الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان، کمتر از سطح متوسط میباشد.
نظر پاسخگویان در مورد 4 مولفه میزان کاربرد روش های استفاده، استفاده از متن، استفاده از محتوا، و تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی به این شرح می باشد. آن ها معتقدند که میزان کاربرد این 4 مولفه در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان ، بیشتر از سطح متوسط میباشد.
کلیدواژهها: هیات علمی، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، فعالیت های آموزشی، فعالیت های پژوهشی، کتاب های الکترونیکی دانشگاهی، کتاب های درسی الکترونیکی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1
1-1- شرح و بیان مسئله پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………2
1-2- اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………4
1-3- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..5
1-4- کاربرد نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………6
1-5- سؤالهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………….6
1-6- تعریف اجزاء مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………………….7
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات پژوهش
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………8
2-1- تعریف کتاب الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………………………………………9
2-2- دیدگاه های نوین درباره تعریف کتاب الکترونیکی …………………………………………………………………………………………11
2-3- پیدایش و دگرگونی های فنی کتاب الکترونیکی …………………………………………………………………………………………….14
2-4- انواع کتاب های الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………………………………..19
2-5-کاربران کتاب الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………………………………….22
2-5-1- استفاده کنندگان یا کاربران ………………………………………………………………………………………………………………………22
2-5-2- کارمندان خدمات کتابداری و اطلاع رسانی ……………………………………………………………………………………………….23
2-5-3- ناشران ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….24
2-5-4- جمع آوری کنندگان کتب الکترونیکی……………………………………………………………………………………………………….24
2-5-5- نویسندگان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………24
2-6- ویژگی های کتاب های الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………………………25
2-6-1- قابلیت های عمومی ……………………………………………………………………………………………………………………………….25
2-6-2- فناوری/ رابط کاربری …………………………………………………………………………………………………………………………….27
2-6-3- محتوا …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
2-6-4- ابزارها و خدمات متن …………………………………………………………………………………………………………………………….28
2-6-5- گزینه های تحویل ………………………………………………………………………………………………………………………………….28
2-6-6- عملکردهای استفاده ……………………………………………………………………………………………………………………………….28
2-6-7- ابزارها و خدمات محتوا ………………………………………………………………………………………………………………………….29
2-6-8- قابلیت های مخصوص برای کتابخانه ها ……………………………………………………………………………………………………30
2-7- مزایای کتاب های الکترونیکی ……………………………………………………………………………………………………………………..30
2-8- معایب کتاب های الکترونیکی ……………………………………………………………………………………………………………………..31
2-8-1- فناوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………………………………………………31
2-8-2- هزینه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………32
2-8-3- قانون حقوق پدیدآورنده …………………………………………………………………………………………………………………………32
2-8-4- فراهم آوری و سازماندهی ………………………………………………………………………………………………………………………32
2-9- مقایسه کتاب های الکترونیکی با کتاب های چاپی ………………………………………………………………………………………….33
2-10- عوامل موثر در پیشبرد و توسعه کتاب های الکترونیکی …………………………………………………………………………………34
2-11- مشکلات کتاب های الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………………………..35
2-12- فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی …………………………………………………………………………………..36
2-12-1- فعالیت های آموزشی …………………………………………………………………………………………………………………………..36
2-12-2- فعالیت های پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………………………….37
2-13- کتاب الکترونیکی و فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی ………………………………………………………37
2-14- پیشینه پژوهش های کتاب های الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………38
2-14-1- پیشینیه درایران …………………………………………………………………………………………………………………………………….39
2-14-2- پیشینه در خارج از ایران ……………………………………………………………………………………………………………………….41
2-15- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..44
فصل3: روش شناسی پژوهش
این مطلب را هم بخوانید :
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..45
3-1-روش پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………….45
3-2- جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………..46
3-3-برآورد حجم نمونه ……………………………………………………………………………………………………………………………………..47
3-4- روش و طرح نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………..48
3-5- ابزار گردآوری داده ها ………………………………………………………………………………………………………………………………..49
3-5-1- روایی پرسشنامه …………………………………………………………………………………………………………………………………….50
3-5-2- پایایی پرسشنامه …………………………………………………………………………………………………………………………………….52
3-6- شیوه جمع آوری اطلاعات و رعایت جنبه های اخلاقی ………………………………………………………………………………….53
