنها می باشد تا این سروده های ارزشمند که با گویش و کلمات اصیل گذشتگان است برای نسل های آینده باقی بماند.

این جانب برای خدمت به زادگاه و وطن خویش، روستای روستای سید سلطان محمد (ع) از توابع شهرستان رودان تصمیم گرفتم به گردآوری سروده ها و اشعار محلی و بررسی آنها بپردازم و برای جمع آوری واژگان و سروده های محلی به مدت شش ماه در روستا به نزد پیران و سالخوردگان، شاعران محلی و مداحان و ذاکران و صاحب نظران رفتم و ار برخی ادارات طلب همکاری نمودم که پس از تهیه مطالب، با هدایت و مشاوره، اساتید بزرگوار، دکتر اسدا… نوروزی و دکتر جواد دهقانیان به تدوین نهایی رساله پرداختم که به شرح زیر در چهار فصل نگارش گردید و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبه با اهالی و پیران روستای روستای سید سلطان محمد (ع) است.

فصل اول کلیاتی پیرامون موقعیت جغرافیایی و تاریخی استان هرمزگان و فصل دوم در رابطه با ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای سید سلطان محمد (ع) است.

فصل سوم بررسی سروده های محلی روستای سید سلطان محمد (ع) و فصل چهارم لغات و اصطلاحات محلّی روستای سید سلطان محمد (ع) است که به دقت آوانگاری شده و به ترتیب حروف الفبای فارسی مرتب و مدوّن شده است .

کلید واژه: سروده – گویش – پیر چوگان – ترانه – واژه – اصطلاحات محلی – آداب و رسوم.

از مهم ترین شاخص و تمایز ملل و اقوام مختلف همانا زبان آنهاست. زبان که خود مقوله­ای فرهنگی است می­تواند بارزترین شناسه هویت تاریخی، اجتماعی، قومی و ملی یک ملت محسوب شود و گونه­های آن چون لهجه و گویش غنای فرهنگی به زبان اصلی می بخشد و این نکته در مورد زبان فارسی که از زیر شاخه اصلی هند و اروپایی است که همانا بخشی از هویت تاریخی و ملی ایران زمین است که در بستر جغرافیایی همین مرز و بوم کهن کشورهای مجاور دچار نشیب و فرازهای زیادی شده است.

چه در فتح یونان و سلطه دو قرن آنان وچه در سلطه ترکان و حضور و سلطه اعراب مسلمان هیچ دگردیسی و انحطاط نگردیده و تغییرات جزئی اجتناب ناپذیر بوده و چنانچه این تهاجم ها صورت نمی­گرفت این اندک تغییر به علت مجاورت زبانی قابل تصور بود چون قرض گیری وقرض دادن در جنبه­های مختلف زبان از همگانی های آن است.

طبیعی است که در دوران مختلف در تقابل و تعامل با دیگر زبان ها و فرهنگ ها واژگان و اصطلاحات جدید وارد زبان فارسی شده و یا از آن به سایر زبان های دیگر راه یافته است.

میراث گران بهای ما که زبان، لهجه و گویش های ایرانی قسمتی از آن می باشد ریشه ای دیرپای دارد که به قدمت این سرزمین کهن است تاریخ و جغرافیای این مرز و بوم نشانه­ی تفکر و تدبر پیشینیان از جمله فلاسفه، دانشمندان، حکیمان، شاعران، نویسندگان و غیره است.

زبان فی نفسه در حال تغییر و تحول است همانند یک بچه متولد شده و رشد نموده شکوفا می شود و ممکن است بمیرد و نمونه زبان های مرده دنیا، زبان پهلوی، لاتین و سانسکریت هستند و البته تغییر و دگرگونی در مقوله آواها، واژگان سریع و در نحو بطئی است.

در تحولات جوامع بشری زبان ها، لهجه ها و گویش ها نیز دستخوش تغییرات می شوند. دوام و عدم تغیر کلی آنها در گذشته بستگی به عواملی چون غنای ادبی و علاقه سخنگویان به فرهنگ و آداب و رسوم خود بوده، همچنین کمبود ارتباط یا عدم ارتباط با دیگر زبان ها ازا جمله این عوامل محسوب می شود.

ولی در دنیای ارتباط با مهاجرت زیاد جمعیت از نقاطی به نقاطی دیگر وجود رسانه های همگانی چون رادیو.، تلویزیون، ماهواره، روزنانه، مجلات و وجود مراکز آموزشی عواملی هستند که در همگونی لهجه ها و یکسون شدن آنها با لهجه استاندار در یک کشور دخالت زیاد دارند. پس برای اینکه علاج واقعه را قبل از وقوع کنیم و برای این که دست ما از این گنجینه ذیقیمت کوتاه نشود همتی شایسته و بایسته می خواهد که این لهجه ها و گویش را قبل از نابودی جمع کرده و همین امروز و الا فردا دیر است.

دانشجویان و اساتید زبان و ادبیات و زبان شناسی در این زمینه وظیفه ای خطیر بر عهده دارند. از طریق جمع آوری لهجه و گویش های محلی می توان به آداب و رسوم، خلقیات، فرهنگ و وضعیت اقتصادی – اجتماعی اخلاقی، ترانه ها، چیستان ها، بازی محلی عقاید و سایر خصیصه های یک قوم دست یافت.

استان هرمزگان از نظر غنای لهجه ای یکی از مهم ترین نقاط کشور می باشد، لهجه های مینابی، رودانی، بشکردی فیشوری، کوفراربندری از لهجه ها و گویش های بارز کشور است که فقط بشکردی با دو لهجه مارزی گال و ملکی گال در شهرستان میناب بیش از 14700 سال قدمت دارد.

نقش نویسندگان، شاعران نقش بسزایی در حفظ و صیانت این گنجینه با ارزش دارند و در نقاطی که در گذشته دسترسی به آموزش کم بوده و میزان افراد تحصیل کرده و در آنجا ها کمتر از مناطق دیگر بوده، شاعران و نویسندگان رسالت سنگین تری را بر عهده داشتند تا بتوانند آداب و رسوم، تفکرات، ایده ها و سنت ها را در سینه ها حفظ کرده یا به رشته تحریر در آورند که تا برای نسل های آینده به یادگار بگذارند و بدیهی است که این امر در استان هرمزگان بالاخص روستای سید سلطان محمد (ص) و در حد امکان صورت پذیرفته است.