3-7- روش های تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………………….54
3-8- جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..55
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافتهها
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56
4-1- بررسی وضعیت جمعیتشناختی ………………………………………………………………………………………………………………..56
4-1-1- توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب جنسیت ………………………………………………………………………………….57
4-1-2- توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب میزان تحصیلات ………………………………………………………………………57
4-1-3- توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب کشور محل تحصیل …………………………………………………………………58
4-1-4- توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب دانشگاه محل خدمت ……………………………………………………………….59
4-1-5- توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب رتبه دانشگاهی ………………………………………………………………………..60
4-1-6- توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها برحسب سابقه خدمت ……………………………………………………………………….61
4-1-7- توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها برحسب سن ……………………………………………………………………………………..62
4-2- بررسی سوالهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………….63
4-2-1- سوال اول پژوهش: میزان کاربرد روش های آگاهی و دستیابی به کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟ ………………………………………………………………………………………………………64
4-2-2- سوال دوم پژوهش: میزان کاربرد روش های استفاده از کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟ ……………………………………………………………………………………………………………………67
4-2-3- سوال سوم پژوهش: میزان کاربرد استفاده از متن کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟ ………………………………………………………………………………………………………………………………69
4-2-4- سوال چهارم پژوهش: میزان کاربرد استفاده از محتوای کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟ …………………………………………………………………………………………………………………..72
4-2-5- سوال پنجم پژوهش: میزان کاربرد تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟ ………………………………………………………………………………………………………………………………76
4-2-6- سوال ششم پژوهش: آیا بین میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی توسط اعضای هیات علمی دانشگاههای دولتی اصفهان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی براساس متغیرهای جمعیت شناختی(جنسیت، میزان تحصیلات، کشور محل تحصیل، دانشگاه محل خدمت، رتبه دانشگاهی، سابقه خدمت، و سن) تفاوت وجود دارد؟ ………………………………………….79
4-2-6-1- جنسیت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………80
4-2-6-2- میزان تحصیلات ………………………………………………………………………………………………………………………………..82
4-2-6-3-کشور محل تحصیل……………………………………………………………………………………………………………………………..84
4-2-6-4- دانشگاه محل خدمت …………………………………………………………………………………………………………………………86
4-2-6-5- رتبه دانشگاهی ………………………………………………………………………………………………………………………………….88
4-2-6-6- سابقه خدمت ……………………………………………………………………………………………………………………………………91
4-2-6-7- سن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….101
4-2-7- میزان کاربرد کتابهای الکترونیکی اعضای هیات علمی دانشگاههای دولتی اصفهان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 104
4-2-8- میزان کاربرد کتابهای الکترونیکی اعضای هیات علمی دانشگاههای دولتی اصفهان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….107
4-3- سوال کلی پژوهش: میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان تا چه حد است؟ ………………………………………………………………………………………………108
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..110
5-1- خلاصه موضوع و روش ها ………………………………………………………………………………………………………………………110
5-2- بحث و نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………..111
5-3- محدودیت های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..119
5-4- پیشنهادهای کاربردی ……………………………………………………………………………………………………………………………….119
5-4-1- پیشنهادهای برخاسته از پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………119
5-5- پیشنهادها برای پژوهش های آینده ……………………………………………………………………………………………………………120
پیوست شماره 1: پرسشنامه ……………………………………………………………………………………………………………………………….121
پیوست شماره 2: فرمت های کتاب الکترونیکی ……………………………………………………………………………………………………125
پیوست شماره 3: ابزارهای کتابخوان کتاب الکترونیکی ………………………………………………………………………………………….128
پیوست شماره 4: نرم افزارهای کتابخوان کتاب الکترونیکی ……………………………………………………………………………………136
پیوست شماره 5: ویرایش کتاب های الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………140
پیوست شماره 6: منابع رایگان کتاب های الکترونیکی …………………………………………………………………………………………..141
پیوست شماره 7: منابع پولی کتاب های الکترونیکی ……………………………………………………………………………………………..142
پیوست شماره 8: ناشرین کتاب های الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………….144
پیوست شماره 9: تصاویر چند نمونه کتابخوان الکترونیکی……………………………………………………………………………………..147
منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..151
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار 4-1. درصد فراوانی آزمودنیها برحسب جنسیت ………………………………………………………………………………………….57
نمودار 4-2. درصد فراوانی آزمودنی ها برحسب میزان تحصیلات …………………………………………………………………………….58
نمودار 4-3. درصد فراوانی آزمودنیها برحسب کشور محل تحصیل …………………………………………………………………………59
نمودار 4-4. درصد فراوانی آزمودنیها برحسب دانشگاه محل خدمت ……………………………………………………………………….60
نمودار 4-5. درصد فراوانی آزمودنیها برحسب رتبه دانشگاهی ………………………………………………………………………………..61
نمودار 4-6. درصد فراوانی آزمودنی ها برحسب سابقه خدمت ………………………………………………………………………………..62
نمودار 4-7. درصد فراوانی آزمودنی ها برحسب سن ……………………………………………………………………………………………..63
فهرست جدولها
عنوان صفحه
جدول3-1. توزیع فراوانی و درصد اعضای هیات علمی دانشگاه های مورد مطالعه………………………………………………………47
جدول 3-2. حجم نمونه به تفکیک دانشگاه های مورد مطالعه ………………………………………………………………………………….48
جدول 3-3. توزیع فراوانی جامعه، نمونه، و پاسخنامه های دریافتی از جامعه پژوهش …………………………………………………49
جدول 3-4. تناظر سؤالهای پرسشنامه با متغیرهای پژوهش …………………………………………………………………………………….50
جدول 3-5. آزمون کمو و بارتلت ………………………………………………………………………………………………………………………..51
جدول 3-6. ماتریس مولفه ………………………………………………………………………………………………………………………………….51
جدول 3-7. ضریب پایایی مولفههای کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی ……………………………………………………….53
جدول 3-8. ضریب پایایی مولفههای کتاب الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی ……………………………………………………….53
جدول 4-1. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب جنسیت نمونه پژوهش ………………………………………………………..57
جدول4-2. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب میزان تحصیلات نمونه پژوهش ……………………………………………..57
جدول4-3. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب کشور محل تحصیل……………………………………………………………….58
جدول4-4. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب دانشگاه محل خدمت ……………………………………………………………59
جدول4-5. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها برحسب رتبه دانشگاهی …………………………………………………………………….60
جدول4-6. توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها برحسب سابقه نمونه پژوهش ……………………………………………………………61
جدول4-7. توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها برحسب سن نمونه پژوهش ………………………………………………………………62
جدول4-8. نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنف ………………………………………………………………………………………………….63
جدول 4-9. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه روش های آگاهی و دستیابی به کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..64
جدول 4-10. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه روش های آگاهی و دستیابی در فعالیت های پژوهشی…..65
جدول 4-11. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) ……………………………………………………66
جدول 4-12. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه روش های استفاده از کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….67
جدول 4-13. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه روش های استفاده از کتاب الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..68
جدول 4- 14. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) …………………………………………………69
جدول 4-15. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه استفاده از متن کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..69
جدول 4-16. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه استفاده از متن کتاب الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71
جدول 4- 17. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) ………………………………………………….72
جدول 4-18. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه استفاده از محتوای کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….73
جدول 4-19. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه استفاده از محتوای کتاب الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….74
جدول 4- 20. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) ………………………………………………….75
جدول 4-21. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..76
جدول 4-22. توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها نسبت به مولفه تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..76
جدول 4-23. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) …………………………………………………….77
جدول 4-24. مقایسه میانگین نمره مولفههای میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان …………………………………………………………………………………………………………………………78
جدول 4-25. مقایسه میانگین نمره مولفههای میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان ………………………………………………………………………………………………………………….78
جدول 4-26. آماره آزمودنیها برحسب جنسیت با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی ……………………….80
جدول 4-27. آماره آزمودنیها برحسب جنسیت با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی……………………….81
جدول 4-28. آماره آزمودنیها برحسب میزان تحصیلات با توجه به مولفههای کاربرد پژوهش در فعالیت های آموزشی ….82
جدول 4-29. آماره آزمودنیها برحسب میزان تحصیلات با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی…………….83
جدول 4-30. آماره آزمودنیها برحسب کشور محل تحصیل با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی………..84
جدول 4-31. آماره آزمودنیها برحسب کشور محل تحصیل با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی ………85