 

فصل اول: کلیات پژوهش

1ـ1ـ مقدمه…………………………………………………………………………………………. 2

1ـ2ـ طرح مسئله…………………………………………………………………………………… 3

1ـ3ـ پرسش‌های اساسی تحقیق…………………………………………………………………….. 4

1ـ4ـ اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………. 4

1ـ5ـ پیشینه‌ی تحقیق……………………………………………………………………………….. 5

1ـ 6ـ اهداف تحقیق………………………………………………………………………………… 5

1ـ7ـ فرضیه‌های تحقیق……………………………………………………………………………. 5

1ـ 8 ـ روش تحقیق………………………………………………………………………………… 6

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2ـ1ـ اعتدال در فرهنگ و لغت……………………………………………………………………. 7

2ـ2ـ معنای لغوی میانه‌روی………………………………………………………………………. 8

2ـ3ـ معنای اصطلاحی اعتدال…………………………………………………………………….. 9

2ـ4ـ واژگان مربوط به اعتدال…………………………………………………………………….. 9

2ـ5ـ فواید اعتدال………………………………………………………………………………….. 9

2ـ 6ـ مفهوم حقیقی اعتدال در فرهنگ قرآنی……………………………………………………… 10

2ـ7ـ عوامل خروج از اعتدال……………………………………………………………………… 11

2ـ 8 ـ افراط‌وتفریط دو طرف اعتدال……………………………………………………………… 11

2ـ9ـ ریشه‌ی افراط‌وتفریط…………………………………………………………………………. 12

2ـ10ـ اعتدال از دیدگاه حکما و دانشمندان………………………………………………………… 13

 

فصل سوم: زندگی‌نامه سعدی و مجد خوافی

3ـ1ـ زندگی سعدی…………………………………………………………………………………. 16

3ـ2ـ تحصیلات سعدی…………………………………………………………………………….. 17

3ـ3ـ ویژگی‌های اخلاقی سعدی……………………………………………………………………. 17

3ـ4ـ آثار سعدی……………………………………………………………………………………. 19

 

3ـ4ـ1ـ گلستان……………………………………………………………………………………… 20

3ـ5ـ ویژگی گلستان……………………………………………………………………………….. 21

3ـ6ـ مجد خوافی…………………………………………………………………………………… 23

3ـ7ـ مؤلفات مجد خوافی…………………………………………………………………………… 24

3ـ7ـ1ـ روضه‌ی خلد………………………………………………………………………………. 24

3ـ7ـ2ـ کنزالحکمه…………………………………………………………………………………. 26

3ـ 8 ـ برخی از ویژگی‌های سبکی روضه‌ی خلد…………………………………………………. 26

3ـ9ـ مذهب………………………………………………………………………………………… 27

3ـ10ـ ابواب روضه‌ی خلد………………………………………………………………………… 28

 

فصل چهارم: اعتدال و میانه‌روی در گلستان سعدی و روضه‌ی خُلد مجد خوافی

4ـ1ـ اعتدال در سبک گلستان……………………………………………………………………… 30

4ـ2ـ تأثیر آیات قرآن و احادیث در اشعار سعدی و مجد خوافی…………………………………… 33

4ـ3ـ اعتدال در طنز گلستان……………………………………………………………………….. 34

4ـ4ـ اعتدال و میانه‌روی در خوراک……………………………………………………………… 34

4ـ4ـ1ـ اعتدال و میانه‌روی در گفتار………………………………………………………………. 39

4ـ4ـ2ـ اعتدال در مهر و قهر……………………………………………………………………… 42

4ـ4ـ3ـ اعتدال در دوستی و دشمنی……………………………………………………………….. 43

4ـ4ـ4ـ اعتدال در انفاق……………………………………………………………………………. 44

4ـ4ـ5ـ اعتدال در دخل و خرج……………………………………………………………………. 45

4ـ4ـ6ـ اعتدال در شتاب و درنگ…………………………………………………………………. 46

4ـ4ـ7ـ اعتدال در معاشرت و برخورد……………………………………………………………. 47

4ـ4ـ 8 ـ عدالت در گلستان و روضه خلد…………………………………………………………. 48

4ـ4ـ9ـ در بیان کبر و حسد………………………………………………………………………… 58

4ـ4ـ10ـ در بیان بخل و لئیمی…………………………………………………………………….. 59

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………. 64

این مطلب را هم بخوانید :

 

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………. 68

چکیده

اعتدال و میانه‌روی یکی از اصول بنیادی در تفکر و فرهنگ اسلامی به شمار می‌آید. در آموزه‌های قرآنی امری پسندیده شمرده شده است؛ و در آثار شاعران و نویسندگان انعکاس یافته است. سعدی و مجد خوافی ازجمله کسانی هستند که به مشی اعتدالی توجه خاص نشان داده‌اند. مفهوم اعتدال به نحو بارزی در آثار سعدی و مجد خوافی نمایان است در سبک نوشتار به لحاظ استفاده‌ی معتدل از آرایه‌ها وهم در محتوا به‌عنوان یکی از فضایل اخلاقی، دینی و اجتماعی موردتوجه قرار گرفته است. توجه به اعتدال و داشتن افکار و اندیشه‌های اعتدالی به‌گونه‌ای در هر دو کتاب مشهود و محسوس است گلستان سعدی دارای ارزش ادبی کم‌نظیر انتقال‌دهنده‌ی الگوهای رفتاری مطلوب وبیان کننده‌ی واقعیت‌های اجتماعی است. روضه خلد به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند ادبی، دربرگیرنده‌ی داستان‌ها و سخنان حکیمانه بسیاری است که منشأ آن‌ها آیات و احادیث و قرآن کریم می‌باشد مجد خوافی در این به کتاب مفاهیمی چون اعتدال، مساوات، عدالت و غیره پرداخته است.

کلیدواژه‌ها: اعتدال، میانه‌روی، گلستان، روضه خلد، سعدی، مجد خوافی.

1ـ1ـ مقدمه

اعتدال از ریشه‌ی عدل به معنی میانه‌گیری مابین دو حالت یک چیز ازنظر کمّی و کیفی و تناسب برقرار کردن میان آن دو است.

اعتدال یک اصل فراگیر است که در کل نظام هستی حاکم است، در گردش سیارات به دور خورشید تعادل بسیار حساسی وجود دارد، به‌گونه‌ای که اگر فاصله آن‌ها با خورشید نزدیک شود جذب خورشید می‌شوند و براثر گرما نابود می‌گردند و اگر دورتر از حوزه جاذبه آن فرار می‌کنند و از انرژی آن بهره نمی‌گیرند این تعادل و اعتدال در سیستم بدن ما انسان‌ها نیز عجیب و حیرت‌آور است. مضمون اعتدال در ادبیات کلاسیک فارسی به طرق مختلف انعکاس یافته است. سعدی اعتدال‌گرایی و پرهیز از افراط‌وتفریط را به‌منزله‌ی معیار و الگوی رفتار فردی و اجتماعی بارها توصیه کرده است.

گلستان همیشه گوهر درخشانی است در ادبیات ایران؛ زیرا سلامت انشا و زیبایی نثر آن را معیار فصاحت قرار داده است و مطالب پراکنده‌ی آن، نمودار اوضاع‌واحوال اجتماع و نماینده‌ی طرز فکر و طرز تعقل نژاد ایرانی است (دشتی، 1388: 302).

تأثیرپذیری سعدی از قرآن در اولین سطرهای گلستان در حیث فرم و شکل اثر ادبی، محتوا و معنا آشکار است و دیدگاه قرآنی در آثار وی نفوذ دارد.

مضمون اعتدال و میانه‌روی صفت مشترکی است که هم سعدی و هم خوافی بر آن تأکید دارند چراکه خروج از اعتدال موجب غفلت از یاد خدا می‌گردد و آدمی را به ورطه‌ی تباهی می‌کشد و اعتدال تضمین‌کننده سعادت انسان در دنیا و آخرت می‌گردد.