جدول 4-32. آماره آزمودنیها برحسب دانشگاه محل خدمت با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی………86
جدول 4-33. آماره آزمودنیها برحسب دانشگاه محل خدمت با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی……..87
جدول 4-34. آماره آزمودنیها برحسب رتبه دانشگاهی با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی ………………88
جدول 4-35. آماره آزمودنیها برحسب رتبه دانشگاهی با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی………………89
جدول 4-36. آماره آزمودنیها برحسب سابقه خدمت در کتابخانه با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 91
جدول 4-37. مقایسه زوجی اختلاف میانگین نمره مولفه های روش های آگاهی و دستیابی به کتاب الکترونیکی، روش های استفاده از کتاب الکترونیکی، استفاده از متن کتاب الکترونیکی، و تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی با توجه به سابقه خدمت در فعالیت های آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………………….93
جدول 4-38. آماره آزمودنیها برحسب سابقه خدمت در کتابخانه با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..96
جدول 4-39. مقایسه زوجی اختلاف میانگین نمره روش های آگاهی و دستیابی به کتاب الکترونیکی، روش های استفاده از کتاب الکترونیکی، و استفاده از متن کتاب الکترونیکی با توجه به سابقه خدمت در فعالیت های پژوهشی………………………..98
جدول 4-40. آماره آزمودنیها برحسب سن در کتابخانه با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………101
جدول 4-41. مقایسه زوجی اختلاف میانگین نمره استفاده از متن کتاب الکترونیکی، استفاده از محتوای کتاب الکترونیکی، تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی با توجه به سن در فعالیت های آموزشی …………………………………………………………….103
جدول 4-42. آماره آزمودنیها برحسب سن در کتابخانه با توجه به مولفههای پژوهش در فعالیت های پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………105
جدول 4-43. مقایسه زوجی اختلاف میانگین استفاده از متن کتاب الکترونیکی، و تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی با توجه به سن در فعالیت های پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………………..107
جدول 4- 44. نتایج آزمون تك متغیره، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3X=) ………………………………………………..108
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
رشد و گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات باعث تغییرات عمده ای در ارتباطات بین اشخاص، شکل گِیری ساختار ها و روند اطلاع یابی در افراد جامعه شده است. خواندن به منظور همگام شدن با دانش نوین جهان متحول در عصر فناوری برای تمام افراد مهم تلقی می شود.امروزه میزان گرایش افرادبه مطالعه نقش مهمی در پیشرفت و توسعه جامعه دارد. در این راستا نحوه افکارو اندیشه های انسان طوری است که ممکن است خواندن یک کتاب،پایه اندیشه ها و افکار انسان را بر مبنای جدیدو یا در مسیر خاصی قرار دهد و چه بسا ممکن است کتابی مسیر سرنوشت میلیون ها انسان را در راه خاصی قرار دهد.
با تحولاتی که در دهه های پایانی قرن بیستم به وقوع پیوست و رسانه های جدیدی در قالب الکترونیکی ظهور یافت (بابائی، 1382). نشر الکترونیکی به منزله یکی از جلوه های فناوری اطلاعات و اینترنت از مهمترین محمل های دوران معاصر گردید که انقلابی اساسی در عرصه اطلاع رسانی به وجود آورده است. این باور که حضور هر رسانه جدید ممکن است تهدیدی برای وضعیت کنونی و رسانه های قبلی و ارزش آن ها باشد از موضوعات مورد توجه تلقی می شود، تفکری که امکان هرگونه ابتکار در بهره‌جویی و استفاده از رسانه های نو را از افراد سلب کرده و در عین حال در فراگیری تاثیر رسانه مزبور نیز هیچ گونه اثری نخواهد داشت. باید با ورود هر رسانه با نگاه واقع بینانه به آن، نه آن را به صورت کامل حذف کرد و نادیده گرفت و نه تسلیم محض آن شد و دیگر رسانه ها را کنار گذاشت. این مسئله که رسانه ها صرفاَ ابزار و عامل اطلاعات بوده و هرچه تنوع آن ها بیشتر باشد، قدرت انتخاب انسان نیز افزایش خواهد یافت، یک واقعیت است. یکی از این رسانه های جدید نشر الکترونیک است، که نسبت به نشر مواد مکتوب با اقبال همراه بود و کاربران به استفاده از آن ها روی آورده و کتابخانه ها به تهیه آن رغبت بیشتری نشان می دهند. از قالب های نشر الکترونیکی، کتاب های الکترونیکی است که دارای نقاط قوت و طبیعتاً ضعف می باشند. در این فصل به شرح و بیان مسئله، اهداف، اهمیت و ضرورت، کاربرد نتایج، سوال های پژوهش، و تعریف اجزای پژوهش مبادرت خواهد شد.
1-1- شرح و بیان مسئله پژوهش
کتاب های الکترونیکی امروزه پیشرفت های بسیاری را با حضور فناوری های جدید بدست آورده، به گونه ای که رائو[1](2001) بیان داشته مهمترین پیشرفت دوران حاضر در حوزه نوشتاری بعد از گوتنبرگ، کتاب الکترونیکی[2] است.
پیشرفت نسخه های الکترونیکی از کتاب چاپی می تواند به عنوان بخشی از پدیده نشر الکترونیک که از دهه 1960 آغاز شد، به نظر آید. واژه کتاب الکترونیکی به وسیله وان دام[3] در طول دهه 1960 در دانشگاه براون در جزیره رودآیلند( نیوانگلند از ایالت های آمریکا)، زمانی که بر نظام های فرامتنی مطالعه می شد، مطرح گردید. اما نخستین بار ایده مزبور در سال 1945 به ماشین ممکس بوش مطرح گردید. ممکس ابزاری است که یک شخص در آن همه متون، یادداشت ها، و مکتوبات خود را ذخیره می کند. این ابزار به گونه ای خودکار شده که می تواند با انعطاف پذیری و سرعت بالا مورد استفاده واقع شود. این وسیله دارای حافظه بزرگی برای ذخیره اطلاعات است. به یقین ایده ممکس، ادغام انواع منابع را دربرداشت و بسیار شبیه کتاب های الکترونیکی امروزی است(عرب انصاری، 1390).