1-6 سئوالات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….6

1-7 فرضیاتپژوهش… …..6

1-8تعاریفمتغیرها 6

1-9 روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………7

1-10 شرح کامل روش و ابزار گردآور ی داده ها …………………………………………………………………..7

1-11 جامعه آماری ، روش نمونه گیری و حجم نمونه ……………………………………………………………7

1-12 روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………….7

فصل دوم: مختصری در مورد شاهنامه

2-1 سیری تحلیلی در شاهنامه 9

2-1-1 عنوان شاهنامه. 9

2-1-2 بخش های شاهنامه 9

2-1-3 منابع شاهنامه. 10

2-2سرایش شاهنامه. 12

2-2-1 ستایش سلطان محمود. 14

2-2-2 پیشینه داستان های شاهنامه. 14

2-3 محتوا و بخش بندی.. 15

2-3-1بخش اسطوره ای 16

2-3-2 بخش پهلوانی …………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-3 بخش تاریخی.. 21

2-4 نفوذ در ادبیات پارسی و ادبیات جهان 23

2-5 بازگردانی شاهنامه به زبان های دیگر. 24

2-6 واژگان عربی در شاهنامه. 26

2-7 هزاره شاهنامه در یونسکو. 26

2-8فیلم های ساخته شده بر پایه شاهنامه. 28

2-9 پژوهشکده شاهنامه. 28

فصل سوم: جانداران در شاهنامه

3-1آب 31

3-2 خورشید. 31

 

3-2-1 خورشید و سیمرغ. 32

3-3 عناصر اسطوره ای 33

3-3-1 کوه و درخت 33

3-3-2 کوه البرز. 34

3-3-3 درختو پسپویش… 34

3-3-4 ارتباط کوه و درخت با هوم. 35

3-4 خسروانی درختان شاهنامه. 36

3-4-1 آیین هایی که با درخت پیوند دارند …………………………………………………………………………36

3-5 برخی ار درختان شاهنامه ……………………………………………………………………………………………37

3-6 سوزاندن درختان ………………………………………………………………………………………………………38

فصل چهارم: حیوانات در شاهنامه

4-1مقدمه. 40

4-2سیمرغ 40

4-2-1 سیمرغ در نوشته های دینی زرتشتی.. 41

4-2-2 پرنده ای با ویژگی انسانی.. 42

4-2-2 چهره سیمرغ در شاهنامه 43

4-2-3 آشیانه سیمرغ در متون زرتشتی.. 43

4-3-4 آشیانه سیمرغ در متون حماسی.. 44

4-3-5 آشیانه سیمرغ در متون دیگر. 44

4-3 سیمرغ در ارتباط با آیین مهر. 45

4-3-1 سیمرغ و عقاب 45

4-4 مهر 46

4-5 توتم و توتیسم. 46

4-6 انواع توتم در شاهنامه 50

4-6-1 نام ها 50

4-6-1-1 گاو 50

4-6-1-2 اسب 53

4-6-1-3 درفش …………………………………………………………………………………………………………55

این مطلب را هم بخوانید :

4-6-1-4 شیر …………………………………………………………………………………………………………….56

4-6-1-5 اژدها …………………………………………………………………………………………………………..58

4-6-1-6 گراز ……………………………………………………………………………………………………………62

4-6-1-7 گرگ …………………………………………………………………………………………………………..62

4-6-1-8 فیل …………………………………………………………………………………………………………….64

4-6-1-9 ببر ……………………………………………………………………………………………………………..65

4-6-1-10 پلنگ ………………………………………………………………………………………………………. 66

4-6-1-11 آهو …………………………………………………………………………………………………………..67

4-6-1-12 غرم …………………………………………………………………………………………………………..68

4-7 نماد شناسی اژدها در شاهنامه فردوسی …………………………………………………………………….69

4-8 ارتباط حیوانات با پهلوانان شاهنامه ………………………………………………………………………….74

4-8-1 اسب و رستم ……………………………………………………………………………………………………74

4-8-2 شبرنگ بهزاد و سیاوش ……………………………………………………………………………………..77

4-8-3 زال و سیمرغ ……………………………………………………………………………………………………79

فصل پنجم: نتیجه­گیری

5-1 نتیجه گیری.. 81

منابع. 84

چکیده لاتین

چکیده:

بررسی نقش جاندارن در شاهنامه و جایگاه آن ها در داستان ها، چندان شورانگیز است که خواننده ی شاهنامه از مطالعه ی آن در می یابد برخی از این جاندارن و حیوانات در روند حماسی ملی کارکرد و نقش بنیادین دارند و از ارتباط آن ها با پهلوانان این نکته دریافت می شود که فردوسی به اساطیر ملل باستان و اقوام گذشته که در آن بشر با حیوانات و طیور، پیوند و همبستگی داشت، بی اعتنا نبوده و داشتن مهر و عاطفه را در جانداران نیز به تصویر کشیده است. در این پژوهش بر آنیم که به بررسی حضور اکثر جاندارانی که در شاهنامه نقش اساسی داشته و دارند، بپردازیم

كلید واژه‌ها: جانداران، جانداران غیر انسان، شاهنامه ، فردوسی

مقدمه

موقعّیت تاریخی، جغرافیایی و طبیعی استان کرمان و شهرستان رفسنجان :                                                                                                                          1

استان کرمان :                                                                                      1

کرمان به روایت تاریخ :                                                             2

مراکز تاریخی و باستانی :                                                        2

ویژگی های فرهنگی کرمان :                                                        2

رفسنجان :                                                                                                 3

تاریخچه رفسنجان :                                                                           3

جاذبه های تاریخی :                                                                        3

جاذبه های طبیعی :                                                                           4

فرهنگ، آداب و رسوم، سنّت ها و مردم شناسی رفسنجان : 4

نمونه ای از دو بیتی عامیانه رفسنجانی :                 5

نمونه ای از لالایی :                                                                        6

نمونه ای از باورهای قدیمی رفسنجان :                          6

فصل اوّل : کلیّات طرح تحقیق                                   7

1-1- بیان مساله                                                               8

1-2- پرسش اصلی تحقیق                                                   9

1-3- اهمّیّت تحقیق                                                             9

1-4- اهداف تحقیق :                                                        9

کاربرد گویشها :                                                                                 9

1-5- فرضیّه های تحقیق:                                              10

1-6 تعریف واژگان کلیدی                                            10

فصل دوم : پیشینه تحقیق                                         12

2-1 پیشینه تحقیق:                                                        13

 

فصل سوّم : روش تحقیق                                                  19

3-1- روش تحقیق                                                                20

3-1-1 : روش تحقیق                                                                         20

3-1-2 : ابزارهای گردآوری اطلاعات                                   20

 

3-1-3 : روش تجزیه و تحلیل اطلاعات                                20

فصل چهارم : یافته های تحقیق                           21

4ـ1 : تعریف اصطلاحات و واژها :                           22

4ـ2ـ1 گروه همخوان                                                                        22

4ـ1ـ2 جمله                                                                                           22

4ـ1ـ3 چاکنایی                                                                                   22

4ـ1ـ4 دولبی                                                                                        22

4ـ1ـ5 زبان                                                                                           22

4ـ1ـ6  واژه مرکب                                                                            23

4ـ1ـ7  واژه مشتق                                                                          23

4ـ1ـ8  واج                                                                                           23

4ـ1ـ9  واژه                                                                                        23

4-1-10 اندامهای گفتار                                                               23

4ـ1ـ11 آهنگ                                                                                        24

4ـ4ـ12  انسدادی                                                                               24

4ـ1ـ13 تکواژ                                                                                      24

4ـ1ـ14  تکیه :                                                                                  25

4ـ2: بررسی آوا شناسی و واج شناسی                   26

4-2-1- واکه ها :                                                                            26

4-2-1-1- واجهای واکه ای :                                                26

4-2-1-2- واجگونه های واکه ای                                       27

4-1-1-3-واکه های مرکب (دوگانه)                                  30

4-1-1-4- واکه های میانجی                                                  30

4-2-2- همخوانها                                                                               31

4-2-2-1- واجهای همخوانی                                                     31

4-2-2-2- ساختمان هجا                                                             35

4-2-2-3- آواهای زبان فارسی  :                                     36

4-2-2-4- توازن واجی                                                                37

این مطلب را هم بخوانید :

4-2-2-5- دگرگونی همخوان ها                                             37

4-2-2-6- تکیه                                                                                 48

4-3 : صرف (ساخت واژه)                                               50

4-3-1- اسم                                                                                             50

4-3-1-1-ساده-مرکّب :                                                                50

4-3-1-2- جامد – مشتق :                                                        50

4-3-1-3- مفرد – جمع                                                                51

4-3-1-4- معرفه – نکره                                                           51

4-3-2- اضافه                                                                                   52

4-3-3 ضمیر                                                                                         54

4-3-1-3-1- ضمیر در جایگاههای نحوی جمله :   56

1- جایگاههای بنیادین :                                                   56

2- جایگاههای توضیحی                                                           58

3- جایگاههای وابسته                                                           59

3-1- مضاف الیه                                                                         59

3-2- بدل                                                                                          60

4-3-4- صفت                                                                                     60

2- صفت اشاره :                                                                         60

3- صفت اشاره تأکیدی                                                           61

4- صفت پرسشی                                                                               61

5- صفت مبهم                                                                                 61

6- صفت تعجّبی                                                                               61

7- صفت عددی                                                                                 61

4- 3-5- قید                                                                                  62

4-3-6-  نقش نماها                                                                 63

4-3-7- نشانه ندا                                                                    64

4-3-8- نشانه تصغیر                                                               65

4-3-9- اصوات                                                                               65

4-3-10- فعل                                                                                  66

10-1-زمان :                                                                                  66

10-1-1- شکل ساخته شده از بن مضارع :                67

10-1-2- ماضی (گذشته) :                                                    70

10-1-3- ستاک حال                                                                    71

10-1-4- ستاک گذشته                                                               71

4-3-11- مصدر                                                                               72

4-3-12- اسم مفعول (صفت مفعولی)                              72

4-3-13- شخص                                                                                  73

4-3-14-جهت (لازم،متعدّی)                                                      73

4-3-15- فعل معلوم و مجهول                                            74

4-3-16- فعل از نظر ساخت اشتقاقی : (ساختمان)           75

4-3-18- پیشوندهای اشتقاقی :                                      78

4-3-19- پسوندهای اشتقاقی                                              79

4-4 نحو (ساخت جمله) :                                               82

4-4-1- نحو :                                                                                       82

4-4-2- مطابقه فعل با نهاد در مفرد و جمع             82

4-4-3- اقسام جمله                                                                         84

4-4-4- اجزای جمله                                                                         86

4-4-5- ساختمان و ترتیب اجزای جمله :                        87

4-4-5-1- جمله خبری (اخباری التزامی)                    87

4-4-5-2- جمله های پرسشی :                                                88

4-4-5-3- جمله های امری – ندایی :                             88

4-4-5-4- جمله های تعجّبی :                                                89

4-4-6- انواع گروه در جمله                                                   89

4-4-7- گروه فعلی مرکّب                                                              92

4-4-8- تطابق فاعل و فعل از نظر شخص و شمار :  93

4-4-9- جمله و اجزاء آن                                                            93

4-4-10- حذف در جمله                                                                    94

4-4-11- انواع جمله از نظر جایگاههای بنیادی:  97

4-4-12- انواع جمله از نظر نوع  فعل                        100

4-4-12-1- جمله با فعل اسنادی                                     100

4-4-12-2-جمله با فعل غیر اسنادی :                       101

4-4-13- مفعول و انواع مفعول :                                      101

4-4-13-1-مفعول مستقیم :                                                   102

4-4-13-2-مفعول غیر مستقیم :                                        102

4-4-14- انواع جمله از نظر تعداد فعل                      104

4-4-14-1-جمله ساده :                                                           104

4-4-14-2- جمله مرکّب :                                                        104

یک- جمله مرکّب همپایه :                                                105

دو– جملات مرکب ناهمپایه :                                           105

4-4-14-3- جمله شرطی                                                              106

4-4-15- انواع جمله از نظر آهنگ :                              107

4-4-15-1- افتان                                                                         107

4-4-15-2- خیزان                                                                         107

4-4-15-3- خیزان افتان                                                        107

فصل پنجم : نتیجه گیری                                          108

نتیجه گیری :                                                                                    109

پیشنهادها :                                                                                       111

پیوست                                                                                                               136

منابع                                                                                                               144

 

 

 

 

 

 

 

 

نشانه ها

نشانه های آوایی که در این پژوهش برای واج نویسی به کار رفته است :

الف-همخوانها

نشانه های آوایی                                    نشانه های فارسی

B                                                               ب

P                                                               پ

M                                                               م

V                                                                 و

F                                                                 ف

D                                                                 د

T                                                                 ت

Z                                                                ز/ذ/ض/ظ

S                                                                س/ص/ث

N                                                                ن

R                                                                 ر

L                                                                  ل

J                                                                  ج

چ

                                                                  ش

Y                                                                  ی

G                                                                  گ

K                                                                 ک (پیش کامی)

C                                                                ک (پس کامی)

X                                                                  خ

q                                                                  ق

غ

H                                                                 ه/ح

و                                                                   ع/ء

 

 

 

ب-واکه ها

اَ / ا

ـــَـــ

I                                                             ای

E                                                            ــــِــ

¶                                  کسره بسیار خفیف مثل واژه ی سرا  s¶ra

O                                                        و/ ــــُــ

U                                                       اوَ/وَ

ew                               اِو/و : مثل واژه ی جِوُد-jeud : به معنای یهودی

 

چکیده :

زبان فارسی زبان نوشتار ، زبان شعر و ادب و زبان علمی مشترک ماست اما فارسی زبانان در هر گوشه  و کنار این سرزمین به فارسی صحبت می کنند که با وجود اشتراک در اصول و مبانی با فارسی رسمی ، هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. این رساله در پنج فصل گرد آوری شده است، فصل اوّل به بیان مسأله و پرسش اصلی تحقیق ، اهداف و فرضیّه تحقیق پرداخته شده است ، در فصل دوّم ، پیشینه تحقیق ، فصل سوّم روش تحقیق آمده است ؛ فصل چهارم ،  به تجزیه و تحلیل تحقیق پرداختم ، که شامل چهار بخش است ؛بخش اوّل آن به تعریف اصطلاحات پرداختم و در بخش دوّم به بررسی آواشناسی و واج شناسی و در بخش سوّم به صرف و در بخش چهارم به نحو پرداخته شده است ؛ فصل پنجم شامل نتیجه گیری و پیشنهاد و فهرست واژه نامه و نشانه ها و نقشه و پیوست  است .