رائو (2003) تعریفی عام از کتاب الکترونیکی ارائه داده است: کتاب الکترونیکی، کتابی است که به شکل رقومی( دیجیتالی) درآمده و قابل خواندن با رایانه است. این نوع کتاب به صورت پیوسته[4] از طریق شبکه اینترنت یا بر روی دیسک فشرده ارائه می شود. ویژگی هایی مانند پیوندهای فرامتنی، عملگرهای جستجو، ارجاع های درون متنی و قابلیت چندرسانه ای می توانند به این نوع کتاب اضافه شوند( رائو، 2003).
در مفهومی آشکار پدیده کتاب الکترونیکی به خواننده اجازه می دهد به جای مراجعه مستقیم به کتابفروشی، کتاب را از طریق رایانه شخصی خریداری نموده و یا حتی متن آن را ببیند، و اگر خواست نسخه ای از آن را بر روی ابزارهای اطلاعاتی نظیر دیسکت، دیسک فشرده[5]، دی وی دی[6]، و یا کاغذ ضبط کند یا به سخت افزار انتقال دهد، که این امر بر اقتصاد کتاب تاثیر فراوان خواهد داشت( آذرنگ، 1381).
در صورتی که در جهان روز به روز بر نشر کتاب الکترونیکی افزوده شده و از لحاظ قیمت تهیه کتاب الکترونیکی مقرون به صرفه تر از کتاب های چاپی است و از لحاظ محتوا و ماهیت اطلاعاتی کتاب الکترونیکی همانند کتاب چاپی هستند و بعضی از کتاب ها فقط به صورت الکترونیکی وجود دارند. با این حال در مراکز اطلاعاتی عموم افراد خواستار استفاده از کتب چاپی بوده و حتی کتاب الکترونیکی را به صورت چاپی تهیه می کنند.
در دنیای امروز اطلاعات نقش کلیدی را در جهان ایفا کرده و بخش جدایی ناپذیر همه فعالیتهای بشر به شمار می رود. همچنین در کار پژوهش و آموزش اهمیت حیاتی و ضروری دارد. بر این اساس نیاز افراد به اطلاعات، روز به روز بیشتر و متنوع تر شده و به طور مرتب این نیاز تغییر می کند. به عقیده کرافورد[7] برحسب نوع کار، سابقه، تجربه کاری، رشته تحصیلی، و زمینه شغلی نیاز اطلاعاتی افراد متفاوت است( آذرنگ و عینی، 1383). از این نوع گروه های شغلی، اعضای هیات علمی دانشگاه ها می باشند.
دانشگاهها نقش های کلیدی متفاوتی برعهده دارند: 1. نقش آموزشی، 2. نقش پژوهشی. نقش آموزشی مصرف کننده اطلاعات است و در نهایت به تولید اطلاعات منجر می شود. اما وظیفه پژوهشی دانشگاه ها، تولید اطلاعات مورد نیاز و حل مسائل موجود در جامعه است. با توجه به پیوند کیفیت آموزش و کم و کیف پژوهش، تولید اطلاعات علمی یکی از وظایف اصلی اعضای هیات علمی هر دانشگاه به حساب می آید.
هر عضو هیات علمی جهت آموزش و پژوهش خود از رسانه های متفاوتی بهره جویی می کند:
- ارتباط مستقیم و رو در رو؛
- نوشتار یا متن؛
- صوت؛
- تصویر؛
- و چندرسانه ای های دیجیتالی.
به استثنای رسانه ارتباط مستقیم و رو در رو، بقیه با فناوری های متفاوتی استفاده می شوند. نوشتار با فناوری چاپ، رایانه و تلویزیون در شکل زیر نویس انتشار می یابد. تصاویر ضبط شده بر نوارهای ویدئو و دیسک فشرده می تواند به وسیله تلویزیون یا اینترنت استفاده گردد. چند رسانه ای های دیجیتالی نیز به وسیله اینترنت، ماهواره یا در قالب لوح های فشرده به کار گرفته می شوند( بینز و پول،1388). یکی از انواع این فناوری ها کتاب الکترونیکی است که جهت آموزش و پژوهش می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به موارد ذکر شده در این پژوهش می خواهیم بدانیم که میزان کاربرد کتاب الکترونیکی را در فعالیت های آموزشی و پژوهشی از دیدگاه اعضای هیات علمی دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تا چه حد است؟. علاوه بر این، آیا تفاوتی بین نظرات اعضای هیات علمی دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص میزان بکارگیری کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی براساس متغیرهای جمعیت شناختی(جنسیت، میزان تحصیلات، کشور محل تحصیل، دانشگاه محل خدمت، رتبه دانشگاهی، سابقه خدمت، و سن) وجود دارد؟.