گردآوری گویش های محلّی و پژوهش در آنها از دیدگاه تاریخ و مردم شناسی هم اهمّیّت دارد زیرا به وسیله بررسی واژگان می توان نقطه های مبهم و تاریک سرگذشت یک قوم را روشن و خط سیر اقوام گذشته را مشخص کرد و اطلاعات سودمندی را جهت تحقیقات فراهم کرد و راهنمای ما در شناخت تار و پود فرهنگی ، اجتماعی  و آداب زندگی مردم صاحب آن گویش شود و آن گاه در بررسی تاریخ و ادبیات و برقراری روابط می توانیم از موضعی آگاهانه برخورد کنیم.

در این رساله به بررسی زبان شناختی گونه زبانی رفسنجان پرداخته می شود که استخراج
واژه های گویشی و توصیف آنها و بررسی دگرگونی ها و قواعد دستوری ساخت شناسی و ساختار (صرف و نحو) مقایسه و تطبیق موارد اختلاف و اشتراک آن قواعد دستوری گونه رفسنجانی با فارسی معیار نشان داده شده است. و واژه گویشی مستقیما از زبان گویشوران گردآوری و با آوای آن ثبت شد و گفتگوی مستقیم ثبت مکالمات ، افسانه ها ، داستان ها ،
مثل ها ، شعرها دعاها و … فرهنگ و آداب و رسوم می توان به گونه زبانی رفسنجان پی برد.

 

کلید واژه: رفسنجان ، لهجه ، گویش ، زبان ، فرهنگ و آداب و رسوم

 

 

 

 

مقدمه:

زبان یک نهاد اجتماعی است و در جوامع بشری به عنوان یک ابزار برای برقراری ارتباط به کار میرود، تحوّل بر اساس بنیادهای جامعه، سیاست، مذهب، آداب و اصول و مشاغل می باشد، در دستور زبان هم تحوّل ایجاد میشود، زبان به جامعه وابسته است و به طبع با تحّول که در جامعه رخ میدهد زبان هم تحّول میگیرد و واژگان که افراد در جامعه به کار می برند بیش از هر چیزی دگرگونیهایی اجتماعی را در جامعه باعث میشود.

آشنایی با گویشهای محلّی و منطقه ای یک محدوده سرزمینی از جمله رفسنجان به عنوان یکی از راههای شناخت آداب و رسوم و خلقیّاتی یک قوم و یک گروه محسوب میشود.

گاه با شناخت گویشها، اصطلاحات، ضرب المثلهای یک منطقه نحوه نگرش رفتار اجتماعی آن منطقه به عنوان آداب و رسوم آن خطه خودنمایی میکند.

گویش شناسی یکی از شاخه های علمی زبان شناسی است که هدف آن گردآوری گویشها و توصیف علمی آنها می باشد، گویشها و زبانهای محلی منبع بسیار غنی برای پژوهشهای زبانی، ادبیّات، جامعه شناسی و مردم شناسی و تاریخی می باشند استفاده از دستور و واژگان بسیاری از نکات مبهم و زیان هنگفتی که متوجه تاریخ زبانهای ایران در نتیجه تاریخ زبان فارسی خواهد شد را دریافت.در بررسی زبان شناختی پژوهشگر باید از هر دو علم زبان شناسی و دستور زبان یاری بجوید و به گفته خطیب رهبر دستور زبان فارسی از قاعده هایی که برگرفته از زبان است و درست گفتن و درست نوشتن را در بیان فکر و مطلب به ما می آموزد فراهم آمده است.

فکر و اندیشه در قالبی ریخته می شود که به آن جمله گویند، جمله هم از اجزایی ساخته می شود که کلمه نام دارد و هر کلمه از حرف ترکیب می شود و حرف از صوت که در هر گونه زبانی به شیوه خاص تلفظ می شود.

هدف زبان شناختی یک گونه زبانی نیز بررسی واژگان از نظر ساختار و ساخت شناسی
می باشد. (خطیب رهبر، 1381: 9)

این پژوهش شامل پنج فصل می باشد فصل اوّل  کلیّات طرح تحقیق فصل دوم پیشینه تحقیق و فصل سوّم روش تحقیق و فصل چهارم یافته های تحقیق و فصل پنجم نتیجه گیری، پیشنهاد ها و واژه نامه می باشد.

موقعّیت تاریخی، جغرافیایی و طبیعی استان کرمان و شهرستان رفسنجان :

استان کرمان :

در جنوب شرقی ایران واقع شده است و از شمال با استان های خراسان و یزد و از جنوب با استان هرمزگان، از شرق با سیستان و بلوچستان و از غرب با استان فارس همسایه است. مساحت این استان در حدود 175069 کیلومتر مربع و پس از خراسان دومین استان پهناور کشور می باشد که در حدود 11 درصد از خاک ایران را در بر گرفته است.

سابقه سکونت و استقرار انسان در سرزمین کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد.

این منطقه یکی از قدیمی ترین نواحی ایران به شمار می رود و در گذر زمان گنجینه های فرهنگی و تاریخی گرانبهایی در آن پدید آمد که نمایانگر روند تاریخی، حیات اقتصادی و اجتماعی آن است.

کرمان به روایت تاریخ :

قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار دوران ساسانی در مشرق شهر کنونی کرمان که هنوز خرابه های آن برجاست – گواه بر این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان که در همین محل، شهری آباد یا قلعه ای مهم وجود داشته است. مؤلف جغرافیای کرمان، معتقد است که در حدود 220 پیش از میلاد – به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر –  این محل «گواشیر» نام داشته و مرکز ولایت کرمان بوده ایت. بنابر گفته «هرودت» کرمانیان از ده طایفه پارسی ها می باشد.

در روایات اساطیری آمده که کیخسرو، کرمان و مکران را به رستم بخشید و همچنین نشانه هایی از فرمانروائی «بهمن» بر این خطه می دهند و سپس سخن از حکومت اشکانیان است که اردشیر بلاش اشکانی را شکست داد و بنای گواشیر را در پنج هزار و هفت صد و هفتاد و دو سال بعد از هبوط آدم به طالع میزان بنا نهاد. گویند کرمان آخرین پناهگاه یزدگرد پادشاه ساسانی بوده است و کرمان در زیر سلطه حکومتهای قدرتمند مثل دیلمیان، آل بویه و سلاجقه قرار گرفت. و بعد از انقراض سلسله زند به وسیله آقامحمدخان قاجار و تصرف کرمان ظلمهای بی شمار به مردم کرمان کرد.

گرچه جانشینان او تلاش کردند تا با اعزام حاکمانی مدیر و مدبر همچون «ابراهیم خان ظهیرالدوله» محمد اسماعیل خان لوری «وکیل الملک» به بازسازی کرمان و تحبیت قلب ها بپردازند و با برپایی آثاری چون مجموعه ابراهیم خان و وکیل گذشته ها تا حدودی را به فراموشی بسپارند.

مراکز تاریخی و باستانی :

مدرسه گنجعلیخان، مدرسه حیاتی، مدرسه شفیعّیه، مدرسه ابراهیم خان، مقبره خواجه اتابک، گنبد جبلیه، گنبد سبز، گنبد مشتاقیه، باغ شاهزاده ماهان، چهارسوق گنجعلی خان، میدان گنجعلی خان، یخدان مؤیدی، حمام گنجعلی خان و کاروانسرای وکیل، کاروانسرای حاج آقا علی، تخت درگاه قلی بیگ، مسجد امام، مسجد پامنار، ارگ بم و … می باشد.

ویژگی های فرهنگی کرمان :

فرهنگ زرتشتی، اعیاد مذهبی، جشن سده، جشن مهرگان، مهمان نوازی، توجه به اعتقادات و باورهای مذهبی و پای بندی به مراسم ملّی و سنتّی می باشد.

از مهمترین صنایع دستی کرمان : قالی، پته، قلم زنی مس و چاقوسازی نام برد.

استان کرمان شامل شهرستان های زیادی است که از جمله شهرستان رفسنجان که به ذکر آن می پردازم :

رفسنجان :

سرزمین مردان و زنان پرتلاش و انسان های سخت کوش و متفکری است که در بستری از سختی ها و مشکلات کویر، دیاری آفریده و سرزمینی را پی ریخته اند که به خطه طلای سبز معروف گردیده است. زندگی این مردم با کار و سازندگی عجین شده و ادامه حیات خود را در این معبر مقدس جستجو می کنند.

رفسنجان با وسعت 10678 کیلومتر مربع و حدود 300000 نفر جمعیت در جنوب شرق ایران و در شمال غربی استان کرمان قرار دارد و از شمال به استان یزد و از جنوب به شهرستان های بردسیر و سیرجان و از غرب به شهرستان شهربابک و از شرق به زرند و کرمان محدود
می شود و دارای 6 شهر : رفسنجان، کشکوئیه، انار، امین شهر، سرچشمه، بهرمان، نوق و فردوس می باشد.

رفسنجان به دلیل مجاورت با کویر از جمله مناطق نیمه خشک و کم باران به شمار می رود. تابستان های آن گرم و زمستان هایش سرد و خشک است.

تاریخچه رفسنجان :

رفسنجان شهری در آغوش کویر :

رفسنجان با تاریخی ریشه دار و قدمتی چند هزار ساله، همچون نگینی گرانبها بر دل کویر ایران می درخشد روایت تلاش و جدال دائمی مردم این ناحیه در طول تاریخ برای غلبه بر طبیعت ناسازگار این دیار، اسطوره ای است که باید به واقعیت پیوسته و به همین جهت رفسنجان کانونی پرجاذبه برای به وجود آمدن الگوهای مناسب مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و فعالیت های صنعتی، معدنی، کشاورزی و تجاری بوده است.

رفسنجان شهری است از به هم پیوستن مجموعه روستاهای بهرام آباد، سعادت آباد، ده شیخ، عباس آباد، رحمت آباد، مؤمن آباد، کمال آباد و علی آباد تشکیل شده است.

به موجب یک نظر واژه رفسنجان معرب واژه رفسنگان است این تعبیر «رفسن» به معنی مس و «کان» به معنی معدن آمده است به طور کلی یعنی محلی که معدن مس وجود دارد. که پس از حمله اعراب به مرور تبدیل به رفسنجان شده است. بنا به نقل عامیانه ای نیز این محل ابتدا «سنجان» نام داشته و بر اثر سیل تخریب شده است و به آن رفت سنجان و به مرور زمان رفسنجان گفته شده است.

جاذبه های تاریخی :

گرچه این دیار بارها توسط جهان گشایانی مثل تیمور، ازبک و دیگر اقوام مرز گریز تحت سلطه در آمده و غارت شده اما رونق این شهرستان باعث گردیده که در گوشه و کنار این دیار آثار و ابنیه تاریخی وجود داشته باشد. مثل قلعه ها، کوشکها، کاروانسراها، تیمچه، بازارها، آب انبارها، حمام ها، قیصریه رفسنجان، مراکز فرهنگی مذهبی، کاروانسرای کبوتر خان، خانه حاج آقا علی یا بزرگترین خانه خشتی جهان و آب انبار حاج آقا علی می توان اشاره کرد. علاوه بر موارد فوق شرایط اقلیمی، معادن عظیم مس سرچشمه که طبیعت این دیار به ارمغان آورده است می توان اشاره کرد.

جاذبه های طبیعی :

علاوه بر موارد فوق شرایط اقلیمی، معادن عظیم مس سرچشمه، بزرگترین جنگل مصنوعی جهان (باغات 120 هزار هکتاری پسته) و ییلاقاتی چون سرچشمه داوران، دره در، راویز و خنامان نیز از جاذبه های طبیعت این منطقه است : بام رفسنجان، آبشار لولی کش، آب گرم ده ظهیر، رودخانه شاهزاده عباس، آب جوشان راویز و پدیده طبیعی چاه دریا نیز از اماکنی است که طبیعت برای مردم به ارمغان آورده است.

محصولات کشاورزی رفسنجان پسته است.

ارتفاعات نوق و داوران، کوههای معدن سرچشمه، کوه کمر و کوه سبز پوشان می باشد.

فرهنگ، آداب و رسوم، سنّت ها و مردم شناسی رفسنجان :

آداب و رسوم و عقاید و عادات اقوام و ملل بیانگر تفکر و خصوصیات آنهاست و از این طریق می توان روحیّه، متعلقات و خلقیّات خاص هر ملّت را دریافت.

منظور از فرهنگ مردم، دانستنی های توده مردم است که در قالب افسانه ها، قصه ها، لطیفه ها، ضرب المثل ها، معماها، ترانه ها، دعاها، نفرینها، قسمها، کنایات و … در یک منطقه رواج دارد.

فرهنگ مردم هر منطقه، طی سالیان متمادی با لهجه و طرز تفکر و محیط زندگی مردم آمیخته شده و در نتیجه موجب تفاوت هایی میان مردم مختلف شده است.

از جمله مشخصه های مردم رفسنجان، پای بندی آنها به آداب و رسوم و سنّت های ملّی مذهبی است تا آنجا که برخی از رسوم نظیر جشن سده، در کرمان و رفسنجان هنوز با شکوه برگزار می شود و همچنین مراسمی چون عید نوروز، چهارشنبه سوری، سیزده به در، خانه تکانی، تهیه سبزه و … همراه با آداب و رسوم خاصی مانند پختن سمنو، کماچ سهن (سن) و سایر خوراکی ها به گونه ای با شکوه برگزار می شود.

سایر مراسم مانند شب چله، شب شیشه و برخی جشن های ملّی و سنّتی دیگر نیز مورد توجه و احترام مردم رفسنجان است. روحیّه مردم رفسنجان متأثر از فرهنگ این جامعه است.

رفسنجانی ها صبور، قانع، فعال ، امین ومهمان نوازند و در رفسنجان به نسبت جمعیت خود مراسم سوگواری وارادت به خاندان آن عصمت و طهارت(ع) بیشتر ازجاهای دیگر برگزار
می شود.

انداختن سفره های نذری مختلف توسط زنان، اعتقاداتی چون تهیه ی چهل بسم الله در روز شهادت مولای متقیان، چهل منبر و روشن کردن شمع تهیه وخیرات وانواع خوراکی ها مثل روغن جوشی، حلوا، ابرام خانی(شله زرد)، ابگوشت امام حسینی، خیرات گوشت گوسفند و .. از سایر سنت های موجود در این دیار است.

در گذشته بازی هایی وجود داشت که امروز جز در برخی از روستاها آن هم به ندرت نمیتوان یافت مانند (اتلک تی تتلک)(سنگ شیشو)(گلپوچ) قایم موشک، شتر سواری و …. که هنوز هم در رفسنجان رواج دارد.