1-2- اهداف پژوهش
هدف کلی
تعیین میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی از دیدگاه اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان.
هدفهای ویژه و جزئی
- تعیین میزان کاربرد روش های آگاهی و دستیابی به کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان؛
- تعیین میزان کاربرد روش های استفاده از کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان؛
- تعیین میزان کاربرد استفاده از متن کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان؛
- تعیین میزان کاربرد استفاده از محتوای کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان؛
- تعیین میزان کاربرد تعلیم و یادگیری کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان؛
- تعیین تفاوت بین میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی اعضای هیات علمی دانشگاههای دولتی اصفهان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی براساس متغیرهای جمعیت شناختی(جنسیت، میزان تحصیلات، کشور محل تحصیل، دانشگاه محل خدمت، رتبه دانشگاهی، سابقه خدمت، و سن).
1-3- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
استفاده از منابع الکترونیکی از جمله کتب الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی، رشد عظیمی را در سطح دانشگاه ها به ارمغان آورده است.
بنابراین میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی استان اصفهان ضرورت دارد. این که افراد در مواجهه با کتاب الکترونیکی از چه روش هایی برای به دست آوردن آن استفاده می کنند، دلایل استفاده از این کتاب ها چیست. فهم این مسائل به کارایی کتابخانه ها در فعالیت های پژوهشی و آموزشی و ارائه خدمات بهتر به نیازهای کاربران کمک خواهد کرد.
با توجه به نوآوری های فناوری در اجزاء وسائلی که خواندن و مطالعه را دربرگرفته، بررسی کتاب های الکترونیکی به منزله ابزاری مدرن می تواند زمینه های یادگیری را ارتقاء بخشیده و به نحو طبیعی کمک درخور و شایسته ای به موضوع آموزش و پژوهش نماید. بر این مبنا توجه به فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی در زمینه استفاده از کتاب الکترونیکی از زمینه های قابل توجه در عرصه علمی محسوب می شود.
با در نظر گرفتن بودجه محدود کتابخانه ها و حجم انبوه اطلاعات، کتابخانه ها سعی دارند مجموعه مناسب و متناسب با جامعه استفاده کننده خود که همان اعضای هیات علمی و دانشجویان می باشند، را تهیه نمایند. این مشکل باعث می شود که کتابداران در تلاش برای تهیه مجموعه ای روزآمد و مناسب باشند. یکی از این مجموعه ها، کتاب الکترونیکی می باشد که در حال حاضر مورد توجه کتابداران قرار گرفته است. با توجه به جستجوهای صورت گرفته، پژوهش های مرتبط با کتاب الکترونیکی در کشور ما ناچیز است و به طور کلی مقالاتی که در این حوزه انتتشار یافته، به ارائه تعریف ها و توصیف هایی مرتبط با این حوزه پرداخته اند. از آنجا که پژوهشی در زمینه میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی محققین مختلف در ایران انجام نگرفته است؛ این پژوهش در نظر دارد با بررسی گروهی از محققین که اعضای هیات علمی دانشگاه ها می باشند، به بررسی میزان کاربرد کتب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی این افراد بپردازد و در عین حال به بیان راهکارهای مناسبی جهت بهبود مجموعه کتابخانه ها و اصول انتخاب این منابع در دانشگاه ها بپردازد.
1-4- کاربرد نتایج پژوهش
کاربرد تحقیق حاضر برای کتابخانههای دانشگاهی کشور و استان به قرار ذیل است:
- با انجام چنین تحقیقاتی به نقاط قوت و ضعف در استفاده از کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهش پی برده، می توان راهکارهایی در راستای نقاط قوت آن ارائه نمود.
- با شناسایی دیدگاه اعضای هیات علمی می توان سیاست های بلند مدت، میان مدت، و یا کوتاه مدت را برای توسعه و بهینه سازی کتاب الکترونیکی و آموزش استفاده از آن جهت دستیابی به اهداف نهایی کتابخانه ها به نحو مطلوب تدوین کرد.