لازم به ذکر است که رفسنجانی ها گاه از اصطلاح چاق شدن به معنای درمان شدن و بهبود بیماری استفاده می کنند.

رفسنجانی ها در مورد سن و سال بر این باورند که بیست (نیست) چل (ول) پنجاه(ورجا) شصت(نشست) هفتاد(اوفتاد) نود (کنج لحد)

و نان های سنّتی که هنوز پخت می شود توسط زنان زحمتکش رفسنجانی مثل نون ارزن، نون بربری، فطیر(پتیر)، جو) کوپو، کورنو، پرزده، روغنی، شاطرو، شیری، تیری، ذرت و غذاهای سنتی مثل اماچو (شولی)، اماچو مکو، چغوت بریزو، پختو، تاس کباب، قاتق بابونه، گورماس، اماچو هوریشو، شامی، کشک کله جوش، فسنجان با پسته، اشکنه، آب دوغ خیار و خرما بریزو.

از جمله مساجد دیدنی این شهر مسجد جمعه( جامع) حاج شریف است که با سبک معماری بدیعی ساخته شده است.

مسجدابوالفضل انار و مسجد تاج آباد که از دوره صفویه بر جامانده از اهمیّت خاصی برخوردار است.

مراسم خواستگاری و ازدواج نیز در این شهر با شکوه خاصی برگزار می شود از مراسم خواستگاری تا بله برون تا جشن نامزدی و جشن عروسی مورد توجّه است که بزرگترها و ریش سفیدان فامیل با خانواده مرد به خواستگاری دختر مورد نظر می روند و البتّه با کله قند و نقل و شیرینی و گل و مراسم بعد مراسم بله برون است که خرج بله برون با خانواده دختر می باشد که خانواده داماد با فامیل های خود هدایایی را که شامل قرآن، چادر سفید، شیرینی، کله قند، کیک، کفش، نبات و سرویس طلا می باشد به طریقه خاصی در سینی ها یا به طریق امروزی در ظرف های مخصوص می گذارند و به خانواده عروس می برند و جشن می گیرند و خانواده داماد وقتی که کفش عروس را هدیه می دهند باید پول در کفش عروس بگذارند و عروس کفش ها را بپوشد و مراسم های بعدی عقد و عروسی است که برگزار می شود.

نمونه ای از دو بیتی عامیانه رفسنجانی :

غریبی سخ مرا دل گیر داره               فلک ور گردنم زنجیر داره

فلک از گردنم زنجیر وردار           که غربت خاک دامنگیر داره

 

همچنین :

سر کوه بلند فریاد کردم               امیرالمومنین را یاد کردم

امیرالمومنین ای شاه مردون          که رو ور قبله ی حاجات کردم

و دوبیتی هایی مثل:

دو چشمونم به دراومد به یکبار                       زبس که گریه کردم از غم یار

بده دستمال ببندم روی چشمم                     که شاید چاق بشه از بوی دسمال

نمونه ای از لالایی :

لالالالا گلم باشی                           بخوابی از سرم واشی

لالایی ات می کنم با دس پیری                    که دس ننوی پیر بگیری

لالایی ات می کنم خوت نمی یاد                    بزرگت می کنم یادت نمیاد

 

نمونه ای از باورهای قدیمی رفسنجان :

اگر کف دست انسان بخارد پولدار می شود.

اگر در فنجان چای یک پر چای روی فنجان آمد ، مهمان می رسد.

شب شیشه زائو که به شب شیشه معروف است ، شیشه ای را بالای بام می گذارند . عده ای هم از بستگان شب زنده داری می کنند تا از آمدن جن و شیشه جلوگیری کنند.

اگر گوشت همدگه رو بخورن استخون همدگه رو لرد نمی دازن.

نمونه ای از ضرب المثل های رفسنجانی :

آب از کنج ناخونش نمی چکه : کنایه از خسیس بودن است.

(ترش بالا)  چلو صافی به آفتابه میگه دو کتو : کنایه از شخص پر عیب که عیب دیگران را
می گوید.

خونه همسایه کماچه به ما چه : کنایه از دخالت نکردن در کار دیگران

نانش را بگیر جانش را نگیر

فصل سوم

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………21

فصل چهارم

بخش اول)صناعات لفظی در مثنویهای خواجوی كرمانی(…………………………………………………………….25

جناس(تجنیس) ……………………………………………………………………………………………………………………………….26

جناس تام …………………………………………………………………………………………………………………………………………26

جناس ناقص (مُحرّف)……………………………………………………………………………………………………………………….47

جناس خط(مصحَّف) ………………………………………………………………………………………………………………………..49

جناس زاید ……………………………………………………………………………………………………………………………………….57

جناس مکتنف…………………………………………………………………………………………………………………………………….63

جناس مذّیل……………………………………………………………………………………………………………………………………….68

جناس مضارع……………………………………………………………………………………………………………………………………..75

جناس لاحق……………………………………………………………………………………………………………………………………….82

جناس مطرف…………………………………………………………………………………………………………………………………….93

جناس مرکب …………………………………………………………………………………………………………………………………….97

جناس مزدوج(مردد، مکرر)…………………………………………………………………………………………………………….101

جناس اشتقاق ………………………………………………………………………………………………………………………………..102

جناس شبه اشتقاق ………………………………………………………………………………………………………………………..107

مجموعه ی سجع

ترصیع………………………………………………………………………………………………………………………………………………110

موازنه (ممائله)…………………………………………………………………………………………………………………………………113

تضمین المزدوج(ازدواج، اعنات القرینه)………………………………………………………………………………………….118

تکریر(مکرر)……………………………………………………………………………………………………………………………………..123

تردید………………………………………………………………………………………………………………………………………………..126

واج آرایی (توزیع ، هم حروفی و هم صدایی)…………………………………………………………………………………128

تصدیر (رد العجز علی الصدر و رد الصدر علی العجز)……………………………………………………………………..135

بخش دوم(صناعات معنوی در مثنویهای خواجوی كرمانی)…………………………………………………………148

مراعات نظیر(ائتلاف،‌تناسب، متناسب،‌مناسبت، تلفیق، توفیق، مواخات)………………………………………149

 

تضاد (طباق، متضاد، مطابقه، تطبیق، تکافو)…………………………………………………………………………………..165

طباق سلب……………………………………………………………………………………………………………………………………….171

پارادكس (متناقض نما)……………………………………………………………………………………………………………………173

استتباع(مدح موجه و ذم موجه)……………………………………………………………………………………………………..182

ایهام(توریه،توهیم،تخییل)……………………………………………………………………………………………………………….189

ایهام تناسب……………………………………………………………………………………………………………………………………..204

سیاقه الاعداد (اعداد، تعدید)………………………………………………………………………………………………………….209

تنسیق الصفات ……………………………………………………………………………………………………………………………….213

تفریق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….220

مبالغه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..222

تبلیغ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………222

اغراق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..224

غلو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………226

تصلّف……………………………………………………………………………………………………………………………………………….235

بخش سوم: در دیگر صناعات معنوی…………………………………………………………………………………………….238

ابداع………………………………………………………………………………………………………………………………………………….239

بخش چهارم:اصطلاحات و صناعات شاخه های دیگر بلاغت در بدیع………………………………………….265

قسم………………………………………………………………………………………………………………………………………………….266

بخش پنجم: اصطلاحات علم قافیه مطرح در بدیع………………………………………………………………………267

مصرّع……………………………………………………………………………………………………………………………………………….268

مردّف……………………………………………………………………………………………………………………………………………….274

بخش ششم: اصطلاحات انواع ادبی مطرح در بدیع…………………………………………………………………….279

ملمّع……………………………………………………………………………………………………………………………………………….280

سوال و جواب…………………………………………………………………………………………………………………………………281

ماده تاریخ……………………………………………………………………………………………………………………………………….283

بخش هفتم: در تلمیحات و دقایق ادبی………………………………………………………………………………………..286

تلمیح……………………………………………………………………………………………………………………………………………….287

اقتباس …………………………………………………………………………………………………………………………………………..295

این مطلب را هم بخوانید :