1-5- سؤالهای پژوهش
سؤال اصلی پژوهش
میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی اصفهان تا چه حد است؟
سؤالهای پژوهش
- میزان کاربرد روش های آگاهی و دستیابی به کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟
- میزان کاربرد روش های استفاده از کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟
- میزان کاربرد استفاده از متن کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟
- میزان کاربرد استفاده از محتوای کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟
- میزان کاربرد تعلیم و یادگیری کتاب الکترونیکی در فعالیت های آموزشی و پژوهشی اعضای هیات علمی تا چه حد است؟
- آیا بین میزان کاربرد کتاب های الکترونیکی توسط اعضای هیات علمی دانشگاههای دولتی اصفهان در فعالیت های آموزشی و پژوهشی براساس متغیرهای جمعیت شناختی(جنسیت، میزان تحصیلات، کشور محل تحصیل، دانشگاه محل خدمت، رتبه دانشگاهی، سابقه خدمت، و سن) تفاوت وجود دارد؟
1-6- تعریف اجزاء مسئله
کتاب الکترونیکی: در این پژوهش منظور از کتاب الکترونیکی، کتاب های الکترونیکی دانشگاهی است که بر روی محمل های فیزیکی نظیر لوح فشرده و یا از طریق شبکه اینترنت بر روی وب سایت ها یا از طریق پایگاه های اطلاعاتی، و یا کتابخوان ها قابل دسترس اند. هم چنین شامل کتاب های چاپی که به وسیله عملیات رقومی سازی تبدیل به کتاب های الکترونیک شده اند( فهیمی فر،1388). در این پژوهش نیز از این تعریف استفاده گردیده شده است.
کاربران: در این پژوهش، منظور از کاربران، اعضای هیات علمی کلیه رشته ها در دانشگاههای اصفهان، صنعتی اصفهان، و علوم پزشکی اصفهان است که به عنوان نمونه در این پژوهش شرکت نموده اند.
فصل دوم
مبانی نظری و ادبیات پژوهش
مقدمه
در تاریخ علم از اختراع رایانه، ترانزیستورها، و اینترنت به عنوان فصل های انقلابی یاد شده است. با رواج روزافزون تاثیر رایانه در مسایل روزمره، جهان با سرعت فزاینده ای به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود. کتاب، چاپ، و نشر نیز از این راه باز نمانده و ظهور نشر الکترونیک این صنعت را دستخوش تحولی عظیم کرده است. رشد فزاینده حجم اطلاعات قابل دسترس از طریق محیط وب و اینترنت و افزایش تعداد کاربران در دهه اخیر، میزان استفاده از آن را به عنوان یکی از قدرتمند ترین شکل‌های تبادل اطلاعات در بین کاربران نشان می دهد.
مهمترین توسعه در جهان نوشتاری، بعد از دوران گوتنبرگ[8]، کتاب های الکترونیکی هستند. به عقیده اسکایلر[9] دلیل ماهوی کتاب های الکترونیکی، تلاش در حذف کاغذ از فرآیند چاپ است تا ضمن کاهش در هزینه ها، منافع نویسنده، و ناشر افزایش یابد( زال زاده، 1383، ص 49).
کتاب الکترونیکی پدیده ای کاملاً مدرن بوده که نظام آموزشی و اطلاع رسانی را با دگرگونی های اساسی مواجه ساخته است. کتاب الکترونیکی[10] به مرور در بازار کتاب جایگاه شایسته ای پیدا می کند.
در این فصل ابتدا مبانی نظری پژوهش در خصوص کتاب الکترونیکی، ویژگی ها، معایب و مزایای این منبع شرح داده خواهد شد و سپس درباره نقش کتاب الکترونیکی و تاثیرگذاری آن در فعالیت های علمی و پژوهشی اعضای هیات علمی توضیح داده می شود. در انتهای فصل نیز پیشینه ای از بررسی های انجام شده در این مورد آورده خواهد شد.
2-1- تعریف کتاب الکترونیکی
كتاب الكترونیكی، پدیدهای تازه در بین مواد خواندنی است که بر مطالعه تاثیری چشمگیر گذاشته است. كتاب های الكترونیكی صرفاً نسخه الكترونیكی مطالب مكتوب نبوده، بلكه میتوانند علاوه بر متن، صوت، تصاویر، و تصاویر متحرک و … را نیز شامل شوند. به علاوه، در قالب فایل هایی كه توسط یك رایانه اجرا شده، مانند فایل های پی دی اف[11]، اچ تی ام ال[12]، ورد[13] ، و فایل های اجرایی ای ایکس ای[14] درآیند. البته درباره تعریف كتاب الكترونیكی توافق عمومی وجود ندارد، لذا در این بخش دیدگاه های متفاوت را درباره تعریف كتاب الكترونیكی مورد بررسی قرار می‌دهیم( یعقوبی،1381).