کهن باوری………………………………………………………………………………………………………………………………………298

سنت ادبی………………………………………………………………………………………………………………………………………..300

صفت نمایی…………………………………………………………………………………………………………………………………….308

فصل پنجم(نتیجه)

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………….313

نمودارها

نمودا(انواع جناس)…………………………………………………………………………………………………………………………..315

نمودار(صفات لفظی)………………………………………………………………………………………………………………………..316

نمودار(صفات معنوی)………………………………………………………………………………………………………………………317

نمودار(اصطلاحات انواع ادبی مطرح در بدیع)…………………………………………………………………………………318

نمودار(در تلمیحات ادبی)……………………………………………………………………………………………………………….319

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………320

چكیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………….321

چکیده

خواجو شاعر بزرگ کرمانی از جمله اولین کسانی است که به خمسه سرایی پرداخته است و اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم بعد از نظامی و امیرخسرو دهلوی سومین نفری است که این کار را انجام داده، خواجو مثنویهای خود را با استادی خاص سروده است و صناعات بدیعی را در مثنویهایش به وفور به کار برده و بسامد این صنایع در مثنویهای خواجو زیاد می باشد که این امر باعث زیباتر جلوه دادن اشعار خواجو گردیده و در کنار داستانهای بسیار زیبا مثنوی های  خواجو را به غایت زیبا و خواندنی کرده است.

صناعات بدیعی در زیباسازی ساختار شعر از اهمیت و درجه ی بسیار والایی برخوردار است و هدف از این تحقیق نمایان ساختن این صنایع زیبا و میزان به کارگیری و اندازه ی کاربرد صناعات بدیعی در مثنویهای خواجوی بزرگ می باشد.

خواجو علاوه بر اینکه به تمام آرایه های ادبی اشراف کامل داشته در علومی مانند نجوم نیز تبحّر داشته و توانسته از این علم در صنایعی مانند کهن باوری و ماده ی تاریخ و ایهام به خوبی استفاده نماید و زیبایی اشعار خود را دوچندان کند. اشعاری که نام خواجو را نه تنها در کرمان بلکه در ایران و اگر غلو نباشد در جهان بلند آوازه کرده است.

واژگان کلیدی

خواجوی کرمانی، مثنوی ها، صناعات بدیعی ، صناعات لفظی، صناعات معنوی

مقدمه

به نام نقش بند صفحه ی خاک                                 عذار افروز مهرویان افلاک

یکی از مفاخر بزرگ کرمان و حتی  ایران، ملک الفضلاء و افضل الشعراء، نخلبند دیوان نکته دانی افضل الدین خواجوی کرمانی با همه ی عظمت و بزرگی که دارد و شاعران بزرگی همچون حافظ از معلومات وی بهره ها برده و از اشعار او استقبال نموده اند و حتی حافظ در شعری که منسوب به اوست در مورد خواجو چنین گفته است:

استاد غزل سعدی است نزد همه کس اما          دارد سخن حافظ طرز سخن خواجو

با این حال باز هم خواجو مورد توجه چندانی قرار نگرفته و مورد بی مهری واقع گردیده است که شاید یکی از دلایل این مسئله موقعیت زمانی خواجوست که درست در زمانی مابین دو شاعر بزرگ و بلندآوازه ی شیراز یعنی شیخ اجل سعدی و حضرت حافظ قرار گرفته است که این مسئله باعث کمرنگ تر جلوه کردن خواجو شده است و مسئله ی دیگر مربوط به خمسه نویسی وی می باشد. چنانکه می دانیم بعد از نظامی نخستین کسی که به کار خمسه پرداخته است امیرخسرو دهلوی است و بعد از او خواجو به این امر پرداخته است و شاید بعضیها فکر می کنند که خمسه ی خواجو تقلیدی از خمسه ی نظامی است و همین امر نیز باعث شده که خواجو در خمسه نویسی نیز به نحوی در سایه ی نظامی قرار گرفته و این آثار به غایت زیبا و ارزشمند تحت سیطره ی خمسه ی نظامی کمرنگ جلوه می نماید. خواجو درست است که به خمسه ی نظامی نظر داشته و آن را خوانده و از آن درس و الهام گرفته که این خود یک امر طبیعی است و خود خواجو نیز چند جا با احترام از نظامی یاد کرده است.

گرچه سخن پرور نامی توئی                                       معتقد نظم نظامی توئی

درگذر از مخزن اسرار او                                   بر گذر از جدول پرگار او

خازن مخزن دل دانای توست                                        محرم اسرار خرد رأی توست

ولی می بینیم که ضمن محترم شمردن نظامی از دل دانا و خرد والای خویش نیز مدد می خواهد و بر این اساس است که مقید نبوده است که از هر پنج مثنوی نظامی حتی به صورت ظاهر پیروی کند مثلاً گوهرنامه که بر وزن خسرو و شیرین است بکل از سیاق مثنوی نظامی خارج است و همچنین همای و همایون که بر وزن اسکندرنامه است کاملاً موضوعی دیگر را دنبال می کند. جز دو مثنوی او، یکی روضه الانوار که در وزن سبک و سیاق مخزن الاسرار سروده شده و دیگری گل و نوروز که در وزن و سبک و سیاق خسرو و شیرین است. سایر مثنویات خواجو بازگوکننده ی مطالب دیگری است.

به هر حال به خاطر این مسائل که بازگوشد خواجوی بزرگ آن چنان که واقعاً لایق اوست در بین مردم فروغ چندانی ندارد.

بنابراین بنده ی حقیر به خاطر داشتن عِرق ملی و علاقه ی زیاد به خواجو پس از مشورت با استاد راهنمای خویش جناب آقای دکتر اسفندیار پور تصمیم بر این گرفتیم که موضوع پایان نامه ی خویش را صناعات بدیعی در مثنویهای خواجوی کرمانی قرار دهم تا کسانیکه مثنویهای خواجو را می خوانند به زیباییهای این مثنویها به علت به کار رفتن این صنایع زیبا در آنها بیشتر پی ببرند و از خواندن آنها لذت بیشتری ببرند و دیگر اینکه اگر کسانی با این صنایع در مثنویهای خواجو با ابهاماتی مواجه می شوند حقیر بتوانم در حد بضاعت کم خویش آنها را یاری نموده و بر تجارب آنها بیافزایم.

 

 

نخلبند نخلهای سربلند

ابوالعطا کمال الدین محمود بن علی بن محمود متخلص به خواجو از شعرای بزرگ و بلند آوازه ی قرن هشتم است که از آغاز شاعری، سخن او ممورد توجه بزرگان شعر و ادب بوده است. دولتشاه سمرقندی