چن کتاب الکترونیکی را از چهار جنبه رسانه، دستگاه، تحویل، و محتوا تعریف می کند. این موارد به قرار زیر است:
- رسانه: بیشتر نوشتجات، کتاب الکترونیکی را نوع دیگری از کتاب، در قالب رسانه ای الکترونیکی یا دیجیتالی معرفی می کنند.
- دستگاه: کتاب الکترونیکی کتابی است که با استفاده از دستگاه یا ابزاری ویژه خوانده می شود. این دستگاه از نرم افزار و سخت افزار رایانه ای تشکیل شده است.
- تحویل: کتاب الکترونیکی کتابی است که در یک وب سایت منتشر شده یا به صورت مستقیم از طریق یک شبکه رایانه ای تحویل داده می شود.
- محتوا: محتوای کتاب های الکترونیکی با توجه به امکان کاربرد قابلیت های فناوری اطلاعات به قسمی متفاوت از کتاب های کاغذی است. از این گذشته این نوع کتاب ها برای ارایه و توزیع، وابسته به شیء فیزیکی نیستند( عرب انصاری، 1390).
آرمسترانگ[15]، ادوارد[16]، و لانسدال[17]( 2002) کتاب الکترونیکی را این گونه تعریف کرده اند: ” هر متن الکترونیکی بدون توجه به اندازه قلم مورد استفاده یا حروف چینی متون آن، به استثنای نشریات علمی، که به صورت الکترونیکی بر هر وسیله ای که دارای صفحه نمایش است موجودند”( لوسی، 1388، ص2).
رائو (2003) تعریف عام از کتاب الکترونیکی ارایه داده است: کتاب الکترونیکی، کتابی است که به شکل رقومی( دیجیتالی) درآمده و قابل خواندن با رایانه است. این نوع کتاب به صورت پیوسته[18] از طریق شبکه اینترنت یا بر دیسک فشرده ارائه می شود. ویژگی هایی مانند پیوندهای فرامتنی، عملگرهای جستجو، ارجاع های درون متنی، و قابلیت چندرسانه ای می توانند به این نوع کتاب اضافه شوند( رائو، 2003).
بنت و لاندونی[19](2005) ابتدا تعریفی از کتاب را بیان کرده اند:” کتاب به صورت عام به این مفهوم است که محیطی برای تبادل اطلاعات بوده که اطلاعات مزبور شامل واقعیت ها، مطالب و مواد آموزشی، و یا داستان است. کتاب الکترونیکی همان کتاب است که به صورت الکترونیکی عرضه شده و دارای قابلیت هایی نظیر مرور[20]، جست و جو[21]، اقتباس کردن[22]، مقایسه و ارزیابی اطلاعات ارائه شده توسط کتاب الکترونیکی می باشد”( بنت، 2005، ص10).
شبکه فناوری کسب و کار[23] درباره کتاب های الکترونیکی تعریفی فنی را ارائه داده:”کتاب های الکترونیکی دستگاه های رایانه دستی، دارای صفحه نمایش با وضوح بالا، نور پشت صفحه، و باطری هایی با عمر طولانی هستند، که به عنوان ابزار ذخیره سازی برای متون مختلف، مانند دستنامه های فنی به کار می روند. این متون می توانند به آسانی به صورت رقومی در اینترنت قرار گیرند”( فهیمی فر،1387، ص 55).
فرهنگ لغت وبستر[24] ( 2011) کتاب الکترونیکی را چنین تعریف می کند: کتاب الکترونیکی یا از ابتدا به صورت الکترونیکی نوشته شده یا به فرمت دیجیتال تبدیل شده تا قابلیت نمایش بر روی صفحه رایانه یا کتابخوان های دستی را داشته باشد.
در دایره المعارف بریتانیکا[25](2011) آمده است: کتاب الکترونیکی یک فایل الکترونیکی شامل متن یا تصویر است که به صورت الکترونیکی توزیع می شود و بر صفحه نمایش شبیه کتاب چاپی است. کتاب های الکترونیکی را از تبدیل کتاب های چاپی به فرمت های قابل دانلود به راحتی می توان ایجاد کرد و خواندن آن نیز بر صفحه نمایش راحت می باشد. حالت دیگر این است که به صورت الکترونیکی از ابتدا ایجاد شده باشد.
تعریف دانشنامه آزاد ویکی پدیا(2011) درباره کتاب الکترونیکی به این مضمون است: کتاب الکترونیکی، جریده ای به صورت رقومی( دیجیتالی) و به اندازه کتاب است که شامل تصویر، عکس، و یا هر دو است. در رایانه تولید و منتشر شده و بر رایانه و سایر وسایل الکترونیکی قابل خواندن است. گاهی مواقع کتاب چاپی را به صورت الکترونیکی نیز ایجاد می کنند.
[1] .Rao
[2] . ebook or electronic book
[3] . Van Dam
[4] . online
